Ja oja wil lajansok ja nakʼsat bʼa chane winik kajane kawuji ay jas nakʼan ay sok jel xiwela sbʼaj, pe mey rason bʼa oj xiwkotik. Stsʼakatal ja Biblia sok jujuntik jastik ekʼeljan ja bʼa jtyempotiki, wa skoltayotik snajel ja jas wa senyaʼan ja nakʼsat it. Sok anima ja yajnele yaʼunej ekʼuk jitsan wokol ja bʼa Luʼumi, pe cha wa xbʼobʼ stojoluk lekil yaljelik bʼa weʼna soka wa pamilya. ¿Jastalxa oj bʼobʼuk ja jaw? Pes bʼajtan la kiltik ja jas wa senyaʼan ja winike kajane kawuji.

Ja nakʼsat wa xkʼe soka yaljelik it: «Ti jkʼelaʼa, sok, ¡kʼelawik!, jun sakal kawuj; sok ja maʼ kajani ayiʼoj jun arco; sok aji slap jun korona, sok skʼulan ganar man stsʼikwiyuj ja skʼakʼaneli» (Revelación [Apocalipsis] 6:2, TNM).

¿Machʼa ja maʼ kajani? Ja sjakʼjeli ti wa xtax bʼa junxta libro bʼa Apocalipsis. Jujuntik kapituloʼik mas tsaʼan wa xyala ja maʼ kajani wa sbʼiʼilan «ja yabal ja Diosi» (Apocalipsis 19:11-13). Ja yaljel, «ja yabal», jani ja Jesukristo, pes yeʼnani wa xya ekʼuk ja rason bʼa Dyosi (Juan 1:1, 14). Cha wa x-alxi ja yeʼn «jel bi toj juntiro», wa xkʼot «smeranil spetzanil ja jas huax yalai» sok «mero ni Rey Jel Nihuani - mero ni Ajualal» (Apocalipsis 19:11, 16). Jachniʼa, ja yeʼn ayni yiʼoj ja derecho bʼa ochel jastal olomal bʼa kʼakʼanel sok chomajkil mi xchono sbʼaj sok mi xjelxi soka xchol yiʼoji. Pe ay tuk sjobʼjel.

¿Machʼa wa xyayi ja Jesús ja cholal bʼa oj waj kʼakʼanel? (Revelación 6:2, TNM). Ja aluman Daniel yila bʼa jun nakʼsat ja Mesías, oj slajtik «jun yunin winik», bʼa ajiyi «mandar, toyjelal sok jun gobyerno» yuja «Ansyano bʼa Kʼakʼuʼik», ja Jyoba Dyos * (Daniel 7:13, 14). Jachniʼa, ja Dyos jel juntiro yipi yeʼn ja maʼ wa xyayi ja Jesús ja derecho bʼa yajel mandar, ipal sok bʼa yajel kastigo. Ja sakal kawuj juni senya bʼa kʼakʼanel sbʼej lek wan skʼulajel ja Yunin ja Dyosi, pes ja Biblia wa xya slaj ja yelaw sak soka jas toji (Apocalipsis 3:4; 7:9, 13, 14).

Pe ja wego, ¿jas tyempo kʼe ja yajnele ja chane matik kajane kawuji? Ja bʼajtani, ja Jesús, kʼeʼi ja yajni ajiyi jun korona (Revelación 6:2, TNM). ¿Sok jas tyempo ajiyi ja korona bʼa oj och Mandaranum ja bʼa satkʼinali? Mi jaʼuk ja yajni chami sok kumxi man satkʼinal, yujni ja Biblia wa xyala stuluyi jun tyempo bʼa smajlajel (Hebreos 10:12, 13). Ja Jesús xcholoyabʼ ja snebʼumaniki jastal oj bʼobʼ snaʼe ja xchʼak ja tyempo jaw bʼa smajlajeli soka yajni xkʼe ya mandar ja bʼa satkʼinali. Yala ja yajni xkʼe ja smandaraneli, ja jastik junuk wan ekʼel ja bʼa luʼumi oj ipaxuk ele. Oj ajyuk guerraʼik, waʼin sok chamelik (Mateo 24:3, 7; Lucas 21:10, 11). Tʼusan tsaʼan ja ajyi ja bʼajtan kʼakʼanel ekʼ bʼa spetsanil ja luʼum bʼa 1914, ti chiknaji kʼeta ja tyempo jaw sok ja ixuk winiki ochyeta ja bʼa tyempo wa xya sbʼiʼiluk ja Biblia «ja stza‘anil kʼakʼu jumasa‘» (2 Timoteo 3:1-5, Ja yajkʼachil sju‘unil ja dyosi).

