1, 2. ¿Jastal oj yile ja nantatalik ja sjobʼjelik wa xyaʼawe ja yuntikile sbʼaja skʼuʼajel kiʼojtik bʼa Biblia?

 JITSAN wa xyalawe ke kʼotel nantatal juni aʼtel bʼa tyempo tsʼikan. Ja yuj, ta aya wiʼoj chʼinika wuntikil sok wana skʼujolajel bʼa yajel tsatsbʼuk ja skʼuʼajel yiʼoje, wani xa bʼajin oj kʼulatikon felicitar (Deut. 6:​6, 7). Yajni wane kʼiʼeli, bʼobʼta oj ya sbʼaje sjobʼjelik jel tʼilan sbʼaja jastik wa xkʼuʼantik bʼa Biblia, bʼa ti chʼikan ja jastik kujlajel sbʼaja jas leki sok ja bʼa mi lekuki.

² Bʼobʼta ja jas bʼajtan oj ekʼ bʼa wa pensarex jani jawa wuntikilex wanxa yopijel ja skʼuʼajel yiʼoje, pe mokni chamuka kʼujolex sbʼaja jaw. Ja smeranili, ja yal untiki tʼilani oj yaʼe sjobʼjelik bʼa oj ajyukyujile skʼuʼajel (1 Cor. 13:11). Ja yuj, mokni xiwanik yuja jas wa sjobʼowe sbʼaja skʼuʼajel kiʼojtiki. Ilawik jastal ekʼeleʼik bʼa sjejelyile bʼa yeʼn oj spensaraʼuke.

3. ¿Jasa oj paklaytik ja bʼa artikulo it?

³ Ja bʼa artikulo it, oj paklaytik jastal ja nantatalik oj bʼobʼ skoltaye ja yuntikile 1) bʼa yeʼnle mismo akʼot skʼuʼuke, 2) yabʼjel stojolil ja stʼilanil ja bʼa jastik kanel kulan ja bʼa Biblia sok 3) skoltajel ja jas wa skʼuʼane. Chomajkil, oj kiltik jas yuj jelni lek ja wa xyaʼawe sjobʼjelik ja untiki sok jujuntik jasunuk oj skʼuluk ja pamilya bʼa oj yawe makunuk ja ekʼele jaw bʼa ochel loʼil ja bʼa jas wa xkʼuʼantiki.

KOLTAYIK BʼA YEʼNLE MISMO AKʼOT SKʼUʼUKE

4. ¿Jastik sjobʼjelik wa xbʼobʼ yaʼe ja untiki, sok jas yuj?

⁴ Ja nantataliki wani snaʼawe ke ja skʼuʼajel yiʼoje bʼa Dyos mini xbʼobʼ yawe ekʼyi ja yuntikile. Ja weʼnlexi mitoni xa kʼuʼanex bʼa Jyoba ja yajni pojkiyexi, cha mini jawa  wuntikilexi. Ja yuj, yajni x-ekʼ ja tyempo mini cham yabʼjeluk ja oj sjobʼ sbʼaje: «¿Jastal wa xnaʼa ke sakʼan ja Dyosi? ¿Wan maʼ xbʼobʼ jipjkʼujol ja bʼa ja jas wa xyala ja Biblia?». Ja smeranili, ja Biblia wa slokowotik bʼa oj katik makunuk ‹ja jpensartik› sok ‹yiljel ta meran ja jastik junuki› (Rom. 12:1; 1 Tes. 5:21). Pe ¿jastal oj bʼobʼa koltayex jawa wuntikilex bʼa yajel tsatsbʼuk ja skʼuʼajel yiʼoje?

5. ¿Jastal oj bʼobʼ koltaxuk ja untiki bʼa yeʼnle mismo oj skʼuʼuke bʼa Biblia? (Romanos 12:2).

