Skip to content

Skip to table of contents

Jehova Wakabakwabilila Muzimvwule Zyamumalundu

Jehova Wakabakwabilila Muzimvwule Zyamumalundu

Jehova Wakabakwabilila Muzimvwule Zyamumalundu

MUKAINTU umwi naakazwa muŋanda mafwumina, wakajana mpasya imwi amulyango. Wakaibweza, akuzibauka kulanga kubona naa kuli muntu wakaliko munzila iili afwaafwi. Cakutadooneka wakayeeya kuti kuli beenzu bakaliko masiku ibakamusiila mpasya eeyo. Mpoonya wakaangununa asyoonto kutegwa abone cakali mukati alimwi cakufwambaana wakanjila muŋanda akujala cijazyo. Nkaambo nzi ncaakacitila boobo? Wakajana kuti mpasya izyakali mukati akali mabbuku aapandulula Bbaibbele aakakasyidwe. Akaambo kakukkomana acipego eeco, wakapaila mumoyo, kulumba Jehova kucipego eeco cibotu cakajisi cakulya cakumuuya.

Makani aali boobu akali kucitika mu Germany mumyaka yamuma 1930. Kuzwa ciindi ba Nazi nobakatalika kweendelezya mu 1933, mulimo wa Bakamboni ba Jehova wakali kukasyigwa mumasena manji aasiyene-siyene mucisi eeco. Ba Richard Rudolph lino ibajisi myaka yakuzyalwa iinda ku 100 * bakaamba kuti: “Twakalisinizyide kuti kwaambilizya makani aajatikizya Jehova alimwi azyina lyakwe tiikwakali kukonzya kulesyegwa amajwi aamuntu uuli woonse. Mabbuku aamba zyamu Bbaibbele njeyakali nzila njotwakali kubelesya mukwiiya kwesu alimwi amumulimo wakukambauka. Akaambo kakuti akalilesyedwe, tiicakali cuuba-uba kwaajana. Tiitwakalizyi mulimo mbowakali kuyakuzumanana.” Muciindi buyo cisyoonto ba Richard bakazyiba kuti bakali kukonzya kugwasyilizya mumulimo ooyo munzila iigambya. Wakali kuyakucitilwa muzimvwule zyamumalundu.—Bab. 9:36.

KUBELESYA TUZILA TWABABBI

Ikuti mweenda kutobelezya mulonga wa Elbe (naa Labe), muyakusika kumalundu mapati (Krkonoše) aalo aajanika kumunyinza wacisi ca Czech Republic a Poland. Nokuba kuti malundu aaya alampa buyo mamita aabalilwa ku 1,600, kulaba caanda cilampa mamita otatwe alimwi cilatola ciindi citandila kucisela camwaka kaciciliko. Ikuti bamwi tiibabikkila maano kukucinca-cinca kwambobuca, balakonzya kusinkilwa asikunku uubako cakutayeeyela akujala koonse kusika atala lyazilundu.

Kwamyaka minji yainda, malundu aaya abamba munyinza akati kazyooko alimwi amami. Akaambo kamalundu, cakali kukatazya kwiinda mumasena aaya aboobo bantu banji mubusena oobu bakali kwiinzya zyintu zyakubba kumwi kabainda mumalundu aaya. Mumyaka yakuma 1930, ciindi Malundu Mapati naakali ngomunyinza wacisi ca Czechoslovakia alimwi acisi ca Germany, Bakamboni basungu bakatalika kubelesya nzila nzyobakali kubelesya babbi. Ino bakali kuzibelesya kucita nzi? Kwiinzya mabbuku aapandulula Bbaibbele kuzwa kumasena nkwaakali kujanika kapati. Ba Richard ibakali bakubusi bakali akati ka Bakamboni aabo.

