1. ¿Jas mandar yayi ja snebʼumanik ja Jesús? (Kʼela ja poto ja bʼa skʼeʼulabʼil bʼa spatiki).

JA AKWAL bʼajtanto oj chamuk, ja Jesús yala yabʼ jaman lek ja snebʼumaniki: «Oj cho caa huilex jun mandar yajcʼachil. Yaj xa huab abajex ja huenlexi». Sok tsaʼan cha yala: «Ta yaj cʼa huaxa huab abajex, entonces ti oj aljuca: Ja jau jumasa, seguro jaʼ snebuman ja Cristo porque jel juntiro yaj huax yab sbaje» (Juan 13:34, 35).

2. ¿Jas yuj jel tʼilan oj jyajtay jbʼajtik soka kermanotiki?

² Ja Jesús yala ja kristyano oj snaʼe machʼa ja meran snebʼumaniki ta wa syajtay sbʼaje ja jastalni sjeʼayile ja yeʼn. Ja jastik yala kʼot smeranil ja bʼa bʼajtan siglo sok chomajkil ja bʼa jtyempotiki. Ja yuj jel tʼilan oj jyajtay jbʼajtik soka kermanotik ama ayni ekʼele wokol skʼulajel.

3. ¿Jas oj sjekitik ja artikulo it?

³ Yuja mulanumotiki, ayni ekʼele jel wokol xkabʼtik syajtajel meran ja tuk. Ama jachuk, jel tʼilan oj jkʼujolantik snochjel ja smodo ja Kristo. Ja artikulo it oj sjekitik jastal ja yajtanel oj skoltayotik bʼa oj katik ajyuk ja lamanil, bʼa mi oj tsawanukotik sok bʼa sjejel lekil jkʼujoltik. Yajni wantik spaklajel oche, la jobʼ jbʼajtik: «¿Jas oj bʼobʼ jnebʼ sbʼaja hermanoʼik bʼa mi xyaʼawekan sjejel yajtanel ama ay ekʼele wokol skʼulajel?».

4. Jastalni wa xyala ja Mateo 5:23, 24, ¿jas yuj jel tʼilan oj jkʼumuktik jun kermanotik bʼa tajkel ay jmoktik?

⁴ Ja Jesús sjeʼakitik ja stʼilanil oj jkʼumuktik jun kermanotik bʼa mi jel lek xyilawotik (kʼuman ja Mateo 5:23, 24). Xchiktes jel tʼilan oj katik ajyuk ja lamanil soka  tuk ta wa xkʼanatik lek ayil-otik ja Dyos. Ja Jyoba jel lek xyila jawa xkʼujolantik ja janekʼ wa xbʼobʼkujtik bʼa oj ajyukotik laman soka kermanotiki. Ta jnolunejtik koraja sok mi xkʼanatik skʼumajel ja kermanotik, ja Jyoba mini lek oj yil ja jastal wa xkaʼteltaytiki (1 Juan 4:20).

5. ¿Jas yuj jel wokol yabʼ jun hermano sbʼiʼil Mark bʼa oj sleʼ ja lamanil?

⁵ Ay ekʼele jel wokol oj kabʼtik ajyel laman soka kermanotik. ¿Jas yuj? La kiltik ja jas ekʼ sbʼaj jun kermanotik sbʼiʼil Mark. * Jel yajbʼesji ja yajni ay jas aljiyabʼ yuj jun hermano, sok ja hermano it yala yabʼ ja tuk hermanoʼik bʼa kongregasyon jastik mi lekuk bʼa yeʼna. ¿Jasa skʼulan ja Mark? Wa xyala: «Jel tajkiyon sok mi kuchkuj». Pe tsaʼan snaʼa malaya ja jas skʼulani sok sleʼa modo bʼa skʼanjelyi perdon ja hermano sok yiljel sbʼaje lek yajkʼachil ekʼele. Pe ja hermano mi skʼana. Ja bʼajtani, ja Mark spensaraʼan: «¿Jas yuj kechan keʼna wanon slejel modo bʼa stojbʼesel ja kʼumal ta mi skʼana ja yeʼn?». Anto, ja biajante bʼa circuito yala yabʼ mok el sgana. ¿Jas skʼulan ja Mark?

