1, 2. ¿Jasa wa xyalawe jujuntik sbʼaja ajyel wa nobio ma wa nobia?

 YAJNI aya nobio ma wa nobia ojni bʼobʼ kʼotuk jun tyempo jel tsamal sok bʼa gustoʼil. Ta ay maʼ wana elel sok, seguro ke wanixa kʼana lek oj wajukawuj. Sok jitsan jachni ekʼel sbʼaje. Jun hermana bʼa Etiopía sbʼiʼil Tiina a wa xyala: «June ja bʼa tyempo mas yaʼunejki gustoʼil ja bʼa jsakʼanili jaʼa yajni ja keʼn sok ja jtatami jnobio jbʼajtikon. Wani la loʼilanitikon bʼa jastik jel tʼilan sok chaʼanyabʼal, pe cha wani la tsenitikon. Jelni tsamal stajel june bʼa jel wa skʼanawon jastal ja keʼn».

² Cha jun hermano bʼa Países Bajos sbʼiʼil Alessio wa xcholo: «Jelni kabʼ stsamalil snajel sbʼaj ja jcheʼumi yajni jnobio jbʼajtikoni. Pe cha ajyini swokolil». Ja bʼa artikulo it oj kiltik jujuntik ja bʼa wokolik oj bʼobʼ ajyuk sok jastal ja Biblia wa xbʼobʼ skoltay ja matik ayiʼoj snobio ma snobia bʼa lek oj wajyujile. Cha oj kiltik ja jas oj bʼobʼ skʼuluke ja hermanoʼik ja bʼa kongregasyon bʼa oj skoltaye.

JASA XCHOL AJYEL WA NOBIO MA WA NOBIA

3. ¿Jasa xchol ajyel wa nobio ma wa nobia? (Proverbios 20:25).

³ Ajyel wa nobio ma wa nobia juni jasunuk jel tsamal, pe cha juni jasunuk jel chaʼanyabʼal yujni wa xbʼobʼ yiʼa och bʼa oj nupanan. Ja bʼa skʼakʼujil ja boda, ja nobioʼiki wa skʼapawe bʼa stiʼ sat ja Jyoba ke oj syajtay sbʼaje sok oj skis sbʼaje yajni sakʼane. Jastalni wa xkʼulaxi sok tuk kʼapjelal ja it tʼilani oj pensaraxuk lek (kʼuman ja Proverbios 20:25).  Ja ajyel wa nobio ma wa nobia wa xmakuni bʼa snajel sbʼaj lek sok ay jas stsajel. Ja jaw ay ekʼele bʼa oj nupanuke, ma ay ekʼele bʼa oj skʼutsekani. Ta stsaʼawe skʼutsjel, mi wa stojolan ke mi lek wajyujile. Jaʼuktoma, kʼulaxini ja jas wa xkʼanxi: koltajiye bʼa ay jas oj stsaʼe lek.

4. ¿Jas yuj jel tʼilan yabʼjel stojol jasa xchol ja ajyel wa nobio ma wa nobia?

⁴ ¿Jas yuj jel tʼilan yabʼjel stojol jasa xchol ajyel wa nobio ma wa nobia? Yujni ta jun soltero yabʼunej lek stojol, mini maʼ oj elsok ta mi wa skʼana oj nupanuksok. Pe ja solteroʼiki mini kechan yeʼn oj yabʼye stojol jasa xchol ajyel wa nobio ma wa nobia, ja smeranili kibʼanaltik. Jun sjejel, jujuntik wa spensarane ke ta snobioʼan sbʼaje, tarega oj nupanuke. Sok ja tikʼe pensar jaw wani xbʼobʼ jomjuke ja solteroʼiki. Ja Melissa, jun hermana soltera bʼa Estados Unidos, wa xyala: «Jujuntik hermanoʼik jel stʼenawe ja nobioʼiki. Ja yuj jujuntik lajanto aye ama mi lek wan wajelyujile. Sok ay jujuntik mi skʼanawe ay maʼ oj elkesok sok jachuk mi oj ajyukyujile ja chamkʼujol jaw».

NAʼABʼAJIK LEK

5, 6. ¿Jastik tʼilan oj snaʼe ja matik ay snobio ma snobia? (1 Pedro 3:4).