Anto, ¿jas yuj ja jastik wan ekʼel ja bʼa luʼumi ipaxita el mas sok mi wan tojbʼel ja man och mandaranum ja Jesús ja bʼa 1914? Yujni bʼa jabʼil jaw, ja Jesús kʼe ya ja smandar ja bʼa satkʼinali, sok mi ti bʼa Luʼum. Ja tiw ajyi jun guerra, sok ja Mandaranum tsaʼubʼali, bʼa cha wa sbʼiʼilan Miguel, sjipakon bʼa luʼum ja Satanás sok ja spukujiki (Apocalipsis 12:7-9, 12). Man jipjikon ja bʼa Luʼumi, ja Satanás jel tajkel ay yujni bʼisubʼalxta ja styempo. Sok tʼusanxta skʼana bʼa oj chʼayjuk snajel ja Satanás sok oj skʼuluk ja Dyos ja jas wa skʼana (Mateo 6:10). Ja wego la kiltik jastal ja oxe matik kajan kawuji wa sjeʼawekitik bʼa tixa aytik ja bʼa «stza‘anil kʼakʼu jumasa‘». Ja stukil soka bʼajtan kawuji, bʼa jani wa senyaʼan jun winik, ja  tuk oxeʼi wa senyaʼan ja jastik wan ekʼel ja bʼa luʼumi bʼa yaʼunej wokolanuk ja sakʼanil ja ixuk winiki.

«Sok eljan pilan, jun kawuj yelaw kʼakʼ; sok ja maʼ kajani ajiyi ja cholal bʼa yajel eluk ja lamanil ja bʼa luʼumi bʼa oj smil sbʼaje yeʼnle ita; sok ajiyi jun niwan espada» (Revelación 6:4, TNM).

Ja kawuj soka maʼ kajani wa senyaʼan guerra. Jastalni wa x-ilxi, wan yajel eluk ja lamanil mi kechanta bʼa jujuntik país, sbʼajni yibʼanal ja Luʼumi. Ja bʼa 1914, yibʼanal ja luʼumi och guerra, jun jasunuk bʼa mini ilubʼaluk ajyi. Tixta cha ajyi ja xchabʼil kʼakʼanel ekʼ bʼa spetsanil ja luʼum, bʼa mastoni tsats yuja bʼajtani. Soka jastal kʼotel paklubʼali, ja janekʼ chamele yuja guerraʼik soka tiroʼanel sok yamkʼabʼalik man 1914 wa x-ekʼ mas ja 100 miyonik. Sok jitsan tuk miyonik yajbʼiye sok kanye yiʼe wokol yuja jaw.

¿Janekʼto jelxel ja guerraʼik ja bʼa jtyempotiki? Jani ja sbʼajtanil ekʼele wa x-ilxi ja ixuk winik bʼa lajansok ayni yiʼoj ja ipal bʼa smiljel yibʼanal ja ixuk winik ay ja bʼa luʼumi. Sok ja tsome ixuk winik chapane bʼa yajel ajyuk lamanil, jastal ja Naciones Unidas, mini bʼobʼelyujile yajel kʼot tekʼan ja yajnel ja chakal kawuj sok ja maʼ kajani.

«Sok ti jkʼelaʼa, sok, ¡kʼelawik!, jun kʼikʼil kawuj; sok ja maʼ kajani ayiʼoj ja bʼa skʼabʼ jun pesa. Ti kabʼ jun kʼumal bʼa yoj snalan ja chane querubín: ‹Jun litro bʼa trigo yuj jun denario, sok oxe litro bʼa cebada yuj jun denario; sok moka wixtalaʼuk ja aseyte bʼa oliva sok ja vino›» (Revelación 6:5, 6, TNM).

Ja kawuj soka maʼ kajani wa senyaʼan waʼin. Ja jastalni wa xcholo ja il jelni tsats oj ajyuk ja waʼini bʼa ojni kʼot stsʼakoluk jun denario ja «jun litro bʼa trigo» (0.7 kiloʼik). Jun denario jani stsʼakol jun kʼakʼu aʼtel ja bʼa bʼajtan siglo (Mateo 20:2, TNM). Cha junxta oj stsʼakoluk ja «oxe litro bʼa cebada» (2.1 kiloʼik), jun tikʼe waʼelal mas koʼel yuja trigo. ¡Jelni tʼusan ja jaw bʼa smakʼlajel jun niwan pamilya! Cha wa x-aljiyabʼye ja ixuk winik bʼa a-spil-e tʼusan yaman ja aseyte bʼa oliva soka vino, pes ja it nake waʼelal jel tʼilan ja bʼa tyempo jaw.

¿Ay maʼ kiʼojtik prebaʼik bʼa wani ajnel ja kʼikʼil kawuj man 1914? Pes ja bʼa siglo veinte, jabʼilik 1901 man 2000, junuk 70 miyon ixuk winik chamye yuja waʼini. Jun imporme wa xyala mojan ja 805 miyon ixuk winik bʼa yibʼanal ja luʼumi, jujune bʼa bʼalune, stekʼawe waʼin ja bʼa yojol ja jabʼil 2012 man 2014. Sok pilan jas paklubʼal wa xyala: «Ja waʼini wa smila mas ixuk winik jabʼil jabʼil yuja yoxil chamelik it; ja SIDA, ja malaria soka tuberculosis». Sok anima kʼulaxel ja janekʼ wa xbʼobʼi bʼa mok ajyuk waʼin bʼa yibʼanal ja luʼumi, mini bʼobʼel yujile yajel kʼot tekʼan ja yajnel ja kʼikʼil kawuji.

