1, 2. a) ¿Jastik wan ekʼel ja bʼa Judea yajni ja jekabʼanum Pablo stsʼijbʼan ja Karta bʼa Hebreos? b) ¿Jas yuj kʼot sbʼaje ja bʼa mero styempoʼil ja karta it?

 TSAʼAN yajni cham ja Jesús, ja snochumanik Kristo bʼa hebreoʼe yiʼajeni wokol bʼa jitsan jabʼil. Tʼusan tsaʼan yajni kujlaji ja kongregasyon bʼa Jerusalén, jelni kʼe ijuk spatike (Hech. 8:1). Sok junuk 20 jabʼil mas tsaʼan, ja snochumanik Kristo bʼa Judea ekʼni sbʼaje tsatsal wokolik yuja ajyi jun tyempo bʼa waʼin sok pobreʼil (Hech. 11:​27-30). Pe mojan ja bʼa jabʼil 61, ja snochumanik Kristo ajyiyeni jun tyempo bʼa lamanil, bʼa mini tʼun oj slaj soka bʼa jas ojxta ekʼ sbʼajeʼi. Ja bʼa tyempo jaw, jekjiyile jun karta yuja jekabʼanum Pablo, jun karta bʼa jel oj koltajukeyuj ja bʼa tyempo jawi.

² Ja Karta bʼa Hebreos kʼotni ja bʼa mero styempoʼil bʼa yeʼnle, yujni ja lamanil wane yabʼjel stsamalil ojxtani chʼakuk. Ja Pablo yayi rason ja snochumanik Kristo bʼa oj koltajuke oj kuchyujile ja jas ojto ekʼ sbʼajeʼi. Ja xchʼakelal ja styempo ja judíoʼik bʼa yalakan ja Jesús ojxtani ekʼuk (Luc. 21:20). Ja Pablo sok ja snochumanik Kristo bʼa Judea mi snaʼawe jas mero yajtabʼ oj ekʼuk. Pe ja snochumanik Kristo ojni bʼobʼ yawe makunuk ja tyempo jaw bʼa oj yawe tsatsbʼuk ja skʼuʼajel yiʼoje sok ja jastal wan kuchelyujile, bʼa jachuk oj ajyuke chapan (Heb. 10:25; 12:​1, 2).

3. ¿Jas yuj jel lek oj paklaytik ja Karta bʼa Hebreos?

³ Ja keʼntiki ojxtani jtʼasputik jun niwan wokol bʼa masto ekʼxel ke yuja jastal stʼaspune ja snochumanik Kristo bʼa hebreoʼe (Mat. 24:21; Apoc. 16:​14, 16). Ja rasonik ajiyile ja snochumanik Kristo yuja Jyoba cha ojni skoltayotik. Ja yuj, la kiltik jujuntik ja rasonik jaw.

 «LAXA JKʼUJOLUKTIK BʼA YAJEL TSATSBʼUK JA SKʼUʼAJEL KIʼOJTIKI»

4. ¿Jastik wokol stʼaspune ja snochumanik Kristo bʼa judíoʼe? (Cha kʼela ja dibujo).

⁴ Ja hebreoʼik bʼa tsʼijbʼajiyile yuja Pablo yawetanikan ja relijyon bʼa judíoʼik sok kʼotyeta snochumanik Kristo, sok ja it mini pasil waj bʼa yeʼnle. Ja judíoʼik jani ja chonabʼ tsaʼubʼal yuja Jyoba. Bʼa jitsanxa jabʼil, ja Jerusalén jani kʼotel ja lugar mas jel tʼilan, pes tini tiw wa xyaʼa mandar ja reyi bʼa jani wa senyaʼan ja Jyoba sok bʼa tey ja templo. Spetsanil ja tojik judíoʼik wani snochowe ja Ley bʼa Moisés sok ja jastik kujlajel wa xjejiyile yuja olomalik bʼa relijyoni. Ayni kujlajel jastik sbʼaja waʼelal, sbʼaja yajelyi senya ja swinkile sok sbʼaja jastal yiljel ja tuk kristyanoʼik bʼa pilan chonabʼ. Pe man yajni cham ja Jesús, ja Jyoba mixani skʼulan aseptar ja majtanalik wa xkʼapjiyi ja bʼa templo. Spetsanil ja jastik it tukbʼi mini pasil waj sbʼaja judíoʼik bʼa kʼotyeta snochumanik Kristo sok bʼa kʼajyel wa snochowe ajyi ja leyi (Heb. 10:​1, 4, 10). Asta ja snochumanik Kristo bʼa takʼanexa, jastal ja jekabʼanum Pedro, wokolni yabʼye (Hech. 10:​9-14; Gál. 2:​11-14). Jaxa ja olomalik bʼa relijyon judíoʼik kʼe yiʼe spatik ja snochumanik Kristo yuja yajkʼachil skʼuʼajel yiʼoje.

