1. ¿Jas yuj ja Jyoba ya kujlajuk ja nupaneli?

 JA JYOBA yeʼnani ja «Dyos maʼ jel gusto ayi» sok wani skʼana ke cha gusto oj ajyukotik (1 Tim. 1:11). Yaʼunejkitik jitsan majtanal bʼa oj kabʼtik stsamalil ja bʼa jsakʼaniltik (Sant. 1:17). June ja bʼa jaw jaʼa nupaneli. Yajni jun winik sok jun ixuk wa xnupaniye, wa skʼapawe oj syajtay sbʼaje, oj skʼul sbʼaje respetar sok oj stalnay sbʼaje. Yajni jel lek wa xyila sbʼaje jelni gusto wa x-ajyiye (Prov. 5:18).

2. ¿Jastal wa xtaxye jitsan nupanumik ja bʼa jtyempotiki?

² Tristeni yabʼjel ke ja bʼa luʼumkʼinal, jitsan nupanumik mi xyawe kʼotuk ja kʼapjelal yaʼawe ja yajni nupaniye. Yuja jaw mini gusto ayuke. Jun imporme ajkʼachto yawe eluk ja Organización Mundial de la Salud, wa xchiktes ke jitsan tatamalik mi syajtay ja xcheʼume, wa smakʼawe sok wa xyalawe yabʼ jastik bʼa wa xyajbʼesni. Bʼobʼta lek xyilawe ja yajni ay tuk kristyano, pe yajni stuchʼil aye wani skʼulaneyi jastik mi lekuk. Cha jitsan nupanumik wa xjomjiye yuja wa skʼelawe ixuk winik bʼasan ja statameʼi.

3. ¿Jas yuj jujuntik tatamalik mi lek xyilawe ja xcheʼumeʼi?

³ ¿Jas yuj jujuntik tatamalik mi lek xyilawe ja xcheʼume? Bʼobʼta jani yuja wa xmakʼjiye ajyi yuja state, yuja jaw wa spensarane ke lekni ja yixtalajel ja tuki. Tuk tini aye bʼa jun kultura bʼa wa xchiktes ja pensar it mi stojoluk, ke bʼa oja jeʼ kʼotela «meran winik», tʼilani oja jeyi jawa cheʼumi machun wa xyaʼa mandar. Ma bʼobʼta mini jejiyile bʼa skomjel ja jastal ay xyabʼye ma ja mal smodoʼe. Sok jujuntik yuja ayiʼoje ja kostumbre bʼa skʼeljel ixuk winik bʼasane, ayni yiʼoje jun pensar mi stojoluk sbʼaja ixuke sok yajni wa staʼa sbʼaj jun ixuk sok winik. Asta jitsan matik jel chapane wa xyalawe ke yuja chamel wa spuku sbʼaj ja COVID-19, ja wokolik jaw ipaxini el mas. Pe mini june ja bʼa jastik it wa skoltay ja yixtalejel ja ixuki.

4. ¿Bʼa jasa tʼilan oj stalnay sbʼaje ja tatamalik sok jas yuj?

 ⁴ Ja tatamalik bʼa kʼotele yaʼtijumik Dyos, tʼilani oj stalnay sbʼaje bʼa mi oj yiʼe ja jastal wa spensaran ja luʼumkʼinal sbʼaja ixuke. a ¿Jas yuj? Yujni bʼa jitsan ekʼele ja pensariki wani x-ikʼwani och bʼa ay jas oja kʼuluk. La jpensaraʼuktik ja kongregasyon bʼa Roma ja bʼa bʼajtan siglo, bʼa ayni matik oj wajuke bʼa satkʼinal. Tʼusan tsaʼan yajni kujlajita ja kongregasyon, ja Pablo tʼilani stsʼijbʼanyile: «Awikxakan ja jastal wa sjomowex ja luʼumkʼinal» (Rom. 12:​1, 2). Ja yaljelik jaw wani xya kabʼtik stojol ke jujuntik bʼa yeʼnle, yawetakan ajomjuke yuja skostumbreʼe sok ja smodo yiʼoj ja luʼumkʼinali. Ja yuj, ja Pablo yala yabʼye ke tʼilani oj stukbʼese ja jastal wa spensarane sok ja smodoʼe. Ja rason jaw cha wani xkʼot sbʼaj ja tatamalik ja bʼa jtyempotiki. Tristeni yabʼjel, jujuntik yaʼtijumik Dyos, yawetakan ajomjuke yuja spensar ja luʼumkʼinal sok yixtalanuneje ja xcheʼume. b ¿Jastal wa smajlay ja Jyoba ayile ja xcheʼume ja tatamalik? Ja sjakʼjel ja bʼa sjobʼjel it tini wa xtaʼatik ja bʼa teksto bʼa yolomajel ja bʼa artikulo it.

