Cibikkilizya kucitwa micito njotayandi naa kwaambilwa makani aabusya muzeezo wakoonana. Pele zimwi ziindi cilakonzya kukatazya kubona lwiindano luliko akati kakufwubaazyigwa, kutondezyegwa mbuli kuti ulayandwa, akucitwa naa kwaambilwa zyintu zileta muzeezo wakoonana.

 Sena mulizyi kwiindana kuliko akati kamicito eeyi? Amwiingule  mibuzyo iijatikizya kucitwa naa kwaambilwa zyintu zileta muzeezo wakoonana kutegwa muzyibe!

 Cuusisya ncakuti, mulakonzya kunookucitwa naa kwaambilwa zyintu zileta muzeezo wakoonana nociba ciindi mwamanizya cikolo. Nokuba boobo, kuti nomucili kucikolo mwayiya mbomukonzya kucita ciindi nomucitwa naa kwaambilwa zyintu zileta muzeezo wakoonana muyookonzya kuzunda ciindi mwaakutalika kubeleka. Alimwi mulakonzya kupa kuti muntu uucita micito eeyi acileke!

 Kucitwa naa kwaambilwa zyintu zileta muzeezo wakoonana kulakonzya kumana kuti kamuzyi mbokubede alimwi akuzyiba ncomweelede kucita! Amubone bukkale botatwe alimwi ambomukonzya kucita mubukkale bumwi abumwi.

 BUKKALE:

“Kumulimo, bamwi basankwa ibakali bapati alindime lyoonse bakali kundaambila kuti ndili mubotu alimwi bakali kulombozya kuti nobakacili basyoonto amyaka iili 30. Mane umwi wambabo wakaboola kusyule lyangu akununkizya masusu aangu!”—Tabitha, 20.

 Tabitha wakali kukonzya kuyeeya kuti: ‘Ikuti naa tiindazibikkila maano alimwi akuliyumya mubukkale oobu bukatazya, ambweni uyakuleka.’

 Ikaambo eeci ncocitakonzyi kugwasya: Basyaabupampu baamba kuti ciindi basikucitwa naa kwaambilwa zyintu zileta muzeezo wakoonana nobaumuna buyo, kanji-kanji penzi eeli lilazumanana alimwi akwiindila.

 Muciindi caboobo amusole nzila eeyi: Amumwaambile muntu ooyo kuti tamwiiyandi ŋambawido yakwe naa micito yakwe pele munzila iilimvwisya alimwi cakukkazyika moyo. Umwi musimbi uutegwa Taryn uujisi myaka yakuzyalwa iili 22 wakaamba kuti: “Ikuti umwi wandijata munzila iiteelede, ndakali kumulanga akumwaambila kuti utakasoli kundijata alimwi. Kanji-kanji eeci cakali kumugambya musankwa.” Ikuti naa muntu ooyo wazumanana, amuzumanane kukaka alimwi mutatyompwi pe. Caboola kumakani aakutobela zyeelelo zisumpukide zyakulilemeka, lulayo lwamu Bbaibbele ndwakuti: ‘Amwiime kamuzulide alimwi kamusinizyide cakumaninina.’—Bakolose 4:12.

 Mbuti kuti muntu ooyo uumusyupa umukonga kumucisa? Ikuti kacili oobo, mutamulwani. Amutije cakufwambaana, alimwi akulomba lugwasyo kumuntu mupati ngomusyoma.

 BUKKALE:

“Nindakali mugiledi 6, basimbi bobilo bakandijata kucikolo nondakali kuyaabweenda. Umwi wakali aaciyanza cakoonana abasimbinyina, aboobo wakali kuyanda kuti toonane. Nokuba kuti ndakakaka, bakazumanana kundisinikizya buzuba abuzuba kucikolo. Cimwi ciindi, mane bakanditonkela kubwaanda!”—Victoria, 18.

 Victoria wakali kukonzya kuyeeya kuti: ‘Ikuti ndaambila umwi kujatikizya makani aaya, bamwi inga bandiyeeyela kuti ndilikompeme, alimwi ambweni kunyina uukonzya kundisyoma.’

 Ikaambo eeci ncocitakonzyi kugwasya: Ikuti tiimwaambila umwi, muntu ooyo uumusyupa ulakonzya kuzumanana alimwi akupenzya bamwi. —Mukambausi 8:11.