5. ¿Jas chabʼ kʼole kristyanoʼik yilawe kontra ja snochumanik Kristo?

⁵ Ajyi chabʼ kʼole kristyanoʼik bʼa skontraʼane ja snochumanik Kristo bʼa Judea. Bʼajtan, tey ja olomalik bʼa relijyonik judíoʼik bʼa yilawe jastal apóstataʼik. Xchabʼil, tey ja matik sjeʼa sbʼaje jastal snochumanik Kristo pe yalawe ke tʼilan oj snoche jujuntik jastik kujlajel ja bʼa sLey ja Moisés, bʼa bʼobʼta mi oj ijuk spatike (Gál. 6:12). ¿Jasa oj koltajukeyuj ja snochumanik Kristo bʼa toj lek oj kuchyujile?

6. ¿Bʼa jasa stsatsankʼujolan ja Pablo ja hebreoʼik? (Hebreos 5:14–6:1).

⁶ Ja bʼa skarta ja Pablo, stsatsankʼujolan ja hebreoʼik ke a-spaklaye lek ja Yabʼal ja Dyosi (kʼuman ja Hebreos 5:14–6:1). Ya makunuk ja Yabʼal ja Dyos Tsʼijbʼunubʼal  bʼa Hebreo bʼa xcholjel yabʼye ke ja jastal wa stoyowe ja Dyos ja snochumanik Kristo mastoni ekʼxel ke yuja bʼa judíoʼiki. a Wani snaʼa ke ta ajyiyujile mas snajel sok xyabʼye stojolil mas ja Yabʼal ja Dyosi ojni koltajuke bʼa oj ajyuke chapan bʼa oj snaʼe sok bʼa mi oj skise ja sjejelik mi meranuk, sok jachuk mi oj ajuk jitsuke ja bʼa smeranili.

7. ¿Jastik wokolik wa xtʼaspuntik ja bʼa jtyempotik?

⁷ Ja bʼa jtyempotiki, ay jitsan kristyanoʼik bʼa wa spukuwe impormasyon ma pensarik bʼa kontra ay soka jastik toj yaʼunej kujlajuk ja Jyoba. Jitsan wa xyalawe ke wanxa la jelxitik sok jel maloʼotik yuja wa xnochotik ja jastik kujlajel bʼa Biblia ja bʼa jsakʼaniltik. Ja jastal wa spensaraʼan sok ja jas wa skʼulan ja luʼumkʼinal it wanxtani tukbʼel soka bʼa jastal wa spensaraʼan ja Jyoba (Prov. 17:15). Ja yuj, tʼilani oj chap jbʼajtik bʼa oj kiltik sok bʼa mi oj kistik ja pensarik wa xyawe makunuk jujuntik bʼa wa sleʼawe modo oj kʼul jbʼajtik desanimar ma bʼa oj jitskotik ja bʼa smeranili (Heb. 13:9).

8. ¿Jastal oj katik tsatsbʼuk ja skʼuʼajel kiʼojtiki?

