1, 2. a) ¿Jasa ya juljkʼujoltik ja Jesús? b) ¿Jas yuj koʼye mulal ja nebʼumaniki? (Cha kʼela ja dibujoʼik).

 «JA KʼUJOLALI puesto ay bʼa skʼulajel, pe ja kuerpoʼali kʼumbʼel ay» (Mat. 26:41b). a Soka yaljelik it ja Jesús xchiktes ke wa xyabʼ stojol ke mulanumotik sok wa xkʼulantik jastik mi lekuk, pe chomajkil ya juljkʼujoltik ke tʼilan oj talnay jbʼajtik soka jelxelxa oj jipjkʼujol jbʼajtik. Jujuntik oraʼik bʼajtanto oj yal ja yaljelik it, ja nebʼumaniki yalunejexani yabʼ ke mini oj sjipekani (Mat. 26:35). Lekni ja jas wa skʼanaweʼi, pe mini xyaʼa sbʼaje kuenta ja jastal pasilxta oj skʼuluke jastik mi lekuk ja bʼa ekʼeleʼik jel wokoli. Ja yuj, ja Jesús yala yabʼye: «Ajyanik kʼelan jakan sok moka wawexkan yajelyi orasyon bʼa mi oj koʼanik mulal» (Mat. 26:41a).

² Yajni yamji ja Jesús, ¿jasa skʼulane ja nebʼumaniki? Tristeni yabʼjel yuja mi ajyiye kʼelan jakan, koʼyeni mulal. Juntani chʼaykʼujol ekʼ sbʼaje sok yuja jaw skʼulane ja jas yalawe ke mi oj skʼuluke: sjipawekan ja Jesús (Mat. 26:56).

3. a) Ta wa xkʼanatik oj ajyukotik toj soka Jyoba, ¿jas yuj mok jipjkʼujol jbʼajtik? b) ¿Jasa oj kiltik ja bʼa artikulo it?

³ Ja keʼntiki cha mokni jipjkʼujol jbʼajtik. Ama jpetsaniltik puesto aytik bʼa mi oj katikan ay jas oj ya jitskotik soka Jyoba. Pe cha mulanumotik sok ojni bʼobʼ kʼankʼunukujtik bʼa ay jas mi lek oj kʼuluktik (Rom. 5:12; 7:​21-23). Bʼa junta chʼaykʼujol  ojni bʼobʼ jtʼaspuktik mulalik bʼa lajansok wokol oj kabʼtik bʼa mi oj kokotik. Ta wa xkʼanatik oj ajyukotik toj soka Jyoba sok ja Jesús, tʼilani oj kistik ja rasoni sok tolabida ajyel kʼelan jakan. Jani jaw ja jas wa skʼana oj xchiktes ja artikulo it. Bʼajtan, oj kiltik bʼa jastik tʼilan oj talnay jbʼajtiksok. Tsaʼan, oj tatik tiʼal jastal oj talnay jbʼajtik soka mulaliki, sok tsaʼanxta oj paklaytik ja jas oj kʼuluktik bʼa mi oj katikan ajyel kʼelan jakan.

¿BʼA JASTIK TʼILAN OJ AJYUKOTIK KʼELAN JAKAN?

4, 5. ¿Jas yuj tʼilan oj ajyukotik kʼelan jakan bʼa mi oj kokotik bʼa mulalik bʼa mas mi jel chaʼanuk?

⁴ Jujuntik ja mulaliki masni mi jel chaʼanuk yuja tuk, pe ama jachuk wani xbʼobʼ sjom ja jastal wa xkila jbʼajtik soka Jyoba. Chomajkil, ojni bʼobʼ yiʼotik och bʼa oj kokotik bʼa chaʼanik mulal.

⁵ Jpetsaniltik wani xbʼobʼ kʼankʼunukujtik bʼa koʼel mulal, pe bʼa kada jujune tuktukilni ja jas wa xbʼobʼ ya kokotik luʼum. Ja yuj, bʼa jujuntik jastik ojni bʼobʼ yiʼotik och bʼa skʼulajel jas mi lekuk. Jun sjejel, bʼobʼta jujuntik wane skʼulajel luchar soka kʼankʼunel bʼa koʼel bʼa jun chaʼan mulal, jastal ja koʼel mulal sok ixuk winik; tuk bʼobʼta wa xkʼankʼuniyujile bʼa skʼulajel jastik bʼa kux jastal yixtalajel ja swinkile ma skʼeljel ixuk winik bʼasane. Sok jaxa tuk, bʼobʼta wane skʼujolajel bʼa yajelkan jastik ja bʼa luʼumkʼinal it, jastal skʼulajel ja jas wa skʼanaweʼi, ja xiwel yuja winike ma ja tajkelali. Jakʼa yuj ja Santiago yala ke «kada jujune wa x-aji och probar yajni wa xpayjiyuj sok wa xmonjiyuj ja jas wa xkʼankʼuniyuji» (Sant. 1:14).

