1. ¿Maʼ skʼulan spetsanil ja jastik sakʼan ayi?

JA ALUMAN Jeremías yala: «Ja Jyoba meran lek yeʼn Dyos. Yeʼnani ja Dyos sakʼani» (Jeremías 10:10). Chomajkil, yeʼnani ja Kʼuluman bʼa spetsanil ja jastik sakʼan ayi. Jachni yalawe jujuntik ja yuntikil ja Dyos bʼa satkʼinali: «Huena ni acʼulan spetzanil ja jas ayi. Ti xa ni ay spetzanil ja cosa porque ja huen acʼulan. Jach ni acʼanaa» (Apocalipsis 4:11). Chomajkil, yajni ja Pablo stsʼijbʼanyi ja Timoteo, ja yeʼn yala: «Ja maʼ wa xyaʼa ja sakʼanil ja bʼa spetzanil jastik junuki» (1 Timoteo 6:13, YD). Ja yujil, ja jsakʼaniltiki juni majtanal jakel bʼa Dyos.

2. ¿Jasa wa skʼulan ja Dyos bʼa oj ajyukotik sakʼan?

² Chomajkil, ja Jyoba yeʼnani ja maʼ wa xya ajyukotik sakʼan (Hechos 17:28). Yeʼnani wa xyaʼakitik ja jwaʼeltiki, ja jaʼ wa xkuʼajtiki, ja ikʼ wa xkiʼajtiki soka luʼum bʼayotiki (kʼuman ja Hechos 14:15-17). Sok wani skʼulan bʼa jun modo bʼa oj kabʼtik stsamalil. Pe bʼa oj kabʼtik lek stsamalil ja jsakʼaniltiki, tʼilani oj jnebʼtik ja sleyik ja Dyosi sok skʼuʼajel (Isaías 48:17, 18).

3. ¿Jastal yila ja Dyos ja milji ja Abel?

³ Ja Dyos wa skʼana la jkistik ja jsakʼaniltiki soka bʼa tuki. La kiltik jun sjejel. Ja Caín, ja yunin ja Adán soka Eva, tajki soka  yijtsʼin Abel. Ja Jyoba yala yabʼ ja stajkelal yiʼoj ja Caín sbʼaja yijtsʼini ojni bʼobʼ ijuk och skʼulajel jun chaʼan mulal, pe ja yeʼn mi skisa. Ja ‹Caín juneta yaʼ yi ja yijtsʼini sok smila› (Génesis 4:3-8). Ja Jyoba ya stup ja Caín yuja smila ja yijtsʼini (Génesis 4:9-11).

4. ¿Jastal sjeʼa ja Dyos ja bʼa Ley bʼa Moisés ja jastal oj kiltik ja jsakʼaniltiki?

⁴ Junuk 2,400 jabʼil tsaʼan, ja Jyoba yayi ja israʼelenyo jumasaʼ ja sleyiki bʼa oj yaʼteltaye ja jastal wa skʼana ja yeʼn. Yuja jaʼ ya ekʼyi ja Moisés ja sleyiki, yibʼanal ja leyiki wa sbʼiʼilan Ley bʼa Moisés. Pes ja Jesús staʼa tiʼal ja ley it yajni yala: «Mi la milhuani» (Mateo 5:21). Ja it wa sjeʼa ja mandar ajiyile ja israʼelenyoʼiki janekʼto chaʼanyabʼalil wa xyila ja Dyos ja sakʼanil ja ixuk winiki, sok kibʼanaltik tʼilan oj kiltik chaʼanyabʼalil ja sakʼanil ja jmojtiki.

5. ¿Lek maʼ skʼutsjel ja sakʼanil jun yal alats bʼa mito xpojki?

⁵ ¿Sok jastalxa maʼ wa xyila ja Dyos jun yal alats bʼa tito ay yoj slukum ja snani? Ja Ley bʼa Moisés sjeʼa mini oj bʼobʼ milxuk jun yal alats bʼa mito pojkeluk. Jachukniʼa: ja sakʼanil jaw jelni chaʼanyabʼalil xyila ja Jyoba (kʼuman ja Éxodo 21:22, 23 sok Salmo 127:3). Ja it wa stojolan mini lekuk skʼutsjel ja sakʼanil jun yal alats bʼa mito xpojki.

6. ¿Jas yuj mi lekuk yilkʼujolajel ja tuki?

