1, 2. ¿Jas yuj wa xkalatik ja Biblia jun majtanal jel chaʼanyabʼalil jakel bʼa Dyos?

¿AY MAʼ bʼa kʼebʼubʼalawi jun tsamal majtanal yuj jun mero awamigo? Jelni gusto ya wajan yuja majtanal yawiʼi. Soka jas skʼulani, wa sjeʼa kʼotelni jun mero awamigoʼa, soka weʼn awayi tsʼakatal.

² Pes ja Biblia juni mero majtanal jakel bʼa Dyos bʼa sbʼejni oj katikyi tsʼakatal. Kechan ja juʼun it wa xya jnatik jastik junuk bʼa mini xbʼobʼ jnebʼtik bʼa tuk. Wa xyala kabʼtik jastal ja Dyos skʼulan ja satkʼinali, ja kʼanaliki, ja Luʼumi soka bʼajtan winik sok ixuki. Chomajkil, wa xyaʼa rasonik bʼa jastal oj jnatik jas oj jkʼuluktik yajni wan ekʼel jbʼajtik wokolik sok chamkʼujolik ja bʼa jsakʼaniltiki. Ja Biblia wani xcha xcholokabʼtik jastal oj ya kʼotuk ja Dyos ja jasa wa skʼana bʼa oj ya tojbʼuk ja jastik wan ekʼel ja bʼa Luʼumi. ¡Juni majtanal jel chaʼanyabʼalil!

3. ¿Jasa sjeʼa ja Jyoba yuja yakitik ja Biblia, sok jas yuj jel snika jkʼujoltik?

³ Ja Biblia juni majtanal jel snika ja jkʼujoltiki, pes wani sjeʼa jastal ja maʼ yaʼuneji, ja Jyoba. Yuja yakitik ja juʼun it, ja Dyosi sjeʼa wani skʼana oj jnatik sbʼaj lek. Jaʼi, ja Biblia wa skoltayotik bʼa oj mojxukotik soka yeʼn.

4. ¿Bʼay ja mas wa spayawa sbʼaja janekʼ elel ja Biblia?

 ⁴ Ta ja weʼn aya wiʼoj juna Biblia, mokni awal kechanta weʼn aya wiʼoj. Jach yenteroʼil ma xetʼanik, akʼubʼal eluk bʼa mas ja 2,600 kʼumali, ja yuj wa xbʼobʼ kaltik tʼusan mi yibʼanaluk ja ixuk winiki ayiʼoj jun sBibliaʼe. Ja bʼa semana wa xpukxi mas ja jun miyon ja Biblia, sok akʼubʼalxa eluk jitsan miyon jach yenteroʼil ma xetʼanik. Mini ay jun pilan juʼun jastal ja Biblia.

5. ¿Jasa wa stojolan ja ti jakel bʼa Dyos ja Biblia?

⁵ Ja Biblia tini ‹jakel bʼa Dyos› (kʼuman ja 2 Timoteo 3:16). ¿Jas wa stojolan ja ti jakel bʼa Dyosi? Ja Biblia wa xyala: «Porque mi ti el ja ba sʼolome ja jas yalahuei. Yena ni ja Espíritu Santo yiaj majan ja sti ja yenlei. Dios ni ja maʼ cʼumani, mi yenluque» (2 Pedro 1:21). Jach jastal jun tatal bʼa wa skʼanayi ja skeremi a-stsʼijbʼuk jun karta. Pes ja pensari soka jastal wa xyala ja juʼuni, jaʼ sbʼaja tatali, mi jaʼuk ja bʼa skeremi. Junxtani soka it, ja Biblia jaʼ yiʼoj ja spensar ja Dyosi, mi jaʼuk ja winike matik stsʼijbʼani. Ja yujil, yibʼanal ja Biblia jani mero «ja yabal ja Diosi» (1 Tesalonicenses 2:13).

6, 7. ¿Jas yuj chikan lek ja jastal wa slaja sbʼaj ja jas wa xyala ja Biblia?

⁶ Ja Biblia yiʼaj stsʼijbʼajel junuk 1,600 jabʼil yuj junuk 40 winike bʼa tuktukil tyempo ajyiye sakʼan, sok tuktukil ja yaʼteleʼi. Tuk wajye aʼtijumik bʼa alaj, yamachayik, talnachejik, alumanik, jwesik sok mandaranumik. Jun sjejel, ja maʼ stsʼijbʼan ja sjuʼunil Lucas, waj jun loktor. Pe anima tuktukil bʼa jakele ja matik stsʼijbʼani, ja Biblia wa slaja sbʼaj ja jas wa xyala man skʼeʼulabʼil sok man xchʼakulabʼil.

