KAPITULO 17
«Ya makunuk ja Yabʼal ja Dyos bʼa skoltajele yabʼjel stojolil»
Ja skujlayubʼil jun lekil sjejel; ja lekil sjejel ja bereanoʼik
Ti elel bʼa Hechos 17:1-15
1, 2. ¿Machʼtik wajume ja bʼa Tesalónica sok jasa bʼobʼta wane spensarajel ja bʼa bʼeji?
JANI ja kaye bʼa mas wa x-ekʼ kristyanoʼik bʼa skʼulane ingenieroʼik romanoʼik. Ja tiwi wani x-abʼxi ja sruidoʼil ja karretaʼik wa x-ekʼ ja bʼa pimil toniki, ja yokʼel ja burroʼiki sok ja sloʼile ja soldadoʼik, ja chonbʼanumik, ja kʼula jastik sok tuk matik wane biaje. Ja bʼa yeʼnleʼi tini ay ja Pablo, ja Silas sok ja Timoteo bʼa ti elyejan man Filipos sok wajume bʼa Tesalónica, bʼa junukni 130 kilometro ja snajtili sok wa x-ekʼye bʼa witsaltik. Mini pasiluk skʼulajel biajar, pe mastoni sbʼaja Pablo sok ja Silas bʼa waneto yajel kulan yuja makʼjiye ja bʼa Filipos (Hech. 16:22, 23).
2 Bʼa jachuk mi jel wokoluk oj yabʼye ja biaje, sen wanextani loʼil. Mitoni xchʼay skʼujole ja talna preso bʼa kechantoni jujuntik kʼakʼu och snochumanil Kristo soka spamilya ja bʼa Filipos. Ja jas ekʼ jaw jelni tsatsankʼujolajiye bʼa snochjel xcholjel ja yabʼal ja Dyos. Pe ama jachuk, yajni wane mojxel ja bʼa chonabʼ Tesalónica, bʼobʼta wani sjobʼo sbʼaje: «¿Oj maʼ yilotike lek ja judíoʼiki? ¿Ma ojni tajkuke sok oj smakʼotike jastal bʼa Filipos?».
3. ¿Jas yuj jelni lek oj paklaytik ja sjejel bʼa Pablo?
3 Tʼusan tyempo tsaʼan, yajni ja Pablo stsʼijbʼanyi ja snochumanik Kristo ja bʼa Tesalónica, yala yabʼye ja jastal ay xyabʼi: «Jastalni waxa naʼawex, kiʼajtikon wokol sok ixta iljitikon ja bʼa Filiposi, pe stsʼakatal ja jDyostiki skoltayotikon bʼa mi oj xiwkotikon oj kaltikona wabʼyex ja lekil rasonik bʼa Dyos ama jel tsats ay ja wokoli» (1 Tes. 2:2). Lajansok, tsaʼan yuja jas ekʼ sbʼaje ja bʼa Filiposi, wani xiw tʼusan oj waj xchol ja bʼa Tesalónica. ¿Ay maʼ jach awabʼunej ja weʼn? ¿Ay maʼ bʼa yaʼunejawi xiwel wajel xcholjel? Ja Pablo mini kʼulaji ganar yuja xiweli yuja sjipa skʼujol bʼa Jyoba. Spaklajel ja sjejel yaʼa ojni skoltaya bʼa mi oj xiwan jastal yeʼna (1 Cor. 4:16).
«Ya makunuk ja Yabʼal ja Dyos bʼa skoltajele yabʼjel stojolil» (Hechos 17:1-3)
4. ¿Jas yuj bʼobʼta ja Pablo albʼini mas ja oxe semana ja bʼa Tesalónica?
4 Ja loʼili wani sjeʼa ke yajni ja Pablo ti ajyi bʼa Tesalónica, xcholoni oxe sábado ja bʼa naʼits wa stsomo sbʼaje. ¿Wan maʼ stojolan ja jaw ke kechan oxe semana ajyi ja bʼa chonabʼ jaw? Miniʼa. Pes mini xnaʼatik janekʼxa kʼakʼu tey ja yajni waj sbʼajtanil ekʼele ja bʼa naʼits wa stsomo sbʼaje. Chomajkil, ja bʼa skartaʼiki xcholo ke ja bʼa Tesalónica ja yeʼn sok ja smojiki tʼilani aʼtijiye bʼa oj staʼe ja jastik tʼilani sok bʼa chabʼ ekʼele koltajiye sok jastik junuk yuja hermanoʼik bʼa Filiposi (Filip. 4:16; 1 Tes. 2:9; 2 Tes. 3:7, 8). Ja yuj bʼobʼta ja Pablo ajyini mas ja oxe semana ja bʼa Tesalónica.