⁵ Tsatsankʼujolanik bʼa yeʼn oj yile ke ja jas wa xkʼuʼantiki jani ja smeranili (kʼuman ja Romanos 12:2). Yajni jawa wuntikilex xyaʼawe sjobʼjelik, awik makunuk ja ekʼele jaw bʼa sjejelyile bʼa oj staʼe yeʼnle ja sjakʼjeli yajel makunuk ja yamkʼabʼalik jastal ja Índice de las publicaciones Watch Tower sok ja Juʼun bʼa koltanel spaklajel. Ja bʼa tsaʼanxta yamkʼabʼal it, ja yeʼnle wa xbʼobʼ sleʼe ja yolomajel «Ja Biblia» sok slejel ja xetʼan «Spensar Dyos» bʼa kʼotel prebaʼik ke ja Biblia mi kechan jun libro stsʼijbʼunej winike, jani ja «yabʼal ja Dyosi» (1 Tes. 2:13). Jun sjejel, ojni bʼobʼ sleʼe impormasyon sbʼaja poko chonabʼ asiria bʼa Nínive. Ja bʼa tyempo najate, jujuntik paklanumik bʼa Biblia wa xyalawe ke mini ajyi ja chonabʼ it. Pe mojan bʼa 1850 staʼawe ja sjomelal ja chonabʼi, ja it sjeʼa ke ja jas wa xyala ja Biblia stojolni ay (Sof. 2:​13-15). Cha ojni bʼobʼ spaklaye jastal kʼot smeranil ja jas yalunejkan ja Biblia sbʼaja xchʼakelal ja Nínive ja bʼa xetʼan «¿Wan maʼ xa naʼa ajyi?» ja bʼa Ja Juʼun Cholumani bʼa noviembre bʼa 2021. Yajni jawa wuntikilex xyawe slaj ja jas wa sjeʼa ja juʼuntiki soka jas wa xcholo ja tuk libroʼik bʼa naʼubʼal sbʼaj sok wa xbʼobʼ jipxuk kʼujolal, ojni kʼiʼuk ja skʼuʼajel yiʼoje ja bʼa jas wa xyala ja Biblia.

6. ¿Jastal oj bʼobʼa koltayex jawa wuntikilex bʼa yeʼnle mismo oj spensaraʼuke? Aʼa jun sjejel. (Cha kʼela ja poto).

⁶ Koltayik bʼa yeʼnle mismo oj spensaraʼuke. Ja nantatalik ayiʼoje jitsan ekʼele bʼa oj loʼilanuke soka yuntikile sbʼaja Biblia sok ja bʼa skʼuʼajel bʼa Dyos. Wani xbʼobʼ ochuke lek loʼil yajni wane yulatajel jun museo, jun parke ma ja jas wa xcholxi ja bʼa june ja bʼa naʼitsik Betel bʼa Testigoʼik bʼa Jyoba. Jun sjejel, yajni xa wulatayex jun museo ma oja wilex jach bʼa bideollamada, ojni bʼobʼa wilex jastik junuk bʼa pokoxa ma jastik junuk ekʼel bʼa oj koltajuk jawa wuntikilex bʼa oj skʼuʼuke ke ja Biblia stojolni ay. ¿Wan maʼ snaʼawe ke ja sbʼiʼil ja Dyos tey bʼa jun lechan  ton moabita bʼa ayiʼoj 3,000 jabʼil? Ja mero toni ti wa xtax ja bʼa Museo bʼa Louvre, bʼa París (Francia). Chomajkil, wani xbʼobʼ ilxuk jun smuestraʼil ja bʼa jastik wa xcholxi «Ja Biblia sok ja sbʼiʼil ja Dyosi» ja bʼa yechalil wa xkʼelxi ja yaʼtele ja testigoʼik bʼa Jyoba, bʼa Warwick (Nueva York). Ja lechan ton moabita wa xyala ke ja rey Mesá bʼa Moab skʼokoyi ja yabʼal ja Israel. Sok ja jaw akuerdoni ay soka jas wa xyala ja Biblia (2 Rey. 3:​4, 5). Ojni yijbʼuk ja skʼuʼajel jawa wuntikilex yajni yeʼn mismo xyilawe ke ja Biblia wa xyala ja smeranili sok stojolni ay (cha kʼela ja 2 Crónicas 9:6).

