Ja Harvey yeʼnani ja bʼankilal bʼa chane smoj-alijel sbʼaje. Ja spamilya snaʼa sbʼaj ja smeranil ja bʼa Midland Junction bʼa jani kʼotel ajyi, ja bʼa estado bʼa Australia, ja yajni mi xtax lek ja jastik junuk ja bʼa jabʼilik 30. Ja Harvey kʼotni syajtay ja Jyoba sok yiʼaj jaʼ ja yajni ayiʼoj 14 jabʼil. Tʼusan tsaʼan, snebʼa bʼa mi oj yal miyuk ja cholalik bʼa Dyosi. Bʼa jun ekʼele, yajni junto yal kerem, aljiyabʼ a-skʼumuk ja La Atalaya ja bʼa spaklajeli, pe yala miyuk yujni wa spensaraʼan mini chapanuk bʼa oj skʼuluk lek. Pe ja hermano maʼ loʼilani soka Harvey yala yabʼ: «Ja bʼa xchonabʼ ja Jyoba, yajni ay maʼ wa skʼanawi oja kʼuluk jun jasunuk, yujni wa skʼuʼan ojni akʼuluk lek» (2 Cor. 3:5).

Ja keʼn jnebʼa ja smeranil bʼa Inglaterra, cha jachuk ja jnani sok ja jwatsi. Ja jtati mastoni tsaʼan snebʼa ja smeranili, pe ja bʼajtanto mini tʼun skʼana. Ama ja yeʼn mi skʼana, kiʼaj jaʼ ja yajni ay kiʼoj 9 jabʼil. Kaʼa ja jkʼelsat oj ochkon precursora, bʼa tsaʼan oj kʼotkon misionera. Pe ja jtati mini oj skʼan oj ochkon precursora man ayxa kiʼoj 21 jabʼil. Ja keʼn mini xkʼana oj jmajlay jitsan tyempo. Ja yuj, yajni ay kiʼoj 16 jabʼil, yaki permiso ja jtat, wajyon bʼa Australia bʼa oj wajkonsok bʼa snaj ja jwatsi, bʼa tini  wajel ja bʼa país jaw. Sok yajni ayxa kiʼoj 18 jabʼil, man kʼe jtulyi ja precursorili.

Ja bʼa Australia, jnaʼa sbʼaj ja Harvey. Jchawaniltikon wani xkʼanatikon oj kʼotkotikon misionero. Nupanitikon bʼa 1951. Tsaʼan yajni aʼtijitikon lajan chabʼ jabʼil jastal precursor, lokjitikon ja aʼtel bʼa biajante. Ja jterritoriotikoni najatni wa xkʼot ja bʼa Australia Occidental, ja yuj tikʼani wa xkʼulantikon biajar bʼa najtik lugarik jachsok karro sok bʼa takin kʼinal.

Ja bʼa 1954, lokjitikon ja bʼa eskwela número 25 bʼa Galaad. ¡Ja wa xkʼanatikon kʼotel misionero ojtikxani kʼot smeranil! Kʼotikon sok jun barko ja bʼa Nueva York sok kʼe jpaklaytikon lek ja Biblia. Ja bʼa eskwelaʼik bʼa Galaad, tʼilani oj jnebʼtikon kastiya, pe ja Harvey jelni wokol xyabʼi yujni mi x-el yuj ja erreʼiki.

Ja jeʼumaniki yawe ekʼ jun anunsyo ta ay maʼ wa skʼana oj waj koltanuk bʼa Japón oj bʼobʼ ya ochuk ja sbʼiʼil bʼa oj snebʼ japonés. Ja keʼntikoni jtsaʼatikon miyuk yujni wa xkʼanatikon yeʼn ja xchonabʼ ja Dyos ja maʼ oj stsaʼ bʼa oj waj koltanukotikoni. Yajni ja hermano Albert Schroeder, june ja bʼa jeʼumanik ja bʼa Galaad, yabʼ mi katikon ochuk ja jbʼiʼiltikoni, yala kabʼtikon: «Pensaraʼanik tʼun smoj». Yuja yila wantoni xkʼulantikon dudar, yala kabʼtikon: «Ja tuk jeʼumaniki sok ja keʼn katikonta ochuk jawa bʼiʼilexi. Probaraʼanik bʼa oja wil jastal oj wajuk awujilex ja snebʼjel japonés». Ja Harvey masni pasil yabʼ snebʼjel ja kʼumal jaw.