5. Jastalni wa xyala ja 1 Pedro 3:​7, ¿jastal oj yile ja xcheʼume ja tatamaliki?

⁵ (Kʼuman ja 1 Pedro 3:7). Ja Jyoba wa xyayi mandar ja tatamalik bʼa oj yile chaʼanyabʼal ja xcheʼume. Wani xkilatik chaʼanyabʼal jun kristyano yuja wa xkisatiki, sok ja jaw wani xchiktes ja bʼa jastal modo wa xkilatiki. Jun tatamal wani xyila chʼanyabʼal ja xchʼeumi yajni wa sjeʼayi lekil skʼujol sok yajxta wa xyila. Ja bʼa artikulo it, oj kiltik jujuntik modoʼik bʼa jastal jun tatamal wa xbʼobʼ sjeʼ ke chaʼanyabʼal wa xyila ja xcheʼumi. Pe bʼajtan oj kiltik jujuntik jastik bʼa wa sjeʼa ke mi chaʼanyabʼaluk xyila ja xcheʼumi.

MOKA JEʼ MODOʼALIK BʼA WA SJEʼA MI CHAʼANYABʼAL XA WILA JAWA CHEʼUMI

6. ¿Jastal wa xyila ja Jyoba ja winike bʼa wa xyixtalane ja xcheʼumeʼi? (Colosenses 3:19).

⁶ Ja makʼwaneli. Ja Jyoba mini tʼun lek wa xyila ja kristyanoʼik bʼa wa xmakʼwaniye (Sal. 11:5). Sok mastoni jel tuk xyila ja tatamalik bʼa wa xyixtalane ja xcheʼumeʼi (Mal. 2:16; kʼuman ja Colosenses 3:19). Jastalni wa xyala ja teksto bʼa yolomajel ja bʼa 1 Pedro 3:​7, ta jun tatamal mi syajtay ja xcheʼumi, ojni jomuk ja jastal wa xyila sbʼaj soka Dyosi. Bʼobʼta ja Jyoba cha mini oj smaklay ja yorasyoni.

7. Jastalni wa xyala ja Efesios 4:​31, 32, ¿bʼa jastik modoʼik mi xbʼobʼ skʼumuke ja xcheʼume ja tatamalik? (Cha kʼela ja «Xcholjel jel tʼilan»).

⁷ Ja yaljelik bʼa wa xyajbʼesni. Jujuntik tatamalik kʼakʼxta wa skʼumane ja xcheʼume sok wa xyawe makunuk yaljelik bʼa jel xyajbʼesni. Pe ja Jyoba mini tʼun lek xyila ja korajaʼanel, ja tajkel, ja yajel kʼeʼuk ja nukʼal sok ja yaljelik bʼa wa xyajbesni, c jastalni wa xyala ja Efesios 4:​31, 32 (kʼuman). Ja Jyoba wani xchʼak yabʼi sok altanto ay ja bʼa jastal ja tatamalik wa skʼumane ja xcheʼume, asta ja yajni stuchʼil aye ja bʼa snaje. Jun tatamal bʼa mi yajxta wa skʼuman ja xcheʼumi sok mi spensaraʼan, mini kechanta wa sjomo ja snupaneli, cha wani sjomo ja jastal wa xyila sbʼaj soka Dyosi (Sant. 1:26).

8. ¿Jastal wa xyila ja Jyoba ja skʼeljel ixuk winik bʼasane, sok jas yuj?