5. ¿Jasa skʼulan ja Pablo bʼa oj yayi skʼuʼuk ja matik wa xmaklajiyuji?
5 Jastalni wa xkilatik, ja Pablo stsatsankʼujolan sbʼaj sok waj xcholyabʼ ja matik teye ja bʼa naʼits wa stsomo sbʼajeʼi. Jastalni kʼajyel wa skʼulan, «ya makunuk ja Yabʼal ja Dyos bʼa skoltajele yabʼjel stojolil. Ja yeʼn wa xcholo yabʼye sok wa sjeʼayile soka Yabʼal ja Dyos bʼa tʼilani yiʼaj wokol ja Kristo sok kʼejan ja bʼa chamwiniki. Wa xyala yabʼye: ‹Ja Jesusi yeʼnani ja Kristo, ja it maʼ wanon stajela wilex tiʼali›» (Hech. 17:2, 3). Jastalni wa xkilatik, mini kechanuk tsamalxta och yal yabʼye, jani yila ja jas wa xmakuniyujileʼi. Wani snaʼa ke ja matik wa xmaklajiyuji wanxani snaʼawe sok wa skisawe ja Yabʼal ja Dyosi, pe wantoni skʼanayujile oj yabʼye lek stojolil. Ja yuj, ya makunuk ja Yabʼal ja Dyos bʼa oj yayi yabʼye stojol, bʼa oj xchol yabʼye sok bʼa oj xchiktesyile ke ja Jesús bʼa Nazaret jani ja Kristo, ja Mesías kʼapubʼali.
6. ¿Jastal ya makunuk ja Jesús ja yabʼal ja Dyosi bʼa oj yayi yabʼ stojol ja snebʼumaniki, sok jastal koltajiyeyuj?
6 Ja Pablo jachni skʼulan jastal Jesús, bʼa tini ya eluk ja jas sjeʼa bʼa Yabʼal Dyos. Kechanta yaljel jun sjejel, yajni xcholo, ja Jesús yala yabʼ ja snebʼumanik ke jastalni yalunejekan ja alumaniki, ja yunin ja winiki tʼilani oj yiʼ wokol, oj chamuk sok oj sakʼwuk (Mat. 16:21). Yajni sakʼwi, sjeʼa sbʼaj soka snebʼumaniki. Seguro lek yajni yilawe ke sakʼwelxa ja Jesusi skʼuʼaneni lek ke ja jastik alubʼalkani kʼotelni smeranil, pe yatoniyi mas pruebaʼik ja snebʼumaniki. Jun sjejel, bʼa jun ekʼele sjeʼa sbʼaj sok chawane ja bʼa yeʼnleʼi sok, «jaxa yeʼn xcholo yabʼye yibʼanal ja jastik wa xyala ja Yabʼal ja Dyos sbʼaja yeʼn. Sok ti kʼe stulyi bʼa Moisés sok yibʼanal ja jas yalawe ja Alumaniki». Ja yeʼnleʼi jelni cham yabʼye sok yalawe: «¿Mi maʼ jelni snika juntiro ja jkʼujoltik yajni wan yaljeljankabʼtik ja bʼa bʼeji, yajni jaman lek wan xcholjeljankabʼtik ja Yabʼal ja Dyosi?» (Luc. 24:13, 27, 32).
7. ¿Jas yuj jel tʼilan oj katik makunuk ja Biblia ja bʼa xcholjeli?
7 Ja Yabʼal ja Dyos ayni yip (Heb. 4:12). Ja yujil, ja snochumanik Kristo ja bʼa jtyempotiki tolanibida wa xkatik makunuk jastalni skʼulan ja Jesús, ja Pablo soka tuk jekabʼanumik. Ja bʼa xcholjeli, cha wani xkʼumantik ja Biblia bʼa oj katik yabʼye stojol ja kristyano, wa xcholotik yabʼye ja jas wa sjeʼa sok wa xjeʼatik yile ke ja jas wa xkalatiki tini elel bʼa Biblia. Yajni tikʼan wa xkatik makunuk, wani xbʼobʼ yil-e ke mi jaʼuk wa xkalatik ja jas wa xnaʼatiki, jani ja jas wa sjeʼa ja Dyosi. Ja keʼntiki cha jelni wa skoltayotik snajel ke ja jas wa xcholotiki tini elel bʼa yabʼal Dyos, sok ja yuj wani xbʼobʼ sjip skʼujole. ¿Anke ja it wani stsatsankʼujolanotik sok wa skoltayotik bʼa mi oj xiwkotik ja bʼa xcholjel, jastal ja Pablo?