⁶ Bʼa chaʼanyabʼalil oj kiltik ja jsakʼaniltiki, jelni tʼilan oj cha jeʼ lekil jmodotik soka tuki. Ja Biblia wa xyala: «Ja maʼ jel coraja huax yila ja smoji, ja mulal jahui, lajan soc huan nix milhuania. Y huaxa naahuex que ja maʼ huax milhuani, yuj ni mey yioj ja yajcʼachil vida jau ba mi ni nunca huax chʼaqui» (1 Juan 3:15). Ta wa xkʼanatik oj ajyukotik sakʼan bʼa tolabida, jelni tʼilan oj katik eluk ja bʼa jkʼujoltik ja ilkʼujolanel wa xbʼobʼ ajyukujtik sbʼaja tuki, yujni ja ilkʼujolaneli jani ja yech bʼa tʼusan mi spetsaniluk ja jastik mi lekuki, jastal ja spekʼjel chikʼi (1 Juan 3:11, 12). Jelni tʼilan oj jnebʼtik syajtajel jbʼajtik soka tuki.

7. ¿Jastik skʼulajelik bʼa wa sjeʼa mi xkisatik ja jsakʼaniltiki?

⁷ ¿Jastal wa xbʼobʼ kiltik chaʼanyabʼalil ja jsakʼaniltik keʼntikta? Mini maʼ wa skʼana oj chamuka, pe jitsan ixuk winik stiʼ  kʼeʼenxta wa xkanye yuj skʼulajel jastik bʼa kechanta wa x-aji ajyuke gusto. Jastal snukʼjel may ma yabʼjel droga. Ja jastik junuk it wani sjomo ja sakʼanili sok jitsan ekʼele wa xmilwani. Ja yujil, ja matik kʼajyel wa skʼulan ja it mini xyilawe chaʼanyabʼalil ja sakʼanili. Skʼulajel ja it jelni kux ja bʼa stiʼ sat ja Dyosi (kʼuman ja Romanos 6:19; 12:1 sok 2 Corintios 7:1). Bʼa oj kaʼteltaytik ja jastal wa skʼana ja yeʼn, tʼilani oj katikan ja skʼulajelik it anima jelni wokol oj kabʼtik. Pe ja Jyoba ojni ya ja jkoltajeltik ja janekʼ wa xmakunikujtiki. Sok jelni chaʼanyabʼalil xyila ja yajni wa xleʼatik modo bʼa oj kiltik ja jsakʼaniltik jastalni jun tsamal majtanal jakel bʼa yeʼna.

8. ¿Jas yuj jel tʼilan oj chamjkʼujoltik bʼa mok jas ekʼ jbʼajtik?

⁸ Ta wa xkisatik ja jsakʼaniltiki, ojni chamjkʼujoltik bʼa mini jas oj ekʼ jbʼajtik. Ojni ka jkwidadotik bʼa mi oj jkʼuluktik jastik bʼa oj syajbʼesotik kechanta yuj jgustotik. Mini jel oj katik ajnuk ja karro, mini syamjel jach yakbʼel ma wantik kʼumal bʼa telepono ja yajni wantik syamjeli, cha mini tajnelik bʼa jel xiwela sbʼaj (Salmo 11:5). June ja bʼa leyik yaʼa ja Dyos sbʼaja israʼelenyoʼiki wa xyala: «Ta wa kʼeʼuk jun yajkʼachil naʼits, tʼilani oj wa och yal sbardaʼil ja bʼa stiʼtik ja yolomi [sat losa], bʼa jachuk mi oj smuluk jawa naji ja xchikʼel ta ay maʼ mokʼ ja bʼa olom naʼitsi» (Deuteronomio 22:8). Ja ley it wa xyala jun rason bʼa skʼuʼajel. Jujuntik sjejel, ja bʼa wa patyo tʼilani oja kʼel lek bʼa mok jas ajyuk bʼa ay maʼ oj ajuk mokʼuk sok oj yajbʼuk. Ta aya karro, kʼela ta mi jomeluk. Mokni awakan jastik junuk ja bʼa wa naji sok kʼela bʼa lek aʼajyuk jawa karro bʼa mok syajbʼesa ma oj syajbʼes ja tuki.

9. Ta wa xkisatik ja sakʼanili, ¿jastal oj kiltik ja chanteʼiki?

⁹ ¿Jastal wa xyila ja Dyos ja sakʼanil ja chanteʼiki? Cha jelni chaʼanyabʼalil xyila. Ja yeʼn wa xyaʼakan amiljuk ja chanteʼiki, pe ta jakʼa bʼa jwaʼeltik, bʼa jkʼutik ma bʼa mok smil-otik (Génesis 3:21; 9:3; Éxodo 21:28). Pe ja matik ixta wa xyilawe ja chanteʼiki ma wa smilawe kechanta yuj gustoʼil, mini lekuk ja jas wane skʼulajeli sok mini chaʼanyabʼalil wa xyilawe ja sakʼanili (Proverbios 12:10).

