1, 2. ¿Jas milagro skʼulan ja Pedro sok ja Juan mojan bʼa jun spuertaʼil ja templo?

 JA KʼAʼUJI xlijpixta ja bʼaye ja jitsan kristyano sok wanxa ochel ja kʼaʼuji. Tanto ja judíoʼik matik toje soka snochumanik ja Kristo kʼotume ja bʼa templo. Mojanxa «ja bʼa yoraʼil ja orasyon» (Hech. 2:46; 3:1). a Ja bʼa yojol ja jitsan kristyano, ja Pedro sok ja Juan wani sleʼawe modo jastal oj ekʼuke och bʼa oj kʼotuke ja bʼa puerta sbʼiʼil Tsamal, jun puerta bʼa wa x-ajyi ochel ja bʼa templo. Jelni tsats ja snililel ja kʼumali yuja wajum sok jakum ja kristyano, pe mini xbʼobʼ yawe chʼajbʼajuk ja skʼumal jun winik bʼa ayxa tʼun sjabʼil, bʼa renko ay man pojki, sok wan skʼanjel limosna (Hech. 3:2; 4:22)

² Yajni mojxiye ja chabʼ jekabʼanumik, ja winik jaw kʼe skʼanyile limosna. Sok yajni kʼotye tekʼan ja bʼa stsʼeʼeli, spensaraʼan ke ay jas oj ajukyi. Pe ja Pedro yala yabʼi: «Mey kiʼoj plata sok mini oro, pe oj kawi ja jas kiʼoji. ¡Bʼa sbʼiʼil ja Jesukristo ja Nazareno, bʼejyan!». Ja matik teye tiw jelni cham yilawe yajni yamjiyi ja skʼabʼ ja winik, sok sbʼajtanil ekʼele ja bʼa sakʼanil, bʼobʼ kan tekʼan (Hech. 3:6, 7). ¿Wan maʼ x-ekʼ bʼa wa pensar ja winik jaw, jelnima spensar wan skʼeljel ja yok bʼa tojbʼelxa ay sok wan yajelyi ja bʼajtan xeteʼik? ¡Jastal mi oj bʼajtuk yuja sgustoʼil sok stoyjel ja Dyos sok spetsanil ja yipi!

3. ¿Jas majtanal jel chaʼanyabʼal skʼapayi ja Pedro ja chonabʼi sok ja winik maʼ aji tojbʼuki?

³ Ja kristyanoʼik gustoxtani wa xwaj staʼe ja Pedro sok ja Juan bʼa kʼotyeta ja bʼa sKorredor ja Salomón. Ja bʼa junxta lugar sjeʼa ja Jesús jun ekʼele, ja Pedro ti xcholo jastal bʼobʼ tojbʼuk ja winiki (Juan 10:23). Ja yeʼn wa skʼapayi ja chonabʼ soka winik bʼa tojbʼitaʼi jun majtanal bʼa masto chaʼanyabʼal ke yuja oro soka plata ay ja bʼa luʼumkʼinali. Ja majtanal it mini kechanuk bʼa oj tojbʼuke. Jani bʼa oj snaʼe malaya, bʼa oj kusjuk ja smuleʼi sok ochel snochuman ja Jesukristo, ja Maʼ stsaʼa ja Jyoba bʼa yajel sakʼanil (Hech. 3:15).

4. a) ¿Jasa oj snik ja milagro skʼulan ja Pedro sok ja Juan? b) ¿Jasa oj paklaytik?

⁴ ¡Juni kʼakʼu bʼa mi oj chʼay skʼujole! Tojbʼita ja maʼ renko ayi sok wanxa  xbʼobʼ bʼejyuk, sok jitsan kristyanoʼik wa x-ajikan bʼa oj stojbʼese ja jastal wa xyila sbʼaje soka Dyos sok bʼa oj yiʼe ja sakʼanile jastalni wa skʼana (Col. 1:9, 10). Pe ja jastik it, ojni nikjuke ja matik ay xchol bʼa oj sleʼe modo oj stim-e ja aʼtel yakanyi ja Jesús ja snebʼumaniki (Hech. 1:8). Ja bʼa kapitulo it oj paklaytik ja xcholjel sbʼaja sGobyerno ja Dyos yaʼa ja Pedro sok ja Juan, sok oj kiltik jasa wa xnebʼatik sbʼaja jas skʼulane sok ja smodoʼe sjeʼawe ja chabʼ winik it bʼa iljiye yuja matik ay xcholi jastal winike «mi jel chapanuke sok jachuke jastal tuk» (Hech. 4:13). b Cha ojni kiltik jastal oj nochtik ja jastal skʼulane ja yeʼnle sok ja tuk nebʼumanik yajni x-iji jpatiktik.