NTENDA ZYAMULWEENDO

Ba Richard bakaamba kuti: “Kumamanino aansondo, twakali kwiinda mumalundu mutukamu twabakwesu bakubusi tubalilwa kuciloba naa kwiinda waawo katusamide mbuli basilweendo beenda amaulu. Kuzwa mu Germany, twakali kweenda mawoola otatwe kwiinda mumalundu kutegwa tukasike ku Špindlerův Mlýn”—musinzo uulampa makilomita aali 16.5 kunjila mucisi ca Czech. Ciindi eeco, bana German banji bakali kukkala mubusena mbubwenya oobu. Umwi wabo iwakali mulimi wakazumina kubagwasyilizya bakwesu. Kwiinda mukubelesya cikkocci cikwelwa amabbiza wakanyamuna mabbokesi aamabbuku kuzwa kudolopo lyakali afwaafwi, mabbokesi akatuminwa kudolopo eeli kwiinda mukubelesya citima kuzwa kudolopo lya Prague. Wakatola mabbokesi kufaamu yakwe akwaasisa mucaanda mobakali kubikka zyakulya zyaŋombe naakacili kulindila kuti basikunyamuna mabbuku ibakali kuzwa kucisi ca Germany bazikwaabweze.

Ba Richard bakazumanana kwaamba kuti: “Notwakasika kufaamu eeyo, twakaabikka muzibbeeke zyesu, izyakabambilidwe kunyamwida zyintu zilemu. Umwi aumwi wandiswe wakanyamuna mabbuku aakali kulema 50 kg.” Kutegwa batajatwi, bakali kweenda masiku, kuzwa ciindi zuba nolyabbila mpoonya bakali kusika izuba kalitanapola. Ba Ernst Wiesner, ibakali mulangizi wabbazu mu Germany aciindi eeco, bakaamba zyintu zimwi nzyobakali kucita kutegwa balikwabilile: “Bakwesu bobilo bakali kweendela kumbele, mpoonya kufwumbwa ciindi nobaswaanganya muntu bakali kuyasya tocci. Eeci cakali citondezyo kubakwesu ibakali kutobela musyule mamita aali 100 ibakanyamwide zibbeeke zilemu kuti bayube muzitewu mumbali aanzila mane kusikila bakwesu bobilo ibali kumbele babape malailile, alimwi malailile aaya akali kucinca nsondo ansondo.” Nokuba boobo, kwakali azimbi nzyotwakali kuyoowa, tiitwakali kuyoowa buyo bamapulisa baku Germany ibakali kusama zisani zyamubala wacikambwe.

Ba Richard bakaamba kuti: “Bumwi buzuba kumangolezya ndakeelede kubeleka kwaciindi cilamfwu, aboobo ndakamuka kunyamuka kuunka kucisi ca Czech, pesi bakwesu bakafwambaana. Kwakali kusiya alimwi kwakali sikunku, ndakali kuzuzuma nkaambo ndakali kweenda mumvwula ciindi cakutontola. Ndakasweeka musyokwe, alimwi cakanditolela ciindi cili mbocibede kutegwa ndijane nzila njondakeelede kubelesya. Bantu banji bakafwa akaambo kakusweeka. Bakwesu ndakabaswaanganya buyo nobwakaca ciindi nobakali kupiluka.”

Kwamyaka yotatwe, bakwesu aaba basicamba ibakali mukabunga aaka kasyoonto bakali kuunka kumalundu nsondo ansondo. Ciindi camupeyo, bakali kubelesya mapulanga aangilidwe kunsi aamabbusu kutegwa bainde mucaanda kutola mabbuku. Bunji bwaziindi, tubunga twabakwesu ibasika ku 20 twakali kukosola munyinza isyikati kubelesya tuzila ntobakazyi. Bakali kweenda antoomwe abacizyi kutegwa balibonye kuti tiibakali kulangilwa kuleta ntenda iili yoonse. Bamwi babo bakali kweendela kumbele akuwaala nzyeete zyabo mujulu nobabona kuti kuli ntenda iilangilwa kuba.

