1-3. ¿Jastal waj ja ultimoʼik ekʼele ajyi ja Jesús soka sjekabʼanumiki, sok jastik sjobʼjel wa x-axi?

 JA TSAʼANIKXTA semana jelni jastik cham yiluneje. Bʼajtan, yuja xchamelal ja Jesús, jelni aji tristeʼaxuke; pe yajni sakʼwi, jelni gustoʼaxiye juntiro. Ja bʼa tsaʼanxta 40 kʼakʼujiki sjeʼunej sbʼajsoke jitsan ekʼele bʼa yajelyile tojelal sok stsatsankʼujolajele. Jelni xyabʼye stsamalil ajyel soka Jesús sok mini skʼanawe oj wajuk. Pe jaxtani ja último ekʼele teyesoki.

² Ja jekabʼanumiki ti tsomane soka Jesús ja bʼa wits Olivo, altantoxta aye soka jas wan yaljelkani. Wegoxtani wan ekʼel ja tyempo sok wani skʼanawe smaklajel lek ja jas wan yaljelkani. Anto, yajni wa xchʼak kʼumanuki, wa sjacha ja skʼabʼi, wa skʼana akoʼuk slekilale sok wa xkʼe wajuk ja bʼa satkʼinali. Ja jekabʼanumiki mini xyawekan skʼeljel ja bʼa nalanchaʼani sok mini ja yajni nakʼji yuj jun ason. Jaxa yeʼn tixa chʼaya (Luc. 24:50; Hech. 1:9, 10).

 ³ Man jutsʼin jaw wa xtukbʼi ja sakʼanile. ¿Jasa oj skʼuluke ja wego yuja wajta bʼa satkʼinal ja sMaestroʼe? Yeʼnxani oj snocheyi skʼulajel ja aʼtel jel tʼilan bʼa yeʼn ya kʼekani sok chapanxa aye bʼa skʼulajel. ¿Jas chapjelal ajikanyile yuja Jesús, sok jasa skʼulane? ¿Sok jasa wa xnebʼatik ja keʼntik sbʼaja it? Yajni xpaklaytik ja kapitulo 1 bʼa Hechos, oj tatik sjakʼjelik bʼa jel xnikwani.

4. ¿Jastal wa stuluyi ja Lucas soka libro bʼa Hechos?

⁴ Ja Lucas wa xkʼe staʼ tiʼal ja junxta winik staʼa tiʼal ja bʼa Yevangelio: jani ja Teófilo. a Sok wanto staʼa tiʼal ja jas stsʼijbʼan ja bʼa xchʼakulabʼil ja Yevangelio. Ja it wa xchiktes jaman lek ke jatoni snochunejkanyi ja bʼa bʼajtan libro, kechan ja bʼa Hechos wa xya makunuk tuk yaljelik sok wa xchiktes yajkʼachil jastik junuk.

5, 6. a) ¿Jasa oj koltajuke ja snebʼumanik ja Jesús bʼa oj ajyuk yij ja skʼuʼajeleʼi? b) ¿Jas yuj wa xkalatik ke ja skʼuʼajel kiʼojtiki cha tini wa x-el bʼa jitsan prebaʼik?

⁵ Ja bʼa Hechos 1:3 wa xyala ke ja Jesús sjeʼa sbʼaj soka snebʼumanik «jitsan ekʼele bʼa jachuk ja yeʼnleʼi oj bʼobʼ skʼuʼuke lek sakʼanxa ay». Ja yeʼn sjeʼa sbʼaj sok ja snebʼumanik bʼa jitsan ekʼele: ayni ekʼele kechan june ma chawane, ay ekʼele sok spetsanil ja sjekabʼanumiki sok bʼa jun ekʼele sjeʼa sbʼajsok mas ja 500 snebʼumaniki (1 Cor. 15:3-6). Mini ay duda, ja prebaʼik it bʼa chikan lek sok wa xbʼobʼ jipxuk kʼujolal ojni koltanuk bʼa oj ajyuk yij ja skʼuʼajel yiʼojeʼi.