5. ¿Jasa wa sjeʼakitik ja jastal modo skʼuman ja Pedro ja kristyano?

⁵ Ja chabʼ jekabʼanumik kʼumaniye bʼa stiʼ sat ja kristyano anima wa snaʼawe ke ja tiw teyeni jujuntik ja matik tarega skʼanawe amiljuk ja Jesús (Mar. 15:8-15; Hech. 3:13-15). ¡Mini xiw ja Pedro yajni yala yabʼye ke ja renko tojbʼi bʼa sbʼiʼil ja Jesús! Chomajkil, yala yabʼye jaman lek ke tini chʼikane ja bʼa xchamelal ja Kristo. Pe mini tajkeluk yala yabʼye. Jaʼuktoma, yala yabʼye: «Wa xnaʼa mito xa naʼawex stojol yuja jach akʼulanexi» (Hech. 3:17). Ja yeʼn yala yabʼye hermanoʼik sok jani waj skʼujol bʼa xcholjel yabʼye ja lekil rason sbʼaja sGobyerno ja Dyosi. Ta wa sutxi skʼujole sok wa sjeʼawe skʼuʼajel bʼa Kristo, ojni ajukyile «tyempoʼik bʼa likikel» yuja Jyoba (Hech. 3:19). Chomajkil, ja keʼntiki tʼilani mi oj xiwkotik sok jaman lek oj kaltik sbʼaja kastigo oj yijan ja Dyosi. Pe tʼilani mi kalaxuk sok jujuneta oj kaltik, bʼa lajansok kʼotelotik juesik sbʼaja kristyano. Jaʼuktoma, la kiltike ke ojni bʼobʼ kʼotuke hermanoʼik, sok jastalni ja Pedro, la waj jkʼujoltik bʼa xcholjel yabʼye ja lekil rason sbʼaja sGobyerno ja Dyosi.

6. ¿Jastal sjeʼawe ja Pedro sok ja Juan ke chʼin yaʼa sbʼaje?

⁶ Ja jekabʼanumik chʼin wa xyaʼa sbʼaje, ja yuj mini wa skʼanawe oj toyjuke yuja milagro. Ja yuj, ja Pedro sjobʼo: «¿Jas yuj wa xkana kʼelotikonex yuja bʼejyi ja winik iti? ¿Yuj maʼ waxa walawex ta yuj keʼn kiptikon ma jaʼ yuja kongana wa xkaʼteltaytikon ja Dyosi?» (Hech. 3:12). Ja yeʼn sok ja tuk jekabʼanumik wani snaʼawe lek ke spetsanil ja jas skʼuluneje ja bʼa yaʼteleʼi jani stsʼakatal yuja yip ja Dyosi, mi jaʼuk ja sbʼaje. Ja yuj chʼin yaʼa sbʼaje sok jaʼ yaweyi stoyjel ja Jyoba sok ja Jesús.

7, 8. a) ¿Jasa smajlajel wa xkatikyi ja kristyano? b) ¿Jastal wan kʼotel smeranil ja skʼapjel «bʼa oj cha tojbʼuk yibʼanal ja jastiki»?

⁷ Ja wego cha tʼilani chʼin oj kaʼ jbʼajtik yajni wa xcholotik. Meran, ja yip ja Dyos mixani xyaʼa kiptik bʼa stojbʼesel ja kristyano sok jun milagro. Pe ayni jun jasunuk wa xbʼobʼ jkʼuluktikyile: skoltajele bʼa oj ajyukyujile skʼuʼajel bʼa Dyos sok bʼa Kristo, sok jastalni ja Pedro, yajelyile ja smajlajel bʼa oj ajuke perdon soka smuleʼi sok yabʼjel stsamalil ja likikel wa xyaʼa ja Jyoba. Kada  jabʼil, jitsan mil wa skʼanawe ja lokjelal it sok wa xyiʼaje jaʼ jastal snochumanik Kristo.

