Kaʼax ja bʼa sbʼaʼal

Kaʼax ja bʼa sbʼaʼali

¿Wan maʼ xa naʼa ajyi?

¿Wan maʼ xa naʼa ajyi?

Ja bʼa najate, ¿jastal wa xkʼulaxi ja bʼalubʼal juʼunik sok jastal wa x-axi makunuk?

Kopyaʼik bʼa libro bʼa Ester jach tsʼuʼum sok jun tikʼe juʼun vitela (siglo 18)

Ja Evangelio bʼa Lucas wa xcholo yajni ja Jesús sjama ja bʼalubʼal juʼun bʼa Isaías, skʼuman sok tsaʼan sbʼalakani. Jaxa bʼa xchʼakulabʼil ja Evangelio bʼa Juan, ja yeʼn cha staʼa tiʼal jun libro, ma jun bʼalubʼal juʼun, jastalni tsʼijbʼunubʼal ja bʼa kʼumal griego. Ja Juan yala mini och yibʼanal ja bʼa sbʼalubʼal juʼun ja senyaʼik skʼulan ja Jesús (Lucas 4:16-20; Juan 20:30; 21:25).

¿Jastal wa xkʼulaxi? Wa snokʼowe xentik yaman tsʼuʼum, pergamino ma papiro man wa stsʼikwi jun bʼalane. Anto, tixa wa xbʼalxi sok jun yal teʼ sok ti wa xkan yojol ja jas tsʼijbʼunubʼali. Wani stsʼijbʼaxikon jach tekʼan bʼa snajtil och ja bʼalubʼal juʼuni. Ta jel najat wa xyawe och jun yal steʼil bʼa jujune ja xchikini, jaxa maʼ wa skʼumani sok jun skʼabʼ wa spaʼa, jaxa jun pilan skʼabʼi wa stsʼolo man wa staʼa ja teksto wan slejeli.

Jun juʼun wa xyala sbʼaja it: «Ja slekilal jun bʼalubʼal juʼun wani xbʼobʼ ajuk najatbʼuk (junuk 10 metro) bʼa oj ochuk jun yenteroʼil libro sok mi jel sjapa lugar yajni wa xbʼalxi» (The Anchor Bible Dictionary). Jun sjejel, wa xyalawe jabʼi ja Evangelio bʼa Lucas axi makunuk junuk 9,5 metro bʼalubʼal juʼun. Bʼa jujuntik ekʼele, wa skʼutsuwe ja stiʼtiki, wa snokowe sok jun tikʼe ton pómez sok tixa wa xyawe och yelaw.

Machunkiluke ja «nihuac pagre jumasa» wa staʼa tiʼal ja Juʼunik tsʼijbʼunubʼal bʼa griego?

Man kʼe aji ochuk sacerdoteʼik ja bʼa Israel, kechantani wa xbʼobʼ ajyuk jun mero olomal sacerdote, bʼa yeʼn oj ajyuk ja xchol jaw man xchami (Números 35:25). Ja bʼajtan mero olomal sacerdote jani waj ja Aarón, sok tsaʼan ja cholal it jani ekʼ sbʼaje ja bʼajtan yuntikileʼi (Éxodo 29:9). Jitsan ja bʼa yintil winik ja Aarón kʼotyeni sacerdoteʼik, pe tʼusan bʼa yeʼnle kʼotye mero olomalik sacerdoteʼik.

Yajni ja Israel ajyi bʼa yibʼ skʼabʼ tuk chonabʼik, ja mandaranumik mi judíoʼuke, wa xyawe ochuk sok eluk ja mero olomal sacerdote yajni lek xyilawe. Pe wa x-alxi tʼusan mi spetsaniluk ja mero olomal sacerdote ti wa x-aji eluk bʼa pamilyaʼik mas naʼubʼal sbʼaje, jitsan ekʼele bʼa yintil Aarón. Jastalni naʼubʼal, ja yaljel «nihuac pagre jumasa», ma olomalik sacerdoteʼik, jani kʼotele ja matik jel chaʼanyabʼalile ja bʼa sacerdoteʼiki. Ja bʼa olomalik it bʼobʼta ti ajyiye ja tejkʼanubʼalik bʼa 24 kʼole sacerdoteʼik: ja matik mas naʼubʼal sbʼaje bʼa pamilyaʼik bʼa mero olomalik sacerdoteʼik, jastalni ja bʼa Anás (1 Crónicas 24:1-19; Mateo 2:4; Marcos 8:31; Hechos 4:6).