⁵ ¿Jasa oj skoltaya bʼa oja tsaʼ ta oj nupanan ma miyuk soka maʼ wana elelsoki? Jani snajel sbʼaj lek. Sen awila jujuntik jasunuk bʼa yeʼn bʼajtanto oj elansok. Pe ja wego jani ja styempoʼil bʼa oj kʼota naʼ sbʼaj lek ‹ja jastal wa xtax ja skʼujoli› (kʼuman ja 1 Pedro 3:4). Ja it tini chʼikan yiljel ja jastal wa xtax soka Dyosi, jastal ja smodo sok jastal wa spensaran. Takal takal oj kʼota wayi sjakʼjel ja sjobʼjelik it: «¿Oj maʼ kʼot jun lekil tatamal ma cheʼumal? ¿Oj maʼ slaj sbʼaj kujtikon?» (Prov. 31:​26, 27, 30; Efes. 5:33; 1 Tim. 5:8). «¿Oj maʼ bʼobʼ jeʼ jbʼajtikon ja yajtanel wa xmakuni sok stalnajel jbʼajtikon? ¿Oj maʼ kuchkuj ja spaltaʼiki?» (Rom. 3:23). b Ajuluka kʼujol: ja mas tʼilani mini jaʼuk ta jel lek xyiʼaj sbʼaje, jani ta wa xbʼobʼ skʼul sbʼaje adaptar yuja jastal tuktukil kʼotele.

⁶ ¿Jasa mas tʼilan oja naʼ yajni aya  nobio ma wa nobia? Bʼajtanto oj ocha kʼan mas, lekni oj loʼilananik bʼa jastik jel tʼilan, jastal jastik kʼelsatika wiʼojex. ¿Sok jaxa jastik junuk ja bʼa sakʼanil, jastal ta lek ay, sbʼaja takʼin sok ja wokolik ekʼel sbʼaj? Mini yajnaluk oj chʼaka jobʼyi yibʼanal ja it ja bʼa skʼeʼulabʼili (cha kʼela ja Juan 16:12). Ta waxa wila ke jel wego stajel tiʼal jastik junuk ja bʼa wa sakʼanilex, ala yabʼi. Pe aʼa tʼabʼana kʼujol ke ja yeʼn wani xmakuniyuj snajel ja it bʼa jachuk ay jas oj stsaʼe. Ja yuj ojni kʼot ja skʼakʼujil oja taʼex tiʼal ja it.

7. ¿Jastik junuk oj bʼobʼ skʼuluke ja nobioʼiki bʼa oj snaʼ sbʼaje lek? (Cha kʼela ja recuadro « Snajel sbʼaj june maʼ najat ay» sok ja potoʼiki).

⁷ ¿Jasa oj skoltaya bʼa oja naʼ sbʼaj lek june? Jani loʼilanel jaman lek, yajel sjobʼjelik sok snajel smaklajel (Prov. 20:5; Sant. 1:19). Bʼobʼta oj bʼobʼa kʼulukex jastik junuk bʼa pasil ochel loʼilanel, jastal waʼel lajan, elel paxyal bʼa ay kristyano sok xcholjel. Cha wani xbʼobʼa naʼa bʼajex lek ajyel lajan soka wa wamigoʼex sok jawa pamilyaʼex. Chomajkil, chapa jastik junuk oja kʼulukex bʼa oj bʼobʼa wil jastal wa sjeʼa ja smodo bʼa tuktukil ekʼele sok yajni ay jitsan kristyano. Jani jaw ja jasa skʼulan ja Albert, ja bʼa Países Bajos, yajni wan elel soka Alicia: «Wani xchapatikon jastik junuk oj kʼuluktikon bʼa oj bʼobʼ kiltikon jastik junuk bʼa kada jujune. Jkʼulantikon jastik junuk bʼa mi jel chaʼanyabʼaliluk, jastal xchapjel waʼelal sok skʼulajel aʼtelik ja bʼa naʼitsi. Jachuk takal takal kʼot jnatikon ja jastik junuk lek bʼa keʼntikon sok ja miyuki».

8. ¿Jastik slekilal oj yile ja nobioʼiki ta skʼulane estudiar lajan?