⁸ Tixani ayotik sakʼan ja bʼa tyempo yala ja Pedro: «ja tyempoʼik bʼa oj cha tojbʼuk yibʼanal ja jastiki». Ja it kʼe tojbʼuk bʼa 1914, yajni ja Dyos ya kujlajuk ja sGobyerno ja bʼa satkʼinali, jastalni yalunejkan «bʼa stiʼe ja tojik yalumanik bʼa najate» (Hech. 3:21; Sal. 110:1-3; Dan. 4:16, 17). Sok tʼusan tsaʼan, ja Jesús kʼe koltanuk bʼa oj tojbʼuk ja stoyjel ja Dyos ja bʼa Luʼumi. Masan tyempo jaw, jitsan miyon kristyanoʼik kʼotele yaʼtijum ja bʼa sGobyerno sok wane yaʼteltajel ja Jyoba bʼa jun modo laman sok tsoman. Yaʼuneje elkan ja poko modoʼal bʼa wanxta jomeli sok jaʼxa yiʼuneje «ja ajkʼach modoʼal bʼa kʼulaji jastalni wa skʼana ja Dyosi» (Efes. 4:22-24). Jastalni ja renko tojbʼi stsʼakatal yuja yip ja Dyosi, ja kristyanoʼik cha wani xbʼobʼ stukbʼes sbʼaje stsʼakatal yuja skoltanel ja yip ja Dyosi, sok mi jaʼuk yuja yip jun kristyano. Ja cholal kiʼojtik, jastalni ja bʼa Pedro, jani snajel yajel makunuk ja Yabʼal ja Dyos sok mok xiwkotik. Spetsanil ja jas wa xlajxikujtik ja bʼa aʼtel bʼa yajel och nebʼumanil jani stsʼakatal yuja yip ja Jyoba, sok mi jaʼuk ja jbʼajtiki.

9-11. a) ¿Jastal yilawe ja mandaranumik judío yajni yabʼye ja Pedro sok ja Juan wane xcholjel? b) ¿Jasa puesto ajyiye skʼulajel ja jekabʼanumik?

⁹ Ja sloʼil ja Pedro, ja sbʼajtel ja renko sok ja yawaneli, snika jun niwan buya. Ja yuj, ja maʼ kajan sbʼaj skʼeljel ja templo bʼa mi jas oj ekʼ sbʼaj sok ja olomalik sacerdoteʼik ajnelxta waj skʼel-e ja jasa wan ekʼeli. Lajansok ja winike jaw kʼotele saduceoʼik, jun kʼole bʼa jel yiʼoje takʼin sok ipal bʼa politika, sok wa skoltaye ja Roma. Mini jachukuke jastal ja fariseoʼik bʼa wa skʼuʼane lek ja leyi, ja saduceoʼik mini skisawe ja ley bʼa mi tsʼijbʼunubʼaluk sok mini ja sjejel bʼa sakʼwelal. c ¡Jelnima tajkiye yajni ti staʼawe tiw ja Pedro sok ja Juan bʼa wane sjejel jaman lek ke sakʼwita ja Jesús!

¹⁰ Yuja tajkel lek aye, ja winike jaw xchʼikawe bʼa preso ja Pedro sok ja Juan. Jaxa bʼa pilan kʼakʼu yiʼaje ochyi ja niwan tsome juesik bʼa judío. Sbʼaja mandaranumik it bʼa jel niwan xyaʼa sbʼaje, bʼa yeʼnle kechani «kʼotele winik mi jel chapanuke sok jachuke jastal tuk». Yuja mi skʼulunejuke estudiar bʼa jun eskuela bʼa relijyon naʼubʼal sbʼaj, ja yuj mini ayiʼoje derecho bʼa sjejel ja bʼa templo. Ama jachuk, ja juesik it jelni och spensare yuja yilawe jaman lek wa xkʼumaniye sok skʼuʼuneje lek ja jas wa xyalawe. ¿Jas yuj skʼuʼuneje lek? June ja bʼa rasonik, yujni «ajyiye ekʼ soka Jesús» (Hech. 4:13). Ja yeʼnleʼi jeʼubʼalyile yuja Jesús jastal maʼ akʼubʼalyile xchol yuja Dyosi, sok mi jachukuke jastal ja jeʼumanik bʼa leyi (Mat. 7:28, 29).

