Ja smajlajel: ¿meran maʼ wa xkoltani ja bʼa sakʼanili?

JA Daniel kechanto yiʼoj 10 jabʼil sok wanxani skʼulajelsok luchar ja cáncer. Ja loktorik sok ja spamilya chʼayta yujile ja smajlajeli, pe ja yeʼn miyuk. Wani skʼuʼan ojni kʼiʼuk sok jani oj xcholuk ja spaklajel sok oj koltanuk bʼa stajel yajnal ja cáncer. Wani smajlajel lek ja yulatanel ja loktor ja maʼ wa x-ajnaji ja bʼa tikʼe cáncer yiʼoji. Pe yajni kʼot ja kʼakʼu, ja loktor yala mi oj bʼobʼyuj yuja mal tyempo. Ja Daniel mixani jel kʼe yiʼ ikʼ sok sbʼajtanil ekʼele yabʼ mixa jas skʼana. Ekʼ ja kʼakʼu chami.

Ja jas ekʼ sbʼaja Daniel xcholoni june maʼ wa skʼulan estudiar ja anik sbʼaja jasa wa xyiʼajan ja smajlajel soka chʼayelkujtik ja smajlajel bʼa jun chamel. Bʼobʼta ja weʼn cha ayni bʼa awabʼunej yabʼali jastal it. Jun sjejel, june maʼ awelxa bʼa ojxta chamuk sok jelto sgusto oj yil jun jasunuk jel kʼanubʼal sok jel chaʼanyabʼalil ilubʼal: bʼobʼta ja yulatanel jun spamilya ma bʼa jun ekʼele jel chaʼanyabʼalil bʼa yeʼna. Pe yajni ekʼta ja jutsʼin jaw, wa xchami. ¿Jasa koltajiyuj bʼa ajyito sakʼan? ¿Meran maʼ wa xbʼobʼ kʼotuk ja smajlajel jun ipal jel ja yip jastalni jujuntik wa skʼuʼane?

Jun kʼole matik wa spaklaye sbʼaja anik wa xyalawe ke ja mi xchʼay ja smajlajel, ja smajlajel sok tuk jastik wa xkabʼ ayotik bʼa stojol, ayni jun yipalil jel xkoltani ja bʼa sakʼanili sok ja bʼa chameliki. Pe mi spetsaniluke jach wa xyalawe. Jujuntik bʼa yeʼnle wa snakʼawe ja yaljelik jaw bʼa wa xyilawe jun snajel mi ti jakeluk bʼa científico. Jujuntik paklanumik wa xyalawe ke ja chamelik mini jaʼuk wa xyijan ja jastal wa xkabʼ ayotik, jani ja jastik sakʼan ayi, jastal ja microbio ma ja yajbʼeliki.

Ja pensar it wa xnakʼji ja bʼa stʼilanil yiʼoj ja smajlajel mixani ajkʼachuk. Ekʼelxa mas ja chabʼ jabʼil, yajni ja filósofo griego Aristóteles aljiyabʼ ayal jas wa stojolan ja smajlajeli, ja yeʼn sjakʼa: «Jach jastal jun lom wayichal». Sok ja mas ajkʼachto, ja winik norteamericano Benjamin Franklin yala sok jun skʼumal kistal: «Ja maʼ wajel skʼujol ja smajlajel mini jas oj staʼ».

¿Anto jasunkiluk ja smeranil sbʼaja smajlajeli? ¿Kechan maʼ tolabida jun lom smajlajel, bʼa jun modo slejela koltajel jastal jun lom wayichal? ¿Maʼ ayto rason jel xmakuni bʼa yiljel jun jasunuk mas, jun jasunuk bʼa jpetsaniltik wa xmakunikujtik ja bʼa jsakʼaniltik sok gusto ajyel, bʼa ay yiʼoj jun skujlayubʼil meran sok bʼa wa xyijankitik meran jlekilaltik?