⁶ Ja bʼa jtyempotik, ja skʼuʼajel kiʼojtiki tini wa x-el ja bʼa jitsan prebaʼik. Pensaraʼan: ¿ay maʼ meran prebaʼik ke ja Jesús ajyi sakʼan ja bʼa Luʼumi, cham yuja jmultik sok sakʼwi? ¡Ayniʼa! Ja bʼa Yabʼal ja Dyosi wa staʼa tiʼal bʼa kristyanoʼik bʼa yeʼn yilawe ja jasa ekʼi sok yuja it mixani xmakunikujtik mas prebaʼik. Ja yujil, ta wa xpaklaytik sok wa xkatikyi orasyon bʼa yabʼjel stojol, jelni oj yijbʼuk ja skʼuʼajel kiʼojtiki. Mokni chʼay jkʼujoltik ke ajyelkujtik meran skʼuʼajel bʼa jun jasunuk mi wa stojolan lom skʼuʼajel, wani stojolan skʼuʼajel lek ja jaw yuja meran prebaʼik ayi. Sok ja skʼuʼajel jaw jelni tʼilan bʼa stajel ja sakʼanil bʼa tolabida (Juan 3:16).

7. ¿Jastal oj bʼobʼ jnochtik ja Jesús ja bʼa xcholjeli?

⁷ Ja loʼil bʼa Hechos wa xcholo ke ja Jesús staʼayi tiʼal ja snebʼumanik «sbʼaja sGobyerno ja Dyosi». Jun sjejel, xchiktes ja jas alubʼalkani bʼa wa xcholo ke ja Mesías tʼilani oj yiʼ wokol sok oj chamuk (Luc. 24:13-32, 46, 47). Sok yajni xcholo yabʼye mas sbʼaja xchol jastal Mesías, ja smeranili jani wan stajel tiʼal sbʼaja sGobyerno ja Dyosi, pes yujni yeʼn oj kʼot Reyil  ja bʼa gobyerno jaw. Chomajkil, jani mas staʼa tiʼal sbʼaja gobyerno jaw ja yajni xcholo, sok ja keʼntiki jachni oj kʼuluktik jastal skʼulan (Mat. 24:14; Luc. 4:43).

8, 9. a) ¿Jas chabʼ pensar bʼa mi stojoluk ajyiyujile ja jekabʼanumiki? b) ¿Jastal skoltay ja sjekabʼanumik ja Jesús, sok jasa wa sjeʼakitik ja sjakʼjel yaʼa?

⁸ Ja loʼil ajyiyujile ja Jesús soka snebʼumanik ja bʼa wits Olivo jaxtani waj ja último ekʼele ti ajyi ja bʼa Luʼumi. Yuja jel skʼanawe snajeli, tixa sjobʼoweyiʼa: «Kajwal, ¿oj maʼ cha kʼe atulyi ja mandaranel bʼa Israel ja bʼa tyempo it?» (Hech. 1:6). Soka sjobʼjel it, sjeʼawe ke ayiʼoje chabʼ pensar bʼa mi stojoluk. Bʼajtan, wa skʼuʼane ke ja sgobyerno ja Dyos oj ajuk kumxukyi ja chonabʼ bʼa Israel. Sok xchabʼil, wa smajlaye ke ja gobyerno jaw kʼapubʼali wegoxta oj kʼe stulyi, pes yawe makunuk ja yaljel «ja bʼa tyempo it». ¿Jastal koltajiye yuja Jesús?

⁹ Ja yeʼn wani snaʼa ke ojni yabʼye stojol ja bʼajtan pensar jaw tʼusan tsaʼan, ja yujil mini yala yabʼye. Sok kechan 10 kʼakʼu mas tsaʼan ojni yil-e ja skʼeʼulabʼil jun yajkʼachil chonabʼ: ja Israel bʼa Dyos. Masan ja bʼa jutsʼin jaw, ja chonabʼ bʼa Israel mixani jaʼuk oj kʼotuk ja xchonabʼ ja Dyos. Pe ja Jesús yalani ja bʼa xchabʼil pensar mi stojoluki. Ja Jesús tsamalxta ya julyi skʼujole: «Ja Tatal bʼa satkʼinali yeʼnani yaʼunej kujlajuk ja tyempoʼik sok ja kʼakʼujik jastalni wa skʼana, sok mini weʼnuka cholex oja naʼex» (Hech. 1:7). Jachukniʼa, ja Jyoba kechani yeʼn yiʼoj ja cholal bʼa stsajel jas ora oj kʼotuk ja jas wa skʼana. Yajni ojxta chamuk ja Jesús, ja yeʼn yala ke mini snaʼa ja «kʼakʼu jaw sok ja ora» oj jakuk ja chʼakelali; ja bʼa tyempo jaw, ‹kechani ja Tatal› wa snaʼa (Mat. 24:36). Ja it wa sjeʼakitik ke mini jaʼukxta oj waj jkʼujoltik jas ora oj jakuk ja chʼakelali, pes juni jasunuk mi jcholuk keʼntik bʼa snajel.