«Ti jkʼelaʼa, sok, ¡kʼelawik!, jun kawuj yaʼax keskes, sok ja maʼ kajani wa sbʼiʼilan Chamelchʼakel. Sok ja Kʼeʼen ti jakum kʼubʼan bʼa spatik. Sok ajiyile bʼa skʼabʼe jun xetʼan ja bʼa xchanil xetʼan bʼa luʼumi bʼa oj milwanuke sok jun najat espada sok waʼin sok desgrasyaʼik wa xmilwani sok yuja kʼakʼal chanteʼik bʼa luʼumi» (Revelación 6:8, TNM).

Ja xchanil kawuj soka maʼ kajani wa senyaʼan chamelchʼakel yuj chamelik wa xtaʼwani sok tuk jasunuk. Tʼusan tsaʼan ja bʼa 1914, ja gripe española smila jitsan ixuk winik. Wa x-alxi tajiye junuk 500 miyonik, mojan june ja bʼa oxtike ixuk winik bʼa yibʼanal ja luʼum ja bʼa tyempo jaw.

Pe mi kechanta waj ja gripe española. Ja bʼa siglo veinte, jujuntik paklanumik wa xyalawe chamye jitsan miyonik yuja viruela. Man jtyempotik, jitsan miyon bʼa mito ay skʼujole wa xchamye yuj smul ja SIDA, ja tuberculosis sok ja malaria ama ayxa elel jitsan yajkʼachil aʼanik.

Junxta wa x-elkʼote: ama ja yuja guerraʼik, ja waʼini ma tsatsal chamelik bʼa wa xtawani, ja ixuk winiki  wani xchamye. Ja Hades, ma skʼejnal ja ixuk winik, jeltoni wan milwanel.

Ojxta chʼakuk ja wokolik it. Mokni chʼay jkʼujoltik ja Jesús «skʼulan ganar» ja bʼa 1914 sok sjipakon bʼa luʼum ja Satanás, pe mi tiʼuk tiw stsʼiktes ja skʼakʼaneli (Apocalipsis 6:2; 12:9, 12). Mojanxta, ja bʼa kʼakʼanel bʼa Armagedón, ja Jesús oj stim ja Satanás bʼa mixa oj yixtalaʼuk ja ixuk winik ja bʼa luʼumi sok oj xchʼay-el snajel ja matik teye bʼa sparte ja Dyablo (Apocalipsis 20:1-3). Ja Jesús mi kechanta oj yaʼ kʼot tekʼan ja yajnel ja oxe matik kajane kawuji, oj cha stojbʼes ja jastik sjomuneji. ¿Jastal oj skʼuluk? La kiltik ja jas wa xyala ja Biblia.

Mixa oj ajyuk kʼakʼanel, ojxa ajyuk lamanil. Ja Jyoba «wan yajel kʼot tikʼan ja kʼakʼaneli bʼa yibʼanal ja luʼumi. Ja Yeʼn wa sbʼija ja arco sok wa skʼoktalan ja lanza» (Salmo 46:9). Ja ixuk winik lamane «oj yabʼye stsamalil ajyel laman» (Salmo 37:11).

Mixa oj ajyuk waʼin, ojxa ajyuk jitsan waʼelal. «Oj ajyuk jitsan sat jastik junuk ja bʼa luʼumi; sok ja bʼa sniʼ ja witsiki oj jelxuk ele» (Salmo 72:16).

Mixa oj jtaʼtik chamelik sok mixa oj chamkotik, kibʼanaltik oj ajyukotik lek sok sakʼan bʼa tolabida. Ja Dyos wa xyala: «Mi xa ni oj to ocʼuque otro vuelta. Mi xa oj to tristeaxuque. Mi xa ni oj couc mas ja xchamelei. Mi oj ajyuc ja syajal ja scuerpoei. Mi ni maʼ oj chamuca» (Apocalipsis 21:4).

Yajni ja Jesús ti ajyi ja bʼa Luʼumi, sjeʼaxakan ja jastal oj ajyuk ja jsakʼaniltik ja yajni xyaʼa ja smandari. Ya ajyuk lamanil, yayi swaʼel jitsan mil ixuk winik, yajnay ja matik maloʼayi sok ya sakʼwuk ja chamwiniki (Mateo 12:15; 14:19-21; 26:52; Juan 11:43, 44).

Ja taʼumantiʼik bʼa Jyoba jelni sgustoʼe oj skoltaya sok ja Biblia bʼa oja naʼ jas oja kʼuluk ja yajni xchʼak ja yajnele ja matik kajane ja bʼa kawuji. ¿Oj maʼ akʼan snebʼjel mas?