¹¹ Ja tsome juesik yaweyi mandar ja jekabʼanumik bʼa axa yawekan xcholjel. Ja bʼa tyempo jaw, ja smandareʼi jelni kisubʼal. Kechantoni ekʼel jujuntik semana, yajni ja tsome juesik it skʼulane jusgar ja Jesús, sok yalawe: «¡Sbʼejni oj chamuk!» (Mat. 26:59-66). Ama jachuk, ja Pedro sok ja Juan  mini xiwye. Bʼa stiʼ sat ja winike it jel rikoʼe, jel chapane sok jel kisubʼale, sjakʼaweyi sok mini tʼun xiwel pe sok respeto: «Ta sbʼej ja bʼa stiʼ sat ja Dyos skʼuʼajela wilex ja weʼnlex sok mi jaʼuk ja Dyosi, kʼulanik jusgar weʼnlex. Pe ja keʼntikon mi xbʼobʼ katikonkan yaljel ja bʼa jastik kilunejtikon sok kabʼunejtikoni» (Hech. 4:19, 20).

12. ¿Jasa oj skoltaya bʼa oja jeʼ ke akʼuʼunej lek sok mi oj xiwan ja yajni oj kʼumanan?

¹² Jaxa weʼn, ¿mi maʼ x-ocha xiwel jastal yeʼnle? Jun sjejel, yajni oja cholyabʼ june maʼ riko, jel chapan ma jel kisubʼal, ¿jastal waxa wabʼi? Ta june ja bʼa wa pamilya, jawa moj eskuela ma bʼa aʼtel wa skʼulana burlar yuja Testigoʼa, ¿wan maʼ la xiwi? Mok chamuka kʼujol, ojni kuchukawuj. Yajni ja Jesús ti ajyi bʼa luʼum, sjeʼayi ja sjekabʼanumik bʼa oj skoltay ja skʼuʼajel yiʼoje jach mi oj xiwuke sok respeto (Mat. 10:11-18). Chomajkil, tsaʼan yajni sakʼwita, skʼapayi ja snebʼumanik bʼa tini oj ajyukesok «spetsanil kʼakʼujik masan bʼa xchʼakulabʼil ja jastal wa xtax ja tyempo» (Mat. 28:20). Ja bʼa jtyempotik, soka stojelal ja Jesús, «ja moso jel toj sok wa spensaran leki» wa sjeʼakitik jastal oj koltaytik ja skʼuʼajel kiʼojtiki (Mat. 24:45-47; 1 Ped. 3:15). ¿Jastal wa skʼulan? Jun sjejel, wa xchapawotik soka jreuniontik Ja Sakʼaniltik soka Kaʼteltik bʼa Dyos sok ja juʼunik bʼa Biblia jastal ja artikuloʼik bʼa xetʼan «Sjobʼjelik sbʼaja Biblia», ja bʼa jw.org. ¿Wana maʼ yajel makunuk ja yamkʼabʼalik it? Ta jach waxa kʼulan, masni oja jeʼ ke wa kʼuʼunej sok mi oj xiwan ja yajni la kʼumani. Sok jastalni ja jekabʼanumik, mini oja wakan bʼa ay jas oj stima bʼa oja wal ja tsamal smeranil sbʼa Dyos bʼa awilunej sok awabʼunej.

13, 14. Ta wa x-iji apatik, ¿jasa oja kʼuluki, sok jas yuj?