⁸ Jun jasunuk mas oj skoltaya bʼa snajel sbʼaj lek jani skʼulajel estudiar lajan jastik junuk bʼa Biblia. Ta atsaʼawex oj nupananik, tʼilani oja pilex tyempo ja bʼa wa tsomjelex bʼa pamilya bʼa jachuk ja Dyosi oj kʼot jun jasunuk jel tʼilan ja bʼa wa nupanelex (Ecl. 4:12). Ja yuj, ¿mi maʼ lek ojxa kʼe apilex tyempo bʼa skʼulajel estudiar lajan man wego? Meran ja nobioʼiki mitoni kʼoteluke jun pamilya sok ja nobioʼali mitoni kʼoteluk olomal bʼa yeʼna. Pe ta ajyiyujile ja kostumbre bʼa skʼulajel estudiar lajan, ojni bʼobʼ yile ja jastal  wa xtaxye soka Dyosi. Ja Max sok ja Laysa, jun nupanum bʼa Estados Unidos, wa xyalawe ke skʼulajel estudiar lajan cha koltajiye bʼa pilan modo. Ja Max wa xcholo: «Masan kʼe elkotikon, jkʼulantikon estudiar juʼunik bʼa wa staʼa tiʼal sbʼaja nobioʼaneli, ja nupanel sok ja sakʼanil bʼa pamilya. Stsʼakatal yuja jaw bʼobʼ loʼilanukotikon bʼa jitsan temaʼik jel tʼilan bʼa wokolni oj tatikon tiʼal ajyi».

TUK JASUNUK OJA WA TʼABʼANA KʼUJOLEX

9. ¿Jasa tʼilan oj ya tʼabʼan skʼujole ja nobioʼiki bʼa oj stsaʼe machun oj yale yabʼi?

⁹ ¿Machʼtik oja wale xyabʼi? Weʼnani oja tsaʼex. Ta ajkʼachto kʼe elanik, bʼobʼta oja kʼanex kechan oja walex yabʼ jujuntik (Prov. 17:27). Jachuk, mini maʼ jel oj sjobʼawilex sok oj tʼenjanik. Pe ta mi maʼ xa walawex yabʼi, bʼobʼta ojni apilabʼajex yuja xiwel bʼa oj yabʼye ja tuki. Sok ja jaw xiwelani sbʼaj. Ja yuj ja mas leki jani oja walex yabʼ jujuntik bʼa oj bʼobʼ skoltayex sok oj yawilex lekil rasonik, jastal jujuntika pamilyaʼex, awamigoʼex bʼa takʼanexa ma ja ansyanoʼik (Prov. 15:22).

10. ¿Jasa oj koltajuke ja nobioʼiki bʼa oj ajyuke sak? (Proverbios 22:3).

¹⁰ ¿Jasa oj koltajuke bʼa mi oj yawe kuxbʼuk ja nobioʼaneli? Yajni mas wa x-och skʼan sbʼaje, masni wa x-okʼ skʼujol sbʼaje. Pe seguro mini jas wa skʼanawe oj skʼuluke bʼa mi lek xyila ja Jyoba (1 Cor. 6:18). Mokni loʼilananik bʼa temaʼik bʼa kux, ajyela tuchʼilex sok jelxel yujel (Efes. 5:3). Yibʼanal ja it wani xbʼobʼ ya jelxuk ja kʼankʼunel bʼa stajelabʼajex sok yajelkan bʼa mas wokol oja wabʼyex ajyel sak. Ja yuj chapawik ja stikʼanil oj ajyukawujilexi bʼa jachuk oja kisex ja jas yaʼunejkan kulan ja Jyoba sbʼaja nobioʼaneli (kʼuman ja Proverbios 22:3). Kʼelawik ja jasa skʼulane ja Dawit sok ja Almaz, bʼa Etiopía: «Wani xkatikon ekʼ tyempo soka kamigotikoni ma ajyel bʼa lugarik bʼa ay kristyano. Mini la kantikon jtuchʼiltikon mini bʼa jun karro sok mini bʼa jun naʼits. Jachuk mi xbʼobʼ kokotikon mulal».

11. ¿Jasa tʼilan oj ya tʼabʼan skʼujole ja nobioʼiki sbʼaja sjejelik bʼa kʼanwanel?

