1. ¿Jastal oja wal kʼotel ja spamilya ja Santiago?

JA Santiago, ja yermano ja Jesús, tini kʼi bʼa jun pamilya bʼa tsats wa xtax ja jastal wa xyila sbʼaj soka Dyosi. * Ja snantati, ja José soka María, jelni syajtaye ja Jyoba sok jelni skʼujolane bʼa oj yaʼteltaye lek. Ja Santiago ajyitoyuj pilan majtanal: ja sbʼankili yeʼnani oj kʼotuk ja Mesías kʼapubʼali. ¡Juni chaʼan cholal ajyiyuj ja Santiago yuja ti kʼi bʼa pamilya jaw!

2. ¿Jas rasonik ajyiyuj ja Santiago bʼa yiljel chaʼanyabʼal ja sbʼankili?

² Ja Santiago ajyiniyuj jitsan rason bʼa yiljel chaʼanyabʼal ja sbʼankili (Mat. 13:55). Jun sjejel, ja Jesús wani snaʼa sbʼaj lek ja Yabʼal ja Dyosi, pes yajni kechanto yiʼoj 12 jabʼil, jelni ya och spensar ja ansyanoʼik bʼa Jerusalén, bʼa jani jel wajel skʼujole ja Yabʼal Dyosi (Luc. 2:46, 47). Chomajkil, bʼobʼta ja Santiago aʼtijini jastal karpintero soka Jesús. Ta jachni waji, sen kʼotni snaʼ sbʼaj lek ja yermano. Ja Nathan Knorr kʼajyel wa xyala ajyi: «Yajni wala aʼtijisok jun kristyano, jelni xa nebʼa bʼa yeʼna». * Bʼobʼta ja Santiago cha yaʼani sbʼaj kuenta ke ja Jesús «och kʼiʼuk, wanxtani biboʼaxel sok lekni wa x-iljiyuj ja Dyos sok ja kristyano» (Luc. 2:52). Yuja jach ekʼi, wani xmajlaytik ke yeʼn oj kʼotuk ja Santiago ja bʼajtan snochuman ja Jesús, pe mini jach waji.

3. ¿Jastal yila ja Santiago yajni ja Jesús kʼe stul ja yaʼtel?

 ³ Yajni wan skʼulajel ja yaʼtel ja bʼa Luʼum, ja Santiago mini kʼot june ja bʼa snochumanik ja Jesús (Juan 7:3-5). Sok chomajkil, bʼobʼta ja Santiago cha yalani ja jas yala ja tuk spamilya ja Jesús, yajni yalawe: «Kʼeta slokoʼil» (Mar. 3:21). Sok mini bʼa wa xyala ta ja Santiago ti ajyi soka snan María yajni ja Jesús aji kʼe lokan ja bʼa poste bʼa yijel wokol (Juan 19:25-27).

4. ¿Jas chabʼ jasunuk oj jpaklaytik?

⁴ Tyempo tsaʼan, ja Santiago skʼuʼan bʼa Jesús sok kʼotni jun snochuman Kristo bʼa jel kisji ja bʼa kongregasyon. Ja bʼa artikulo it, oj kiltik chabʼ jasunuk wa xnebʼatik ja bʼa sjejel bʼa Santiago: 1) ¿Jas yuj jel tʼilan chʼin oj kaʼ jbʼajtik? sok 2) ¿jastal oj kʼotkotik lekil maestroʼik?

5. ¿Jastal yabʼ ja Santiago yajni ja Jesús sjeʼa sbʼajsok ja yajni sakʼwi?