«Jujuntik bʼa yeʼnle ochye kʼuʼumanik» (Hechos 17:4-9)
8-10. a) ¿Jastal yabʼye ja lekil rasonik ja swinkil Tesalónica? b) ¿Jas yuj ajyiyujile imbidia bʼa Pablo jujuntik judíoʼik? c) ¿Jasa skʼulane ja judíoʼik bʼa ochye kontra soka lekil rason?
8 Ja Pablo yeʼnani mismo yabʼunej ja jas yalakan ja Jesús: «Ja mosoʼali mi mas ekʼxel yuja yajwali. Ta ja yeʼnle yiʼajeta jpatik, ojni cha yiʼ apatikex ja weʼnlexi; ta ja yeʼnleʼi skʼuʼaneta ja jas kaluneji, ojni cha skʼuʼuke jawa bʼajexi» (Juan 15:20). Ja bʼa Tesalónica, ja Pablo staʼa ja chabʼ tikʼe kristyano it: jujuntik puesto ajyiye bʼa smaklajel jaxa tuki skontraʼane. Yaljel sbʼaja judíoʼik bʼa smaklaye ja lekil rasoni, ja Lucas yala: «Jujuntik bʼa yeʼnle ochye kʼuʼumanik sok smojtayexa ja Pablo soka Silasi». Sok cha yala: «Sok jach junxta skʼulane jun niwan tsome griegoʼik bʼa wa stoyowe ja Dyosi, cha jachni skʼulane jitsan ixuke jel naʼubʼal sbʼaje» (Hech. 17:4). Seguro lek, ja ajkʼach nochumanik it jelni gustoʼaxiye yajni xcholoweyabʼ jaman lek ja Yabʼal ja Dyosi.
9 Pe mini yibʼanal kristyano yiʼaje gusto ja jas sjeʼa ja Pablo, pes jujuntik jelni tajkiye. Jujuntik judíoʼik bʼa Tesalónica och ajyukyujile imbidia bʼa Pablo yujni yayi skʼuʼuk «jun niwan tsome griegoʼik bʼa wa stoyowe ja Dyosi». Sok yujni ja judíoʼik jaw wane slejel modo bʼa oj yawe pax judío ja griegoʼik jaw sok asta sjeʼunejeyi ja jas wa xyala ja Yabʼal ja Dyos bʼa Hebreo. Ja yuj wani skʼuʼane ke yeʼnani sbʼaje. ¡Sok yajni ja Pablo och ja bʼa naʼits wa stsomo sbʼaje ja griegoʼik jaw ochye bʼa sparte Pablo! ¡Ja yuj mini gusto ayuke!
Sleʼawe «ja Pablo soka Silasi sok yajel bʼa skʼabʼe ja matik snikawe kʼumali» (Hechos 17:5).
10 Ja Lucas wa xyala kabʼtik ja jas ekʼ tsaʼan: «Ja judíoʼiki, yuja jel yiʼoje imbidia, stsomowe jujuntik winike jel maloʼe bʼa lom wane kaxkunuk ekʼ ja bʼa merkado tey bʼa juera sok snikawe jun kʼumal bʼa sjomowe yolom ja chonabʼi. Anto spojowe ja snaj ja Jasón bʼa slejel ja Pablo soka Silasi sok yajel bʼa skʼabʼe ja matik snikawe kʼumali. Pe yuja mi staʼaweʼi, skichawe och ja Jasón sok jujuntik hermanoʼik bʼa stiʼ sat ja mandaranumik bʼa chonabʼi, sok wa x-awaniye: ‹Ja winike matik snikuneje kʼumal bʼa yibʼanal ja luʼumi cha tini aye ili, sok ti jijlele bʼa snaj Jasón. Yibʼanal ja winike it wa skʼulane jastik bʼa kontra ay soka mandarik bʼa César, pes wa xyalawe ay pilan rey: ja Jesús›» (Hech. 17:5-7). ¿Jastik wokolik oj bʼobʼ yiʼe ja Pablo soka smojiki?
11. ¿Jasa lejiyi smul ja Pablo sok ja smojiki, sok jasa ley bʼobʼta tʼabʼan skʼujole ja judíoʼik? (Kʼela ja nota).