10. ¿Jastal sjeʼa ja Dyos ja jastal jel chaʼanyabʼalil xyila ja sakʼanili cha jachuk ja chikʼi?

¹⁰ Yajni ja Caín smila ja Abel, ja Jyoba yala yabʼ ja Caín: «Ja xchikʼel jawa wijtsʼini wa xyawanon kʼen masan bʼa luʼum» (Génesis 4:10). Yajni ja Dyos staʼa tiʼal ja xchikʼel ja Abel, jani wan stajel tiʼal ja sakʼanili. Ja Caín sjapayi ja sakʼanil ja yijtsʼin Abeli sok ojni ajuk stupe yuja jas skʼulani. Jach jastal ja xchikʼel, ma ja sakʼanil, ja Abel wan yawajel ja Jyoba bʼa oj skʼuluk ja stojolil sbʼaja jas kʼulaji yiʼi. Ja jastal wa slaja sbʼaj ja sakʼanil soka chikʼi cha jexi tsaʼan yajni ekʼ ja Bʼutʼ Jaʼ bʼa skʼakʼu ja Noé. Bʼajtanto yuja Bʼutʼ Jaʼi, ja ixuk winiki kechanta wa xyabʼye tekʼulik, itaj, sok sbʼakʼ jastik junuk. Pe tsaʼan tukbʼiniʼa. Ja Jyoba yala yabʼ ja Noé soka yuntikili: «Spetsanil ja chante wa xnijki sok sakʼan ayi ojni bʼobʼ makunuka wujilex bʼa waʼelal». Pe ja Dyos yala mok skʼuluke ja it: «Kechan ja sbʼakʼtel soka sakʼanili, ja xchikʼeli, mini oja wabʼyex» (Génesis 1:29; 9:3, 4). Ja yuj, ti wa xchiknaji lek ja Jyoba ja jastal jel chaʼanyabʼalil xyila ja sakʼanili cha jachni jel chaʼanyabʼalil xyila ja chikʼi.

11. Man styempo ja Noé, ¿jasa yala ja Dyos mok kʼulaxuk soka chikʼi?

¹¹ Jun modo bʼa wa xjeʼatik chaʼanyabʼalil wa xkilatik ja chikʼi jani mi oj jloʼtiki. Ja Ley ajiyile ja israʼelenyoʼik yuja Jyoba, yaʼa ja mandar it: «Chikan maʼ winik [...] ja yajni syama jun kʼakʼal chante ma jun yal chan bʼa lek skʼuxjel, anto ojni spekʼ ja xchikʼeli sok oj smus sok stsʼubʼil luʼum. Yujni [...] ja keʼn kala yabʼ ja israʼelenyo: ‹Mini oja wabʼyex ja xchikʼel chikan jas bʼakʼtelal›» (Levítico 17:13, 14). Ja mandar ajiyi ja Noé yuja Jyoba ayxa junuk 800 jabʼil ja bʼa mok loʼxuk ja xchikʼel ja chanteʼi, mini tukbʼeluka. Ja jasa wa spensaraʼan ja Jyoba chikani leka: ja yaʼtijumiki wani xbʼobʼ skʼux-e ja sbʼakʼtel ja chanteʼi, pe ja xchikʼeli miyuk. Tʼilani oj spekʼ-e bʼa luʼum, jachuk wane yajel kumxukyi ja Dyos ja sakʼanil ja chanteʼi.

12. ¿Jasunkiluk ja mandar axi sbʼaja chikʼi ja bʼa bʼajtan siglo sok wantoni xmakuni man jtyempotik?