⁵ ¿Jas tyempoʼil pax ja Santiago jun tojil snochuman ja Jesús? Tsaʼan yajni sakʼwita ja Jesús, «tixa sjeʼa sbʼaj soka Santiago; tsaʼan, sok yibʼanal ja jekabʼanumiki» (1 Cor. 15:7). Yajni yila sbʼaj soka Jesús tixani kʼe yil jastik chaʼanyabʼal ja bʼa sakʼanili ja Santiago. Ja yeʼn ti ajyi yajni ja jekabʼanumik ti ajyiye tsoman ja bʼa Jerusalén ja bʼa kuarto tey bʼa kʼeʼeli yajni wane smajlajel oj koʼ sbʼaje ja yip ja Dyos kʼapubʼali (Hech.1:13, 14). Mas tsaʼan, ajyiyuj ja gustoʼil bʼa oj kʼot parte ja bʼa tsome Tojwanum bʼa bʼajtan siglo (Hech. 15:6, 13-22; Gál. 2:9). Sok bʼajtanto bʼa jabʼil 62, soka stojelal ja yip ja Dyosi stsʼijbʼanyi jun karta ja matik tsaʼubʼale oj wajuke bʼa satkʼinal. Ja karta jaw wani xkatik el slekilal man jtyempotik, ama wantik smajlajel ajyel sakʼan bʼa satkʼinal ma bʼa Luʼum (Sant. 1:1). Jastalni yala ja paklanum Josefo, ja bʼa bʼajtan siglo, ja Santiago milji yuj smandar ja mero olomal sacerdote judío Anán. Ajyi toj soka Jyoba man chʼak ja sakʼanil ja bʼa Luʼum.

6. ¿Jasa stukil kʼot sjeʼ ja smodo ja Santiago yuja olomalik bʼa relijyon bʼa styempo?

⁶Ja Santiago chʼin yaʼa sbʼaj. La kiltik ja stukil ja jastal kʼot sjeʼ ja smodo ja Santiago soka jitsan olomalik bʼa relijyoni. Yajni ja yeʼn ajyiyuj meran pruebaʼik ke ja Jesús yeʼnani ja Yunin ja Dyosi, gustoxta skʼuʼan. Pe ja olomalik sacerdote bʼa Jerusalén mini jach sjeʼa ja smodoʼeʼi. Jun sjejel, mini xbʼobʼ yale ta mi meranuk ke ja  Jesús ya sakʼwuk ja Lázaro. Pe jaʼuktoma oj snaʼe ke ja Jesús jani jekubʼal yuja Jyoba, asta sleʼawe modo oj smile ja Jesús soka Lázaro (Juan 11:53; 12:9-11). Mas tsaʼan, yajni sakʼwi ja Jesús, sleʼawe modo bʼa mi oj yabʼ ja kristyano (Mat. 28:11-15). Yuja niwan wa xyaʼa sbʼaje ja olomalik bʼa relijyon it ijiye bʼa mi oj skise ja Mesiasi.

7. ¿Jas yuj jel tʼilan mok kaʼ jbʼajtik niwan?

⁷Ja jas wa xnebʼatik: Mok kaʼ jbʼajtik niwan sok la katikan bʼa a-sjekitik ja Jyoba. Jastalni jun chamel wa xbʼobʼ ya chʼuʼuybʼuk ja tolan sbenaʼil ja kaltsiltiki sok yajelkan bʼa mi lek oj aʼtijuk, ja yajel jbʼajtik niwani wani xbʼobʼ ya chʼuʼuybʼuk ja jkʼujoltiki sok wokolxa oj ya kabʼtik skʼuʼajelyi ja Jyoba. Ja fariseoʼiki yaʼawekan bʼa jel oj chʼuʼuybʼuk ja skʼujoleʼi sok ja yuj nunka skʼuʼane ja bʼa prebaʼik chikan lek ke ja Jesús yeʼnani ja Yunin ja Dyosi sok tini aysok ja yip ja Dyosi (Juan 12:37-40). Ja modoʼal jaw jel tuki yaʼakan bʼa oj chʼayujile ja smajlajel bʼa ajyel sakʼan bʼa tolabida (Mat. 23:13, 33). Jelni tʼilan la katikan ke ja Yabʼal ja Dyos sok ja yipi a-stojbʼes ja jmodotiki sok a-stoj ja jpensartiki sok ja jastik wa stsaʼatik skʼulajeli (Sant. 3:17). Yuja Santiago chʼin yaʼa sbʼaj, yaʼakan ke oj jejukyi yuja Jyoba. Sok jastalni oj kiltik, stsʼakatal yuja chʼin yaʼa sbʼaji kʼotni jun lekil maestro.

8. ¿Jasa oj skoltayotik bʼa kʼotel lekil maestroʼik?