Kʼotikon bʼa 1955 ja bʼa Japón. Ja bʼa tyempo jaw, kechan ay 500 cholumanik ja bʼa paisi. Ja Harvey ayiʼoj 26 jaxa keʼn 24 jabʼil. Jekjitikon bʼa chonabʼ portuaria bʼa Kobe, sok ja tiw ajyitikon chane jabʼil. Tsaʼan, lokjitikon yajkʼachil ekʼele ja aʼtel bʼa biajante, mojan ja bʼa chonabʼ Nagoya, sok ja jaw jelni ya gustoʼaxukotikon. Jelni xyaʼakitikon gusto koltanel ja bʼa Japón: ja hermanoʼik, ja waʼelik, ja lugarik. Pe tʼusan tsaʼan, cha jejikiton ta pwesto ayotikon bʼa skʼulajel ja jas wa skʼanakitikon ja Jyoba.

Yajni ayxa kiʼojtikon oxe jabʼil ja aʼtel bʼa biajante, ja naʼits Betel bʼa Japón sjobʼokitikon ta pwesto ayotikon wajel bʼa Taiwán bʼa xcholjel yile ja amis, jun chonabʼ indígena. Jujuntik hermano amis paxyeta apóstataʼik, sok ja naʼits Betel bʼa Taiwán wa skʼanawe jun  hermano bʼa wa snaʼa ja kʼumal japonés bʼa oj stojbʼes ja jas wan ekʼeli. * Mini pasiluk stsajel ja jaw, yujni jel xkʼulantikon gusto ja jsakʼaniltikon kiʼojtikon ja bʼa Japón. Pe ja Harvey snebʼunejni oj yal miyuk jun cholal, ja yuj jtsaʼatikon wajel.

Yajni kʼotikon ja bʼa Taiwán, bʼa noviembre bʼa 1962, ja tiw ay 2,271 cholumanik. Tʼusan mi spetsaniluke amis. Ja wego wanxani skʼana oj jnebʼtikon chino, sok kechantani kiʼojtikon jun libro sok jun maestra bʼa mi snaʼa kʼumal inglés. Ama jachuk, jnebʼatikon.

Tʼusan tsaʼan yajni kʼotikon ja bʼa Taiwán, ja Harvey tʼoji olomal bʼa naʼits Betel. Yuja mi niwanuk ja naʼits Betel, ja Harvey wani stalnay ja xchol ja tiw sok xcholjel soka hermanoʼik amis jitsan semanaʼik ja bʼa ixaw. Cha aʼtiji jastal biajante bʼa distrito bʼa jujuntik ekʼele, bʼa tini chʼikan yajel ekʼ loʼilik ja bʼa asambleaʼik. Ojni bʼobʼ ya ekʼuk ja loʼilik jaw bʼa japonés, sok ja amis ojni yabʼye stojol, pe ja Gobyerno kechantani wa skʼana oj kʼulaxuk ja tsomjelik bʼa relijyonik jach bʼa kʼumal chino. Ja Harvey wani xya ekʼuk ja sloʼil bʼa chino, ama mitoni snaʼa lek ja kʼumal jaw, sok jun hermano wa xkoltajiyuj sutjel bʼa kʼumal ami.

Ja bʼa tyempo jaw, ja bʼa Taiwán kujlajelni ja ley marcial. Ja hermanoʼik tʼilani oj skʼan-e permisoʼik bʼa oj skʼuluke ja asambleaʼik. Ja permisoʼik jaw mini pasiluk, sok tikʼanxtani ja policiaʼik jel x-albʼiye yajel. Ta jaxa ja semana bʼa asamblea sok ja policía mito xyaʼa ja permiso, ja Harvey wa xwaj bʼa yopisina ja policiaʼik sok ti wa xwaj kulan ja tiw man wa x-ajiyi. Ja policiaʼiki wa xkʼixwiye ja ti wan smajlajel june bʼa pilan país ja bʼa opisina, ja yuj jelni xkoltani skʼulajel ja jaw.

Yajni wa xcholotikon soka hermanoʼik, wani la bʼejyitikon jun ora ma mas bʼa kʼeʼel bʼa witsik bʼa jel tinan sok skʼutsjel yok jaʼik. Wa xjul jkʼujol ja sbʼajtanil ekʼele kʼeyon bʼa jun wits. Tsaʼan yajni wego waʼtikon, wajtikonsok jun autobús bʼa las 5:30 bʼa saʼan sakbʼel bʼa wajel bʼa jun najat lugar. Ekʼ jkʼutstikon jun yok jaʼ sok kʼetikon bʼa jun wits. Jelni tinan bʼa wani xkʼot man bʼa jsat ja yok ja hermano wajum bʼajtani.