7, 8. a) ¿Jasa wa xchiktes ja stsamalil sok ja jastal tojbʼel ja jastik junuki? Aʼa jun sjejel. (Cha kʼela ja potoʼiki). b) ¿Jas tikʼe sjobʼjelik oj bʼobʼ koltajuke ja untiki bʼa yajel tsatsbʼuk ja skʼuʼajele bʼa ay jun Kʼuluman?

⁷ Tsatsankʼujolanik bʼa oj skʼele ja kʼulbʼeni. Yajni wanex paxyal bʼa jobʼ ma wanex aʼtel bʼa alaj, jeʼawikyi ja jastal jel cham yiljel ja tuktukil modelo yiʼoj ja jastik ayi. Ja modeloʼik it wa xchiktes ke ayni june maʼ jel snaʼa sok jel bibo bʼa stojbʼes. Jun sjejel, ja científicoʼik ayxa jitsan jabʼil spakluneje ja jastal tsamal cholan ja sbueltaʼilik yiʼoj jujuntik jasunuk ja bʼa kʼulbʼeni. Jastalni wa xyala jun científico sbʼiʼil Nicola Fameli, yajni wa x-axi kuenta ja janekʼ buelta yiʼoj ja jastik junuk it, wani x-ilxi ke ayiʼoj jun smodeloʼil ma jitsan numeroʼik, ja it wa xnaxi sbʼaj jastal ja sucesión de Fibonacci. Ja bʼa kʼulbʼeni ay jitsan jastik junuk bʼa ayiʼoj jun smodeloʼil bʼa tsamalxta ay ja sbueltaʼiliki, jastal jujuntik galaxiaʼik, ja spatik ja xoch, ja spowil jujuntik kʼul sok ja setanil ja girasoli. a

⁸ Ja bʼa claseʼik bʼa ciencia, jawa wuntikilex ojni snebʼe ke ay leyik bʼa snochunej ja jastal kʼulaxel ja jastik junuki. Jun sjejel, ja teʼaltiki ay jun smodeloʼil bʼa wa skʼulan repetir, ja bʼa strosoʼili wa x-el niwak skʼabʼik, jaxa bʼa niwak skʼabʼiki wa x-el yal skʼabʼik, ja tikʼe modelo it wa sbʼiʼilan fractales. Sok ja smuestraʼil it cha wani xtax bʼa jitsan jastik junuk ja bʼa kʼulbʼeni. Pe ¿maʼ ya kujlajuk ja leyik it bʼa wa xyaʼakan ke aʼajyuk ja tsamalik modeloʼik it? ¿Machun stojbʼes ja tsamalik smodeloʼil wa xkilatik ja bʼa kʼulbʼeni? Ta jawa wuntikilex tikʼan wa xyaʼawe ja sjobʼjelik it, ja jas oj ekʼuki jani oj skʼuʼuke ke ja Dyos skʼulan yibʼanal ja jastik junuki (Heb. 3:4). Sok masan il, ja weʼnlexi ojni bʼobʼa jobʼexyile: «Ta yeʼn skʼulanotik ja Dyosi, ¿mi maʼ sbʼejni oj kʼuʼuktik ke cha yaʼunejkitik tojelalik sok jastik bʼa yaʼunej  kujlajuk bʼa oj ajyukotik gusto?». Tsaʼan oj bʼobʼa jeʼexyile ja tojelalik it jel chaʼanyabʼal bʼa ti wa xtax bʼa Biblia.

KOLTAYIK BʼA OJ YABʼYE STOJOL JA STʼILANIL YIʼOJ JA JASTIK KANEL KULAN BʼA BIBLIA

9. ¿Jas yuj ja untik wa xbʼobʼ och sdudaʼe sbʼaja jastik kanel kulan ja bʼa Biblia?

⁹ Ta jawa wuntikilex x-ajyi sdudaʼe sbʼaja jastik kanel kulan ja bʼa Biblia, leʼawik modo bʼa yabʼjel stojol jas yuj jach wa xyabʼye. ¿Yuj maʼ mi akuerdo ayuke soka jastik kanel kulani? ¿Ma yuj kechanta mi snaʼawe jastal oj xchole yajni ay maʼ wa sjobʼo ja jas wa skʼuʼaneʼi? Chikani jastal, jun jasunuk oj koltajuke bʼa oj yile stʼilanil ja rasonik bʼa Biblia jani spaklajel ja libro Abʼan stsamalil jawa sakʼanili. b

10. ¿Jastal oj bʼobʼ koltaxuk ja untiki bʼa oj kʼot yamigoʼuke ja Jyoba?