⁸ Ja skʼeljel ixuk winik bʼasane. ¿Jastal wa xyila ja Jyoba ja skʼeljel ixuk winik bʼasane? Wani xyijnay. Jun tatamal bʼa wa skʼela jastik bʼa kux wani sjomo ja jastal wa xyila sbʼaj soka  Jyoba sok mini skisa ja xcheʼumi. d Ja Jyoba wani smajlay ke aʼajyuke toj ja tatamalik, mini kechanukta ja bʼa jas wa skʼulane, jachni ja bʼa jas wa spensarane. Ja Jesús yala ke ta jun winik wa skʼela pilan ixuk sok wa x-och kʼankʼunukyuj «kotanisok mulal ja ixuk jaw ja bʼa skʼujoli» (Mat. 5:​28, 29). e

9. ¿Jas yuj ja Jyoba wa xyijnay yajni jun tatamal wa stʼena ja xcheʼumi bʼa ay jas oj skʼuluk bʼa mi skʼana?

⁹ Slejel modo skʼulajel obligar ja cheʼumal bʼa jun jasunuk mi skʼana yajni wa staʼa sbʼaje. Jujuntik tatamalik wa stʼenawe ja xcheʼumeʼi bʼa oj staʼ sbʼaje bʼa jun modo mi gusto xyabʼye, ixtalanubʼale ma wa xyabʼye ke mi xkʼanjiye. Ja Jyoba wani xyijnay ja modoʼal jaw mi lekuk sok bʼa wa sleʼa slekilal yeʼna. Ja yeʼn wani smajlay ke ja tatamalik yajxta oj yile sok oj sjeʼeyi lekil skʼujole ja xcheʼumeʼi, sok bʼa oj skis-e ja jastal ay xyabʼye sok ja sconcienciaʼeʼi (Efes. 5:​28, 29). Pe ¿jas oj bʼobʼ skʼuluk jun tatamal ta kota june ja bʼa modoʼalik jtaʼunejtik tiʼal ja bʼa subtítulo it? ¿Jasa oj bʼobʼ skʼuluk bʼa oj stukbʼes ja spensar sok ja jas wa skʼulani?

¿JASTAL OJ YAʼEKAN JA TATAMALIK JA MODOʼALIK BʼA WA SJEʼA MI CHAʼANYABʼAL XYILAWE JA XCHEʼUME?

10. ¿Jasa wa xbʼobʼ snebʼe ja tatamalik sbʼaja Jesús?

¹⁰ ¿Jasa oj koltajuk jun yaʼtijum Dyos bʼa oj yakan chikan jas modoʼal bʼa oj ya yabʼ mi xmakuni ja xcheʼumi ma oj syajbʼes? Jani oj skʼujoluk bʼa oj snoch ja sjejel bʼa Jesús. Ama ja yeʼn mi nupani, pe ja jastal yila ja snebʼumanik juni lekil sjejel sbʼaja tatamalik (Efes. 5:25). La kiltik jasa wa xbʼobʼ snebʼe ja tatamalik ja bʼa jastal ja Jesús yila sok skʼuman ja sjekabʼanumiki.

11. ¿Jastal yila ja Jesús ja sjekabʼanumiki?

¹¹ Ja Jesús yajxta yila ja sjekabʼanumik sok skʼulan respetar. Mini waj estricto sok malo. Ama yeʼn kʼot ja Yajwale sok ja sMaestroʼe, mini ya makunuk ja cholal yiʼoj bʼa sjejel ja yipi. Jaʼuktoma, yaʼa sbʼaj chʼin bʼa skoltajele (Juan 13:​12-17). Yala yabʼ ja snebʼumanik: «Nebʼawik bʼa keʼna, yujni mansoʼon sok chʼin wa xkaʼa jbʼaj, sok jel oj likikuk oja wabʼyex» (Mat. 11:​28-30). June maʼ manso wa xyaʼa sbʼaj mi wa stojolan ke mey yip, jaʼuktoma: ayiʼoj ja ipal bʼa wa xbʼobʼ skom sbʼaj sok mi xkʼulaji ganar yuja jastal ay xyabʼi.

12. ¿Jastal skʼuman ja tuk ja Jesús?