¹² Ja snochumanik ja Jesús, akʼubʼalkitik ja junxtatik mandar jastal jaw. Ja bʼa bʼajtan siglo, ja jekabʼanumiki sok tuk winike  bʼa yeʼn tejkʼanubʼale ja bʼa tuk snebʼumanik ja Jesusi, stsomo sbʼaje bʼa oj xchap-e jastik mandarik tʼilan oj skʼuʼuke spetsanil ja nebʼumaniki. Jani it ja jastal chʼak kʼotukeʼi: «Jel piero xcabticon ja oj caaticon ahuilex mas ja huocoli porque ja Espíritu Santo, mi ni jachucuc huas scʼanaa. Malan soc ja it ba mas jel tʼilani: Moc lomuc acʼuxex ja sbactel ja chante ja huax aaji yi ja dios cʼulubali. Moc xa loex xchiqʼuel ja chantei. Moc acʼuxex ja sbactel ja chante ta mi cʼa el ja xchiqʼuel ja yora milji. Quermanoticon jumasa, moc xa lom alola bajex soc otro ixuc y jachuc ja huenlex quermanaticon jumasa, moc alola bajex soc otro huinic» (Hechos 15:28, 29; 21:25). Ja yuj tʼilani mok kabʼtik ja «xchiqʼuel ja chantei». Ja it jelni tʼilan ja bʼa stiʼ sat ja Dyosi, jach stʼilanil jastal mok kaʼteltaytik ja kʼulubʼalik dyosi sok wayel sok june mi jaʼuk jawa nupi.

13. ¿Jas sjejel wa sjeʼa ja yijel chikʼi tini chʼikan ja bʼa mandar bʼa mini oj kabʼtik chikʼi?

¹³ ¿Ti maʼ chʼikan ja yijel chikʼ ja bʼa mandar it ajiʼi? Tini chʼikana. La kiltik ja sjejel it. Lekbʼi ja loktor xyalawabʼ moka wuʼ trago, ja it chikani lek mini oj bʼobʼa wuʼe, ¿pe oj maʼ bʼobʼa chʼik bʼa wa bena? Pes mini tʼusan. Pes junxtani soka it, ja mi oj kabʼtik chikʼi, wa stojolan mini oj katik ochuk ja bʼa jkwerpotiki. Ja yujil, bʼa oj jkʼuʼuktik ja mandar it mokni jkʼantik oj ajukitik chikʼ ja bʼa jkwerpotiki.

14, 15. Ta jun loktor xyala yabʼ jun yaʼtijum Dyos oj yi chikʼ, ¿jasa oj skʼuluki sok jas yuj?

¹⁴ ¿Pe jaxa ta jun yaʼtijum Dyos jel yajbʼel ay sok wa skʼana oj kʼulajuk operar? Sok lekbʼi ja loktor xyala ta mi yiʼaj chikʼi oj chamuk. Pes ja yaʼtijum Dyosi mini skʼana oj chamuk, pe yuja chaʼanyabʼalil xyila ja sakʼanili, ja tsamal majtanal jakel bʼa Dyosi, ojni sleʼ pilan aʼanik bʼa mi ti chʼikan ja chikʼi.

¹⁵ ¿Jun maʼ skʼokjel mandar bʼa Dyos yajni jun yaʼtijum sleʼa modo bʼa oj kan sakʼan mas tyempo ja bʼa luʼumkʼinal it? Ja Jesús yala: «Ja maʼ wa skʼana oj skolta ja yaltzili ojni chʼayuka. ja maʼ oj schʼayi ojni koltajuka» (Lucas 17:33, YD). Mini june bʼa keʼntik wa skʼana oj chamuk. Pe ta jani wa xleʼatik modo  bʼa oj kankotik sakʼan sok jaʼ wa xkʼokotik ja smandar ja Dyosi, jani xiwela sbʼaj oj jchʼaytik ja jsakʼaniltik bʼa tolabida. Ja yujil, ja mas lek oj jkʼuluktiki jani oj jipjkʼujoltik lek ja sleyik ja Dyosi sbʼajni jlekilaltika. Ojni bʼobʼ jipjkʼujoltik ja ta chamtiki, ja maʼ wa xyaʼa ja jsakʼaniltiki mini oj xchʼay skʼujol jmoktik, oj ya sakʼwukotik sok ojni ya kumxukitik ja tsamal majtanal jaw (Juan 5:28, 29; Hebreos 11:6).

16. ¿Jasunkiluk ja mini skʼulane ja yaʼtijumik Dyosi sbʼaja chikʼi?

¹⁶ Ja yaʼtijumik toj ja Dyosi jani wa skʼana oj skʼuʼuke ja mandar bʼa Dyos sbʼaja chikʼi. Ja yuj, mini sloʼowe sok mini xyiʼaje ja chikʼi jastal aʼan. * Wani skʼuʼane lek ja Dyosi, ja maʼ skʼulan ja chikʼi, kechantani yeʼn wa snaʼa ja jasa mas lek bʼa yeʼnleʼi. ¿Jach maʼ waxa kʼuʼan ja weʼn?