¹³ Kechan pabor aji eluke libre ja Pedro sok ja Juan, stsomo sbʼaje soka tuk nebʼumanik ja bʼa kongregasyon. Anto yibʼanale «yaweyi orasyon lajan ja Dyos» sok skʼanaweyi bʼa aʼajukyile ipal bʼa mi oj xiwuke snochjelyi xcholjel (Hech. 4:24). Ja Pedro yilunejni, ta june wa skʼana oj skʼuluk ja jas wa skʼana ja Jyoba, mini xbʼobʼ sjip skʼujol bʼa yip yeʼn ita. Ayxa ekʼel jujuntik semana koni mulal yuja kechanta yeʼn sjipa skʼujol, pes yala yabʼ ja Jesús:  «Ama ja tuk sloko yoke yuja ja jas oj ekabʼaji, ¡ja keʼn mini nunka oj jlok kok!». Pe jastalni yalakan ja Jesús, ochyuj ja xiweli sok yala mi snaʼa sbʼaj ja yamigo sok ja smaestro. ¡Pe ja Pedro ayni jas snebʼa soka jas ekʼ sbʼaji! (Mat. 26:33, 34, 69-75).

¹⁴ Ja yujil, bʼa snochjelyi xcholjel bʼa Jesús, mi malanukta kechan skʼanjel skʼulajel. Ta wa sleʼawe modo bʼa oja wakan xcholjel ma yaʼteltajel ja Jyoba, nocho ja sjejel bʼa Pedro sok Juan. Kʼanayi bʼa ayawi awip ja Jyoba, leʼa ja skoltanel ja kongregasyon sok choloyabʼ ja ansyanoʼik sok ja tuk hermanoʼik bʼa takʼanexa ja wokolik wan ekʼelabʼaji. Mokni chʼayuka kʼujol ke jelni xkoltani ja yorasyone ja kermanotiki (Efes. 6:18; Sant. 5:16).

15. ¿Jas yuj mok eluka gana ta ja bʼa tyempo ekʼta awaʼakan xcholjel jun tyempo?

¹⁵ Ta jun ekʼele bʼobʼ stʼena ja tuk sok awaʼakan xcholjel jun tyempo, mok eluka gana. Ajuluka kʼujol ke asta ja jekabʼanumik yaʼawekan xcholjel yajni cham ja Jesús, pe mini albʼiye bʼa cha snochoweyi (Mat. 26:56; 28:10, 16-20). Jaʼuktoma oja wakan ke oj ya eluka gana ja jastik mi lekuk akʼulan ja bʼa tyempo ekʼta, ila jasa wa sjeʼawiʼi sok amakunuk jawa wexperiencia bʼa skoltajel ja tuki.

16, 17. ¿Jasa wa sjeʼakitik ja orasyon skʼulane ja snochumanik Kristo ja bʼa Jerusalén?

¹⁶ ¿Jasa oj kʼantikyi ja Dyos ta wa xyiʼaj jpatiktik ja matik ay xchole? Ja jekabʼanumiki mi skʼanaweyi ja Dyos bʼa mok ixtalajuke yuja skontraʼe, yujni wa snaʼawe lek ke alubʼalkan yabʼye jachuk yuja Jesús: «Ta ja yeʼnle yiʼajeta jpatik, ojni cha yiʼ apatikex ja weʼnlexi» (Juan 15:20). Jaʼuktoma, spataweyi skʼujol ja Jyoba: «Aʼa tʼabʼana kʼujol ja jastal wa xyawe xiwkotikon» (Hech. 4:29). Ja alumaniki snaʼunejeni lek sok yabʼuneje lek stojol ke alubʼalkan oj ijuk spatike. Wani snaʼawe lek, ke chikan jas xyalawe ja mandaranumiki, ojni kʼulaxuk ja bʼa luʼum ja jas wa skʼana ja Dyosi, jastalni jejikanyile yuja Jesús bʼa oj skʼane (Mat. 6:9, 10).

¹⁷ Yuja wa skʼana oj skʼuʼukeyi ja Jyoba, ja nebʼumaniki skʼanaweyi: «Aʼakan jawa mosoʼiki mok yaʼekan yaljel jawa wabʼal sok mini tʼun xiwel». Ja Jyoba wegoxta sjakʼayi ja yorasyone. Ja loʼili wa xcholo: «Nijki ja bʼa lugar tsomaneʼi, sok yibʼanale koʼ sbʼaje ja yip ja Dyosi sok och yale ja yabʼal sok mini tʼun xiwel» (Hech. 4:29-31). Ja smeranili, mini jas xbʼobʼ stim bʼa oj kʼulaxuk ja jas  wa skʼana ja Jyoba (Is. 55:11). Chikani janekʼ sniwanil ja wokoli ma ja yip ja jkontratiki: ta wa xkʼanatikyi ja skoltanel ja Jyoba, ja yeʼn oj yakitik ja ipal wa xmakunikujtik bʼa oj nochtik xcholjel sok mini tʼun xiwel.

