1. ¿Jasa tʼilan oj kʼuluktik bʼa oj kʼotkotik lekil snochuman Kristo?

 ¿ANKE jelni chamyabʼjel ja jastal wego wa xkʼi jun untik? Ja jastal wa xkʼiʼi lajansok stuchʼilni wa xkʼiʼi. Pe ja june oj kʼiʼuk ja bʼa yaʼteltajel ja Dyos mini stuchʼiluk (1 Cor. 13:11; Heb. 6:1). b Bʼa oj kʼotkotik jun lekil snochuman Kristo, tʼilani oj kamigoʼuktik ja Jyoba. Cha tʼilani oj makunukujtik ja yespiritu santo bʼa oj skoltayotik yajel ajyuk lekil modoʼal, snebʼjel jastik bʼa wa xmakuni sok xchapjel jbʼajtik bʼa skʼulajel ja cholalik bʼa oj ajukitiki (Prov. 1:5).

2. ¿Jas wa sjeʼakitik ja Génesis 1:​27, sok jasa oj kiltik ja bʼa artikulo it?

² Ja Jyoba yeʼnani skʼulan ja kristyano; yeʼn skʼulan ja winiki sok ja ixuki (kʼuman ja Génesis 1:27). Pes jastalni wa xnaʼatik, ja winike sok ja ixuke mini junxtaʼuke, pe junxtaʼeni bʼa tuk modoʼik. Jun sjejel, ja Jyoba yayi tuktukil cholal ja winiki sok ja ixukeʼi, sok bʼa oj skʼuluke kada jujune wani xmakuniyujile modoʼalik sok jastik bʼa wa snaʼawe skʼulajel (Gén. 2:18). Ja bʼa artikulo it, ja oj tatik tiʼal ja bʼa jas oj skʼuluke ja hermanaʼik akʼixeto bʼa oj kʼotuke lekil snochumane Kristo. Sok ja bʼa pilan artikulo ti jakumi oj kiltik ja jasa oj bʼobʼ skʼuluke ja keremtiki.

3, 4. ¿Bʼa oj staʼe lekil sjejelik bʼa oj snoche ja akʼixuki? (Cha kʼela ja potoʼik).

³ Ja Biblia wa xchiktes bʼa sjejelik bʼa jitsan ixuke ke yaʼteltaye ja Jyoba sok wa syajtaye (kʼuman ja artikulo bʼa jw.org «¿Qué aprendemos de las mujeres de la Biblia?»). Jastalni wa xyala ja teksto bʼa yolomajeli mini ‹jelxiye ja bʼa jastik wa skʼulaneʼi sok yawe ajyuk toj bʼa yibʼanal ja jastiki›. Chomajkil, seguro ke ja bʼa wa kongregasyoni ayni jitsan hermanaʼik bʼa takʼanexa ja bʼa jastal wa xyaʼteltaye ja Jyoba ke ojni bʼobʼa nebʼ jitsan bʼa yeʼnle.

⁴ Ta akʼixato, pensaran bʼa jujuntik hermana ke kʼotele jun lekil sjejel bʼa weʼna sok nochowe. Ja yuj kʼela ja bʼa lekil modoʼalik yiʼoje sok pensaraʼan jastal oj cha bʼobʼ wa ajyuk. Ja bʼa parrapoʼik ti jakumi oj tatik tiʼal bʼa oxe modoʼalik ke spetsanil ja hermanaʼiki tʼilan oj ajyukyujile bʼa oj kʼotuke lekil snochumane Kristo.

5. ¿Jas yuj tʼilan chʼin oj yaʼ sbʼaje ja hermanaʼik ke kʼotele snochumane Kristo?

⁵ Chʼin wa xyaʼa sbʼaje. Ja ixuk bʼa chʼin wa xyaʼa sbʼaji wani xyabʼ stsamalil ja lek wa xyila sbʼajsok ja Jyoba sok lekni wa xcha yila sbʼajsok ja tuki (Sant. 4:6). Jun sjejel, yuja chʼin wa xyaʼa sbʼaj sok wa syajtay ja sTat bʼa satkʼinali, wa stsaʼa oj skoltay ja cholal bʼa olomal ke yaʼunej kujlajuk ja maʼ oj stoj ja kongregasyon sok ja pamilya (1 Cor. 11:3). c

6. ¿Ja hermanaʼik bʼa akʼixeto jastal oj bʼobʼ snoche ja jastal chʼin yaʼa sbʼaj ja Rebeca?