10. ¿Jas tikʼe smodoʼe oj nochtikyile ja jekabʼanumiki, sok jas yuj?

¹⁰ Pe mini wegoxta oj jkʼenaytike ja jekabʼanumiki. Pes ja yeʼnleʼi kʼoteleni winike bʼa jel yiʼoje skʼuʼajel sok chʼini yaʼa sbʼaje yajni tojiye yuja Jesús. Chomajkil, ama mi stojol ayuke, pe jelni lek ja jastal wa xtax ja skʼujole. Jaxa Jesús tikʼanxtani yala yabʼye: «Tolabida kʼelan jakan ajyanik» (Mat. 24:42; 25:13; 26:41). Ja smeranili kʼelani jakan aye soka jastal wa xtaxye soka Dyosi, jelni skʼanawe yiljel ja senyaʼik ke ja Jyoba ay jas ojxta skʼuluk. Ja keʼntiki cha tʼilani oj nochtik ja smodoʼe ja jekabʼanumik bʼa ajyel kʼelan jakan. Ja smeranili, mastoni jel tʼilan ja wego, yujni tixa aytik sakʼan bʼa jun tyempo jel chaʼanyabʼal: «ja bʼa tsaʼanikxta kʼakʼu» (2 Tim. 3:1-5).

11, 12. a) ¿Jas aʼtel ajiyile ja nebʼumanik yuja Jesús? b) ¿Jas yuj jelni lek ke ja Jesús staʼa tiʼal ja yip ja Dyos bʼajtanto oj yayile ja aʼtel bʼa xcholjel?

¹¹ Pe ayni jun jasunuk bʼa tʼilan kʼelan jakan oj ajyuke ja jekabʼanumiki. Ja Jesús ya julyi skʼujole: «Ojni ajukawilex ipal yajni xkoʼ abʼajex ja yip ja  Dyosi. Sok oj kʼotanik jtestigoʼik ja bʼa Jerusalén, bʼa yibʼanal ja Judea sok ja Samaria, sok bʼa yibʼanal ja luʼumi» (Hech. 1:8). Jastalni wa xkilatik, tʼilani oj xchole sbʼaja sakʼwelal ja Kristo kada ekʼele mas najat: bʼajtan bʼa Jerusalén ja chonabʼ bʼa milji, tixa bʼa yibʼanal ja Judea, tsaʼan bʼa Samaria sok mas tsaʼan ja bʼa lugarik mas najati.

¹² Jelni lek ke bʼajtanto oj ajukyile ja aʼtel it, ja Jesús ya julyi skʼujole ke ojni ajukyile ja yip ja Dyos bʼa oj koltajuke. Ja it jani june ja bʼa mas ja 40 ekʼele wa xtax ja yaljel it «ja yip ja Dyos» ja bʼa Hechos. Soka bʼa libro it tikʼanxta wa xyala ke mini oj bʼobʼ kʼulaxuk ja jas wa skʼana ja Jyoba ta meyuk ja skoltanel ja yipi. Ja wego mastoni wa xmakunikujtik, ja yuj jelni tʼilan oj kʼantikyi ja Dyos kada kʼakʼu (Luc. 11:13).

13. ¿Bʼa masan oj kʼotkotik soka xcholjeli, sok jas yuj kongana oj jkʼuluktiki?