11 Pensaraʼan jun tsome kristyano tajkele sok jelxa kʼakʼ aye. ¡Jelni xiwela sbʼaj! Yajni jun nole kristyano wa xjom yolom jachni kʼotel jastal jun yok jaʼ bʼa wa xchʼak yi koʼ ja jas wa staʼa. Jani jaw ja jas mero yawe makunuk ja judíoʼik bʼa oj eluke libre bʼa Pablo soka Silas. Ja yuj yeʼnleni mismo snikaweyi kʼumal ja chonabʼi, sok tsaʼan wajye soka matik ay xchole bʼa oj sleʼeyi smul ja Pablo soka smojiki bʼa chaʼan mulalik. Ja bʼajtani, ke yeʼnle ja «matik snikuneje kʼumal bʼa yibʼanal ja luʼumi», ama mini yeʼnluke ja matik snikawe ja kʼumal jaw ja bʼa Tesalónica. Sok xchabʼil ja bʼa mastoni xiwela sbʼaj, yujni skʼokuneje ja sley ja emperador: wane stajel tiʼal pilan Rey, ja Jesukristo. a
12. ¿Jasa wa sjeʼa ke ja mulalik lejiyile ja bʼajtan snochumanik Kristo bʼa Tesalónica ojni ajuk yiʼe tsatsal wokolik ajyi?
12 La ka juljkʼujoltik ke ja tsʼijbʼanumik sok ja fariseoʼik jachtikni sleʼaweyi smul ja Jesús. Yalawe yabʼ ja Pilato: «Jtaʼatikon ja winik it wan sjomjelyi yolom ja jchonabʼtiki, [...] sok wan yaljel yeʼnbʼi ja Kristo, ja reyi» (Luc. 23:2). Ja Pilato bʼobʼta xiwni ke ja emperadori oj spensaraʼuk ke wani yajelkan bʼa oj chʼaykʼujolajuk, sok ja yuj yaʼa mandar bʼa amiljuk ja Jesús. Cha jachni junxta, ja smul wan lejelyile ja snochumanik Kristo bʼa Tesalónica cha ojni bʼobʼ ya ajyuk ja wokolik jaw. Jastalni wa xyala jun juʼun bʼa spaklajel, «jelni wokol yaljel ja janekʼto xiwela sbʼaj ja jas oj bʼobʼ ekʼ sbʼaje yuja it, yujni ‹kechanta yaljel bʼa xchʼaykʼujolajel ja emperador wani xmiljiye ja matik wa xlejiyi smuleʼi›». ¿Jachni maʼ oj elkʼot ja jas wa spensarane ja judíoʼiki?
13, 14. a) ¿Jas yuj mini bʼobʼ stim ja xcholjel ja kʼumal kʼeʼi? b) ¿Jastal snocho ja Pablo ja srason ja Jesús, sok jastal wa xbʼobʼ jnochtik ja keʼntik ja sjejel yaʼa?
13 Ja nole kristyano bʼa tajkeleʼi mini bʼobʼ stim-e ja xcholjel ja bʼa Tesalónica. ¿Jas yuj? Yujni mi staʼawe ja Pablo soka Silasi. Chomajkil lajansok ja matik ay xchole bʼa chonabʼi mini skʼuʼane ta meran ja mulalik wane slejeli. Ja yujil «skʼanaweyi multa» ja Jasón soka tuk hermanoʼiki, sok tsaʼan yawekan libre (Hech. 17:8, 9). ¿Pe jasa ekʼ soka Pablo? Pes jani snocho ja rason bʼa Jesús bʼa ‹a-skʼel lek kʼinal jastal ja bʼitsʼbʼichanik pe cha aʼajyuk manso jastal ja paloma› (Mat. 10:16). Ja yuj yilani jas oj skʼuluk bʼa mi oj ekʼ sbʼaj jas xiwela sbʼaj sok bʼa oj bʼobʼ xchol bʼa tuk parteʼik. Juni winik bʼa mi xiwi, pe tʼilani stalnay sbʼaj. ¿Jastal oj bʼobʼ jnochtik ja sjejel yaʼa?
