MUMWAKA wa 1870, kabunga kabantu kasyoonto mu Pittsburgh (Allegheny), Pennsylvania, U.S.A., kakatalika kumvwuntauzya Magwalo. Bantu bamukabunga aaka, kabasololelwa a Charles Taze Russell, bakatalika kuvwuntauzya makani aajatikizya cinunuzyo ca Kristo, mpoonya bakazyiba kuti cinunuzyo ncintu ciyandika kapati mumakanze aa Jehova. Eelo kaka bakakkomana kuzyiba kuti cinunuzyo ncecijalula nzila yalufwutuko, nokuba kubantu aabo ibatakaninga kumvwa makani kujatikizya Jesu! Bakatondezya kulumba kwiinda mukutalika kwiibaluka lufwu lwa Jesu mwaka amwaka mukuyeeya nguwe.—1Kor. 11:23-26.

Mukwesu Russell wakatalika kumwaya magazini ya Zion’s Watch Tower, yalo iyakali kwaamba kapati kujatikizya cinunuzyo kuti nenzila yiinda kubota iitondezya luyando lwa Leza. Ngazi Yamulindizi yakaamba Ciibalusyo calufwu lwa Kristo kuti “nciindi cibotu kapati” alimwi yakakulwaizya basikubala kuti kabaibaluka lufwu oolu mu Pittsburgh naa busena bumbi buyo mutubunga. “Nokuba kuti kwakali kukonzya kujanika buyo bantu bobilo naa botatwe ibajisi lusyomo”—naba omwe buyo—“Kristo” wakali kukonzya kuba ambabo.

Mwaka amwaka, bantu ibakali kuunka ku Ciibalusyo ku Pittsburgh bakali kuyaabuvwula. Kapepa kakutamba bantu kakalembedwe kuti: “Mwatambulwa amaanza obilo.” Inzya, Basikwiiya Bbaibbele bamubusena oobu bakalyaaba kulanganya Banakristonyina kwiinda mukubapa aakoona acakulya. Mumwaka wa 1886, kwakacitwa “Muswaangano Mupati” wamazuba aali mbwaabede ciindi ca Ciibalusyo. Ngazi Yamulindizi yakaamba kuti: “Amuboole nyoonse nomumuyanda Mwami amoyo omwe alimwi nomuyanda ibanyina alimwi akasimpe.”

Myaka iili mbwiibede, Basikwiiya Bbaibbele mu Pittsburgh bakali kucita miswaangano kutegwa bagwasyigwe bantu ibakali kusyoma mucinunuzyo ibakali kuunka ku Ciibalusyo kubusena oobu. Mbowakali kuyaabuvwula mweelwe wa Basikwiiya Bbaibbele, awalo mweelwe wabantu ibakali kujanika ku Ciibalusyo nyika yoonse mbwiizulwa wakakomena. Ba Ray Bopp ibakali kuzulilwa mumbungano ya Chicago, bakaamba kuti muma 1910 cakali kutola ciindi cilamfwu kwiinzya zitondezyo zya Ciibalusyo nkaambo bantu banji ibakali kujanika bakali kulya akunywa zitondezyo.

Ino bakali kubelesya zitondezyo nzi? Nokuba kuti bakalizyi kuti Jesu wakabelesya waini lya Mulalilo wa Mwami, kwaciindi cili mbocibede Ngazi Yamulindizi yakali kukulwaizya kubelesya musinza wamisaansa uutasaside kutegwa “aabo bakompeme batasunkwi.” Nokuba boobo, waini wakali kupegwa buyo baabo ibakali kulimvwa kuti “waini uusaside wakeelede kubelesyegwa.” Mukuya kwaciindi, Basikwiiya Bbaibbele bakazyiba kuti waini uutavweledwe acintu cili coonse ngowaini mubotu uukonzya kwiiminina bulowa bwa Jesu.