6. a) ¿Jasa skʼulan ja Mark bʼa slejel modo ajyel laman? b) ¿Jastal snocho ja Mark ja rason bʼa Colosenses 3:13, 14?

⁶ Ja Mark yila ja smodo sok yaʼa sbʼaj kwenta ayni ekʼele mi chʼin wa xyaʼa sbʼaj sok jel stoyo sbʼaj mas lek yuja tuk. Snaʼa tʼilan oj stukbʼes ja spensari (Col. 3:8, 9, 12). Cha waj pilan ekʼele skʼumajel ja hermano sok chʼinxta yaʼa sbʼaj ja skʼanayi perdon. Cha stsʼijbʼanyi jujuntik karta bʼa skʼanjelyi perdon sok yaljel yabʼ ja janekʼto wa skʼana bʼa achʼay skʼujol ja jas ekʼeli. Yayi yal chʼin majtanalik bʼa spensaraʼan oj skʼul gusto. Pe ja smaloʼili, ja hermano tajkelto ay. Pe ja Mark mini yaʼakan skʼuʼajel ja mandar bʼa Jesús bʼa syajtajel ja yermano sok skʼuljel perdonar (kʼuman ja Colosenses 3:13, 14). Sok  ama ja tuk mi skʼanawe oj skʼumukotik ama wa xleʼatik modo ja keʼntiki, ja meran yajtanel oj snikotik bʼa oj katik perdon sok yajel orasyon bʼa oj tojbʼuk ja kʼumali (Mat. 18:21, 22; Gál. 6:9).

7. a) ¿Jasa sjekakitik skʼulajel ja Jesús? b) ¿Jas wokol stʼaspun jun hermana?

⁷ Ja Jesús wa skʼana oj kiltik lek ja kermanotik jastal wa xkʼanatik aʼiljukotik lek ja keʼntiki. Sok mi kechan oj jyajtaytik ja matik wa syajtayotiki (Luc. 6:31-33). ¿Jas oj jkʼuluktik ta jun kermanotik bʼa kongregasyon mi skisawotik sok mi skʼana oj skʼumukotik? Bʼobʼta ja it mini jel x-ekʼa, pe jani jaw ja jas ekʼ sbʼaj jun kermanatik sbʼiʼil Lara. Wa xyala: «Ay jun hermana mi skisawon, sok mi xnaʼa jas yuj. Mi xnaʼa jas oj jkʼuluk sok mixa xkʼana oj wajkon ja bʼa tsomjeliki». Ja bʼajtani, ja Lara spensaraʼan: «Mi jmuluk keʼna. Chomajkil ja tuk hermanoʼik bʼa kongregasyon wa xyilawe ja hermana jaw jel tuk ja smodo».

8. a) ¿Jas skʼulan ja Lara bʼa oj ajyuk laman sok jun hermana? b) ¿Jas wa xnebʼatik sbʼaja jas ekʼ sbʼaj ja Lara?