⁸ Ja Pablo yala yabʼ ja snochumanik Kristo ke a-skʼujoluke bʼa oj ayawe tsatsbʼuk ja skʼuʼajel yiʼoje, sok jachni junxta oj kʼuluktik ja keʼntiki. ¿Jastal? Jani oj paklaytik lek ja Biblia sok skʼujolajel bʼa spensarajel jastal ja Jyoba. Ja it wantoni snochoyi tsaʼan yajni katiktayi ja jsakʼaniltik ja Jyoba sok kiʼajtikta jaʼ. Ja yuj, jpetsaniltik tʼilani tikʼan oj kʼumuktik sok oj paklaytik ja Yabʼal ja Dyosi, sea tʼusanto ma jitsanxa tyempo teyotik ja bʼa smeranili (Sal. 1:2). Ajyelkujtik jun lekil programa bʼa spaklajel jach jtuchʼiltik ja Biblia ojni skoltayotik bʼa yajel tsatsbʼuk jun modoʼal bʼa jel staʼa tiʼal ja Pablo ja bʼa skarta: ja skʼuʼajeli (Heb. 11:​1, 6).

«AYIʼOJE SKʼUʼAJEL SOK MI XCHʼAYA JA SAKʼANILE»

9. ¿Jas yuj wa skʼana oj ajyukyujile jun tsatsal skʼuʼajel ja snochumanik Kristo?

⁹ Ja snochumanik Kristo wani skʼana oj yawe ajyuk jun tsatsal skʼuʼajel bʼa oj kanuke sakʼan ja bʼa jas ojxta ekʼ sbʼaj ja Judea (Heb. 10:​37-39). Ja Jesús yalunejxa yabʼ ja snochumanik ke yajni xyilawe xjoybʼaji ja Jerusalén yuja soldadoʼik bʼa wane jijleli, a-spake ajnel bʼa witsaltik. Ja rason it makuni bʼa spetsanil ja snochumanik ja Kristo, tanto ja matik teye bʼa Jerusalén sok sbʼaja matik mi teyuke ja bʼa chonabʼi (Luc. 21:​20-24). Ja bʼa tyempo jaw, yajni jun nole soldado wa xjak ixtalanuk, ja jas kʼajyel wa skʼulane ja kristyanoʼik tini wa xwaj sleʼe skoltajele bʼa yoj chonabʼ bʼa ayiʼoj bardaʼik, jastalni ja bʼa Jerusalén. Ja yuj, spakjel ajnel bʼa witsaltik lajansok mini stojoluk sok wani skʼana jitsan skʼuʼajel.

10. ¿Jasa oj skʼuluke ja snochumanik Kristo bʼa ayxa yiʼoje jun tsatsal skʼuʼajel? (Hebreos 13:17).

¹⁰ Ja snochumanik Kristo, cha tʼilani oj sjip skʼujole ja yermanoʼik ja Jesús bʼa jani wan yajel makunuk bʼa stojel ja kongregasyoni. Bʼobʼta ja hermanoʼik it bʼa ayiʼoje ja cholalik yayile tojelalik soka bʼa jas tyempo oj eluke sok jastal oj skʼuluke (kʼuman ja Hebreos 13:17). Ja bʼa yaljel griego bʼa aji makunuk ja bʼa Hebreos 13:17 sbʼaja «ajyanik kʼuʼabʼal» wani xya kabʼtik stojol bʼa jun kristyano wa skʼuʼan yuja kʼokxel lek ke ja tojelal jaw wani xbʼobʼ sjip skʼujol, sok mi kechanta yuja tʼilan oj skʼuluki. Ja snochumanik  Kristo tʼilani oj yawe tsatsbʼuk ja sjipjel skʼujole sbʼaja ansyanoʼik bʼajtanto oj kʼeʼuk ja niwan wokoli. Ta ajyiye kʼuʼabʼal ja bʼa tyempoʼik bʼa lamanil, masni pasil oj cha ajyuke kʼuʼabʼal ja bʼa tyempoʼik bʼa wokoli.

11. ¿Jas yuj wa skʼana oj ajyukujtik jun tsatsal skʼuʼajel?