¹⁰ Tsatsankʼujolanik bʼa oj yamigoʼuke ja Jyoba. Yajni xa paklayex ja Biblia soka wa wuntikilexi, awik makunuk ja sjobʼjelik sok ja sjejelik yiʼoj ja libro Abʼan stsamalil jawa sakʼanili bʼa oj bʼobʼ yale ja jas wa spensarane (Prov. 20:5). Jun sjejel, ja bʼa sjejel 8 wa xya slaj ja Jyoba sok jun lekil amigo bʼa wa xya juljkʼujoltik ja jas tʼilan oj kʼuluktik bʼa lek oj wajkujtik sok mi jas oj ekʼ jbʼajtik. Yajni xchʼaka paklayex ja 1 Juan 5:​3, oj bʼobʼa jobʼexyile: «Yuja Jyoba kʼotel jun lekil amigo, ¿jastal oj kiltik ja jas wa skʼana oj kʼuluktiki?». Lajansok mini ay lek stʼilanil ja sjobʼjel it, pe bʼobʼta oj skoltay jawa wuntikilex bʼa oj yile ja sleyik ja Dyos jastal prebaʼik ja bʼa syajal skʼujoli (Is. 48:​17, 18).

11. ¿Jasa oj bʼobʼa kʼulukex bʼa jachuk jawa wuntikilex oj yile masto chaʼanyabʼal ja rasonik bʼa Biblia? (Proverbios 2:​10, 11).

¹¹ Loʼilananik sbʼaja slekilalik bʼa yajel makunuk ja rasonik bʼa Biblia. Yajni xa kʼumanex ja Biblia ma ja teksto bʼa kʼakʼu, alawik jastal skoltunej jawa pamilyaʼex ja rasonik bʼa Biblia. Jun sjejel, ¿wan maʼ xyabʼye stojol jawa wuntikilex ja slekilal bʼa kʼotel jun lekil aʼtijum sok mi oj ochuka kʼabʼ? (Heb. 13:18). Cha ojni bʼobʼa chiktesex jastal wa stalnayotik ja rasonik bʼa Biblia ja bʼa jsakʼaniltik sok ja bʼa jastal xkabʼ ayotiki (Prov. 14:​29, 30). Stajel tiʼal sbʼaja rasonik it bʼobʼta ojni koltajuke jawa wuntikilex bʼa oj yile mas chaʼanyabʼal ja rasonik bʼa Biblia (kʼuman ja Proverbios 2:​10, 11).

12. ¿Jasa wa skʼulan jun nupanum bʼa jachuk ja skereme oj yabʼ stojol ja stʼilanil yiʼoj ja rasonik bʼa Biblia?

¹² Ja Steve bʼa tey bʼa Francia, wa xcholo jastal ja yeʼn sok ja xcheʼumi wa skoltaye ja skerem Ethan bʼa wanto solteroʼaxel, bʼa oj yil ja yajtanel yiʼoj ja sleyik ja Jyoba: «Wa xkatikonyi sjobʼjelik jastal it: ‹¿Jas yuj wa skʼanakitik ja Jyoba bʼa oj kistik ja rason it? ¿Jastal wa xchiktes ja rason it ke ja yeʼn wa syajtayotik? ¿Jasa oj ekʼuk ta mi wa makunuki?›». Ja tikʼe loʼilik it koltubʼal ja Ethan bʼa oj ajyukyuj ja kʼankʼunel bʼa skʼuʼajel ja jas yaʼunejkan kulan ja Jyoba. Ja Steve wa xcha yala: «Ja jas wa xkʼanatikoni es ke ja Ethan ayabʼ stojol ke ja biboʼil yiʼoj ja Biblia mastoni lek ke yuja sbiboʼil ja kristyano».