6. ¿Jasa tʼilan oj natik?

⁶ ¿Wan maʼ xa naʼa ja jastik wa xbʼobʼ ya koʼan luʼumi? Jelni xiwela sbʼaj spensarajel ke mini ay jas wa xbʼobʼ ya kokotik luʼum ma nunka oj kokotik mulal (1 Juan 1:8). Pes ja Pablo yala ke asta «ja matik takʼanexa» tʼilani oj cha ajyuke kʼelan jakan bʼa mi oj koʼuke mulal (Gál. 6:1). Mini ay duda, masni lek oj paklay jbʼajtik sok snajel ja bʼa jastik mi jel yij aytiki (2 Cor. 13:5).

7. ¿Bʼa jasa mas tʼilan oj talnay jbʼajtik? Aʼa jun sjejel.

⁷ Ta kilatikta ja jas wa xbʼobʼ ya kokotik luʼumi, ¿jasa tʼilan oj kʼuluktik? Jani oj kʼujoluktik mas bʼa mi oj ya kokotik luʼum. La jpensaraʼuktik ja it: ja bʼa tyempo najate, ¿bʼa jas parteʼil ja bʼa sbardaʼil jun chonabʼ mas mi jel yij wa xbʼobʼ ajyuk? Jani ja bʼa  puertaʼik. Ja yuj, jani ja bʼa parteʼik jaw ja mas wa stalnaye. Junxta jastal jaw, tʼilani oj talnay jbʼajtik ja bʼa jastik wanxa xnaʼatik bʼa oj ya kokotik luʼumi (1 Cor. 9:27).

¿JASTAL OJ TALNAY JBʼAJTIK?

8, 9. ¿Jasa oj skʼuluk ajyi ja kerem bʼa kapitulo 7 bʼa Proverbios bʼa mi oj koʼuk bʼa jun chaʼan mulal? (Proverbios 7:​8, 9, 13, 14, 21).

⁸ ¿Jastal oj bʼobʼ jtalnay jbʼajtik soka mulaliki? La kiltik ja jas wa sjeʼakitik ja Proverbios skapituloʼil 7. Ja tiw wa staʼa tiʼal bʼa jun kerem bʼa koʼ bʼa jun chan mulal sok jun ixuk bʼa ayiʼoj jun kuxil sakʼanil. Ja bersikulo 22 wa xchiktes ke «junta chʼaykʼujol» wajsok. Pe ja bersikuloʼik bʼajtanto wa xchiktes ke ja keremi ayni jastik skʼulan bʼa takal takal iji och ja bʼa mulal jaw.

⁹ ¿Jastik skʼulan? Bʼajtan, ekʼ bʼa akwal «ja bʼa calle mojan bʼay ja ixuk jaw» sok tixa waj ja bʼay ja snaji (kʼuman ja Proverbios 7:​8, 9). Tsaʼan, yajni yila ja ixuki, mi sjitsa sbʼaj. Jaʼuktoma, yaʼakan bʼa oj ujtsʼajuk sok bʼa oj aljukyabʼ sbʼaja majtanalik bʼa lamanil skʼapuneji, bʼobʼta bʼa oj ya skʼuʼuk kʼotel jun lekil ixuk (kʼuman ja Proverbios 7:​13, 14, 21). Lek mokxta skʼuluk ja jastik it ja keremi, mini oj koʼuk ja bʼa mulal jaw.