14 Ja bʼa jtyempotiki, jitsan olomalik bʼa relijyon snikunejeyi skʼujol jitsan kristyanoʼik bʼa oj yil-e kontra ja testigoʼik bʼa Jyoba. Wa sleʼaweyi abʼal ja matik ay xcholi bʼa oj stim ja yaʼteleʼi, slejelyi smule bʼa chʼaykʼujolanele sok bʼa xiwela sbʼaj wa xyawe ajyuk ja país. Jastalni ja kontraʼanumik ja bʼa bʼajtan siglo, jachni cha wa skʼulane yuja imbidia. ¿Sok jasa wa xkʼulantik ja keʼntiki? Ja snochumanotik Kristoʼi wani xleʼatik modo bʼa oj koltay jbʼajtik. Sok masni lek wa xtalnay jbʼajtik soka tikʼe kristyanoʼik jaw bʼa jel xtajkiyeʼi sok bʼa mi puesto ayuke bʼa oj ochuke rason. Pes wani xleʼatik modo bʼa mi oj katikan xcholjel bʼa jun modo laman. Bʼobʼta tʼilani oj elkotik sok smajlajel bʼa oj lamxuk bʼa oj bʼobʼ kumxukotik.
Ja yeʼnleʼi «masni puesto ajyiye snebʼjel» (Hechos 17:10-15)
15. Anto, ¿jas yuj wa x-alxi ke ja judíoʼik bʼa Berea masni puesto ajyiye snebʼjel?
15 Bʼa slekilale ja Pablo soka Silasi, ja hermanoʼiki tixa sjekawe bʼa Berea, bʼa junuk 65 kilometro. Yajni kʼotyeʼi, ja Pablo tixa waj ja bʼa naʼits wa stsomo sbʼaje sok xcholo yabʼye ja matik ti tsomane tiw. Sen jelni ma gustoʼaxi yuja staʼa kristyanoʼik bʼa wa smaklaye ja lekil rasoni. Ja Lucas yala ke ja judíoʼik bʼa Berea «masni puesto ajyiye snebʼjel yuja bʼa Tesalónica, yujni jel skʼanawe juntiro skʼuʼajel ja yabʼal ja Dyosi, sok kʼakʼu kʼakʼu wa spaklaye lek ja Yabʼal ja Dyos bʼa yiljel ta jachni mero ay ja jastik wa x-alji yabʼyeʼi» (Hech. 17:10, 11). Pe ja it mini wa stojolan ke mey yiʼoje lekil modoʼal ja tesalonicenseʼik bʼa skʼuʼane ja smeranili. Pes ja Pablo stsʼijbʼanyile mas tsaʼan: «Ja keʼntikoni cha tikʼanxta wa xkatikonyi tsʼakatal ja Dyosi, pes yajni awabʼyex ja yabʼal ja Dyosi, bʼa kʼota wabʼyex yuj keʼntikon, mini awilawex jastal yabʼal winike, jachni awilawex ja jastal mero kʼoteli, jastal yabʼal Dyos. Sok ja jaw wan aʼtel bʼa weʼnlex ja matik kʼotelex kʼuʼumaniki» (1 Tes. 2:13). Anto, ¿jas yuj wa x-alxi ke ja judíoʼik bʼa Berea masni puesto ajyiye snebʼjel?
16. ¿Jas yuj wa xkalatik ke ja swinkil Berea puesto ajyiye bʼa smaklajel?
16 Sbʼaja swinkil Berea, ja lekil rasoniki juni jasunuk ajkʼach. Pe mini kʼeye kʼumal yajel jitsan sjobʼjelik sok mini kechanuk lom kʼot skʼuʼuke. Bʼajtan smaklaye lek ja Pablo, bʼa choljiyabʼye yuj jaman lek ja Yabʼal ja Dyosi. Sok tsaʼan, bʼa yiljel ke merani ja jas smaklayetaʼi, spaklaye lek ja Yabʼal ja Dyosi. Chomajkil, mini kechanuk skʼulane ja bʼa sábado, kadani kʼakʼu. Pes «jel skʼanawe juntiro» spaklajel sok jani waj skʼujole ta wani slaja sbʼaj soka Yabʼal ja Dyos ja jas wane snebʼjeli. Mas tsaʼan, chʼin yaʼa sbʼaje sok tukbʼiye, sok tsaʼanxta «jitsan ochye kʼuʼumanil» (Hech. 17:12). ¡Jakʼa yuja Lucas xchiktesni ke jel puesto ajyiye snebʼjel!
17. ¿Jas yuj ja bereanoʼik juni lekil sjejele bʼa keʼntik, sok jastal wa xbʼobʼ jnochtike ama jitsanxa tyempo teytik bʼa smeranil?