Ja saʼan sakbʼel jaw, ja Harvey xcholoni sok jujuntik hermano ja bʼa lugar jaw yajni ja keʼn jcholo jtuchʼil bʼa jun yal chʼin lugar bʼa ayni kristyanoʼik bʼa wani xkʼumaniye japonés. Jun maʼ 1:00 bʼa ochkʼakʼu mixani ay mas kip, yujni jitsanxa ora mela waʼyon. Yajni jtaʼa jbʼaj soka Harvey, ja hermanoʼiki wajyetani. Ja Harvey ajiyi oxe nolobʼ yuj jujuntik rebista. Ja yeʼn sjeʼaki slojel tseʼel nolobʼ bʼa wa sjoto bʼa kada xchikin sok tixani wa xnukʼxiʼa. Ama mini jel spayawon skʼulajel ja jaw, jloʼo june. Pe ¿maʼ xa oj sloʼ ja bʼa yoxili? Keʼnani jloʼo, yujni ja Harvey mini oj kʼekonyuj kuchjel bʼa oj kokotikon ja bʼa wits ta ti tup kikʼ yuja waʼini.

Bʼa jun ekʼele, bʼa jun asamblea bʼa jun kʼakʼu, ekʼ bʼa jun jasunuk bʼa mini ja wa xmajlay. Tini kantikon bʼa snaj jun hermano bʼa ti  wa xkan bʼa stseʼel ja Naʼits bʼa Tsomjelal. Ja skulturaʼe ja amis, ja noxeli jelni tʼilan. Ja yuj, ja xcheʼum ja biajante xchapa spetsanil bʼa oj jnoxukotikon. Yuja Harvey jel latsan ay, yalakabʼ la noxukon bʼajtan. Ja hermana xchapa oxe jasunuk: jun balde bʼa cheʼel jaʼ, sok pilan bʼa yiʼoj kʼixin jaʼ sok jun tasa bʼa mi jas yiʼoj. Jelni cham kabʼ ja ti yaʼa bʼa jwera ja bʼa naʼits bʼa tini wa xyilawe ja hermanoʼik bʼa teye ja bʼa Naʼits bʼa Tsomjelal bʼa wane xchapjel ja asamblea. Jkʼanayi aya ki jun kortina ma jun jasunuk jastal jaw, ¡pe yaki jun kortina bʼa plástico bʼa wani xbʼobʼ iljukon! Jpensaraʼan ojni bʼobʼ wajkon bʼa spatik ja naʼitsi, pe tini aye jujuntik ganso bʼa pwesto aye oj stuchʼ-e ja matik wa xmojxiye soki. Anto jpensaraʼan: «Ja hermanoʼik jel latsan aye bʼa mini oj yil-e ta wanon sakʼjel jbʼaj. Chomajkil, ta mi noxiyon, ojni bʼobʼ jyajbʼese. Ja yuj ojni jkʼuluk». Sok jkʼulaniʼa.

Ja Harvey kʼot snaʼ ja hermanoʼik jelni wokol wa xkʼot man skʼujole ja yabʼal ja Dyos yujni jitsan mi snaʼawe skʼumajel juʼun; chomajkil mini ayiʼoje juʼunik ja bʼa skʼumajele. Bʼa yajel makunuk yuja mito jel ayxa kʼakʼu kʼe tsʼijbʼajuk ja ami, bʼa jani wa xyawe makunuk ja alpabeto latino, jelni lek kilatikon sjejelyile skʼumajel ja hermanoʼik ja bʼa mero skʼumale. Ja it juni aʼtel jel niwan. Pe yajni ekʼ ja tyempo, ja hermanoʼik yeʼnxani stuchʼil skʼulane estudiar. Ja bʼa jabʼil 1967 kʼe eluk juʼunik bʼa kʼumal ami sok jaxa bʼa jabʼil 1968 kʼe eluk ja La Atalaya.

Pe chomajkil, ja Gobyerno mini skʼana oj pilxuk juʼunik bʼa pilan kʼumal ta mi jaʼuk ja chino. Ja yuj, bʼa mi oj ajyuk wokol, ja La Atalaya ja bʼa ami wa x-el bʼa tuktukil pormato. Jun sjejel, bʼa jun tyempo, el ja La Atalaya tsʼijbʼunubʼal bʼa chabʼ kʼumal: ja chino mandarín sok ja amis. Ja yuj lajansok wani xchiknaji kechantani wanotikon sjejelyi chino ja kristyano. Man bʼa tyempo jaw, ja xchonabʼ ja Jyoba yaʼunejni el jitsan juʼunik ja bʼa kʼumal ami bʼa skoltajel ja kristyanoʼik bʼa oj snebʼ-e ja smeranilik bʼa Biblia (Hech.10:34, 35).

