Ambweni kuli ngomuzyi wakalekwa naa bakalekwa. Cili boobo nkaambo kulekana kulidumide. Mucikozyanyo, kweelana abuvwuntauzyi bumwi ibwakacitwa mucisi ca Poland, ibantu bajisi myaka yakuzyalwa iili kuma 30 ibakwetene kwamyaka yotatwe naa iili cisambomwe, mbabavwula kulekana; nokuba boobo kulekana takuyeeme amyaka yamuntu pe.

Kabunga kabuvwuntauzyi kategwa Institute for Family Policy in Spain kakaamba kuti: ‘Myeelwe itondezya kuti mu Europe, cisela cabantu ibakwatana bayakulekana.’ Oobu mbocibede amuzisi zimbi zisumpukide.

Ncinzi cijatikizyidwe muzintu ziccilila kulekana? Syaazibwene umwi mumakani aacikwati wamu Europe nkoili kujwe wakaamba kuti: “Kulekana kutondezya caantangalala eeco cacitika kale—kumana kwacilongwe alimwi akwaandaana, calo icicisizya moyo.” Wakayungizya kwaamba kuti: “Kulaba kulimvwa bubi kapati—kukalala, kuusa akaambo kacakacitika eeco, kutyompwa, kulimvwa mbuli kuti taakwe ciluzi, alimwi akufwa nsoni. Zimwi ziindi eeci cipa kuti muntu atalike kuyeeya kulijaya. Ciindi cikwati nocamana munkuta, buumi bupya bulatalika. Akaambo kakuusa alimwi akulendelelwa, muntu wakalekwa ulakonzya kutalika kulibuzya kuti: ‘Mbokunga ndakalekwa, Ino ndijisi mpindu nzi? Nkaambo nzi ncondiponena?’”

Kabayeeya mbobakali kulimvwa kaindi, ba Ewa bakaamba kuti: “Ndakali kufwa nsoni kapati ciindi cikwati nocakamana, basimukoboma abamusela wangu bakali kundaamba kuti ‘nabutema.’ Ciindi coonse ndakalikalede. Akaambo kakuti ndakacaala abana bobilo, ndakali kulanganya mukuli wamukaintu alimwi awamulumi.” *Ba Adam ibakabeleka kabali baalu kwamyaka iili 12, bakaamba kuti: “Bulemu boonse mbondakajisi bwakamana cakuti zimwi ziindi inga ndilikalede, alimwi inga ndilombozya kuti kubota kandili ndelikke.”

Akaambo kakulibilika kujatikizya zyakumbele, bamwi cabakatazya kuzilanga kabotu zintu alimwi nokuba kuti kwainda myaka minji nobakalekana. Balakonzya kuyeeya kuti taakwe uubayanda. Kuyungizya waawo, simubweza twaambo umwi iwakali kuvwuntauzya makani aaya wakaamba kuti: “Beelede kucinca mbobacita zintu alimwi akwiiya kulwana mapenzi lwabo beni.”

Ba Stanisław balayeeya kuti: “Ciindi notwakalekana, bakaintu mbotwakakwetene limwi bakali kundikasya kubabona bana bangu basimbi bobilo. Eeci cakandipa kutalika kulimvwa kuti taakwe uundiyanda alimwi akuti Jehova wandilekelezya. Tiindakacili kubukkomanina buumi. Mukuya kwaciindi, ndakazikuzyiba kuti kuyeeya kwangu tiikwakaluzi pe.”  Ba Wanda balo bali mbaanabutema ibakajisi penzi lyakudooneka kujatikizya buumi bwabo bwakumbele, bakaamba kuti: “Ndakalimvwa mbuli kuti mukuya kwaciindi, bantu—kubikkilizya abasyomima—bakali kuya kucileka kundiyanda mebo abana bangu. Nokuba boobo, lino ndabona mbobandigwasya bakwesu ciindi nondisola kukomezya bana bangu kuba bakombi ba Jehova.”

Mulakonzya kubona kuzwa kuli nzyobakaamba bamwi kuti, ikuti cikwati camana bamwi balalimvwa bubi kapati. Balakonzya kulibona munzila iitali kabotu, akuyeeya kuti tabajisi mpindu iili yoonse alimwi akuti tabeeleli kubikkilwa maano. Kuyungizya waawo, balakonzya kubatongooka bantu babazingulukide. Akaambo kaceeci, balakonzya kutalika kuyeeya kuti mbungano taibikkili maano alimwi akuti taijisi lubomba. Nokuba boobo, zintu zicitika mbuli cakacitikila ba Stanisław alimwi aba Wanda citondezya kuti bantu bakalekwa balakonzya kuzyiba kuti basyominyina balabalanganya ncobeni. Alimwi buya, Banakristoma balapa lugwasyo lwiinda kubota, nokuba kuti zimwi ziindi lugwasyo lwabo inga tiitwalubona.

Mutalubi kuti nokuba kuti twasola buti kubagwasya, ziindi zimwi basyomima ibakalekana balakonzya kulendelelwa. Bacizyi bakalekwa kanji-kanji balakonzya kutalika kulimvwa mbuli kuti mbasyoonto babayanda. Ba Alicja bakaamba kuti: “Kwainda myaka iili lusele kuzwa nondakalekwa. Pele ndicilimvwa mbuli kuti tandijisi mpindu. Ciindi nondilimvwa boobo, ndilalizandula alimwi akutalika kulila akuba abuumba.”

Nokuba kuti kulimvwa bubi kwaambwa waawa kulidumide kapati kubantu bakalekana, Bbaibbele lilapa lulayo kujatikizya kulizandula. Kutatobela lulayo oolu inga kwaba ‘kukaka busongo boonse bugwasya.’ (Tus. 18:1) Nokuba boobo, muntu uulendeledwe weelede kuzyiba kuti mbusongo kutantamuka kuyandaula lulayo cakwiinduluka-induka kumuntu ngobaindene zizo. Kucita boobo inga kwagwasya kutegwa atalimvwi mbuli kuti inga bayandana amuntu ooyo.

Basyomima bakalekwa balakonzya kulwanwa amizeezo minji, kubikkilizya akulibilika kujatikizya buumi bwabo bwakumbele alimwi akulendelelwa naa kulimvwa kutayandwa. Kuzyiba kuti kulimvwa boobo tacili ceenzu alimwi akuti kulakatazya kulwana, tweelede kumwiiya Jehova kwiinda mukubagwasya cakusyomeka bakwesu abacizyi ibali mubukkale oobu. (Int. 55:22; 1 Pe. 5:6, 7) Tulakonzya kusinizya kuti kufwumbwa lugwasyo ndotukonzya kubapa luyakulumbwa kapati. Masimpe, bayakujana lugwasyo kuzwa kubalongwe beni-beni ibali mumbungano!—Tus. 17:17; 18:24.