17 Mini ma ekʼ bʼa spensare ja bereanoʼik ke oj tajuke tiʼal ja bʼa Biblia. Yuja jastal smaklaye ja lekil rasoniki soka tsamal modoʼal ajyiyujileʼi, yawekitik jun lekil sjejel. Jani skʼulane ja jas wa smajlay ajyi ja Pablo bʼa yeʼnle soka jas wa skʼana ja Jyoba. Ja bʼa jtyempotiki, cha wani stsatsankʼujolantik ja kristyanoʼik bʼa oj cha spaklaye lek ja Biblia bʼa jachuk ja skʼuʼajel yiʼoje oj kʼiʼuk sok tsʼunan lek oj ajyuk ja bʼa yabʼal ja Dyosi. Pe ja it mini wa xkʼan yal ke yajni june wa xyiʼaj jaʼ mixa tʼilanuk oj ajyukyuj ja modoʼalik jastal ja bereanoʼik. Pes mastoni jel tʼilan ke mi oj katikan smakʼlajel ja gustoʼil kiʼojtik bʼa snebʼjel bʼa Jyoba sok bʼa oj kʼujoluktik yajel makunuk ja jas wa xnebʼatiki. Kechan jachuk ojni katikan ke oj swotsʼotik sok oj xchapotik bʼa oj kʼotkotik ja bʼa jas wa skʼana (Is. 64:8). Sok jachuk, ojni kʼotkotik yamkʼabʼalik jel xmakuni ja bʼa skʼabʼ ja kala tatiki sok jelni oj katik gustoʼaxuk.
18, 19. a) ¿Jas yuj el ja bʼa Berea ja Pablo? ¿Jasa snocho skʼulajel, sok jastal wa xbʼobʼ jnochtik? b) ¿Jas tikʼe kristyano oj staʼ ja bʼa pilan lugar oj wajuki?
18 Ja Biblia wa xyala ke ja Pablo mini kan mas tyempo ja bʼa Berea. Pes wa xyala: «Yajni ja judíoʼik bʼa Tesalónica yabʼye yabʼalil ja Pablo cha wan xcholjel ja yabʼal ja Dyos ja bʼa Berea, wajye ja tiw bʼa smonjel ja nole kristyano sok snikjel kʼumal. Jaxa hermanoʼiki wegoxta yawe eluk ja Pablo bʼa lado stiʼ mar, pe tini kanye tiw ja Silas soka Timoteo. Pe ja Pablo ti iji och bʼa Atenas yuja matik waj mojtajukyuji. Yajni kumxiyeʼi, yiʼajejanyi ja rason it ja Silas soka Timoteo bʼa oj stsom sbʼaje mas prontoxa soka Pablo» (Hech. 17:13-15). ¡Ja kontraʼanumik jaw konganani wa skʼanawe bʼa oj yawe wokolanuk ja snochumanik Kristo! Mini malanuk yabʼye ja snutsuwe ja Pablo ja bʼa Tesalónica, asta wajyeni man Berea bʼa oj yawe yiʼ wokol. Pe mini bʼobʼ stim-e ja aʼteli. Ja Pablo wani snaʼa ke ayni yiʼoj niwan territorio, ja yuj kechani waj bʼa pilan lugar bʼa oj xchole. Ja keʼntiki cha jelni lek oj nochtik ja jas skʼulani bʼa jachuk mi jas oj stim ja xcholjeli.
19 Yajni xcholota yabʼ tsʼikan lek ja judíoʼik bʼa Tesalónica sok Berea, ja Pablo yilani jaman lek ke jelni tʼilan oj xchol sok mini tʼun xiwel sok yajel makunuk ja Biblia bʼa oj yayi yabʼye stojol. Sok jachni cha wa xchiktestik jaman lek ja keʼntiki. Ja bʼa pilan lugar oj wajuki, ja Pablo tukxani tikʼe kristyano ja maʼ oj xchol yabʼi: ja matik mi judíoʼuk bʼa Atenas. ¿Jastal oj wajyuj? La kiltik ja bʼa kapitulo ti nochani.
a Jastalni wa xyala june maʼ jel chapan, ja bʼa tyempo jaw ayni jun mandar ja bʼa imperio bʼa wani stima «ja sjulelal jun yajkʼachil rey ma gobyerno, pe mastoni ta wa x-alxi ke ja oj slokʼoluk ja emperador tito ayi». Ja yuj ja judíoʼik jaw bʼobʼta sjomoweni ja jas yala ja Pablo bʼa jachuk oj chiknajuk ke wan kʼokjel ja mandar jaw (kʼela ja recuadro « Ja césarik sok ja libro bʼa Hechos»).