⁷ Ja bʼajtan sjuʼunil ja Biblia wa xcholo jastal kʼejan ja wokolik sbʼaja ixuk winiki. Jaxa tsaʼanxta sjuʼunili wa sjeʼa jastal ja Luʼumi oj pax jun kʼachinubʼ. Bʼa yibʼanal ja slamik ja Biblia wa staʼa tiʼal jastik junuk ekʼi bʼa jitsan jabʼilik, sok bʼa jun modo ma bʼa tuk, ja jastik wa xyala jani ti chʼikan soka jastal oj kʼot smeranil ja jas wa skʼana oj skʼuluk ja Dyosi. Ja jastal wa slaja sbʼaj ja jas wa xyala ja Biblia jelni chamyiljela, jachni jastal wa xmajlaytik jun juʼun jakel bʼa Dyos.

8. Aʼa sjejelik bʼa wa sjeʼa ja Biblia stojolni leka.

⁸ Ja jas wa xyala ja Biblia stojolniʼa, sok bʼajtanxa lek wanxa staʼa tiʼal sbʼa jujuntik jas junuk, jastal ja juʼun bʼa Levítico ayiʼojan leyik sbʼaja israʼelenyo bʼa jastal oj ajyuke asyado sok bʼa aʼajyuke pilan ja maʼ ayiʼoj jun chameli, pe ja chonabʼik joybʼanubʼal yuji mini snaʼaweʼa. Chomajkil, ajyi jun tyempo bʼa tuktukil wa spensaraʼane sbʼaja jastal ay ja Luʼumi, ja Biblia yalunejxa ja Luʼumi setan, ma bola (Isaías 40:22). Chomajkil, wani xyala jaman lek mini jas kuchubʼal yuja Luʼumi (Job 26:7). Ja Biblia mini jun juʼunuk bʼa eskwela. Pe yajni wa staʼa tiʼal sbʼa jastik junuk bʼa luʼumkʼinali, stojolni leka. ¡Jani jaw ja jas wa xmajlaytik jun juʼun jakel bʼa Dyos!

9. a) ¿Jastal wa sjeʼa ja Biblia tsʼikan lek sok meran ja jas wa xyala sbʼaja jastik junuk ekʼtaʼi? b) ¿Jas yuj mi snakʼawe ja jastik mi lek skʼulane ja matik stsʼijbʼane ja Biblia?

 ⁹ Ja Biblia chomajkil tsʼikan lek sok meran ja jas wa xyala sbʼaja jastik junuk ekʼtaʼi. Wani xyala jaman lek, sok mi kechanta wa xyala ja sbʼiʼileʼi, chomajkil wa xyala sbʼaja maʼ ekʼpaxtayujileʼi. * Mini oj slaj jastal jujuntik tsʼijbʼanum juʼun bʼa wa snakʼa ja jastik mi lek wa skʼulan ja xchonabʼi, pe ja ma stsʼijbʼane ja Biblia mini snakʼawe ja smuleʼi, yalawe ja jastik mi lek skʼulaneʼi soka bʼa xchonabʼeʼi. Jun sjejel, ja bʼa sjuʼunil Números, ja Moisés yala ja jas mi tʼun lek skʼulani soka jastal tsats lek tojiʼi (Números 20:2-12). Ja tsʼijbʼumanik bʼa tuk juʼuniki mi xyalawe ja smeranil sbʼaja jas mi lek skʼulaneʼi, pe ja bʼa Biblia wa xtaʼatik yujni ti jakel bʼa Dyos.

10. ¿Jas yuj mi chamyabʼjeluk ja Biblia jun juʼun jel xmakuni?

¹⁰ Yuja ti jakel bʼa Dyosi, ja Biblia wa xmakuni bʼa wa sjeʼakitik, «ta mi cʼa tojuc ayotic, huas scomohuotic. Huas see quitic ja ba lequi» (2 Timoteo 3:16). Juni juʼun jel xmakuni. Ja bʼa slamiki wa sjeʼa ja Yajwali wa xyabʼ stojolil ja jastal wala taxtiki. Sok mini chamyabʼjeluka, ja Yajwalili jani ja jKʼulumantiki, ja Jyoba. Ja yeʼn masni wa xyabʼ stojolil yuja keʼntiki ja jas wa xpensarantiki soka jastal mero wala taxtiki. Sok wa snaʼa jasa wa xmakunikujtik bʼa oj ajyukotik gusto, soka tikʼe modoʼalik mok jkʼuluktiki.