¹² Ja Jesús ya makunuk yaljelik bʼa yajelyi kulan skʼujol ja tuk sok bʼa lek yabʼye. Mini kʼakʼxta skʼuman ja snebʼumaniki (Luc. 8:​47, 48). Asta yajni aljiyabʼ jastik bʼa wa xyajbʼesni yuja skontraʼiki sok aji tajkuk, ja yeʼn «mini ya kumxuk» (1 Ped. 2:​21-23). Cha ayni ekʼele skʼana oj kan chʼabʼan (Mat. 27:​12-14). ¡Juni lekil sjejel yaʼa sbʼaja tatamaliki!

13. ¿Jastal oj sjeʼ jun tatamal ke lajan aysok ja xcheʼumi? (Mateo 19:​4-6; cha kʼela ja poto).

¹³ Ja Jesús yala yabʼ ja tatamalik ke toj aʼajyuke soka xcheʼumeʼi. Staʼani tiʼal ja yaljelik bʼa sTat yajni yala: «Ja winiki [ ...] jaxa oj ajyuk soka xcheʼumi» (kʼuman ja Mateo 19:​4-6). Ja yaljel it ja bʼa griego wa stojolan «ajyel nokʼan lek». Ja it wa xkʼan yal ke ja jastal wa xyila sbʼaje ja tatamal soka cheʼumali tʼilani tsats lek oj kʼotuk bʼa lajansok nokʼan lek oj ajyuke sok jun pegamento. Ta june bʼa yeʼnle ay jas skʼulan bʼa syajbʼes ja snupi, lajani oj yiʼe wokol. Jun tatamal bʼa tsats ay ja bʼa jastal wa xyila sbʼaj soka xcheʼumi mini oj skʼel ixuk winik bʼasane. Wegoxtani wa sutu ja sat «ja bʼa jas mi xmakuni» (Sal. 119:37). Wa xkʼan kaltik, wa xyayi  jun trato soka sati bʼa mi oj skʼel pilan ixuk sok oj kʼankʼunukyuj (Job 31:1).

14. ¿Jastik tʼilan oj skʼuluk jun tatamal bʼa oj stojbʼes ja jastal wa xyila sbʼaj soka Jyoba sok ja xcheʼumi?

¹⁴ Jun tatamal bʼa wa smakʼa ma wa xyala yabʼ yaljelik bʼa wa xyajbesni ja xcheʼumi tʼilani oj skʼuluk jujuntik jastik bʼa oj stojbʼes ja jastal wa xyila sbʼaj soka Jyoba sok ja xcheʼumi. ¿Jastik oj skʼuluk? Bʼajtan, jani oj snaʼ ke ayiʼoj jun wokol. Bʼa Jyoba mini jas nakʼan ay bʼa yeʼna (Sal. 44:21; Ecl. 12:14; Heb. 4:13). Xchabʼil, yajelkan skʼulajelyi bʼa mi lekuk ja xcheʼumi sok stukbʼesel ja smodo (Prov. 28:13). Yoxil, snajel ja jas mi lekuk skʼulunej bʼa stiʼ sat ja Jyoba sok ja xcheʼumi, sok skʼanjelyile perdon sok spetsanil skʼujol (Hech. 3:19). Tʼilani oj spatyi skʼujol ja Jyoba ke akoltajuk bʼa oj skom ja jastal wa spensaraʼan, ja jastik wa xyala, ja jastik wa skʼulani sok a-skʼanyi bʼa aʼajukyi ja kʼankʼunel bʼa oj stukbʼes sbʼaj (Sal. 51:​10-12; 2 Cor. 10:5; Filip. 2:13). Xchanil, skʼulajel ja jas wa skʼana ja bʼa yorasyoni, yijnajel ja yaljelik bʼa wa xyajbʼesni sok chikan jas tikʼe ixtalanel (Sal. 97:10). Sjoʼil, slejel wego ja skoltanel ja ansyanoʼik bʼa yajxtani oj koltanuke (Sant. 5:​14-16). Sok swakil, xchapjel skʼulajel jun jasunuk bʼa mixa ojto cha skʼuluk ja jastik jaw. Jun tatamal bʼa wa skʼela ixuk winik bʼasane cha tʼilani oj skʼuluk ja jastik it. Ja Jyoba ojni ya koʼuk slekilal yuja janekʼto wa skʼujolan bʼa stukbʼesel sbʼaj (Sal. 37:5). Jun yaʼtijum Dyos mini kechanuk mi oj skʼuluk jastik bʼa wa syajbʼes ja xcheʼumi; cha tʼilani oj snebʼ jastal chaʼanyabʼal oj yil. La kiltik jastal oj skʼuluk.