Bʼa junuk 20 jabʼil, jitsan hermanoʼik amis mi xyiʼaje ja jastik yaʼunej kujlajuk ja Dyos ja bʼa sakʼanile. Yuja mi xyabʼye stojol spetsanil  ja rasonik bʼa Biblia, jujuntik wa xkoye mulal sok ixuk winik, ma wa xyakbʼiye ma xyabʼye may ma nuez bʼa areca (ma bʼa betel). Ja Harvey yulatay jitsan kongregasyon bʼa skoltajel ja hermanoʼik bʼa oj yabʼye stojol ja jastal wa xyila ja Jyoba ja bʼa jastik jaw. June ja bʼa ulatanelik jaw, ekʼ jbʼajtikon ja jas jcholo wabʼyex ja bʼajtanto.

Ja hermanoʼik bʼa chʼin wa xyaʼa sbʼaje pwesto ajyiye bʼa stukbʼesel ja sakʼanile, pe ja mas triste jitsan miyuk. Bʼa jun tyempo bʼa 20 jabʼil, ja bʼa Taiwán ay 2,450 cholumanik, bʼa kechanxtani kan junuk 900. Ja jaw jelni ya el jganatikon. Pe wani xnaʼatikon ja Jyoba mini tʼun oj ya koʼ slekilal jun chonabʼ bʼa mi sakuk ay (2 Cor. 7:1). Yajni ekʼ ja tyempo, ja jastik wa skʼulane ajyi ja bʼa kongregasyoniki chʼayi. Stsʼakatal ja skoltanel ja Jyoba ja wego ayxa mas ja 11,000 cholumanik ja bʼa Taiwán.

Ja bʼa jabʼilik 1980, ja kongregasyonik amis kʼe tojbʼuk mas ja jastal wa xyila sbʼaje soka Dyosi. Ja yuj ja Harvey kanxani yuj mas tyempo bʼa skoltajel ja kristyanoʼik ja bʼa kʼumal chino. Jelni skʼulan gusto ja bʼobʼ skoltay jujuntik ja statame bʼa mi taʼumantiʼuke ja hermanaʼik bʼa oj kʼotuke Taʼumantiʼik. Wa xjuljkʼujol ja jastal jel gustoʼaxi yajni june bʼa yeʼnle yayi orasyon sbʼajtanil ekʼele ja Jyoba. Ja keʼn jelni cha gustoʼayon yuja bʼobʼ jkoltay jujuntik kristyano bʼa oj mojxuke soka Jyoba. Jelni cha ya gustoʼaxukon yuja bʼobʼ aʼtijukon soka bʼa naʼits Betel bʼa Taiwán, ja skerem sok ja yakʼix jun kristyano bʼa kayi estudio Biblia.

Mixa teyuk jmok ja jtatami. Yajni 59 jabʼilxa nupanelotikon, ja kala tatam Harvey kʼulaji ganar yuja cáncer, sok cham bʼa 1 bʼa enero bʼa 2010. Aʼtiji bʼa tyempo tsʼikan bʼa tʼusan mi kʼot ja 60 jabʼil. Jeltoni xnaʼa juntiro. Pe jelni gustoʼayon yuja bʼobʼ jkoltay ja yajni kʼe ja aʼtel bʼa chabʼ país. Jnebʼatikon kʼumalik, sok jaxa Harvey cha snebʼa stsʼijbʼajel, bʼa chabʼ kʼumal asiático jel wokol.

Junuk jabʼilik tsaʼan ja yajni cham ja Harvey, ja Tsome Tojwanumi spensaraʼan yuja janekxa jabʼili masni lek bʼa keʼna ja oj kumxukon bʼa Australia. Ja bʼa sbʼajtanili jpensaraʼan: «Mi xkʼana oj kakan ja Taiwán». Pe ja Harvey sjeʼaki bʼa mi nunka oj kalyabʼ miyuk ja xchonabʼ ja Jyoba. Ja yuj jtsaʼa oj kumxukon. Yajni ekʼ ja tyempo, kabʼ stojol jani mas lek ja kumxiyoni.

Ja wego tixa wanon aʼtel bʼa naʼits Betel bʼa Australasia ja bʼa semanaʼiki sok wa xcholo sok jun kongregasyon ja bʼa xchʼakulabʼil ja semanaʼik. Keʼn wa xkiʼaje bʼa oj jeyile ja matik wa xwaj yulataye ja Betel sok wa xkʼumaniye chino ma japonés, ¡sok jelni xkʼulan gusto! Pe wanxani xkʼankʼunikuj ojxa kʼot smeranil ja kʼapjelal bʼa sakʼwelali. Sok wani xkʼuʼan ja Harvey, bʼa snebʼa yaljel mini nunka miyuk ja xchonabʼ ja Jyoba, tini wa xtax ja bʼa lugar mas seguro: ja bʼa skʼujol ja Jyoba (Juan 5:28, 29).