⁸ Ja Lara sleʼa tuktukil modo bʼa oj ajyuk laman soka hermana jaw. Yayi orasyon ja Jyoba sok yala sbʼaj oj skʼumuk. Ochye loʼil sbʼaja jas wan ekʼeli sok gustoʼaxiye sok stela sbʼaje. Lekni wajum ajyi, pe ja Lara wa xcholo: «Ekʼ ja tyempo, sok ja hermana jaw cha junxta sjeʼa ja smodo yajkʼachil ekʼele. Jel tristeʼaxiyon». Ja bʼajtani, ja Lara wa skʼuʼan ajyi kechanta oj ajyuk gusto ta ja hermana jaw stukbʼes ja smodo. Pe soka tyempo yaʼa sbʼaj kwenta mas lek ja oj skʼumuk ja jastalni kʼajyeli sok ‹skʼulajel perdonar› jaman lek (Efes. 4:32–5:2). Cha wa xjul skʼujol ja meran yajtanel mi xyajtabʼan «ja smul ja tuc jumasa» sok «jel ja yahuantar soc spetzanil ja cosa, chican jastal huax ecʼ yuj, como jel ni ja syajal ja scʼujoli, jayuj mi ni huas scʼuan ja chono abala» (1 Cor. 13:5, 7). Ja jaw koltaji bʼa oj ajyuk  gusto. Soka tyempo, ja hermana jaw mas lekxa sjeʼa ja smodo soka Lara. Ta wa xleʼatik modo bʼa oj ajyukotik laman soka kermanotik sok mi xkaʼatikan syajtajele, ojni bʼobʼ jkʼuʼuktik ja Dyos jel xyajtani ‹oj skoltayotik bʼa oj yaʼotik laman› (2 Cor. 13:11).

9. Jastalni wa xyala ja Hechos 10:34, 35, ¿jas yuj jel tʼilan mok tsawanukotik?

⁹ Ja Jyoba mi wanta stsaʼa (kʼuman ja Hechos 10:34, 35). Yajni wa xnochotik ja smodo, wa xjeʼatik yuntikilotik Dyos. Chomajkil, wa xkʼuʼantik ja mandar bʼa syajtajel ja tuk jastalni wa xyajtay jbʼajtik ja keʼntiki sok yiljel jbʼajtik lek sok yibʼanal ja kermanotik sok kermanatik (Rom. 12:9, 10; Sant. 2:8, 9).

10, 11. ¿Jas skʼulan jun hermana bʼa yajel eluk ja pensarik bʼa mi lekuki?

¹⁰ Ayni jujuntik jel wokol xyabʼye skisjel yibʼanal. La jpensaraʼuktik ja jas ekʼ sbʼaj jun hermana sbʼiʼil Ruth. Ja yajni wan solteraʼaxeli, ekʼ sbʼaj jun jasunuk malo sok june bʼa pilan país. ¿Jastal jomji yuja it? Ja yeʼn wa xyala: «Mi xkʼana oj tajuki tiʼal ja país jaw. Wa xkʼuʼan jachuk ja smodo yibʼanale, cha jachuke man hermanoʼik». ¿Jasa koltaji bʼa oj ya eluk ja pensarik mi lekuki?

¹¹ Ja Ruth snaʼani tʼilan oj ya eluk ja tikʼe pensarik jaw. Skʼuman ja Anuario bʼa wa staʼa tiʼal ja jastik ekʼel sbʼaj ja hermanoʼik ja bʼa país jaw. Wa xyala: «Jleʼa modo bʼa spensarajel lek ja bʼa swinkil ja bʼa lugar jaw. Kʼe kil ja hermanoʼik jel sgustoʼe xcholjel sbʼaja Jyoba. Sok cha kila kermanoʼe ja yeʼnle chomajkili». Takal takal, snaʼa kʼinal ayni jas oj skʼuluk. Wa xcholo: «Yajni wa xnaʼa sbʼaj ja hermanoʼik ja bʼa país jaw, wa xkʼujolan bʼa tsamal skʼumajele sok loʼilanel soke. Jachuk kʼe jnaʼe sbʼaje lek». ¿Jasa ekʼi? Ja Ruth wa xnocho yaljel: «Soka tyempo, kʼe chʼayuk ja pensarik jaw mi lekuki».

12. ¿Jasa wokol ayiʼoj ajyi jun hermana sbʼiʼil Sarah?