17. Soka jas yala ja Dyosi ja bʼa styempo ja israʼelenyo, ¿bʼa ita wa xbʼobʼ axuk makunuk ja chikʼi?

¹⁷ Ja Ley bʼa Moisés sjeʼa jaman lek ja bʼa jas kechanta wa xbʼobʼ axuk makunuk ja chikʼi. Yajni alji yabʼye ja israʼelenyoʼiki sbʼaja jastal oj yaʼteltaye ja Dyosi, ja Jyoba yala: «Ja sakʼanil ja bʼakʼtelali tini ay bʼa chikʼ, sok keʼnani kaʼunej bʼa lugar bʼa wa xkʼapxi majtanal bʼa stupjel jawa sakʼanilexi, yujni jaʼa chikʼi jawa stupu, pes tini ay tiw ja sakʼanili» (Levítico 17:11). Yajni ja israʼelenyoʼiki wa xkoye mulal, wani x-aji ekʼuk ja smuleʼi ta yaʼawe  jun chante sok ta yiʼaje och tʼunuk ja xchikʼeli ja bʼa lugar wa xkʼapxi majtanal wa xtax bʼa tabernáculo. Tsaʼan, ja lugar it tixa ajyi bʼa stemplo ja Dyosi. Kechantani wa xbʼobʼ axuk makunuk ja chikʼi jastal jaw.

18. ¿Jastik slekilal wa xbʼobʼ jtatik stsʼakatal yuja spekʼa ja xchikʼel ja Jesusi?

¹⁸ Ja meran snochumanik ja Jesusi mi tʼilanuk oj skʼuʼuke ja Ley bʼa Moisés. Ja yuj, mi xyaʼawe jastal majtanal ja chanteʼiki sok mini xyiʼaje och ja chikʼi bʼa jun lugar bʼa yajel majtanal (Hebreos 10:1). Pes ja chikʼ wa xyawe makunuk ja israʼelenyoʼik bʼa tyempo najate jani wa senyaʼan ja sakʼanil ojto ya mas tsaʼan ja Jesukristo, ja Yunin ja Dyosi. Jastalni jnebʼatik ja bʼa kapitulo 5, ja Jesús yaʼa ja sakʼanil yuja keʼntiki yajni spekʼa ja xchikʼeli jastal jun majtanal. Tsaʼan waj bʼa satkʼinal sok waj sjeyi ja Dyosi bʼa jun ita ekʼele sok bʼa tolabida  ja janekʼto chaʼanyabʼalil yiʼoj ja xchikʼel spekʼa (Hebreos 9:11, 12). Jachuk bʼobʼ axuk ekʼuk ja jmultiki sok sjamakitik ja bʼej bʼa oj jtaʼ ja jsakʼaniltik bʼa tolabida (Mateo 20:28; Juan 3:16). Ja yuj, ja jastal axi makunuk ja xchikʼel ja Jesusi jelni tʼilana (1 Pedro 1:18, 19). Sok kechan wa xbʼobʼ jtaʼ jkoltajeltik ta wa xkʼuʼantik ja janekʼto chaʼanyabʼalil yiʼoj ja xchikʼel spekʼa ja Jesús.

19. ¿Jasa oj skʼuluk ja meran snochuman ja Jesusi bʼa mi oj smuluk ja xchikʼel ja ixuk winiki?

¹⁹ ¡Janekʼto wa xkaʼatikyi tsʼakatal ja Dyosi yuja yaʼoj kitik ja tsamal majtanal it, ja jsakʼaniltiki! Ja it ojni snikotik bʼa yaljel yabʼ ja ixuk winiki ta wa skʼuʼane sbʼaja tsamal majtanal yaʼa ja Jesusi, ja sakʼanili, ojni bʼobʼ staʼ ja sakʼanile bʼa tolabida. Sok mini tʼun xkomo jbʼajtik bʼa yaljel, pes jastalni ja Jyoba, jelni chaʼanyabʼalil xkilatik ja sakʼanil ja jmojtiki (kʼuman ja Ezequiel 3:17-21). Ta wa xkʼuʼantik tsʼikan lek ja cholal it, ojni bʼobʼ kaltik jastal yala ja jekabʼanum Pablo: «Jayuj huax cʼana cala huabyex ja huego, mi xa quenuc ay jmul huax cabi. Porque chʼac jtaa tiʼ spetzanil jastal ja spensar ja Diosi. Mi ni jas jnacʼa huilexa» (Hechos 20:26, 27). Janiʼa, bʼa oj jetik janekʼto chaʼanyabʼalil wa xkilatik ja jsakʼaniltiki soka chikʼi jani sjejelyi ja ixuk winik sbʼaja Dyosi soka jas wa skʼana ja yeʼni.