13. ¿Jastal oj bʼobʼ jexukyile ja untik bʼa oj yawe makunuk ja rasonik bʼa Biblia? Aʼa jun sjejel.

¹³ Jeʼawikyile bʼa oj yawe makunuk ja rasonik bʼa Biblia. Jun modo bʼa skʼulajel jaʼa yajni ja maestroʼik wa skʼanaweyi jawa wuntikilex bʼa oj skʼumuke jun libro  jastal staregaʼe. Ja libro bʼobʼta ayiʼojan sjejelik bʼa kristyanoʼik bʼa wa xkoye mulal sok ixuk winik ma wa spekʼawe chikʼ. Ja weʼnlex ojni bʼobʼa tsatsankʼujolukex jawa wuntikilex bʼa oj yawe slaj jastal ja smodoʼe ja kristyanoʼik jaw soka rasonik bʼa Biblia (Prov. 22:​24, 25; 1 Cor. 15:33; Filip. 4:8). Ja it ojni bʼobʼ yakan ke oj xcholeyabʼ ja smaestroʼe sok ja smojik eskuela yajni xyalawe ja jas xchapunejeʼi.

JEʼAWIKYILE BʼA OJ SKOLTAYE JA JAS WA SKʼUʼANEʼI

14. ¿Jas tema wa xbʼobʼ ajuk xiwuk jun kerem ma jun akʼix, sok jas yuj?

¹⁴ Bʼobʼta ay ekʼele jujuntik keremtik akʼixuk wani xiwye bʼa oj skoltaye ja jas wa skʼuʼaneʼi. Bʼobʼta mini jel seguro ay xyabʼye yajni wa xtaxi tiʼal sbʼaja evolución ja bʼa clase. Pes yujni jitsan maestroʼik wa skʼuʼane ke ja evolución merani kʼotel. ¿Jastal oj bʼobʼa koltayex jawa wuntikilex bʼa mi oj xiwuke yajni skoltaye ja jas wa skʼuʼane?

15. ¿Jasa oj koltajuke ja keremtik akʼixuk bʼa oj ajyuke mas seguro soka skʼuʼajel yiʼojeʼi?

¹⁵ Koltayik bʼa oj sjip skʼujole ja bʼa jas wa skʼuʼaneʼi. Jawa wuntikilexi mini sbʼejuk oj kʼixwuke yuja wa skʼuʼane ke ay jun Kʼuluman (2 Tim. 1:8). Ja smeranili, ay jitsan científicoʼik bʼa cha wa xyabʼye stojolil ke mi lomta ajyi ja sakʼanili. Yajni wa xyilawe ke jel chapan ja sakʼanili, wani snaʼawe ke ay jun Kʼuluman bʼa jel bibo. Ja yujil, mini skʼuʼane sbʼaja evolución, bʼa wa sjeʼawe jitsan eskuelaʼik ja bʼa luʼumi. Ja keremtik akʼixuk cha wani xbʼobʼ yawe tsatsbʼuk ja jas wa skʼuʼane yajni spensarane ja bʼa rasonik akʼubʼal skʼuʼuke tuk hermanoʼik sok hermanaʼik ke kʼulajini ja sakʼanili. c

16. ¿Jastal oj bʼobʼa koltayex jawa wuntikilex bʼa oj skoltaye ja skʼuʼajel yiʼoje ke ay jun Kʼuluman? (1 Pedro 3:15; cha kʼela ja poto).