¹¹ ¿Jasa wa xbʼobʼ kaltik sbʼaja sjejelik bʼa kʼanwanel? Yajni wan kʼiʼel ja kʼanwaneli, bʼobʼta oja tsaʼex oja jeʼex modoʼalik bʼa kʼanwanel bʼa jun modo stojol (Cant. 1:2; 2:6). Pe ta jelxi ja kʼankʼunel bʼa stajelabʼajex, bʼobʼta jaxani oj wajuka kʼujol ja jastal xa wabʼi sok mixa oja naʼ stsajel lek sok yiljel jujuntik jasunuk tʼilan sbʼaja yeʼn. Chomajkil, yajni waxa jeʼabʼajex ke waxa kʼanabʼajex masni pasil mi oja komabʼajex sok oj bʼobʼ koʼanik bʼa jun mulal (Prov. 6:27). Ja yuj masan skʼeʼulabʼil ja nobioʼaneli, tʼilani oja chapex ja stikʼanilik oj ajyukawujilex bʼa oj bʼobʼa nochex ja rasonik bʼa Biblia (1 Tes. 4:​3-7). c Jobʼo abʼajik: «¿Jasa wa spensaran ja kristyano ja bʼa lugari sbʼaja sjejelik bʼa kʼanwanel? ¿Wan maʼ snikawotikon ja kʼankʼunel bʼa oj tajbʼajtikon?».

12. ¿Jasa tʼilan oj ya tʼabʼan skʼujole ja nobioʼaliki yajni stʼaspune wokolik sok mi x-ochye akuerdo?

¹² ¿Jaxa ta x-ajyi awujilex wokolik sok mi akuerdoʼayex? Ta ay ekʼeleʼik tuktukilxta ja jastal waxa pensaranex, ¿wan maʼ stojolan ke mi lek wan wajela wujilex?  Miyuk, pes yujni yibʼanal ja nobioʼaliki ay ekʼeleʼik mi akuerdo oj ajyuke. Bʼa oj ajyuk yij jun nupanel tʼilani oj aʼtijuke lajan bʼa oj kuchyujile ja jastal tuk wa spensaraneʼi. Ja yuj ja jastal wa stojbʼese ja wokolik ja wego kʼotelni jun sjejel bʼa jastal oj ajyuk ja nupaneli. Jobʼo abʼajik: «¿Wan maʼ xbʼobʼ loʼilanukotikon bʼa jun modo laman sok skisjel jbʼajtikon? ¿Wan maʼ xkala jbʼajtikon ja jmultikoni sok wa xkʼujolantikon bʼa stojbʼesel ja jmodotikoni? ¿Wan maʼ la kʼokxitikon, wa xkʼana jbʼajtikon perdon sok yajel jbʼajtikon perdon?» (Efes. 4:​31, 32). Pe ta jel tikʼan la kʼeyex kʼumal sok mi la ochyex akuerdo mokni apensaraʼukex ke oj tojbʼuk yajni la nupaniyexi. Pe ta awaʼabʼaj kuenta ke mi slajawujilex, ja mas lek bʼa wa chawanilex jani ke oja kʼutsexkani. d

13. ¿Jasa tʼilan oj ya tʼabʼan skʼujole ja nobioʼaliki bʼa oj stsaʼe janekʼ tyempo oj albʼuke?

¹³ ¿Janekʼ tyempo oj albʼuk ja nobioʼaneli? Ta wego wa stsaʼatik jun jasunuk mini lek wa x-el kʼote (Prov. 21:5). Ja yuj iʼaj ja tyempo ja janekʼ wa xmakuni awuj bʼa snajel sbʼaj lek ja yeʼn. Pe cha mokni jel wa ekʼ tyempo ta mey lek stʼilanil, pes ja Biblia wa xyala ke «ja smajlajel ke jel x-albʼi wa xya maloʼaxuk ja kʼujolal» (Prov. 13:12). Chomajkil, yajni mas tyempo wa x-albʼi ja nobioʼaneli, masni wokol skomjelabʼajex bʼa oja taʼabʼajex (1 Cor. 7:9). Jaʼuktoma oja pensaraʼuk janekʼ tyempo wanex elel, jobʼo abʼaj: «¿Jasa ayto skʼana oj naʼ bʼa yeʼna bʼa ay jas oj tsaʼe?».

JA JASTAL OJ BʼOBʼ KOLTAXUK JA NOBIOʼIKI

14. ¿Jas jujuntik modoʼalik oj bʼobʼ koltaxuk ja nobioʼaliki? (Cha kʼela ja poto).