¿JASTAL OJA WILEX CHAʼANYABʼAL JAWA CHEʼUMEXI?

15. ¿Jastal oj sjeʼ jun tatamal ke yajxta wa xyila ja xcheʼumi?

¹⁵ Yajxta ila. Jujuntik tatamalik bʼa gusto aye ja bʼa snupanele ayiʼoje ja kostumbre bʼa sjejelyi kada kʼakʼu jastal wa skʼanawe ja xcheʼume (1 Juan 3:18). Jun yaʼtijum Dyos bʼa nupanelxa wani xbʼobʼ skʼuluk ja jastik it, jastal syamjelyi ja skʼabʼi ma yajxta steljel. Cha ojni bʼobʼ sjekyi jun mensaje bʼa yaljelyabʼi: «Wa xnaʼawa» ma «¿Jastal aya?». Bʼa  jujuntik ekʼele ojni bʼobʼ stsʼijbʼukyi jun karta ma jun yal tarjeta bʼa ayiʼoj tsamal yaljelik. Yajni jun tatamal wa skʼulan ja jastik it wani sjeʼa chaʼanyabʼal wa xyila ja xcheʼumi sok wa xya ajyuk yij ja snupaneli.

16. ¿Jas yuj jun tatamal tʼilan oj stoy ja xcheʼumi?

¹⁶ Yaljelyabʼ ke jelxa kʼana sok yajelyi tsʼakatal. Jun tatamal wa xyila chaʼanyabʼal ja xcheʼumi yajni wa xyala yabʼ jas yuj jel skʼana sok yajelkan bʼa gusto oj ajyuk. Jun sjejel, wa xyayi tsʼakatal bʼa yibʼanal ja koltanel wa x-ajiyiʼi (Col. 3:15). Yajni jun tatamal wa stoyo sok spetsanil skʼujol ja xcheʼumi, wani xyabʼ segura ay, wa xkʼanji sok chaʼanyabʼal wa x-ilji (Prov. 31:28).

17. ¿Jastal oj sjeʼ jun tatamal ke wa skʼulan respetar ja xcheʼumi?

¹⁷ Sjejelyi lekil kʼujolal sok skʼulajel respetar. Jun tatamal bʼa wa syajtay ja xcheʼumi, wani xyila jastal jun majtanal bʼa akʼubʼalyi yuja Jyoba sok bʼa mini jas oj slaje (Prov. 18:22; 31:10). Ja yuj wani xyila chaʼanyabʼal, wa stalnay, wa sjeʼayi lekil skʼujol sok wa skʼulan respetar, asta ja yajni wa staʼa sbʼaje sok stuchʼil aye. Mini skʼulan obligar bʼa oj staʼ sbʼaje bʼa jun modo mi lek oj yabʼ, bʼa wa sjeʼa mi skʼulan respetar ma bʼa oj yajbʼesjuk ja sconcienciaʼi. f Jaxa yeʼn ojni skʼujoluk bʼa oj ya ajyuk sak ja sconciencia bʼa stiʼ sat ja Jyoba (Hech. 24:16).

18. ¿Jasa tʼilan puesto oj ajyuke skʼulajel ja tatamaliki? (Cha kʼela ja recuadro « Chane modo bʼa sjejel ke waxa kʼulan respetar jawa cheʼumi»).

¹⁸ Tatamalik, ajyanik seguro ke ja Jyoba wa xyila ja jas waxa kʼulanex bʼa sjejel chaʼanyabʼal waxa wilawex jawa cheʼumexi. Kʼujolanik bʼa mi oj ajyukawujilex ja modoʼalik bʼa wa sjeʼa ke mi chaʼanyabʼal waxa wilawex sok jani sjejelyile lekil kʼujolal, skʼulajele respetar sok yajxta yiljele. Jachuk oja jeʼex ke waxa kʼanawex sok chaʼanyabʼal waxa wilawex. Ta jach waxa kʼulanex, wanexni stalnajel ja jasunuk mas chaʼanyabʼal ayi: ja jastal waxa wilabʼajex soka Jyoba (Sal. 25:14).