10. Jastalni ja kerem bʼa Proverbios, ¿jasa mi lekuk oj bʼobʼ skʼul june ja bʼa jtyempotik?

¹⁰ Ojni bʼobʼ ekʼ sbʼaj jun yaʼtijum Jyoba jastaltik jaw. Bʼobʼta oj bʼobʼ koʼ bʼa jun chaʼan mulal sok tsaʼan oj yabʼ ke junta chʼaykʼujol ekʼi. Bʼobʼta oj yale: «Mi xnaʼa jas yuj jach ekʼi». Ama jachuk, lek spensaraʼan ja bʼa jas ekʼi bʼobʼta oj yil ke ayni jas skʼulan bʼa iji och bʼa koʼel ja bʼa mulal jaw. Bʼobʼta smojtay sbʼajsok ja matik mi lekuk smojtajeli, stsaʼa yajel ekʼ gusto sok jas mi lekuk ma bʼobʼta waj bʼa lugarik bʼa mi jel lekuk ma och bʼa internet. Bʼobʼta yaʼakan skʼuljel orasyon, skʼumajel ja Biblia, wajel ja bʼa reunioniki ma elel ja bʼa xcholjeli. Jastalni ja kerem ja bʼa Proverbios, ja smeranili bʼobʼta mi «junta chʼaykʼujol» ekʼi.

11. Ta mi xkʼanatik oj kokotik bʼa jun mulal, ¿jasa tʼilan oj kʼuluktik?

¹¹ ¿Jasa wa xnebʼatiki? Mi malanukta ja mi oj kokotik ja bʼa mulali, cha tʼilani mi oj kʼuluktik ja jas wa xyiʼajotik och ja bʼa bʼej bʼa mi lekuki. Jani jaw ja jas xcholo ja Salomón tsaʼan yajni xcholo sbʼaja kerem sok ja ixuk bʼa ayiʼoj jun kuxil sakʼanil. Bʼa jani wan yaljel sbʼaja ixuki, yala: «Mok wajan ja bʼa sbʼeji» (Prov. 7:25). Sok cha yaʼa ja rason it: «Ajyan najat bʼa yeʼna sok mok mojxan ja bʼa spuertaʼil ja snaji» (Prov. 5:​3, 8). Bʼa tʼusanta yaljel, ta mi xkʼanatik oj kokotik bʼa jun mulal, tʼilani oj ajyukotik najat ja bʼa jas oj bʼobʼ yiʼotik ochi. b Ja it tini chʼikan mi oj kʼuluktik jastik bʼa bʼobʼta lek xyilawe ja tuk, pe wani xnaʼatik ke ja keʼntik oj bʼobʼ ya kokotik mulal (Mat. 5:​29, 30).

12. ¿Jasa stsaʼa skʼulajel ja Job, sok jastal koltajiyuj bʼa ajyel kʼelan jakan? (Job 31:1).

¹² Ta mi xkʼanatik oj kʼuluktik jastik bʼa oj bʼobʼ yiʼotik och bʼa oj kokotik bʼa jun mulal, ojni bʼobʼ jnochtik ja sjejel bʼa Job. Bʼa mi oj skʼel bʼa jun modo bʼa mi stojoluk ja tuk ixuke, ja yeʼn stsaʼani ay jas oj skʼuluk. Yala: «Jkʼulunej jun trato soka jsati» (kʼuman ja Job 31:1). Skisjel ja trato jaw, koltajiyuj bʼa mi oj xchʼaykʼujoluk ja snupaneli. Ja keʼntiki cha ayni jas oj bʼobʼ jtsatik bʼa mi jas oj yiʼotik och bʼa koʼel bʼa jun mulal.

13. ¿Jas yuj tʼilan oj talnay jbʼajtik soka jas wa xpensarantik? (Cha kʼela ja potoʼik).

 ¹³ Cha tʼilani oj talnaytik ja jas wa xpensarantiki (Éx. 20:17). Jujuntik wa xyalawe ke mini ay smaloʼil ja kechanta yajel ekʼ bʼa spensare bʼa wane skʼulajel jastik mi lekuk sok mi wanuke skʼulajel meran. Pe mini stojoluk aye. Yajni mas wa xpensarantik skʼulajel jun jasunuk mi lekuk, masni oj kʼankʼunukujtik bʼa skʼulajel. Ja smeranili keʼntiktani wantik yajel ajyuk jun kʼankʼunel bʼa tʼilanxa oj kʼultiksok luchar. Meran, ayni ekʼele ja pensarik bʼa mi lekuki stuchʼil oj juluk. ¿Jasa tʼilan oj kʼuluktik? Jani yajel eluk sok yajel ajyuk pensarik bʼa lek. Jachuk, ja pensarik bʼa mi lekuk mini oj kʼiʼuk sok mi oj kʼot kʼankʼunelik bʼa jel wokol oj kuchkujtik sok oj yiʼotik och bʼa koʼel bʼa jun chaʼan mulal (Filip. 4:8; Col. 3:2; Sant. 1:​13-15).