⁸ Ja Santiago mi yiʼaj jun niwan xchapjelal. Sbʼaja olomalik bʼa relijyon ja bʼa styempo, ja yeʼn, jastalni waj ja Pedro soka Juan, jachuke jastal tuk sok «mi jel chapanuke» (Hech. 4:13). Pe kʼotni jun lekil maestro, jastalni oj kiltik yajni xkʼumantik ja libro yiʼoj ja sbʼiʼili. Jastalni ja Santiago, bʼobʼta mini ay kiʼojtik niwan chapjelal. Anima jachuk, soka skoltanel ja yip ja Jyoba sok ja chapjelal wa xyakitik ja xchonabʼi, cha ojni bʼobʼ kʼotkotik lekil maestro. La kiltik ja sjejel bʼa Santiago sok la kiltik jastik wa xbʼobʼ jnebʼtik.

9. ¿Jastal oja wal ja jastal sjeʼa ja Santiago?

⁹Ja Santiago mi ya makunuk yaljelik bʼa wokol sok mini pensarik bʼa mi x-abʼxi  stojol. Yuja it, ja kristyanoʼiki wani snaʼawe ja jas oj skʼulukeʼi sok jastal oj skʼuluke. La kiltik jun sjejel, ja jastal pasilxta sjeʼa ja Santiago ke ja snochumanik ja Kristo tʼilani oj kuchkujtik jastik bʼa mi stojoluk sok mi oj jnol jtajkeltik. Ja yeʼn stsʼijbʼan: «Wani xkalatik jel gustoʼaye ja matik kuchelyujile. Ja weʼnlexi awabʼunejex sbʼaja jastal kuchyuj ja Job sok awilunejex jastal aji koʼ slekilal mas tsaʼan yuja Jyoba, ja yuj wani xa naʼawex ja Jyoba yajxta wa x-ilwani sok jel syajulal skʼujol» (Sant. 5:11). Jastalni wa xkilatik, ja Santiago jani mero ya makunuk ja Yabʼal ja Dyos bʼa sjejel. Ya makunuk bʼa skoltajel ja kristyanoʼik ayil-e ke ja Jyoba tolabida wa xya koʼuk slekilal ja kristyanoʼik bʼa kʼuʼabʼal wa x-ajyiye jastal Job. Ja Santiago sjeʼa ja jasunuk jaw, yajel makunuk yaljelik sok sjejelik bʼa mi wokoluk yabʼjel stojol. Sok jachuk, yaʼakan bʼa jaʼ oj waj skʼujole bʼa Jyoba sok mi bʼa yeʼnuk.

10. ¿Jas jun modo oj jnebʼtikyi ja Santiago yajni wa xjeʼatik?

¹⁰Ja jas wa xnebʼatik: La jetik bʼa jun modo mi wokoluk sok la katik el bʼa yabʼal Dyos. Ja jkʼelsatiki mini jaʼuk sjejelyi ja kristyano janekʼto wa xnaʼatik, jani sjejelyi janekʼto wa snaʼa ja Jyoba sok janekʼto wa xcham skʼujol bʼa yeʼnle (Rom. 11:33). Ojni jtaʼtik ja kʼelsat jaw ta tolabida ti wa xkatik el bʼa Biblia ja jas wa xkalatiki. Jun sjejel, jaʼuktoma oj kaltikyabʼ ja kestudiantetik ja jas oj jkʼuluktik ja lek kenuktikxta, tʼilani oj jkoltaytike bʼa oj spensaraʼuke bʼa sjejelik bʼa Biblia sok bʼa oj yile jastal wa spensaraʼan sok jastal wa xyila ja Jyoba. Anto, ja jas oj nikjukeyuj bʼa yajel makunuk ja jas wa snebʼawe jani ja kʼankʼunel bʼa yajel gustoʼaxuk ja Jyoba sok mi keʼnuktik.

11. ¿Jas wokolik yiʼoje jujuntik snochuman Kristo, sok jas rason yayile ja Santiago? (Sant. 5:13-15).

¹¹Ja Santiago mini jelxi. Ja bʼa karta, wa xkilatik ke ja yeʼn altantoni ajyi ja bʼa wokolik wan ekʼel sbʼaje ja yermanoʼiki sok yayile tojelalik jaman lek sbʼaja jas tʼilan oj skʼulukeʼi. Jun sjejel, jujuntik snochumanik Kristo mini wegoxta wa xyawe makunuk ja rasoniki (Sant. 1:22). Jaxa tuki kechan lek wa xyilawe ja matik riko (Sant. 2:1-3). Jaxa tuki wokol wa xyabʼye skomjel ja jas wa xyalawe (Sant. 3:8-10). Ja nochumanik Kristo it ayiʼoje tsatsal wokolik, pe ja Santiago mi yila ke mixa xbʼobʼ koltaxuke. Yayile rason bʼa jun modo tsamalxta pe jaman lek sok stsatsankʼujolan ja matik mi lek aye soka Dyosi bʼa oj sleʼ skoltajele soka ansyanoʼik (kʼuman ja Santiago 5:13-15).