¹⁶ Chapawik bʼa mi oj xiwuke skoltajel ja skʼuʼajel yiʼoje ja bʼa Kʼulumani (kʼuman ja 1 Pedro 3:15). Bʼobʼta ojni skoltayex ta apaklayex lajan ja lame artikuloʼik «¿Evolución ma kʼulaji?» wa xtax ja bʼa jw.org, ja bʼa xetʼan «Sjobʼjelik yiʼoje ja keremtik akʼixuk». Tsaʼan, jobʼoyile jas preba lek xyilawe oj yawe makunuk bʼa yajel skʼuʼuk ja tuk ke ay jun Kʼuluman  sok kʼulanik ensayar jastal oj xchole. Awik julskʼujole ke mini tʼilan oj kʼeʼuke kʼumal soka smojeʼi. Pe ta ay june bʼa puesto ay bʼa loʼilanel, ojni bʼobʼ yawe makunuk prebaʼik bʼa pasil sok chikan stojol. Jun sjejel, bʼobʼta june ja bʼa smoji oj yal: «Ja keʼn kechan wa xkʼuʼan ja bʼa jas wa xkila sok nunka bʼa kilunej ja Dyosi». Ja keremi ma ja akʼixi ojni bʼobʼ sjakʼyi: «Pensaran teya bʼa jun yaxkʼul sok mi maʼ teya, sok tixa taʼa jun poso kʼulubʼalsok ton. ¿Anke ojni apensaraʼuk ke ay maʼ skʼulunej? Pes ta jun poso tʼilani ay maʼ skʼulan, jaʼuktoma mey june maʼ jel chapan bʼa skʼulan ja sutsatkʼinali».

17. ¿Jastal oj bʼobʼa tsatsankʼujolukex jawa wuntikilex bʼa oj sleʼe modo bʼa stajel tiʼal bʼa Biblia? Aʼa jun sjejel bʼa jastal jun kerem ma akʼix oj bʼobʼ yayi sjobʼjel jun smoj.

¹⁷ Tsatsankʼujolanik bʼa oj sleʼe modo stajel tiʼal bʼa Biblia (Rom. 10:10). Stajel tiʼal bʼa Biblia wani xbʼobʼ axuk slaj jastal yajel okʼ jun instrumento. Ja bʼa skʼeʼulabʼili jelni wokol sok jani wa xya okʼukʼ ja bʼa mas pasili, pe yajni wa x-ekʼ ja tyempo sok yuja wa skʼulan practicar masxani pasil. Cha jachni wa x-ekʼ soka stajel tiʼal sbʼaja jkʼuʼajeltiki: masni lek ochel loʼil bʼa jastik pasil. Jun sjejel, ja kerem ma ja akʼix ojni bʼobʼ sjobʼyi ja smoji: «¿Wan maʼ xa naʼa ke jitsan ingenieroʼik wa skʼulane kopiar ja jastal tojbʼel ja jastik junuki? Kʼelawil jun bideo jel cham yiljel». Tsaʼan oj bʼobʼ sjeyi jun bideo ja bʼa lame «¿Ay maʼ stojbʼes ma miyuk?» sok sjobʼjelyi: «Ta jun científico wa x-axi stoyjel yuja skulan kopiar ja kʼulbʼeni, ¿machun oj axukyi stoyjel yuja originali?». Soka it ojni bʼobʼ nikjukyi skʼujol ja smoji sok oj skʼan oj snebʼ mas.

MOKA WAWEXKAN SKOLTAJELE BʼA YAJEL TSATSBʼUK JA SKʼUʼAJELE

18. ¿Jastal oj bʼobʼ koltaxuk ja untiki bʼa mi oj yawekan yajel tsatsbʼuk ja skʼuʼajel yiʼoje bʼa Dyos?

¹⁸ Tini aytik bʼa jun luʼumkʼinal bʼa jitsan mi skʼuʼane bʼa Jyoba (2 Ped. 3:3). Ja yuj nantatalik, yajni xa paklayex ja Biblia soka wa wuntikilex, tsatsankʼujolanik bʼa oj sleʼe temaʼik bʼa oj kʼiʼuk ja jastal wa skisawe ja Yabʼal ja Dyos sok ja jastik yaʼunejkan kulani. Koltayik bʼa yeʼn mismo oj spensaraʼuke ja jastik wa xyilawe ja bʼa skʼulbʼen ja Jyoba. Koltayik bʼa oj yabʼye stojol ja jastik yalunejkan ja Biblia bʼa kʼota smeranil. Sok awikyi orasyon lajan soka wa wuntikilex sok bʼa yeʼnle. Ojni bʼobʼ ajyanik seguro ke ja Jyoba oj ya koʼuk slekilal ja janekʼto waxa kʼujolanex bʼa skoltajel yajel tsatsbʼuk ja skʼuʼajele (2 Crón. 15:7).