⁶ Oj tatik tiʼal bʼa Rebeca. Ja yeʼn jun ixuk bʼa bibo sok wa snaʼa jas tyempo sok jas oj skʼuluk (Gén. 24:58; 27:​5-17). Pe cha wani xkiswani sok kʼuʼabʼal (Gén. 24:​17, 18, 65). Ta ja weʼn jastalni ja Rebeca, chʼin waxa waʼabʼaj sok waxa kisa ja rason ja cholal bʼa olomal, ojni kʼotan jun lekil sjejel ja bʼa wa pamilya sok ja bʼa kongregasyon.

7. ¿Ja hermanaʼik bʼa akʼixeto jastal oj bʼobʼ snoche ja jastal mi jelxi ja Ester?

 ⁷ Mi xjelxiye. Ja Biblia wa xyala ke «ja biboʼili tey sbʼaja matik mi xjelxiyeʼi» (Prov. 11:2). Ja Ester waj jun tojil yaʼtijum Dyos ke sjeʼa ja modoʼal jaw. Jun sjejel, yajni tsaji reina, mini chaʼanuk kʼe ya sbʼaj. Cha smaklay sok snocho ja rason ke wa x-ajiyi yuja sprimo Mardoqueo (Est. 2:​10, 20, 22). Ojni bʼobʼa noch ja sjejel yaʼa skʼanjel lekil rasonik sok skisjel (Tito 2:​3-5).

8. Yajni wa stsaʼa jastal oj skʼutes sbʼaje sok oj stojbʼes sbʼaje, ¿jastal oj bʼobʼ snoche ja hermanaʼik ja rason bʼa 1 Timoteo 2:​9, 10?

⁸ La kiltik bʼa pilan modo jastal sjeʼa ja Ester ke mi xjelxi. Ja yeʼn «jel tsamal sok jel tsamal ja splanta», pe mini sleʼa modo bʼa kechanta yeʼn jel oj kʼeljuk (Est. 2:​7, 15). ¿Jastal oj bʼobʼa noch ja sjejeli? Bʼa jun modo ti wa xcholo bʼa 1 Timoteo 2:​9, 10 (kʼuman). Ja il ja jekabʼanum Pablo wan yaljelyabʼ ja hermanaʼik ke mok jelxuke ja jastal wa skʼutes sbʼaje sok a-spensaraʼuke lek. Ja yaljel bʼa griego ke ya makunuki wa xchiktes ke ja snochumane Kristo tʼilani mi oj jelxuke sok yajel tʼabʼan skʼujole ja jastal wa spensarane ja tuk. ¡Jelni chaʼanyabʼal xkilawetike ja hermanaʼik ke wa sjeʼawe takʼanexa yuja jastal wa skʼutes sbʼaje!

9. ¿Jas wa xnebʼatik ja bʼa Abigaíl?

⁹ Yabʼjel stojol. Ja modoʼal it jani junxta soka spensarajel leki, wa xkʼan alxuk, ja snajel ja jasa lek sok jasa miyuki sok anto skʼulajel ja bʼa toj. La kiltik ja sjejel bʼa Abigaíl. Ja statami stsaʼa jun jasunuk mi lekuk, sok ja yeʼn snaʼa ke ja jaw ojni ijukjanyile wokolik bʼa spetsanil ja matik tey bʼa snaje. Ja Abigaíl wegoni ay jas skʼulan, sok stsʼakatal yuja spensaran leki skoltayni jitsan (1 Sam. 25:​14-23, 32-35). Ja yabʼjel stojol cha wa skoltayotik snajel jas tyempo oj kʼumanukotik sok jas tyempo oj kankotik chʼabʼan, sok bʼa oj chamjkʼujoltik ja tuk pe bʼa mini oj katik koʼuke kʼixwel (1 Tes. 4:11).

10, 11. ¿Jasa slekilal oja wil ja oja nebʼ skʼumajel sok stsʼijbʼajel lek? (Cha kʼela ja poto).

¹⁰ Lekni ja snochuman Kristo a-snebʼ skʼulajel jastik bʼa oj koltajuk. Jujuntik ja bʼa jastik waxa nebʼa ja yajni chʼinato ojni skoltaya ja bʼa wa sakʼanili. La kiltik jujuntik sjejel.