¹² Bʼobʼta ayni matik wanxta stsawaniye, pe bʼobʼta mi snaʼawe. Jun sjejel, jun hermana sbʼiʼil Sarah wa skʼuʼan mi stsawani yujni mi skʼenay ja kristyano bʼa tuk rasa, ta ay stakʼine ma miyuk ma ja xcholik yiʼoje ja bʼa xchonabʼil ja Jyoba. Pe yala jaman lek: «Pe kʼot kil wala tsawaniyon». ¿Jas yuj? Ja yeʼn jakel bʼa jun pamilya bʼa wajele bʼa universidad, ja yuj kechanta wa skʼana oj ajyuk soka matik wajele eskwela. Jun ekʼele, yala yabʼ jun yamigo: «Kechanta wa xmojtay ja matik wajele bʼa eskwela jastal keʼna». Ja Sarah tʼilani oj stukbʼes ja smodo. ¿Jastal skʼulan?

13. ¿Jas wa xnebʼatik sbʼaja jastal stukbʼes ja smodo ja Sarah?

¹³ Jun biajante bʼa circuito skoltay ja Sarah bʼa a-spensaraʼuk jastal ja smodo. Wa xyala: «Yalakabʼ jel lek wanon aʼtel, jel lek xkʼulan komentar sok wa xnaʼa jitsan jastik bʼa Biblia. Pe tsaʼan cha yalakabʼ malan wantik snebʼjel och, cha jel tʼilan oj ajyukuj lekil modoʼalik jastal yajel jbʼajtik chʼin, mok jelxukotik sok sjejel yajal jkʼujoltik». Ja Sarah skʼuʼan ja jas alji yabʼ yuja biajante. Wa xcholo: «Kila ja mas tʼilani jani sjejel lekil modoʼal sok yajulalkʼujol». Anto, masxa lek kʼe yil ja tuk hermanoʼiki. Wa xcholo: «Wa xleʼa modo yiljel ja lekil smodoʼe bʼa jel tsamal xyila ja Jyoba». ¿Jaxa keʼntiki? Mi xkʼanatik niwan oj kʼa jbʼajtik yuja  wajelotik bʼa universidad ma chikan jas chapjelal kiʼonejtik. Ta jel ‹xyajtaytik spetsanil ja kermanotiki› mini oj tsawanukotik (1 Ped. 2:17).

14. Jastalni wa xyala ja Hebreos 13:16, ¿jastal wa xyila ja Jyoba ja yajni wa xjeʼa lekil jkʼujoltik?

¹⁴ Ja Jyoba jel chaʼanyabʼal xyila ja yajni wa xjeʼa lekil jkʼujoltik (kʼuman ja Hebreos 13:16). Jel tʼilan xyila, ja yuj ti chʼikan ja bʼa stoyjel wa xkatikyi, mas ja yajni wa xkoltaytik ja matik ay snesesida (Sant. 1:27; 2:14-17). Ja yuj, ja Biblia wa xyakitik ja rason it: «Cʼulanic recibir ja maʼ huax jac yulatayexi» (Rom. 12:13). Yajni wa xjeʼa lekil jkʼujoltik, wa xjeʼatik wa xyajtaytike sok wa xkʼana oj kamigoʼuktik. Ja Jyoba jel sgusto yiljel wa xkʼepatikyi ja tuk ja jwaʼeltik ma ja jas wantik yujeli, ma jani ja jtyempotik ma smaklajele (1 Ped. 4:8-10). Pe ayni jas oj bʼobʼ stim-otik skʼulajel ja it.

15, 16. a) ¿Jas yuj ay jujuntik mi skʼanawe sjejel lekil skʼujole? b) ¿Jasa koltaji yuja Edit bʼa oj sjeʼ lekil skʼujol?

¹⁵ Bʼobʼta wokol xkabʼtik sjejel lekil jkʼujoltik yuja jastal wala taxtiki. La kiltik ja jas ekʼ sbʼaj jun biguda sbʼiʼil Edit. Bʼajtanto yuj oj och Taʼumantiʼ, jel xkʼixwi loʼilanel. Wa skʼuʼan mas lek wa xtaxye ja tuk yuja yeʼn bʼa oj sjeʼ lekil skʼujole.