¹¹ Ja keʼntiki wani skʼana oj ajyukujtik skʼuʼajel jastalni ja snochumanik Kristo bʼa tsʼijbʼajiyile yuja Pablo ja bʼa skarta. Tini aytik bʼa jun tyempo bʼa tʼusan mi spetsaniluk ja kristyano mi skʼuʼane ke jelxa mojan ja xchʼakelal ja luʼumkʼinali sok asta wa skʼulanotik burlar yuja wa xkʼuʼantiki (2 Ped. 3:​3, 4). Chomajkil, ama ja Biblia wa xyala jujuntik jastik oj ekʼuk ja bʼa niwan wokol, ayni jitsan jastik mito xnaʼatik. Wani skʼana oj ajyukujtik jun tsatsal skʼuʼajel ke ja chʼakelali ojni juluk ja bʼa mero styempoʼil stsaʼunej ja Jyoba sok skʼuʼajel ke ja yeʼn ojni stalnayotik (Hab. 2:3).

12. ¿Jasa oj skoltayotik bʼa oj kankotik sakʼan ja bʼa niwan wokoli?

¹² Cha tʼilani oj katik tsatsbʼuk ja skʼuʼajel kiʼojtik ke ja Jyoba jani wan yajel makunuk «ja moso jel toj sok wa spensaraʼan leki» bʼa wa stojowotik ja bʼa jtyempotiki (Mat. 24:45). Jastalni ja snochumanik Kristo bʼa hebreoʼe bʼa bʼobʼta ajiyile tojelalik yajni kʼotye ja romanoʼik, ja keʼntiki bʼobʼta cha ojni ajukitik tojelalik bʼa oj ya kankotik sakʼan yajni xkʼe ja niwan wokoli. Ja wego jaxani styempoʼil bʼa oj katik tsatsbʼuk ja sjipjel jkʼujoltik sbʼaja matik wane stojel ja xchonabʼ ja Jyoba. Ta ja wego mi la ajyitik kʼuʼabʼal sok mi xjipa jkʼujoltik bʼa yeʼnle, masni wokol oj kabʼtik ajyel kʼuʼabʼal soka tojelalik oj ajukitik ja bʼa niwan wokoli.

13. ¿Jas yuj jelni lek ja rason bʼa Hebreos 13:5?

¹³ Yajni ja snochumanik Kristo bʼa hebreo wane smajlajel ja senya oj ajyuk bʼa oj eluke tʼilani oj yiʼe jun sakʼanile bʼa mi chaʼanyabʼaliluk sok mi oj ‹syajtaye ja takʼini› (kʼuman ja Hebreos 13:5). Jujuntik bʼa yeʼnle stʼaspuneje tyempoʼik bʼa waʼin sok pobreʼil (Heb. 10:​32-34). Ama ajyi jun tyempo bʼa puesto ajyiye kuchelyujile ja wokolik yuja lekil rasoniki, jujuntik bʼobʼta kʼe waj skʼujole bʼa skʼulajel ganar mas takʼin bʼa skoltajel sbʼaje ja bʼa jastik xiwela sbʼaj sok ja bʼa pobreʼili. Pe mini ayuk takʼin ja bʼa luʼumkʼinali bʼa oj koltajukeyuj yajni xchʼayji snajel ja Jerusalén (Sant. 5:3). Chomajkil, ta ay maʼ syajtay ja takʼini, jelni wokol oj yabʼ oj eluk, oj yakan ja snaji sok ja jastik sbʼaji.

14. ¿Jastik oj tsatik skʼulajel ta ay kiʼojtik jun tsatsal skʼuʼajel?