¹³ Sbʼaja snochumanik Kristo ja bʼa jtyempotiki, ja yaljel «bʼa yibʼanal ja luʼumi» syamunej jun territorio bʼa masto niwan ke yuja bʼa bʼajtan siglo. Ama jachuk, jastalni kilatik ja bʼa kapitulo ekʼta, gustoxtani jkʼulunejtik aseptar ja aʼtel bʼa xcholjeli, yujni wa xnaʼatik ke ja Dyos wa skʼana bʼa tuktukil tikʼe kristyano a-smaklaye ja lekil rason sbʼaja sGobyerno (1 Tim. 2:3, 4). ¿Kongana maʼ wana koltanel ja bʼa aʼtel it bʼa skoltajel sakʼanil? Mini ay pilan aʼtel bʼa wa xbʼobʼ yakitik jitsan gustoʼil. Chomajkil, ja Jyoba wani xyaʼa kiptik bʼa oj bʼobʼ jkʼuluktik. Sok ja libro bʼa Hechos ayiʼoj jitsan jasunuk sbʼaja modoʼalik sok sbʼaja jastal oj jeʼ ja jmodotik bʼa skʼulajel mas lek ja aʼteli.

14, 15. a) ¿Jasa yalawe ja anjelik sbʼaja skumxelal ja Kristo, sok jasa kʼan yale? (Cha kʼela ja nota). b) ¿Jasa wa stojolan ke ja Kristo «jachni junxta» kumxita jastal waji?

¹⁴ Jastalni jtaʼatikta tiʼal, tsaʼan yajni ja Jesús kʼekʼe ja bʼa satkʼinal sok chʼayi, ja 11 jekabʼanumik ti kan skʼele bʼa nalanchaʼan. Anto tixa julye chabʼ anjel sok aljiyabʼye: «Winike bʼa Galilea, ¿jas yuj ti tekʼanex tiw wanex skʼeljel ja satkʼinali? Ja Jesús, ja it teya mokex ajyi sok ijikʼe bʼa satkʼinal, jachni junxta oj jakuk jastala wilawex waj ja bʼa satkʼinali» (Hech. 1:11). ¿Wan maʼ xkʼan yale ke ja Jesús oj kumxuk soka junxta skuerpo, jastalni wa sjeʼawe jujuntik relijyon? Miyuk. ¿Jastal wa xnaʼatik?

¹⁵ Ja yeʼnleʼi mi kʼan yale ke oj kumxuk sok ja tikʼe skuerpo, kechan yalawe «jachni junxta oj jakuk». b ¿Sok jastal modo waji? Yajni ja anjelik staʼawe loʼil ja jekabʼanumiki, ja yeʼn chʼaytani. Ja yuj kechanta jujuntik winik yilawe ke ja Jesús yaʼatakan ja Luʼumi sok wajumxa ja bʼay ja sTat bʼa satkʼinali. Sok ja Kristo jachni junxta oj cha jakuk, sok jachni ekʼel: kechantani ja matik wa xyabʼye stojol ja jastik bʼa Dyos wa snaʼawe ke ja Jesús wanxa yajel mandar jastal Rey ja bʼa sGobyerno ja Dyosi (Luc. 17:20). Ja yujil, tʼilani oj natik ja prebaʼik ke tixa ay ja yeʼn sok xcholjel yabʼ ja kristyanoʼiki bʼa jachuk oj yabʼye stojolil ke tʼilani ojxa kʼe yaʼteltaye ja Dyosi, yujni wanxa chʼakel ja tyempo.

16-18. a) ¿Jastik junuk wa sjeʼakitik ja Hechos 1:13, 14 sbʼaja reunioniki? b) ¿Jasa wa sjeʼakitik sbʼaja snan ja Jesús? c) ¿Jas yuj jel tʼilan ja reunioniki?