Ncinzi cakali kutobela ciindi basikunyamuna mabbuku nobapiluka kuzwa munyendo zyabo zyamasiku? Kwakali bubambe bwakwaabila mabbuku cakufwambaana. Ino bakali kucita buti oobo? Mabbuku akali kubikkwa muzipakete mbuli kuti ninsipa akwaatola kucitisyini cacitima ku Hirschberg. Zipakete zyamabbuku eezyo zyakali kutumwa kumasena aaindene-indene mucisi ca Germany, kwalo ibakwesu abacizyi nkobakali kwaabila mabbuku aayo kubasyominyina cakucenjela mbubwenya mbokwaambwa kale kumatalikilo. Bubambe oobu bwakunyamuna mabbuku cakusisikizya bwakali kukonzya kuleta mapenzi kapati kuti naa bwazyibwa. Masimpe, bumwi buzuba penzi lyakaboola cakutayeeyelwa.

Mumwaka wa 1936, busena mpaakali kuyobwedwa mabbuku munsi aa dolopo lya Berlin bwakazikuzyibwa. Akati kazyintu izyakajanwa, kwakali mapakete aakatumwa abantu batazyibidwe kuzwa mudolopo lya Hirschberg. Bapulisa bakabelesya nzila yakulangisisya mabala kutegwa bazyibe muntu wakalemba iwakali mukabunga kabantu ibakali kwiinzya zyintu cakusisikizya mpoonya bakamujata akumwaanga. Muciindi buyo cisyoonto kuzwa waawo, bantu bobilo abamwi ibakali kuyeeyelwa, kubikkilizya aba Richard Rudolph bakaangwa. Akaambo kakuti bakwesu bakazumina zyoonse, kwaciindi cili mbocibede bamwi bakazumanana kulibikka muntenda kwiinda munyendo eezyo.

NCOTUKONZYA KWIIYA

Mabbuku ngobakali kunyamwida muzibbeeke kumwi kabainda mu Malundu Mapati cakali kwiiminina nzila iiyandika yakuleta mabbuku aapandulula Bbaibbele kuli Bakamboni bana German. Pele kwiinda mu Malundu Mapati teeyakali njenzila ilikke iyakali kukonzya kubelesyegwa. Kusika mumwaka wa 1939, ciindi basikalumamba bana German nobakakkala mucisi ca Czechoslovakia, nzila zikozyenye zyakaliko mumunyinza acisi eeco. Muzisi zimbi izyakeengelede cisi ca Germany mbuli France, Netherlands alimwi a Switzerland, Bakamboni muminyinza bakali kulibikka muntenda kutegwa batole cakulya cakumuuya kubasyominyina ibakali kupenzyegwa.

Bunji bwesu mazuba aano tulakonzya kujana mabbuku aapandulula Bbaibbele kweelana amweelwe ngotuyanda alimwi aapangidwe munzila ziindene-indene mbuli mabbuku aasimbidwe, zyakuswiilila zyakalekkoodwa, mavidiyo naa kwaabala kubelesya mincini mbuli makkompyuta. Kufwumbwa ciindi notubweza bbuku lipya ku Ŋanda ya Bwami naa kwiikkopa a Web site ya jw.org, tweelede kuyeeya zyintu zyakacitwa kuti tukonzye kwiijana. Ambweni tiikwakali kwiindwa mumalundu aajisi caanda ciindi camasiku, pele mubwini kwakacitwa mulimo mupati abasyomima banji ibalyaaba kubelekela ndinywe.

[Bupanduluzi buyungizidwe]

^ munc. 3 Bakali mu Mbungano ya Hirschberg mu Silesia. Dolopo lya Hirschberg lino liitwa kuti Jelenia Góra kumusanza lwaambo mu Poland.

[Cifwanikiso icili apeeji 3]

[Kulumba]

Photo: Pavel.Taclík

[Cifwanikiso icili apeeji 4]

Bakwesu abacizyi basamide mbuli basilweendo bakali kunyamuna mabbuku kumwi kabainda mu Malundu Mapati kuya mu Germany

[Cifwanikiso icili apeeji 5]

Caanda icakali mumalundu cakali kuletela ntenda mulweendo nobakali kwiinda mu Malundu Mapati