18. ¿Jastal skoltay sbʼaje ja hermanoʼik ja bʼa kongregasyon bʼa Jerusalén?

¹⁸ Bʼa tʼusan tyempo, ayxani mas ja 5,000 ja bʼa ajkʼach kongregasyon bʼa Jerusalén. d Ama jakele bʼa tuktukil parte, «jel lajan ja spensare sok ja skʼujoleʼi», wa xkʼan kaltik, junxta ja jastal wa spensarane sok ja jas wa skʼanawe (Hech. 4:32; 1 Cor. 1:10). Mini kechan skʼanaweyi ja Jyoba bʼa akoltajuke, cha wani skoltay sbʼaje ja jastal wa xtaxye soka Dyosi, sok yajni ay stʼilanili, wani skʼepa sbʼaje ja jas yiʼoje (1 Juan 3:16-18). Jani jaw ja jasa skʼulan ja nebʼuman José, bʼa aji sbʼiʼiluk Bernabé yuja jekabʼanumiki. Bʼa jun ekʼele, xchono jun sluʼum sok yaʼa yibʼanal ja takʼin bʼa oj koltaxuk ja hermanoʼik matik jakele najat ja bʼa Jerusalén. Sok jachuk, ja ajkʼach nebʼumaniki wani xbʼobʼ kanuke mas albʼel bʼa snebʼjel mas sok yajel tsatsbʼuk ja skʼuʼajel yiʼoje.

19. ¿Jas yuj ja Jyoba smila ja Ananías sok ja Safira?

¹⁹ Ja Ananías soka xcheʼum Safira cha xchonowe jun sluʼume bʼa oj skʼul-e donar. Ja nupanum it sleʼawe modo bʼa yajel skʼuʼuke ja jekabʼanumik ke wane yajel yibʼanal, pe ja smeranili ‹kanyesok jun parte ja takʼini sok mi maʼ yalawe yabʼi› (Hech. 5:2). Ja yuj ja Jyoba smila xchawanile. Mini jaʼuk yuja mi yaʼawe jitsan takʼin, jani yuja mi stojoluk skʼulane sok sleʼawe abʼal. Mini ‹jaʼuk sleʼaweyi abʼal ja winikeʼi, jani sleʼaweyi abʼal ja Dyosi› (Hech. 5:4). Ja Ananías sok ja Safira jachuke jastal ja matik chabʼ kara aye bʼa tojiye yuja Jesús: jani mas wa xyaweyi stʼilanil bʼa oj toyjuke yuja kristyano ke yuj lek oj iljuke yuja Dyosi (Mat. 6:1-3).

20. ¿Jasa wa xnebʼatik sbʼaja jas wa xkatikyi ja Jyoba?

²⁰ Ja bʼa jtyempotiki, miyonik Testigoʼik wanotik koltanel sok spetsanil jkʼujoltik ja bʼa xcholjel bʼa yibʼanal ja luʼum jastalni skʼulane ja nebʼumanik bʼa Jerusalén. Wani xkaʼatik kʼebʼubʼal ja jtyempotik sok ja jtakʼintik, pes ja Jyoba mini skʼana ke ay maʼ oj yaʼteltay jach mala gana sok obligado (2 Cor. 9:7). Cha mini jaʼuk wa xwaj skʼujol janekʼ wa xkaʼatik, jani jas yuj wa xkaʼatik (Mar. 12:41-44). Ja yujil, mokni kʼotkotik jastal ja Ananías sok ja Safira; mok kaʼteltaytik ja Dyos bʼa kechan ay jas oj katik el slekilal ma bʼa oj toyjukotik. Jaʼuktoma, la kʼotkotik jastal ja Pedro, ja Juan sok ja Bernabé, sok la jkʼuluktik yibʼanal yuja meran wa xyajtaytik ja Dyosi sok ja jmojtiki (Mat. 22:37-40).