11, 12. a) ¿Jastik junuk staʼa tiʼal ja Jesús ja bʼa sloʼil yaʼaʼi? b) ¿Jas tuk rasonik wa xtaʼatik ja bʼa Biblia, sok jas yuj ja rasonik yiʼoji jel xmakuni ja bʼa jtyempotiki jastalni bʼa tyempo tsʼijbʼaxi?

¹¹ Pensaraʼan ja sloʼil yaʼa ja Jesús wa xtax bʼa Mateo  skapituloʼil 5 man 7. Ja bʼa tsamal sjejel it, ja Jesús staʼa tiʼal jitsan loʼil; tey ja jastal oj ajyan gusto, jastal stojbʼesel jun kʼumal, jastal yajelyi orasyon soka tikʼe modoʼal oj jetik sbʼaja jastik junuki. Ja jas yala ja Jesusi jel yipalil sok jel xmakuni ja bʼa jtyempotiki jastalni ja bʼa styempo yalaʼi.

¹² Jujuntik rasonik ja bʼa Biblia ja wa staʼa tiʼal sbʼaja pamilya, ja aʼteli sok jastal yiljel jbʼajtik lek soka tuki. Ja  rasonik yiʼoji wa xkʼot sbʼaj spetsanil ixuk winik sok tolabida jel xmakuni. Ja snajel wa xtax bʼa yojol ja Biblia tini kanel tsoman ja bʼa tʼusanta yaljel aji ekʼyi ja aluman Isaías yuja Dyosi: «Keʼnon ja Jyoba wa Dyosi, ja Maʼ wa sjeʼawi bʼa wa lekilal weʼna» (Isaías 48:17).

13. ¿Jasunuk yala ja Jyoba oj stsʼijbʼuk ja Isaías sbʼaja Babilonia?

¹³ Ja Biblia ayiʼoj jitsan jastik junuk bʼa yalakan ja jas ojto ekʼuki, jitsan ja bʼa jastik junuk it ekʼtaniʼa. La kiltik jun sjejel. Ayxa jitsan tyempo, ja Jyoba ya ekʼyi ja aluman Isaías sbʼaja jas oj ekʼ sbʼaja chonabʼ Babilonia: ojni ajuk chʼayuk snajel (Isaías 13:19; 14:22, 23). Pe mi kechanuk yala ja jaw, chomajkil yala jastal mero oj ekʼuk. Ja kʼakʼanumik kontraʼiki ojbʼi yawe tsʼujuk ja jaʼi bʼa jachuk oj bʼobʼ ochuke ja bʼa yoj chonabʼi jach mi sok tiroʼaneluk. Pe mi kechanuk. Cha yala sbʼiʼil ja mandaranum oj xchʼaysnajel ja Babilonia: Ciro (kʼuman ja Isaías 44:27–45:2).

14, 15. Soka jastik stsʼijbʼan ja aluman Isaías oj ekʼ sbʼaja Babilonia, ¿jastal kʼot smeranil?

¹⁴ Junuk 200 jabʼil tsaʼan, ja yakwalil 5 bʼa octubre bʼa jabʼil 539 bʼajtanto yuja jtyempotiki, jun nole kʼakʼanumik aye tsoman mojan ja bʼa Babilonia. ¿Machʼa ja olomal yujileʼi? Jun mandaranum sbʼiʼil Ciro. Jaʼi, ja jastal mero tsʼijbʼanubʼalkani, jachni mero wan yijel sbʼeja. Pe ja jastalni tsʼijbʼanubʼalkani, ¿oj maʼ bʼobʼ ochuke ja skʼakʼanumik ja Ciro ja bʼa chonabʼi jach mini tʼun wokoluk?

¹⁵ Ja swinkil Babilonia aye bʼa jun niwan kʼin ja akwal jaw sok mini tʼun xiwel aye yuja niwakik sbardaʼil yiʼoj ja chonabʼi. Pe malan wan ekʼel ja it, ja Ciro jel snaʼa jastal ya yiʼ pilan sbʼej ja jaʼ wa x-ekʼ ja bʼa chonabʼi, sok jachuk ja jaʼi tsʼuji sok bʼobʼ skʼuts-e bʼa oj kʼotuke ja bʼa sbardaʼil  ja Babilonia. Pe ¿jastalxa bʼobʼ ekʼuke ja bʼa sbardaʼili? Bʼobʼ ekʼuke, ¡pes ja swinkil Babilonia chʼay skʼujole bʼa oj slut-e kan ja spwertaʼil ja chonabʼi!

16. a) Soka jastal yala ja Isaías, ¿jasa oj ekʼ sbʼaja chonabʼ Babilonia? b) ¿Jastal kʼot smeranil ja jas yala oj ekʼuk ja Isaías sbʼaja mini oj kan swinkil ja Babilonia?