¹⁶ Jastalni wa xmajlaxi, ja jekabʼanumiki «jel gusto juntiro kumxiye ja bʼa Jerusalén» (Luc. 24:52). ¿Jasa oj skʼuluke ja wego tsaʼan yajni ajitayile tojelalik jaman lek yuja sMaestroʼe? Ja wego, la waj kʼujoltik ja jas wa xyala ja Hechos 1:13, 14, jun loʼil bʼa wa sjeʼakitik jitsan jastik junuk sbʼaja jastal wa xkʼulaxi ja reunionik ja bʼa tyempo jaw. Ja tiw wa xyala ke ti stsomo sbʼaje bʼa jun naʼits «ja bʼa kuarto bʼa kʼeʼeli». Ja bʼa Palestina, jitsan naʼitsik ayiʼoj jun kuarto ja bʼa xchabʼil piso, sok ja bʼa juera ay jun eskalera bʼa wa x-ajyi kʼeʼel. Ja bʼa ekʼele it, bʼobʼta tini ajyiye ja bʼa snaj ja snan ja Marcos, bʼa wa staʼa tiʼal ja Hechos 12:12. Chikani jastal, sen kʼotelni jun lugar mi jel chapanuk pe jelni xmakuni. Pe ¿matik teye tsoman ja tiw sok jasa skʼulane?

¹⁷ Sok chamni yabʼjel ke ja bʼa reunión it mini kechan teye ja jekabʼanumiki, cha ajyiye tuk winike, asta ajyiye «jujuntik ixuke», bʼa tini ay ja snan ja Jesús. Ja bʼa ekʼele it, jaxtani ja último ekʼele wa xtax tiʼal ja bʼa Biblia ja sbʼiʼil ja María. Sok jelni tsamal snajel ke ja yeʼn tey ja bʼa reunión it: wan yaʼteltajel ja Dyos lajansok ja yermanoʼik, ayiʼoj jun smodo chʼin sok mi xyaʼa sbʼaj mas chaʼanyabʼal yuja yeʼnleʼi. ¡Sok jelnima aji kulan skʼujol yuja teye ja pilan chanwane skeremtiki! La jul jkʼujoltik, ke yajni ja Jesús ti ajyi ja bʼa Luʼumi, ja majan yermanoʼik mini ochye ja bʼa smeranili, pe yajni chami sok sakʼwi stukbʼes ja smodoʼe (Mat. 13:55; Juan 7:5; 1 Cor. 15:7).

¹⁸ ¿Sok jas yuj stsomo sbʼaje ja nebʼumaniki? Ja Hechos 1:14 wa xyala: «Jaxa yeʼnleʼi, sok junta spensare, mini xyaʼawekan yajelyi orasyon». Ja reunioniki tolabida kʼotel jun jasunuk jel tʼilan bʼa yajelyi stoyjel ja Dyosi. Wani stsomo jbʼajtik bʼa stsatsankʼujolajel jbʼajtik, bʼa snebʼjel sok bʼa yijel rasonik. Pe bʼa yibʼanal ja it wani stsomo jbʼajtik bʼa yajelyi stoyjel ja kala Tatik, Jyoba. Ja korasyontik sok ja jtsʼebʼojtik jelni x-aji gustoʼaxuk sok jelni tʼilan bʼa keʼntik. Jastalni wa xkilatik ja reunioniki jel chaʼanyabʼal sok jel xtulwani. Ja yujil, ¡mokni la katikan wajel! (Heb. 10:24, 25).

19-21. a) ¿Jasa wa xnebʼatik yuja Jyoba yato makunuk ja Pedro? b) ¿Jas yuj tʼilan leji slokʼol ja Judas, sok jasa wa sjeʼakitik ja modoʼal jastal tsajiʼi?

¹⁹ Ja bʼa tyempo jaw, ja snochumanik ja Kristo tʼilani stojbʼese jun jasunuk jel chaʼanyabʼalil bʼa oj bʼobʼ sjom ja jastal tsoman ayeʼi, sok tʼilani ay jas skʼulan ja Pedro (Hech. 1:15-26). Pensaraʼan: ama kechanto ekʼel jujuntik semana bʼa yalunej ke mi snaʼa sbʼaj ja Yajwali, ja Jyoba wantoni yajel makunuk (Mar. 14:72). ¿Mi maʼ wa xyaʼa kulan jkʼujoltik ja it? Yuja jpetsaniltik mulanumotik, wani xkʼanatik oj ajuk jul jkʼujoltik ke ja Jyoba jel lek sok puesto ay bʼa oj yaʼotik perdon ta meran wa xnaʼatik malaya (Sal. 86:5).

