¿JASA waxa pensaraʼan yajni waxa wabʼ ja yaljel espíritu? Jitsan wa skʼuʼane ja yaljel it junbʼi altsilal bʼa mi xchami sok mi x-ilxi. Wa spensaraʼane yajni wala chamtiki ay jas wa x-el ja bʼa kwerpoʼali, wa xpax altsilal sok wa xwaj bʼa jun pilan lugar. Ja skʼuʼajel it jel pukxel ekʼe, sok jitsan jel cham xyabʼye yajni wa snebʼawe mi jachukuk wa sjeʼa ja Biblia. Anto, ¿jasa wa sjeʼa meran lek ja Biblia?

Bʼa jujuntik Biblia, ja yaljel rúaj bʼa kʼumal hebreo soka yaljel pnéuma bʼa kʼumal griego, sutubʼal jastal «espíritu», jaxa bʼa tojol-abʼali tuktukil ja jastal sutubʼali. Pe ja Biblia wa xcholo jas wa stojolan ja yaljelik it. Jun sjejel, ja bʼa Lucas 8:55 (YD), wa xyala yajni ja Jesús ya sakʼwuk jun akʼix «ja yaltzili ti kumxi‘a. jutzʼin kʼe‘i». Jaxa bʼa Santiago 2:26 wa xyala: «Ja huax cham ja jcuerpotic tac, como el ta ni ja caltziltica [pnéuma], jayuj ja jcuerpotiqui mi xa nix maconia». Yajni ja bʼa tekstoʼik it wa xyala sbʼaja «yaltzili» sok «ja caltziltica» mi wanuk yaljel ja kʼotel ja mero kaltsiltiki ma jun altsilal, ja wan yaljel sbʼaja ipal wa xyayi sakʼanil ja kwerpoʼali. Ja yuj, ta ja kwerpoʼali mey yiʼoj ja ipal it, mini xbʼobʼ nijkuk, chamelni aya. Chomajkil, ja rúaj ma pnéuma sutubʼal jastal ja «yipalil ja sakʼanili» ma «yijkʼalil ja sakʼanili». Jun sjejel, ja sbʼaja Bʼutʼ Jaʼ bʼa skʼakʼu ja Noeji, ja Dyosi  yala: «Jaxa keʼn, oj kijan jun bʼutʼ jaʼ sbʼaja luʼumi bʼa oj jchʼaysnajel bʼa yibʼel ja satkʼinali spetsanil bʼakʼtelal bʼa ayiʼoj yijkʼalil [rúaj] ja sakʼanili. Spetsanil ja jas tey bʼa luʼumi oj chamuk» (Génesis 6:17; 7:15, 22). Ja teksto it wa sjeʼa ja «espíritu» jun ipal mi xbʼobʼ ilxuk, jani ja ipal ma yijkʼalil bʼa wa xyayi sakʼanil spetsanil ja jastik wa xnijki.

Bʼa oj nijkuk ja kwerpoʼali, wani skʼana aʼajyuk yuj ja ipalil wa xyaʼa sakʼanili. Jach jastal jun grabadora: bʼa oj bʼobʼ aʼtijuk, wani xmakuni yuja yip ja luzi. Yajni wa xchʼikxi ja enchupe ja bʼa luzi, ja grabadora wa x-okʼi. Pe ta waj ja luzi, ja grabadora mi x-okʼi, pes junxta ni wa x-ekʼ soka «yipalil ja sakʼanili»: jani wa xyayi sakʼanil ja kwerpoʼali. Ja luzi mi jun ixuk winikuk: mey spensar sok mi jas xyabʼi, cha jach junxta soka yipalil wa xyaʼa sakʼanil ja kwerpoʼali. Ja Biblia jaman lek wa xyala mini ay jas wa xkan sakʼan ja yajni wala chamtiki. Ja yuj, ja skʼuʼajel wala paxtik altsilal ma ay kiʼojtik jun espíritu bʼa wa xkan sakʼan ja wala chamtiki, juni sjejel mi meranuk bʼa mi ti eleluk bʼa Biblia. Pes ja yuj, yajni «el ta ni ja caltziltica», ma ja «yipalil ja sakʼanili», wa x-ekʼ ja jasa stsʼijbʼan ja tsʼebʼumani: «Wa xchamye, sok wa xkumxiye tsʼubʼil luʼum» (Salmo 104:29).

Sbʼaja yajni wa xcham jun ixuk winik, ja Eclesiastés 12:7 wa xyala: «Anto, ja stsʼubʼili wa xkumxi bʼa luʼum pes tini eleljan tiw; jaxa yipalil [rúaj] ja sakʼanili ti wa xkumxi bʼa Dyos, yujni yeʼn ja maʼ yaʼunej yiʼi». Yajni ja «yipalil ja sakʼanili» wa sjipakan ja kwerpoʼali, ti wa xkumxi ja bʼa jaki: bʼa Dyos. Anto ja kwerpoʼali wa xchami sok ti wa xkumxi bʼa luʼum (Job 34:14, 15; Salmo 36:9). Pe ja it mi wa stojolan ja «yipalil ja sakʼanili» meran wa xwaj bʼa satkʼinal. Wa stojolan ti wa xkan bʼa skʼabʼ ja Jyoba, pes yeʼnxani oj yile ta oj ya sakʼwuk ma miyuk ja ixuk winik matik chamelexa ja bʼa tyempo jakumto.  Kechantani ja yip ja Dyosi oj bʼobʼ ya kumxukyi ja yipalil ja sakʼanili, ma espíritu, bʼa jachuk ja matik chamelexa oj bʼobʼ sakʼwuke yajkʼachil ekʼele.

Janekʼto wa xyaʼa kulan jkʼujoltik snajel ja jas oj skʼuluk ja Dyos sbʼaja spetsanil ja matik wane jijlel «ja ba sqʼuejnalei» (Juan 5:28, 29). Yajni xkʼot ja tyempo bʼa oj ajuk sakʼwukeʼi, ja Jyoba oj skʼulyi yajkʼachil skwerpoʼe sok oj yayi ja ipal wa xyaʼa sakʼanil ja kwerpoʼali bʼa oj bʼobʼ sakʼwuke. ¡Janekʼto gustoʼil oj ajyuk!

Ta waxa kʼana oja nebʼ mas sbʼaja jasa wa x-ekʼ ja wala chamtiki, oj bʼobʼa kʼel ja bʼa libro Razonamiento a partir de las Escrituras, slam 32 man 36 sok 136 man 140 soka poyeto ¿Qué nos sucede cuando morimos?, ja juʼunik it jaʼ yaʼuneje eluk ja taʼumantiʼik bʼa Jyoba.