14. ¿Jas mas oj skoltayotik bʼa oj ajyukotik kʼelan jakan bʼa mi oj kokotik mulal?

¹⁴ ¿Jas mas oj skoltayotik bʼa ajyel kʼelan jakan bʼa mi oj kokotik mulal? Tʼilani oj kʼuʼuktik lek ke skʼuʼajel ja sleyik ja Jyoba, jani ja jas tolabida wa xya kiltik slekilal. Bʼobʼta ayni ekʼele wokol xkabʼtik ke ja jpensartik sok ja jas wa xkʼankʼunikujtik akuerdo aʼajyuk soka jas wa smajlay bʼa keʼntik ja Jyoba, pe ja lamanil oj ajyukujtik oj ya kiltik ke mini lomuk.

15. ¿Jastal wa skoltayotik ja yajel ajyuk kʼankʼunelik bʼa lek?

¹⁵ Tʼilani oj katik ajyuk kʼankʼunelik bʼa lek sok snebʼjel yijnajel ja jas mi lekuki sok syajtajel ja bʼa leki (Amós 5:15). Ta jkʼulantik, oj katik tsatsbʼuk ja jas jtsaʼunejtik bʼa skʼulajel ja bʼa toj sok mi oj kʼuluktik jastik bʼa oj yiʼotik och bʼa koʼel mulal. Pe mi kechanuk ja jaw, masni yij oj ajyukotik bʼa oj kuchkujtik ja bʼa koʼel mulal bʼa bʼobʼta oj tʼasputik bʼa junta chʼaykʼujol ma bʼa jel wokol.

16. ¿Jas yuj ja aʼtelik bʼa Dyos wa skoltayotik bʼa ajyel kʼelan jakan? (Cha kʼela ja potoʼik).

¹⁶ ¿Jas oj bʼobʼ jkʼuluktik bʼa yajel ajyuk kʼankʼunelik bʼa lek? Jani koltanel ja janekʼ wa xbʼobʼkujtik ja bʼa aʼtelik bʼa Dyos. Yajni  teytik ja bʼa reunionik ma ja bʼa xcholjel, wantik yajel tsatsbʼuk ja kʼankʼunel kiʼojtik bʼa yajel gustoʼaxuk ja Jyoba sok mini pasiluk oj kokotik bʼa mulalik (Mat. 28:​19, 20; Heb. 10:​24, 25). Skʼumajel sok skʼulajel estudiar ja Yabʼal ja Dyos sok spensarajel cha wani skoltayotik bʼa oj yajtaytik ja bʼa leki sok yijnajel ja bʼa jas mi lekuki (Jos. 1:8; Sal. 1:​2, 3; 119:​97, 101). Sok la juljkʼujoltik ja Jesús yaʼa ja rason it: «Moka wawexkan yajelyi orasyon bʼa mi oj koʼanik mulal» (Mat. 26:41). Yajni wa xpilatik tyempo bʼa yajelyi orasyon ja kala Tatik bʼa satkʼinal wa xkatik el slekilal ja bʼa skoltaneli sok wa xkatik yijbʼuk ja kʼankʼunel bʼa yajel gustoʼaxuk (Sant. 4:8).

MOK KATIKAN AJYEL KʼELAN JAKAN

17. ¿Jas modoʼal bʼa mi lekuk skʼulan lucharsok ja Pedro bʼa jitsan ekʼele?

¹⁷ Bʼobʼta ojni jkʼuluktik ganar jujuntik ja jpaltatiki, pe bʼobʼta bʼa jujuntik wokol oj kabʼtik skomjel. Jani jaw ja jas ekʼ sbʼaj ja jekabʼanum Pedro yuja xiwyuj ja winike. Ja yeʼn yala oxe ekʼele mi snaʼa sbʼaj ja Jesús (Mat. 26:​69-75). Tyempo tsaʼan xcholo sok mini tʼun xiwel ja bʼa stiʼ sat ja Sanedrín. Ja yuj, lajansok skʼulantani ganar ja xiwel jawi (Hech. 5:​27-29). Pe jujuntik jabʼil tsaʼan, yuja «xiw yuja kʼole matik akʼubʼalyi senya ja swinkileʼi» mini waʼsok lajan bʼa jun tyempo ja snochumanik Kristo bʼa mi judíoʼuke (Gál. 2:​11, 12). Pilan ekʼele cha och sbʼaj ja xiweli. Mini xnaʼatik ta chʼayuj juntiro ja xiwel jaw.