¹⁴ Ta wa xnaʼatik sbʼaj june maʼ ay snobio ma snobia, ¿jastal oj bʼobʼ koltaytike? Bʼobʼta oj loktike paxyal, waʼel, ma ja bʼa jtsomjeltik bʼa pamilya (Rom. 12:13). Jachuk oj bʼobʼ snaʼ sbʼaje mas. Ta wa xmakuniyujile, oj bʼobʼ jkʼap jbʼajtik bʼa oj mojtaytike, bʼa yijele och bʼa jun lugar ma ajakuke bʼa jnajtik bʼa jachuk oj loʼilanuke pe mi stuchʼil oj ajyuke (Gál. 6:10). Ja Alicia, bʼa tax tiʼal ja bʼa parrapo 7, wa xyala: «Jelni kaʼatikon tsʼakatal sok ja Albert yuja jujuntik hermanoʼik yala kabʼtikon ke oj bʼobʼ kulataytikon yajni xkʼanatikon jun lugar bʼa ajyel lajan sok jachuk mi  jtuchʼil oj ajyukotikon». ¿Jaxa ta ja nobioʼaliki skʼanakitik oj mojtaytike? La kiltik jastal jun tsamal ekʼele bʼa oj koltaytike. Jelni tʼilan ajyel altanto bʼa yiljel jas tyempo wa xmakuniyujile bʼa oj loʼilanuke xchawanile, pe cha jelni tʼilan mi oj katikan stuchʼile (Filip. 2:4).

15. ¿Bʼa jas pilan modo oj bʼobʼ jkoltaytik ja nobioʼaliki? (Proverbios 12:18).

¹⁵ Pilan modo bʼa skoltajel ja nobioʼaliki jani yajel jkuidadotik soka jas wa xkalatiki. Bʼa jujuntik ekʼele, bʼobʼta tʼilani oj kom jbʼajtik sok mi jas oj kaltik (kʼuman ja Proverbios 12:18). Jun sjejel, bʼobʼta jel xyakitik gusto yaljel yabʼ ja tuk ke ayxa maʼ snobio sbʼaje, pe bʼobʼta ja nobioʼaliki yeʼn wa skʼanawe oj yale. Mini lekuk oj kaltik ekʼe sok skʼenajele yuj jastik bʼa sakʼanile (Prov. 20:19; Rom. 14:10; 1 Tes. 4:11). Cha mokni kaltik jastik junuk sok yajel sjobʼjelik bʼa wa xchiktes ke lajansok ojxa nupanuke. Jun hermana sbʼiʼil Elise sok ja statami wa xjul skʼujole: «Jelni la kʼixwitikon yajni wa xjobʼjikitikon sbʼaja jbodatikoni, yajni ja keʼntikoni mito xtaʼatikon tiʼal sbʼaja jawi».

16. ¿Jasa tʼilan oj kʼuluktik ta kabʼtik ke ay maʼ skʼutsu ja snobioʼaneli?

¹⁶ ¿Jasa oj kʼuluktik ta stsaʼawe oj skʼutse ja snobiasgoʼe? Mokni jleʼtik modo bʼa sjobʼjel jas yuj lom skʼutsuwe sok xchʼikjel jbʼajtik (1 Ped. 4:15). Jun hermana sbʼiʼil Lea wa xyala: «Kʼot kabʼ kʼe yale jas yuj kaʼakan ja jnobio, sok ja jaw jelni yaj kabʼ juntiro». Jastalni kilatikta, ta kʼutsxi jun nobioʼanel, mini wa stojolan ke mi lek wajyujile. Jaʼuktoma, wani stojolan ke ja bʼa nobioʼaneli kʼulaxi ja jas wa xkʼanxi: koltajiye bʼa oj stsaʼe lek. Pe ja jaw mini wa xkʼan yal ke mini yajuk sok bʼobʼta oj yabʼye ke stuchʼil aye, ja yuj la ajyukotik altanto bʼa oj koltaytike (Prov. 17:17).

17. ¿Jasa mok yaʼekan skʼulajel ja nobioʼaliki?

¹⁷ Jastalni kilatik, ja bʼa nobiasgoʼi wani xtʼaspuxi wokolik, pe cha wani xbʼobʼ kʼotuk jun tyempo jel tsamal. Ja Jessica wa xjul skʼujol: «Ja smeranili, skʼanani jitsan tyempo sok skʼujolajel yajni ajyi jnobio. Pe mini lomuk». Ta aya nobio ma wa nobia, kʼujolan bʼa oja naʼ sbʼaj lek. Jachuk lek oj wajukawuj sok oj kʼota tsaʼex jun jasunuk lek.