12. ¿Jastal mi oj jelxukotik yajni wa xkoltaytik jun estudiante?

¹²Ja jas wa xnebʼatik: Mok jelxukotik ja jastal wa xkilatik ja tuk, pe la jpensaraʼuktik bʼa jun modo stojol. Jitsan estudianteʼik jelni wokol xyabʼye yajel makunuk ja rasonik bʼa Biblia (Sant. 4:1-4). Bʼobʼta ojni yiʼ yujile tyempo yajelkan jujuntik smodoʼe mi lekuk sok ajyelyujile yajkʼachil smodoʼe bʼa snochumanik Kristo. Jastalni Santiago, jelni tʼilan mi oj xiwkotik bʼa oj kaltikyabʼ jun estudiante sbʼaja jas tʼilan oj aʼtijuk. Pe cha mokni jelxukotik spensarajel; la jipjkʼujoltik ke ja Jyoba ojni yijan ja matik chʼin wa xyaʼa sbʼaji sok ojni yayile ja ipal bʼa oj stukbʼes ja sakʼanile (Sant. 4:10).

13. ¿Jasa kʼot snaʼ ja Santiago? (Sant. 3:2; nota).

¹³Ja Santiago mini jelxi ja jastal wa xyila sbʼaji. Mini spensaraʼan ke yuj jaʼ yermano ja Jesús ma yuja cholalik yiʼoji masto jel tʼilan ma masto jel chaʼanyabʼal  yuja tuk snochumanik Kristo. Ja yeʼn yala yabʼye «kala kermano jumasaʼ» (Sant. 1:16, 19; 2:5). Cha mini sjeʼa ke lajansok jel toj. Jaʼuktoma, xchʼika sbʼaj ja yajni yala: «Kibʼanaltik wa xleʼa jmultik jitsan ekʼele» (kʼuman ja Santiago 3:2, sok ja nota).

14. ¿Jas yuj jel tʼilan puesto oj ajyukotik bʼa yaljel ke wani xkʼulantik payar?

¹⁴Ja jas wa xnebʼatik: La juljkʼujoltik ke jpetsaniltik mulanumotik. Mokni jpensaraʼuktik mas ekʼxelotik bʼa jun jasunuk ke yuja matik wa xjeʼatikyiʼi. ¿Jas yuj miyuki? Ta wa xchiktestikyi ja estudiante ke lajansok mi jas xkʼulantik payar, ja yeʼn ojni bʼobʼ spensaraʼuk ke mi oj lajxukyuj ja jas wa skʼana ja Dyosi. Pe yajni wa xkalatik ja smeranil bʼa ayni mi pasiluk kabʼunejtik yajel makunuk ja rasonik bʼa Biblia sok wa xcholotikyabʼ ja estudiante jastal skoltunejotik ja Jyoba bʼa stukbʼesel ja jsakʼaniltiki, wani xcha jkoltaytik bʼa oj yil ke wani cha xbʼobʼ yaʼteltay.

15. ¿Jastal ja sjejelik ya makunuk ja Santiago? (Sant. 3:2-6, 10-12).

¹⁵Ja Santiago ya makunuk sjejelik bʼa wa xkʼot man kʼujolal. Seguro jani koltajiyuj ja yip ja Dyosi, pe bʼobʼta cha jelni snebʼa jastal oj sjeʼ yajni spaklay ja sjejelik ya makunuk ja sbʼankil Jesús. Ja sjejelik ya makunuk ja bʼa skarta jelni pasilik sok chikani lek jastal wa xbʼobʼ axuk makunuk (kʼuman ja Santiago 3:2-6, 10-12).

16. ¿Jas yuj jel tʼilan oj katik makunuk sjejelik bʼa wa xkoltani?