¹⁶ Ja Jyoba yala ja jastik junuk it sbʼaja Babilonia: «Mixani oj ajyuk swinkil, mixatoni maʼ oj ajyuk kulan ja bʼa lugar jawi. Soka tiw ja árabe mixani oj ya kʼe kulan ja skarpa, sok mini jun talnachej oj yiʼoch ja xchejik ja tiw bʼa oj ajyuke» (Isaías 13:20). Ja jas tsʼijbʼunubʼal oj ekʼuki mi kechanta alxi oj ajuk chʼaysnajel ja chonabʼi, chomajkil alxi mini oj ajyuk swinkil bʼa tolabida. Ja weʼn ojni awil kʼotelni smeranil ja it. Bʼa junuk 80 kilometro bʼa Bagdad, ja skapital ja Irak, ti wa xtax ja bʼa ajyi ja poko chonabʼ Babilonia. Ja chonabʼi mini ay swinkila, jach kʼot smeranil ja jas aji ekʼyi ja Isaías yuja Jyoba: «Ojni jmes-el soka jmes bʼa chʼakelali» (Isaías 14:22, 23).

17. ¿Jas yuj wa stsatsankʼujolan ja jkʼuʼajeltiki sbʼaja jastik jun chʼakta ekʼuk yala ja Biblia?

¹⁷ Snajel ja Biblia jun juʼun bʼa wa xkʼot smeranil ja jas  wa xyala, ¿anke wani xya tsatsbʼuk ja jkʼuʼajeltiki? Jaʼi, ja jastal ja Jyoba yaʼunej kʼotuk ja jastik skʼapa ja bʼa najate wani xya jkʼuʼuktik lek ojni cha skʼuluk ja Luʼumi jun tsamal kʼachinubʼ (kʼuman ja Números 23:19). Janiʼa, wani xbʼobʼ jipjkʼujoltik «jaʼ ni ja vida jau yala ja Dios desde mi tox cujlaji ja satqʼuinali, jaxa Diosi, mi ni oj ecʼ ja jas yaluneja» (Tito 1:2). *

18. ¿Jasunuk jel chaʼanyabʼalil yala ja jekabʼanum Pablo sbʼaja «yabal ja Diosi»?

¹⁸ Ja jas kilatik ja bʼa kapitulo it wa xya jkʼuʼuktik lek mey pilan juʼun jastal ja Biblia. Jelni chaʼanyabʼalil yuja jastal wa syaktalan sbʼaja jastik wa xyala, ja stojolil sbʼaja  jastik wa staʼa tiʼal bʼa luʼumkʼinali soka jas ekʼ sbʼaja ixuk winiki. Cha jachuk ja lekil rasonik wa xyaʼa soka jastal wa xkʼot smeranil ja jas wa xyala. Pe mi kechanukta jaʼa jawi, chomajkil ayto mas. Ja jekabʼanum Pablo stsʼijbʼan: «Ja yabal ja Diosi mi tajneluc - ay ni yipa [...]. Ja yabali huax yala spetzanil. Huax yala jastal huax lea ja jmultiqui. Hasta ja jpensartiqui, huax yala» (Hebreos 4:12).

19, 20. a) ¿Jastal wa skoltayotik ja Biblia bʼa oj jpaklay jbʼajtik? b) ¿Jastal oj bʼobʼa jeʼ waxa waʼa tsʼakatal yuja Biblia jastal jun majtanal jel chaʼanyabʼalil jakel bʼa Dyos?

¹⁹ Skʼumajel ja «yabal», ma ja srasonik, ja Dyos wa xtax bʼa Biblia ojni bʼobʼ stukbʼes ja jsakʼaniltiki. Wa skoltayotik bʼa oj jpaklay jbʼajtik jastalotik mero bʼa mini jkʼulunejtik ajyi. Mi kechanta oj kaltik jel xyajtaytik ja Dyosi. Ja jas meran wa xya chiknajuk ja jas ay ja bʼa jpensartiki soka jastal wala taxtiki jani ja jas wa xkʼulantik soka jas wa sjeʼakitik ja Yabʼal ja Dyosi, ja Biblia.

²⁰ Ja Biblia merani lek ti jakel bʼa Dyos. Tʼilan oj jkʼumuktik, oj jpaklaytik sok syajtajel. Nocho spaklajel sok jachuk wana yajel tsʼakatal yuja majtanal it. Chomajkil, ojni kʼota yajtay ja stʼilanil yiʼoj ja jas wa skʼana ja Dyos sbʼaja ixuk winiki. Ja bʼa kapitulo jakumi oj jnebʼtik jasunkiluk ja wa skʼana sok jastal oj kʼot smeranil.