¹¹ Nebʼa skʼumajel sok stsʼijbʼajel lek. Bʼa jujuntik kultura mini tʼilanuk xyilawe ke ja ixuke a-snebʼe skʼumajel sok stsʼijbʼajel. Pe ja jastik jaw jelni tʼilan bʼa jun nochuman Kristo (1 Tim. 4:13). d Ja yuj moka wakan ke ay jas oj stima bʼa snebʼjel skʼumajel sok  stsʼijbʼajel lek. ¿Jasa slekilal oja wil? Masni pasil oja taʼ sok mi oj chʼayuk ja waʼtel sok ja bʼa wa sakʼanili. Pe cha ojni skoltaya bʼa oj kʼotan lekil estudiante sok jeʼuman ja bʼa Yabʼal ja Dyos. Pe ja jas mas leki jani ke ja skʼumajel ja Biblia sok spensarajel ja bʼa jaw, oj ya tsatsbʼuk ja jastal waxa wilabʼajsok ja Jyoba (Jos. 1:8; 1 Tim. 4:15).

12. ¿Jas wa sjeʼawi ja Proverbios 31:26?

¹² Nebʼa jastal loʼilanel soka tuk. Ja it jelni tʼilan bʼa spetsanil ja snochuman Kristo. Ja nebʼuman Santiago yaʼa ja rason it jel xmakuni ke ti chʼikan soka it: «Jel tʼilan puestoxta oj ajyanik bʼa oja maklayex, pe mi wegoʼukxta oj kʼumananik» (Sant. 1:19). Smaklajel lek ja yajni ay maʼ wan kʼumanel juni modo bʼa sjejel ke wa xkabʼtik stojol (1 Ped. 3:8). Ta mi seguro ayuka wana yabʼjel stojol ja jas wan yaljel ma ja jastal wa xyabʼi, ayi sjobʼjelik bʼa wa sjeʼa wala kiswani. Sok tsaʼan pensaran jutsʼin bʼajtanto oja jakʼe (Prov. 15:​28, nota). Jobʼo abʼaj: «¿Ja jas oj kali meran maʼ? ¿Wan maʼ stsatsankʼujolani? ¿Wan maʼ xkiswani? ¿Lek maʼ?». Pensaran bʼa hermanaʼik takʼanexa ke wa snaʼawe loʼilanel soka tuk sok nebʼa bʼa yeʼnle (kʼuman ja Proverbios 31:26). Kʼela ja bʼa jastik wa xyalawe sok jastal wa xyalawe. Nebʼa ja bʼa jaw, yajni wanaxa snebʼjel ojni awil ke maxa lek waxa wilabʼaj soka tuk.

13. ¿Jastal oj bʼobʼa nebʼ ja aʼtelik bʼa yoj naʼits? (Cha kʼela ja poto).

¹³ Nebʼa aʼtelik bʼa yoj naʼits. Bʼa jitsan lugar, ja ixuke wani skʼulane jitsan aʼtelik ja bʼa yoj naʼits. Bʼobʼta jawa nan ma pilan hermana bʼa takʼanxa ojni bʼobʼ sjeʼawi jastal skʼulajel. Jun hermana sbʼiʼil Cindy wa xyala: «June ja bʼa majtanal jel chaʼanyabʼal yaki ja jnani jani sjejelki ke yajni tsats wala aʼtijitik gustoni wala ajyitik. Snebʼjel skʼulajel waʼel, sakʼjel, tsʼisulanel sok smanjel ja jastik junuki masni pasil ja bʼa jsakʼanil sok yaʼakan bʼa oj kʼul mas bʼa Jyoba. Ja jnani cha sjeʼaki ke jaman jkʼujol oj ajyukon, sok stsʼakatal ja jaw jnaʼa sbʼaj hermanoʼik sok hermanaʼik bʼa jel jnebʼa jastik bʼa yeʼnle» (Prov. 31:​15, 21, 22). Ja ixuke bʼa jel x-aʼtijiye, jaman skʼujole sok wa snaʼawe skʼulajel ja aʼtelik bʼa yoj naʼitsi jelni wa xyawe el slekilal ja spamilya sok ja kongregasyon (Prov. 31:​13, 17, 27; Hech. 16:15).

14. ¿Jas waxa nebʼa ja jas wa xyala ja Crystal, sok jasa tʼilan oj wajuka kʼujol?