²⁰ Ja Pedro yabʼni stojolil ke yuja Judas xchʼaykʼujolan ja Jesús tʼilani  oj lexuk maʼ oj slokʼoluk. Pe ¿machunkiluk? Tʼilani june maʼ smojtay ja Jesús bʼa yibʼanal ja tyempo skʼulan ja yaʼteli sok yila ja yajni sakʼwi (Hech. 1:21, 22). Sok ja it wani syaka sbʼaj lek soka jas skʼapa ja Jesús: «Ja weʼnlex matika nochunejonex, oj kulananik bʼa 12 trono sok oj kʼotanik juesik ja bʼa 12 kʼole bʼa Israel» (Mat. 19:28). Lajansok ja Jyoba wani skʼana ke ja 12 jekabʼanumik bʼa snochowe ja Jesús bʼa snajtil ja yaʼteli oj kʼotuke ja «12 ton» bʼa oj makunuk jastal skujlayubʼil ja Yajkʼachil Jerusalén (Apoc. 21:2, 14). Ja yujil, ja Dyosi skoltay ja Pedro bʼa oj yabʼ stojolil ke ja yaljelik it jani wa xkʼot sbʼaj ja Judas: «Jaxa xchol bʼa talnanum ayiʼ pilan» (Sal. 109:8).

²¹ ¿Jastalxa stsaʼawe? Yaweni el suerteʼe (Prov. 16:33). Ama ja bʼa tyempo najate jelni kʼajyel skʼulane bʼa stsajel jun jasunuk, pe ja it jaxtani ja último ekʼele wa staʼa tiʼal ja Biblia. Sok lajansok tini yawekan yajel makunuk yajni koʼ sbʼaje ja yip ja Dyosi. ¿Jas yuj axi makunuk ja bʼa ekʼele it? Ja jekabʼanumiki skʼanaweyi ja Dyosi: «JDyostikon Jyoba, ja maʼ wa snaʼa sbʼaj yibʼanal ja kʼujolaliki, jeʼa machunkiluka tsaʼunej ja bʼa chabʼ winike it» (Hech. 1:23, 24). Ja yeʼnleʼi wani skʼanawe oj yawekan bʼa skʼabʼ Jyoba ja jas oj tsaxuki. ¿Sok machun tsaji bʼa jachuk yeʼn oj kʼotuk parte ja bʼa «12 jekabʼanumiki»? Jani ja Matías, bʼa bʼobʼta kʼotel june ja bʼa 70 nebʼumanik bʼa sjeka ja Jesús ja bʼa xcholjeli (Hech. 6:2). c

22, 23. ¿Jas yuj tʼilan ibʼ kʼabʼal oj ajyukotik sok skʼuʼajel ja jas wa xyalawe ja talnanumiki?

²² Ja it wa xya jul jkʼujoltik ja stʼilanil bʼa chapan oj ajyuk ja xchonabʼil ja Dyosi. Ja bʼa jtyempotiki cha wa stsaxi hermanoʼik bʼa takʼane bʼa oj aʼtijuke jastal talnanumik ja bʼa kongregasyoniki. Pe bʼajtanto oj ajukyile ja xchole, ja tsome ansyanoʼik wa skʼanaweyi ja Dyos bʼa atojuke yuja yipi sok wa xyilawe lek ke wa sbʼutʼuwe ja rekisitoʼik bʼa Biblia. Ja yuj jpetsaniltik wa xkalatik ke ja talnanumiki jani tsaʼubʼale yuja yip ja Dyosi. Ja yujil wani la ajyitiksoke ibʼ kʼabʼal sok wa xkʼuʼantikyile ja jas wa xyalaweʼi. Sok jachuk wala koltanitik ke ja bʼa kongregasyon oj aʼtijukotik lajan (Heb. 13:17).

²³ Jastalni kilatik, ja snebʼumanik ja Jesús jelni nikjiye sok tsatsankʼujolajiye yajni ajyiye soka yeʼn tsaʼan yajni sakʼwi. Sok cha jachuk ja yajni tukbʼexi ja bʼa jastal modo chapan ayeʼi. Ja wego chapanxa lek aye sbʼaja jasun jel chaʼanyabʼal oj ekʼuk sok oj paklaytik ja bʼa kapitulo jakumi.