¹⁶Ja jas wa xnebʼatik: La katik makunuk sjejelik bʼa wa xkoltani. Yajni wa xkatik makunuk sjejelik bʼa wa xkan sbʼaj, wa xkoltaytik ja kristyanoʼik bʼa oj yile ja jas wane smaklajeli. Ja jastik wa xkatik ekʼ bʼa spensareʼi oj koltajuke bʼa yajel julskʼujole smeranilik jel tʼilan bʼa Biblia. Ja Jesús yeʼnani mero ja maʼ jel snaʼa yajel makunuk sjejelik, jaxa yermano Santiago cha jachni skʼulan. La kiltik june ja bʼa sjejelik yaʼa sok la kiltik jas yuj jel xkoltani.

17. ¿Jas yuj jelni xmakuni ja sjejel kanel tsʼijbʼunubʼal bʼa Santiago 1:22-25?

¹⁷ (Kʼuman ja Santiago 1:22-25). Ja sjejel bʼa espejo jelni xkoltani yuj jitsan rason. Ja Santiago wani snaʼa lek ja jas wa xkʼan sjeʼi: ta wa xkʼana oj katik el slekilal ja yabʼal ja Dyos, mini malanukta oj jkʼumuktik, jelni tʼilan oj katik makunuk. Ja Santiago stsaʼa jun sjejel bʼa pasilxta oj  yawe slaj sbʼaj ja kristyanoʼiki: jun winik wa skʼela sbʼaj bʼa jun espejo. ¿Jasa wa xkʼan sjeʼi? Mini ay sbʼej lekbʼi jun kristyano skʼela sbʼaj bʼa jun espejo, wa xyila jun jasunuk bʼa tʼilan oj stojbʼes sok mi jas skʼulan. Cha jachni junxta, mini ay stojol ta wa xkʼumantik ja Biblia, sok wa xkʼot kiltik jun jasunuk tʼilan oj jtukbʼestik ja bʼa jmodotik sok mi jas xkʼulantik.

18. ¿Jas oxe jasunuk tʼilan oj jkʼuluktik yajni xkatik makunuk jun sjejel?

¹⁸ Yajni xkatik makunuk jun sjejel, wani xbʼobʼ jkʼuluktik jastal Santiago, skʼulajel oxe jasunuk: 1) La kiltik ke ja sjejeli akan sbʼaj soka jas wantik stajel tiʼali. 2) La katik makunuk jun sjejel bʼa pasilxta oj yawe slaj sbʼaj ja kristyanoʼiki, sok 3) la jchiktestik lek ja jas wa xkʼan jetiki. Ta wokol wa xkabʼtik spensarajel bʼa sjejelik oj kan sbʼaj, la jpaklaytik ja Índice de las publicaciones Watch Tower. Ja bʼa wa xyoloman «Ejemplos» oj jtatik jitsan sjejelik bʼa oj bʼobʼ katik makunuk. Pe la ka juljkʼujoltik ke ja sjejeliki jachuk jastal jun microfono: wani xmakuni bʼa xchiktesel lek jun jasunuk yuja tuk. Ja yuj la jkʼujoluktik bʼa yajel makunuk sjejelik sbʼaja jastik mas tʼilan wa xkʼana oj jetiki. Pe ja rason mas tʼilan kiʼojtik bʼa kʼotel lekil maestroʼik mini jaʼuk bʼa oj najuk jbʼajtik lek, jani skoltajel ja janekʼ kristyano wa xbʼobʼi bʼa oj kʼotuke parte ja bʼa spamilya jel gustoʼay ja Jyoba.

19. ¿Jastal wa xjeʼatik ke wa xyajtaytik ja jpamilyatik bʼa kermanotik yaʼtijumik Dyos?

¹⁹ Meran mini ajyelukujtik ja cholal bʼa kʼiʼelsok jun kermanotik bʼa toj, pe ayni kiʼojtik ja niwan cholal bʼa yaʼteltajel ja Jyoba sok jun niwan pamilya bʼa kermanotik yaʼtijumik Dyos. Wani xbʼobʼ jetikyile ja syajal jkʼujoltik yajel ekʼ tyempo soka yeʼnle, snebʼjel bʼa yeʼnle sok aʼtel lajan soka yeʼnle ja bʼa aʼtel bʼa xcholjel sok sjejel. Yajni wa xkʼujolantik snochjel ja sjejel bʼa Santiago ja bʼa jastalotiki, ja bʼa jas wa xkʼulantiki sok wa xjeʼatiki, wa xkatikyi stoyjel ja Jyoba sok wa xkoltaytik ja kristyanoʼik bʼa meran wa skʼanawe oj mojxuke soka kala Tatik bʼa satkʼinali.