¹⁴ Ajyelkujtik jun tsatsal skʼuʼajel ke ja xchʼakelal ja luʼumkʼinal it oj jul bʼa chikan jas tyempoʼil ojni skoltayotik bʼa mixa oj letik jastik junuk. Ja bʼa niwan wokol, ja takʼini mini tʼun oj makunuk. Ja Biblia wa xyala ke ja kristyanoʼiki «oj sjipe ja splataʼe bʼa calleʼik» yajni xyaʼa sbʼaje kuenta ke «mini ja plata sok ja oro yiʼoje oj koltajuke ja bʼa kʼakʼu bʼa stajkelal ja Jyoba» (Ezeq. 7:19). Jaʼuktoma oj waj jkʼujoltik bʼa skʼulajel ganar mas takʼin, ja mas leki jani stsajel skʼulajel jastik bʼa oj skoltayotik yijel jun jsakʼaniltik bʼa mi jel chaʼanyabʼaliluk sok mi oj jelxukotik. Ja jaw tini chʼikan mi oj katik kʼeʼuk lom jeltik ma ajyukotik latsan bʼa slejel jastik junuk bʼa mixa oj kankujtik tyempo bʼa skʼulajel tuk jastik. Cha tʼilani oj talnay jbʼajtik bʼa mi jel oj yajtaytik ja jastik jbʼajtiki (Mat. 6:​19, 24). Bʼobʼta yajni wan mojxeljan ja chʼakelali, ojni jetik ta  ja wa xyajtaytik mas ja Jyoba ma jaʼa jastik jbʼajtiki.

«JA WEʼNLEXI JEL TʼILAN OJ KUCHUKAWUJILEX»

15. ¿Jas yuj jel tʼilan oj kuchyujile ja snochumanik Kristo?

¹⁵ Yajni ja jastik wan ekʼel ja bʼa Judea x-ipaxi mas, ja snochumanik Kristo tʼilani oj kuchyujile yajni x-aji probar ja skʼuʼajel yiʼoje (Heb. 10:36). Ama ja bʼa tyempo ekʼelyujile kuchtayujile ja iji spatike, jitsan skʼulane aseptar ja smeranili bʼa jun tyempo bʼa lamanil. Anto, ja Pablo ya julskʼujole ke ja wa x-iji spatike ojtoni ipaxuk sok tʼilani chapan oj ajyuke bʼa oj ajyuke toj man xchamye, jastalni ja Jesús (Heb. 12:4). Yuja wanxta pojxel mas ja snochumanik Kristo, jitsan judíoʼik mastoni wa xtajkiye. Jujuntik jabʼil bʼajtanto, yajni ja Pablo xcholo ja bʼa Jerusalén, ixtalajiyuj jun nole kristyano. Sok mas ja 40 judíoʼik «el stiʼe mini oj waʼuke sok mi oj yuʼe asta ke smilawe ja Pablo» (Hech. 22:22; 23:​12-14). Ama joybʼubʼale yuj jitsan kristyano bʼa wa x-ilkʼujolajiye, ja snochumanik Kristo tʼilani mi oj yaʼekan stsomjel sbʼaje, oj xchole sok yajel ajyuk tsats ja skʼuʼajel yiʼoje.

16. ¿Jastal wa skoltayotik ja Karta bʼa Hebreos bʼa oj kiltik bʼa jun modo stojol ja wa x-iji jpatiktiki? (Hebreos 12:7).

¹⁶ ¿Jasa oj koltajukeyuj ja snochumanik Kristo bʼa oj kuchyujile ja wa x-iji spatike? Ja Pablo wani snaʼa ke tʼilan oj yile bʼa jun modo stojol ja pruebaʼiki. Ja yuj, xcholoyabʼye ke ja Dyosi ojni bʼobʼ yakan ke june oj ekʼ sbʼaj wokolik bʼa oj koltajukyuj oj kʼot jun lekil yaʼtijum Dyos (kʼuman ja Hebreos 12:7). Ja yeʼnle tʼilani oj yile jastal jun chapjelal bʼa oj koltajukeyuj yajel ajyuk sok stojbʼesel modoʼalik jel tʼilan. Jachuk masni pasil oj yabʼye oj kuchyujile ja pruebaʼik ta ja wa xwaj skʼujole ja bʼa janekʼto oj kʼiʼuke jastal snochumanik Kristo (Heb. 12:11).