¹⁴ Nebʼa weʼn oja makʼlay abʼaj. Spetsanil ja matik kʼotele lekil snochumane Kristo tʼilani oj snebʼe bʼa yeʼn oj smakʼla sbʼaje sok ajyel gusto soka jas yiʼoje (Filip. 4:11). Jun hermana sbʼiʼil Crystal wa xcholo: «Yajni wanon solteraʼaxel sok wanon skʼulajel estudiar, ayni estudioʼik bʼa keʼn oj bʼobʼ jtsaʼe, sok ja jnantati yalawekabʼ ke la jtsaʼ junuk ja bʼa jas meran oj skoltayoni. Jun sjejel, ja jtati yalakabʼ ke la jnebʼ  contabilidad sok ja jaw jelni skoltayon». Chomajkil ja oja chapa bʼaj bʼa oja ta juna waʼtel, nebʼa yiljel ja janekʼ oj bʼobʼa chʼak sok nocho ja jaw (Prov. 31:​16, 18). Ta mi lomukxta waxa wa kʼeʼuka jel sok gustoʼaya soka jasa wiʼoji ojni bʼobʼ wajuka kʼujol jawa kʼel sat bʼa yaʼteltajel ja Dyos (1 Tim. 6:8).

15, 16. ¿Jas yuj jel chaʼanyabʼale ja hermanaʼik soltera? (Marcos 10:​29, 30).

¹⁵ Ta wa ajyuk modoʼalik ke lek xyila ja Jyoba sok anebʼa jastik bʼa oj makunukawuj, chapani oj ajyan ja bʼa tyempo jakum. La kiltik jujuntik ja bʼa jastik oj bʼobʼa kʼuluk.

¹⁶ Ojni bʼobʼa tsaʼ oj ajyan soltera jun tyempo. Jastalni yala ja Jesús, ayni matik wa stsaʼawe mi oj nupanuke anima ja bʼa skulturaʼe wa xtʼenjiye anupanuke (Mat. 19:​10-12). Tuk solterani aye yuj bʼa chikan jastik. Ta mito ayuka tatam, ojni bʼobʼ ajyan seguro ke ja Jyoba sok ja Jesús jelni chaʼanyabʼal xyilawa. Bʼa sutanal ja luʼumi, ja hermanaʼik solteraʼe jelni chaʼanyabʼale ja bʼa kongregasyon. Ja yajalkʼujol sok ja jastal meran wa xcham skʼujole ja bʼa tuk jitsani wa xkʼot iljuke jastal hermanaʼik sok nanale ja bʼa yaʼteltajel ja Dyos (kʼuman ja Marcos 10:​29, 30; 1 Tim. 5:2).

17. ¿Jas oj koltajuke ja akʼixuk bʼa oj staʼe ja skʼelsate ja aʼtel bʼa tyempo tsʼikan?

¹⁷ Ojni bʼobʼa waʼteltay ja Jyoba bʼa tyempo tsʼikan. Tʼusan mi spetsanil ja aʼtel bʼa xcholjel bʼa sutanal ja luʼumi yeʼnani wa skʼulane ja hermanaʼik (Sal. 68:11). ¿Oj maʼ bʼobʼa chapa bʼaj ja wego bʼa oj aʼtijanan bʼa tyempo tsʼikan? Bʼobʼta oj ochan precursora, oj koltanan bʼa yajel kʼe naʼitsik ma betelita. ¿Jas oj skoltaya bʼa oja ta jawa kʼelsat? Ayi orasyon ja Jyoba, loʼilanansok ja matik wane aʼtel bʼa tyempo tsʼikan sok ila ja jastik wa xkʼanxi. Tsaʼan ila ja jasa mero oj aʼtijanan bʼa oja ta jawa kʼelsat. Ta aʼtijiya bʼa tyempo tsʼikan, ojni ataʼ jitsan cholalik ja bʼa yaʼteltajel ja Jyoba.

18. ¿Jas yuj jun hermana jelni tʼilan oj stalnay sbʼaj ja maʼ oj stsaʼ oj nupauksoki? (Cha kʼela ja poto).