18. ¿Jasa oj bʼobʼ ekʼ jbʼajtik sok jujuntik jpaltatik?

¹⁸ Junxtani jastal jaw, bʼobʼta ja keʼntiki tʼilani oj kʼultik lucharsok jun jpaltatik bʼa wa xpensaraʼantik jkʼulantikta ganar. Jun hermano wa xyala: «Mi jkʼela ixuk winike bʼasane bʼa lajune jabʼil sok jkʼuʼani lek ke chʼaytani ja wokol jaw. Pe ja kʼankʼuneli titoni ay tiw nakʼan bʼa wanxtani smajlajel ja sjutsʼinil bʼa oj cha jkʼele». ¡Jelni lek ja mi el sgana! Yabʼ stojol ke ta wa skʼana oj kuchyuj ja wokol jaw, tʼilani oj skʼulsok luchar kada kʼakʼu. Bʼobʼta bʼa snajtil ja sakʼanil ja bʼa luʼumkʼinal it. Ja xcheʼum sok ja ansyanoʼiki, skoltuneje bʼa ay jas oj skʼuluk bʼa mi oj skʼel ixuk winik bʼasane.

19. ¿Jas oj bʼobʼ jkʼuluktik ta ay jun jpaltatik bʼa mi xbʼobʼ jkʼuluktik ganar?

 ¹⁹ Ta ay jun jpaltatik bʼa mi xbʼobʼ jkʼultik ganar, ¿jasa oj bʼobʼ jkʼuluktik bʼa mi oj yiʼotik och bʼa koʼel bʼa jun mulal? Jani snochjel ja rason yaʼa ja Jesús: «Ajyanik kʼelan jakan». Asta yajni waxa wabʼ mi ja wajeluka kʼujol, moka kʼuluk jastik bʼa oj yiʼa och bʼa koʼel mulal (1 Cor. 10:12). Nocho yajel makunuk ja modoʼik skoltuneja. Ja Proverbios 28:14 wa xyala: «Jelni gusto ay ja winik maʼ tolabida kʼelan jakan ayi» (2 Ped. 3:14).

¿JAS SLEKILAL WA XKATIK ELUK TA KʼELAN JAKAN AJYITIK?

20, 21. a) ¿Jas jujuntik slekilalik wa x-ajyikujtik ja wala ajyitik kʼelan jakan? b) Ta wa xkʼulantik ja jpartetik, ¿jasa oj skʼuluk ja Jyoba? (2 Corintios 4:7).

²⁰ ¿Lom maʼ skʼujolajel ja ajyel kʼelan jakan bʼa mi oj kokotik ja bʼa mulali? ¡Miniʼa! Ja «yabʼjel stsamalil chabʼ oxe kʼakʼu ja mulali» mini tʼun oj slaj ja gustoʼil wa xyiʼajan ja skʼuʼajel ja jastik yaʼunej kujlajuk ja Jyoba (Heb. 11:25; Sal. 19:8). Pes kʼulubʼalotik bʼa skʼuljel ja jas wa skʼanaʼi (Gén. 1:27). Kechanta jachuk oj kabʼtik stsamalil bʼa jun jconcienciatik bʼa sak sok oj bʼobʼ ajyukotik sakʼan bʼa tolabida (1 Tim. 6:12; 2 Tim. 1:3; Jud. 20, 21).

²¹ Meran ama «ja kuerpoʼali kʼumbʼel ay», pe ja jaw mi wa stojolan ke mi jas xbʼobʼ kʼuluktik: ja Jyoba tini ay bʼa oj skoltayotik (kʼuman ja 2 Corintios 4:7). Kechan, la waj kʼujoltik ke yeʼnani wa xyaʼa ja ipal bʼa masto ekʼxeli. Pe keʼnani jcholtik oj katik ja ipali, wa xkʼan kaltik, ja skʼujolajel kada kʼakʼu bʼa mi oj kokotik mulal. Ta wa xkʼulantik ja jpartetik, wani xbʼobʼ ajyukotik seguro ke ja yeʼn ojni yakitik ja ipal wa xmakunikujtik ke oj kʼantikyi ja bʼa korasyontiki (1 Cor. 10:13). Soka skoltanel ja Jyoba ojni lajxukujtik bʼa oj ajyukotik kʼelan jakan sok bʼa mi oj kokotik mulal.