17. ¿Jasa wa snaʼa lek ja Pablo bʼa oj kuchyujile ja ijel patiki?

 ¹⁷ Ja Pablo stsatsankʼujolan ja snochumanik Kristo bʼa oj kuchyujile sok mi oj el sganaʼe. Ja yaljelik ya makunuk jelni yipalil. ¿Jas yuj? Pes yujni ja yeʼn cha yiʼunej spatik ja snochumanik Kristo, ja yuj wani snaʼa lek ja jas wane stʼaspujeli. Pilan, ja yeʼn cha ayxa yiʼoj experiensya bʼa kuchelyuj ja ijel patiki, pes tʼusan tsaʼan yajni ochta snochuman Kristo ixtalaji bʼa jitsan modoʼik (2 Cor. 11:​23-25). Ja Pablo wani snaʼa lek ja jas wanto skʼanayujile bʼa oj kuchelyujile. Ja yuj, ya julyi skʼujole ke mok sjip skʼujole bʼa yeʼnle, jani a-sjip skʼujole bʼa Jyoba. Ja yeʼn yala: «Ja Jyoba yeʼnani ja jkoltanumi. Mini oj xiwkon» (Heb. 13:6).

18. ¿Jasa tʼilan oj natik lek, sok jasa tʼilan oj kʼuluktik man wego?

¹⁸ Ja bʼa jtyempotiki, jujuntik kermanotik wani kuchelyujile ja ijel patiki. Wani xbʼobʼ jetik ke wa xyajtaytike sok wa xkoltaytike yajelyi orasyon yuj yeʼnle, sok bʼa jujuntik ekʼele skʼulajel jastik bʼa oj makunukyujile (Heb. 10:33). Ja Biblia wa xyala jaman lek: «Yibʼanal ja matik wa xyiʼaje ja sakʼanile jastal snochuman ja Kristo Jesús sok wa xyaʼteltaye ja Dyosi ojni ijuk spatike» (2 Tim. 3:12). Ja jaw wa stojolan ke kibʼanaltik tʼilani oj chap jbʼajtik yajni x-eljul ja tyempoʼik bʼa wokoli. Tʼilani oj jipjkʼujoltik lek bʼa Jyoba sok oj kʼuʼuktik ke ja yeʼn ojni skoltayotik bʼa oj kuchkujtik chikan jas x-ekʼi. Ja yeʼn ojni yayi lamanil ja tojik yaʼtijumik ja bʼa mero styempoʼili (2 Tes. 1:​7, 8).

19. ¿Jastik oj kʼuluktik bʼa oj chap jbʼajtik ja bʼa niwan wokol? (Cha kʼela ja dibujo).

¹⁹ Ja karta stsʼijbʼan ja Pablo sbʼaja hebreoʼik jelni koltajiye bʼa oj xchap sbʼaje ja bʼa jas ojto ekʼ sbʼajeʼi. Ja Pablo stsatsankʼujolan bʼa oj yawe ajyuk snajel sok oj yabʼye stojol ja Yabʼal ja Dyosi. Jachuk chapani oj ajyuke bʼa oj yile sok bʼa mi oj skise ja sjejelik mi meranuk bʼa oj ya yopijuk ja skʼuʼajel yiʼojeʼi. Cha yala yabʼye ke ayawe tsatsbʼuk ja skʼuʼajel yiʼoje bʼa oj skʼuʼuke sok mi oj skʼuluke dudar ja tojelalik bʼa Jesús sok ja bʼa matik wane stojel ja kongregasyoni. Sok jachuk sjeʼayile ke masni pasil oj kuchyujile ta wa xyilawe bʼa jun modo stojol ja pruebaʼiki, wa xkʼan alxuk, ta wa xyilawe jastal jun ekʼele bʼa wan yajelkan ja sTate bʼa oj tojbʼuke mas jastal snochumanik Kristo. Ta ja keʼntik wa xkatik makunuk ja rasonik it jakel bʼa Dyos, ojni kuchkujtik toj lek man xjak ja chʼakelali (Heb. 3:14).