¹⁶ Yajni och Taʼumantiʼ, tukbʼi ja spensari sok skʼujolan bʼa sjejel lekil skʼujol. Wa xjul skʼujol: «Yajni wan axel kʼeʼuk ja yajkʼachil Naʼits bʼa tsomjelal, jun ansyano sjobʼoki ta oj bʼobʼ kanuke jijlel bʼa jnaj chabʼ semana jun nupanum bʼa oj jakuke koltanel. Ti jpensaraʼan sbʼaja biguda bʼa Sarepta soka jastal ja Jyoba ya koʼ slekilal» (1 Rey. 17:12-16). Ja Edit skʼulan. ¿Jastik slekilal koʼ sbʼaj? Wa xcholo: «Ja chabʼ semana jaw pax chabʼ ixaw sok kʼot kamigoʼuke». Ja Edit cha wa xyabʼ stsamalil ajyelyuj yamigoʼik ja bʼa kongregasyon. Ja wego precursora sok jel skʼulan  gusto slokjel ja bʼa snaj ja hermanoʼik matik wa x-elsok xcholjeli bʼa ay jas oj yabʼye. Wa xyala: «Koltanel jel xyaʼa gusto. Pe ja smeranili masto jel jitsan ja slekilal wa xkoʼ jbʼaji» (Heb. 13:1, 2).

17. ¿Jasa yaʼa sbʼaj kwenta ja Luke soka xcheʼumi?

¹⁷ Bʼobʼta wantikxa sjejel lekil jkʼujoltik soka tuk, pe ¿oj maʼ bʼobʼ jkʼuluktik mas? Jun sjejel, ja Luke soka xcheʼumi juni nupanum jel lek skʼujole. Kʼajyele wa slokowe bʼa snaj ja snantati, tuk spamilyaʼik, ja mero yamigoʼik, ja biajante soka xcheʼumi. Pe ja Luke wa xyala: «Kaʼa jbʼajtikon kwenta kechan wa xlokotikon ja matik lek xkilatikoni». ¿Jasa skʼulane bʼa sjejel mas lekilal kʼujol?

18. ¿Jasa skʼulan ja Luke soka xcheʼum bʼa oj koltanuke mas?

¹⁸ Ja Luke soka xcheʼumi yabʼye stojol ja jas wa stojolan ja sjejel meran lekil kʼujol yajni wa xpensaraʼantik ja bʼa yaljelik it bʼa Jesús: «Quechan cʼa yaj huaxa huab ja maʼ yaj huax yabya, ja jahui, mi huocoluc. Ja jahui, mi jas oj aajuc ahui» (Mat. 5:45-47). Kʼot snaʼe tʼilan oj snoch-e ja lekil smodo ja Jyoba, bʼa jel lek skʼujol sok yibʼanale. Ja yuj kʼe sloke ja hermanoʼik mi bʼa slokuneje ajyi. Ja Luke wa xyala: «Ja wego jel xkilatikon slekilal ja bʼa ekʼeleʼik jaw, pes wa stsatsankʼujolanotikon sok wa stuluwotikon bʼa mojxel mas soka Dyos».

19. ¿Jastal wa xjeʼa snebʼumanotik ja Jesús, sok jasa pwesto aytik skʼulajel?

¹⁹ Ja bʼa artikulo it kilatik ja stʼilanil oj jeʼ jbʼajtik meran yajtanel wa skoltayotik bʼa slejel ja lamanil soka tuk, bʼa mi oj tsawanukotik sok sjejel lekil jkʼujoltik. Tʼilan oj katik eluk ja bʼa jkʼujoltik ja pensarik mi lekuki sok meran syajtajel ja kermanotik man jkʼujoltik. Ta jach wa xkʼulantik, meran gusto oj ajyukotik sok oj jetik meran snebʼumanotik ja Jesús (Juan 13:17, 35).