¹⁸ Ojni bʼobʼa tsaʼ oj nupanan. Ja modoʼalik soka jastik oja nebʼ ke jpaklaytikta ja wego ojni skoltaya bʼa oj kʼotan jun lekil cheʼumal. Meran, ta waxa kʼana oj nupanan, tʼilani oja talnabʼaj ja maʼ oja tsaʼi. Juni stsajel ke jel tʼilan ja bʼa wa sakʼanili. Ajuluka kʼujol ke ja winik maʼ oj nupanansoki yeʼnani oj kʼotuka wolom (Rom. 7:2;  Efes. 5:​23, 33). Ja yuj jobʼo abʼaj: «¿Kʼotel maʼ jun lekil snochuman Kristo? ¿Ja maʼ mas tʼilan ja bʼa sakʼanil ja yaʼteltajel ja Dyos? ¿Wan maʼ stsaʼa jastik bʼa lek? ¿Wan maʼ skʼana perdon ja bʼa jastik mi lek wa skʼulani? ¿Wan maʼ skisa ja ixuke? ¿Oj maʼ bʼobʼ stalnayon ja bʼa yaʼteltajel ja Dyos, ja jastik wa xmakunikuj sok ja jastal wa xkabʼ ayon? Ja cholalik yiʼoji, ¿wan maʼ skʼulan lek? Jun sjejel, ¿jastik cholalik yiʼoj ja bʼa kongregasyon sok jastal wa xya kʼotuk?» (Luc. 16:10; 1 Tim. 5:8). Pes jastalni wa xnaʼatik ta waxa kʼana oja ta juna lekila tatam, tʼilani oja kʼujoluk bʼa oj kʼotan jun lekil cheʼumal.

19. ¿Jas yuj wa xbʼobʼ kaltik ja kʼotel jun ‹koltanum› jelni chaʼanyabʼal?

¹⁹ Ja Biblia wa xyala ke jun lekil cheʼumal «juni skoltanum» ke wa xkʼot smojuk ja statam (Gén. 2:18). ¿Skoʼelal maʼ wa x-ilxi ja ixuk ja jastal jaw? Miyuk, ja smeranili juni chaʼan cholal. Pes ayni ekʼele, ja Biblia wa xya sbʼiʼiluk ja Jyoba «koltanum» (Éx. 18:4; Heb. 13:6). Jun cheʼumal juni meran koltanum yajni wa skoltay ja statam sok ja wa skoltay ja bʼa jastik wa stsaʼa bʼa lek oj wajyuj ja pamilya. Chomajkil, yuja wa syajtay ja Jyoba, wani sleʼa modo bʼa lek oj tajuk tiʼal ja statam (Prov. 31:​11, 12; 1 Tim. 3:11). Ta wana pensar oj nupanan, ojni bʼobʼa chapabʼaj bʼa yajel tsatsbʼuk ja yajtanela wiʼoj bʼa Jyoba sok skʼujolajel man wego bʼa oj kʼotan jun lekil ‹koltanum› ja bʼa wa naji sok ja bʼa kongregasyon.

20. ¿Jas oj bʼobʼ ekʼuk ta wa sjeʼa lekil modoʼalik ja nanali?

²⁰ Ojni bʼobʼ ajyuka wuntikilex. Ta nupaniya, bʼobʼta ja weʼn sok jawa tatami oj kʼotanik nantatalik (Sal. 127:3). Ja yuj jelni lek oja pensaraʼuk jasa ti chʼikan kʼotel jun lekil nanal. Mini ay duda, ja modoʼalik sok ja jastik oja nebʼ ke kilatik ja bʼa artikulo it jelni oj skoltaya. Soka wa yajalkʼujol, wa lekil modo sok jawa pasensya ojni koltanuk bʼa gusto oj ajyuk jawa pamilya sok jawa wuntikili seguro oj yabʼ oj kʼiʼuke sok wa xyajtajiye (Prov. 24:3).

21. ¿Janekʼto chaʼanyabʼal waxa wila ja weʼn ja kermanatiki, sok jas yuj? (Kʼela ja potoʼik bʼa skʼeʼulabʼil ja spatiki).

²¹ Jelni wa xkʼanawextikon yuja jasa waxa kʼulanex bʼa Jyoba sok ja bʼa xchonabʼi (Heb. 6:10). Jelni xa kʼujolanex yajel ajyuk modoʼalik ja bʼa yaʼteltajel ja Dyos, waxa nebʼawex skʼulajel jastik bʼa jelni oj skoltayex ja bʼa wa sakʼanilex sok ja matik sjoybʼunejex, sok waxa chapabʼajex ja bʼa tyempo jakumi. ¡Jelni chaʼanyabʼalex ja bʼa xchonabʼil ja Jyoba!