¿Ay maʼ bʼa koʼela chamel? Bʼobʼta wego tojbʼiya sok chʼaya kʼujol. Pe mi jachukuk ja yajni ay maʼ wa xchamkujtiki. Ja loktor Alan Wolfelt ja bʼa slibro Healing a Spouseʼs Grieving Heart (Yajel kulan skʼujol ja maʼ wa xcham snupi), wa xcholo: «Ja syajali mini xchʼaya kʼujola. [...] Pe yajni wa x-ekʼ ja tyempo soka skoltanel ja tuki, takal takal waxa waʼa kulan».

La kiltik ja sjejel bʼa jastal yabʼ ja awel Abrahán yajni cham ja xcheʼum Sara. Ja Biblia wa xyala ja Abrahán jelni yaj yabʼi sok jel yayi ja okʼel. Ja it wa sjeʼa ekʼni tyempo bʼa oj ya kulan. * Bʼa pilan sjejel jani sbʼaj Jacob, bʼa loʼlaji jabʼi ja yunin José milji yuj jun kʼakʼal chante. Yokʼantay ‹jitsan kʼakʼu› sok mini ja spamilya bʼobʼyujile yajel kulan skʼujol. Ekʼ ja jabʼiliki, sok mini xchʼay skʼujol ja yunini (Génesis 23:2; 37:34, 35; 42:36; 45:28).

Junxta wa x-ekʼ ja bʼa jtyempotiki, pes jitsan ixuk winik wa xyokʼantaye yajni wa xcham jun spamilya ma jun yamigoʼe. Pensaraʼan ja bʼa sjejelik it.

• «Ja 9 bʼa julio bʼa 2008 cham bʼa jun desgrasya ja jtatam Robert. Junxtani jastal tuk kʼakʼujik yajni wala chʼaktikon waʼel ja bʼa saʼan sakbʼeli, wa xkujtsʼankan jbʼajtikon, wa xtelakan jbʼajtikon sok wa xkala jbʼajtikon ‹wa xkʼanawa›. Ekʼelxa mas ja wake jabʼil, mitoni xchʼay jkʼujol ja kala tatami. Mini xnaʼa ta oj kʼot jun kʼakʼu oj jchʼay jkʼujol» (Gail, bʼa ayiʼoj 60 jabʼil).

• «Ama ekʼelxa 18 jabʼil chamelkuj ja kala cheʼumi, jeltoni xnaʼa sok jel yaj xkabʼ ja mixa teyuk jmoki. Yajni wa xkila jun jasunuk jel tsamal ja bʼa jastik ayi, wa xjuljkʼujol ja jcheʼumi sok wa xpensaraʼan janekʼto stsamalil oj yil lekukxta sakʼan ayi» (Etienne, bʼa ayiʼoj 84 jabʼil).

Sbʼejni wa xkabʼtik syajal jitsan tyempo ja yajni ay maʼ wa xchamkujtiki. Tuktukil ja jastal wa xkabʼtik ja syajali. Ja yuj mi sbʼejuk oj kaʼ kocheltik soka jastik wa skʼulane ja tuk yajni wa x-ekʼ sbʼaje jun desgrasya. Cha mok jpensaraʼuktik wanotik jelxel ta jeʼatik ja jastal ay xkabʼtiki. Pe ¿ay maʼ jas oj skoltayotik bʼa yajel kulan?