 Muciindi caboobo amusole nzila eeyi: Amujane lugwasyo. Bazyali abamayi balakonzya kumugwasya kutegwa muntu ooyo uumusyupa aleke. Pele ino kuti bantu mbomwaambila tabalibonyi kubikkila maano? Amusole nzila eeyi: Amulembe twaambo tupati-pati kufwumbwa ciindi nomucitwa naa kwaambilwa zyintu zileta muzeezo wakoonana. Amubikkilizye deeti, ciindi, alimwi abusena nkocacitikila, alimwi anzyaamba muntu ooyo. Mpoonya amubape pepa lyomwe bazyali banu naa bayi banu. Bantu banji balabikkila maano kutongoosi lilembedwe kwiinda lyakwaamba buyo.

 BUKKALE:

“Ndakali kumuyoowa kapati musankwa umwi iwakali mukabunga kacisobano ca rugby. Wakali kutandila kumamita obilo kulampa, alimwi wakali kulema makkilogilamu aatandila ku 135! Wakalisinizyide kuti uyakoonana andime. Wakali kundisyupa buzuba abuzuba kwamwaka woonse. Bumwi buzuba, twakali buyo tolikke mukkilasi mpoonya wakatalika kuswena munsi lyangu. Ndakasotoka akutijila anze.”—Julieta, 18.

 Julieta wakali kukonzya kuyeeya kuti: ‘Mbobabede oobu basankwa.’

 Ikaambo eeci ncocitakonzyi kugwasya: Sikumucita naa kumwaambila zyintu zileta muzeezo wakoonana talangilwi kucinca ikuti bantu boonse kabayeeya kuti zyacita zili kabotu.

 Muciindi caboobo amusole nzila eeyi: Amukake sunko kwiinda mukutaseka-seka. Muciindi caboobo, amube masimpe kuti tamuyandi —kubikilizya mbomulibonya abusyu—amumwaambile sikumusyupa zyintu nzyomuyanda alimwi anzyomutayandi.

 MAKANI AAKACITIKA NCOBENI 1:

“Tandiyandi kuba muntu uulanciki kubantu. Aboobo, nokuba kuti basankwa bakali kuzumanana kundisyupa, ndakali kubaambila kuti baleke—pele tiindakali kwaamba canguzu, alimwi kanji-kanji ndakali kuseka-seka nindakali kubaambila. Bakali kuyeeya kuti ndakali kubayanda.” —Tabitha.

•   Ikuti nomwakali Tabitha, ino nimwakabacita buti basikumusyupa aabo? Nkaambo nzi?

•   Ncinzi cikonzya kupa sikumusyupa kuyeeya kuti mulamuyanda?

 MAKANI AAKACITIKA NCOBENI 2:

“Zyakatalika ciindi basankwa bamwi mbotwakali kwiiya limwi nobakaamba majwi masyoonto aateelede notwakali mukkilasi yazisobano. Kwansondo zisyoonto, ndakasola kutazibikkila maano nzyobakali kwaamba akucita, pele cakaindila. Mpoonya basankwa bakatalika kukkala munsi lyangu akundikumbata. Ndakabatonta, pele bakazumanana. Kumane, umwi wabasankwa aaba wakandipa kapepa kakalembedwe majwi mabyaabi. Mpoonya ndakakapa bayi bangu. Musankwa ooyu bakamulesya cikolo kwaciindi cisyoonto. Ndakabona kuti ndakeelede kubaambila bayi bangu kuzwa kumatalikilo!”—Sabina.

•   Ino muyeeya kuti nkaambo nzi Sabina ncaatakaunkila kubayi bakwe cakufwambaana? Sena muyeeya kuti ooyu wakali muzeezo mubotu? Nkaambo nzi ncomwaambila boobo?

 MAKANI AAKACITIKA NCOBENI 3:

“Musankwa umwi wakanjilila mwanookwesu musankwa, Greg, mucisambilo. Musankwa ooyu wakamusika munsi Greg akumwaambila kuti ‘Kondikkisa.’ Greg wakakaka pele musankwa ooyu taakaunka. Mane Greg wakamutonta buya musankwa ooyu.”—Suzanne.

•   Sena muyeeya kuti Greg wakali kucitwa naa kwaambilwa zyintu zileta muzeezo wakoonana? Nkaambo nzi ncomwaambila boobo?

•   Nkaambo nzi ncomuyeeya kuti basankwa bamwi cilabakatazya kwaamba ciindi basankwanyina nobabacita naa kubaambila zyintu zileta muzeezo wakoonana?

•   Sena mulazumina kuti Greg wakazyeendelezya kabotu zyintu? Ino nywebo nimwakacita buti?