Kwiibaluka lufwu lwa Jesu cakapa coolwe cakuzinzibala kuyeeya kapati kujatikizya cinunuzyo. Nokuba boobo, mumbungano zimwi, bamwi bakali kusika nkobalila buya, calo icakali kupa kuti pulogilamu yamana boonse kabaile kuumunyi kakunyina waambaula. Nokuba  boobo, bbuku lyamu 1934 ilyakali kwiitwa kuti Jehovah, lyakaamba kuti Ciibalusyo taceelede kucitwa “kamusiide” akaambo kalufwu lwa Jesu ilwakali kucisa kapati, pele ceelede kucitwa “mulukkomano” akaambo kakuti lino Mwami kuzwa mumwaka wa 1914.

Mumwaka wa 1935, kwakacitika cintu cimwi calo icakali kuyoojatikizya bantu ibakali kujanika ku Ciibalusyo, cintu eeci nkuyubununwa ‘kwankamu mpati’ iyaambidwe ku Ciyubunuzyo 7:9. Kuzikusika aciindi eeci, babelesi ba Jehova bakali kubona kuti bantu bamunkamu eeyi Mbanakristo balyaabide pele ibatakali basungu. Pele kutalikila ciindi eeci noyakazyibwa nkamu eeyi iijisi bantu banji, yakazikutalika kubonwa kuti ninkamu yabakombi basyomeka ibajisi bulangizi bwakuyakupona anyika muparadaiso. Kwiinda mukutobela kusalazya naa kumvwisya ooku alimwi akulilingula cakulomya, ba Russell Poggensee bakazyiba kuti “muuya uusalala wa Jehova tiiwakali kubacitila bumboni bwakuti bajisi bulangizi bwakujulu.” Mukwesu Poggensee—alimwi abamwi ibakali kusyomeka mbubwenya mbuli nguwe—bakacileka kulya akunywa zitondezyo pele bakazumanana kujanika ku Ciibalusyo.

“Muciindi eeci cibotu kapati,” kukambauka kwaalubazu kwakapa bamwi coolwe cibotu cakulumba akaambo kacinunuzyo. Pepa lya Bulletin lyamu 1932 lyakakulwaizya Banakristo kuti tiibakeelede kuba bantu ibajanika buyo ku Ciibalusyo naa kumiswaangano yambungano kakunyina kukambauka mulumbe wakasimpe. Mumwaka wa 1934, pepa lya Bulletin lyakaambilizya kuti: “Sena kuli bantu ibali 1,000 ibakonzya kulilembya bupainiya bwakugwasyilizya ciindi ca Ciibalusyo?” Kujatikizya bananike, pepa lya Informant lyakati: “Balakonzya kukkomana kapati ikuti batola lubazu mumulimo wakukambauka Bwami.” Mukuya kwaciindi, abalo ibajisi bulangizi bwakupona anyika bakali kuyakukkomana mbubwenya. *

Kubantu ba Jehova boonse, Ciibalusyo mbusiku busetekene kapati mumwaka. Bantu ba Leza balacita Ciibalusyo nokuba kuti inga kabali mubukkale bukatazya. Mumwaka wa 1930, ba Pearl English amucizyi wabo Ora, bakeenda musinzo uulampa makkilomita aali 80 kutegwa bajanike ku Ciibalusyo. Ciindi nobakali muntolongo ku China, ba Harold King ibakali bamisyinali bakalemba twaano alimwi anyimbo zijatikizya Ciibalusyo alimwi akupanga zitondezyo zya Ciibalusyo. Bakabelesya misaansa iisiya kupanga waini alimwi amupunga kupanga cinkwa. Kuzwa ku Eastern Europe kusikila ku Central America alimwi amu Africa, muziindi zyankondo naa noukasyidwe mulimo wesu, Banakristo basicamba balikwiibaluka lufwu lwa Jesu. Kufwumbwa nkotubede naa muubukkale buli buti motubede, tulabungana antoomwe kutegwa tulemeke Jehova Leza alimwi a Jesu Kristo lya Ciibalusyo, ciindi citaliboteli.