Jel och tsenukon. Mini xpensaran ta ja kamigo ay srelijyon. Jobʼoyi, «¿jaxa naʼa ja weʼn sbʼaja Biblia?». Mini jas yala. Pe tsaʼan yalakabʼ ke ja snani testigo bʼa Jyoba sok jeʼubʼalyi jujuntik jastik. Jkʼanani oj jnaʼ sok kala yabʼ a-xcholkabʼ mas.

Tardexani lek chʼaktikon loʼil. Ja kamigo xcholokabʼ ke ja Biblia wa xyala ke ja Satanás yeʼn ja mandaranum ja bʼa luʼumkʼinal (Juan 14:30). Bʼobʼta ja it mixa ajkʼachuk bʼa weʼna, pe bʼa keʼna jaʼi sok jelni cham kabʼ. Tolabida kabʼunej ke ja mandaranum ja bʼa luʼumkʼinal it juni Dyos jel lek sok toj. Pe ja jaw mini syaka sbʼajsok ja bʼa jas kilunej. Ama kechanto 26 jabʼil kiʼoj, ayni jitsan jastik bʼa wa xya cham jkʼujol.

Ja jtati wa syama abyonik ajyi ja bʼa Fuerza Aérea bʼa Estados Unidos. Man jchʼinil wa xnaʼa ja yixtalanel jun guerra jelni meran. Ja soldadoʼik chapane, sok kechanta oj stʼene jun bʼoton bʼa oj sjip-e jun bomba nuclear. Ja jabʼilik ajyiyon bʼa universidad bʼa California jelni wokol yuj smul ja guerra bʼa Vietnam. Wala koltaniyon ja bʼa marchaʼik bʼa estudianteʼik, ja policiaʼik wa xyiʼaj jpatiktikon sok garroteʼik, sok tʼilani wa xpakatikon ajnel bʼa wokolxa wa xkiʼajtikon ikʼ sok mixa la ilwanitikon lek yuja gasik lacrimógeno. Juni tyempo jel wokol. Wa smilawe ja politikoʼik sok ajyi marchaʼanelik sok niwak kʼumalik. Ja kristyano tuktukil ja spensar yiʼoje, sok mini xnaʼa jas yuj.

Ja bʼa 1970 waj aʼtijukon ja bʼa costa norte bʼa Alaska, bʼa jkʼulan ganar jitsan takʼin. Tsaʼan jkʼulan biajar bʼa Londres (Inglaterra), jmana jun jmoto sok wajyon ja bʼa lado sur ama mi xnaʼa bʼa oj kʼotkon. Ixawik tsaʼan kʼotyon bʼa África. Ja bʼa bʼeji jnaʼa sbʼaj jitsan kristyano ke jastalni ja keʼn, wani skʼanawe oj spak-e ajnel yuja wokolik wan ekʼeli.

Spetsanil ja jas kilunej sok kabʼunej ya jpensaraʼuk ke ja Biblia ayni yiʼoj rason yajni  wa xcholo ke ja luʼumkʼinal jani wan yajel mandar jun ikʼ ason bʼa jel malo. Pe wani xkʼana oj jnaʼ bʼay ja Dyos bʼa spetsanil ja jastik it.

Jujuntik ixaw tsaʼan jtaʼa ja sjakʼjel. Yajni ekʼ ja tyempo, kʼot jnaʼ sbʼaj sok jyajtay jitsan ixuk sok winik bʼa toj ajyele soka Dyos smeranil bʼa chikan jas wokol.

Yajni kumxiyon bʼa Londres, jleʼa ja snan ja kamigo, sok ja yeʼn yaki jun Biblia. Ekʼ ja tyempo wajyon bʼa Ámsterdam (Países Bajos). Jun kʼakʼu yajni wanon skʼumajel ja Biblia bʼa yijlabʼ lus ja bʼa calle. Jun Testigo ekʼi sok skʼapa sbʼaj xcholjel kabʼ mas. Tsaʼan yajni ti ajyiyon bʼa Dublín (Irlanda), wajyon ja bʼa naʼits Betel bʼa testigoʼik bʼa Jyoba. Jkʼojtsin ja bʼa mero puerta, yawe ochkon, sok ti tiw jnaʼa sbʼaj ja Arthur Matthews, jun hermano bʼa jel yiʼoj experiencia. Kalyabʼ ke wa xkʼana skʼulajel estudiar ja Biblia, sok yalani oj yaki jun estudio.

Jel xkʼulan gusto ja jas wanon snebʼjel, sok mini xbʼobʼ kakan skʼumajel ja libroʼik sok ja rebistaʼik wa xyawe eluk ja Testigoʼik. Pe cha wani xkʼuman ja Biblia. Ja bʼa reunionik, jelni cham xkila ke asta ja yal untiki wa snaʼawe ja sjakʼjel ja bʼa sjobʼjelik bʼa jitsanxa jabʼil wan yajel sbʼaje ja matik jel chapane ja bʼa luʼumkʼinal. Ja bʼa jas yuj ay ja jastik mi lekuk, machunkiluk ja Dyos sok ta ayto jas wa xkan sakʼan yajni wa xcham june. Ja kamigoʼik Testigoʼe, sok ja jaw jelni lek, yujni mi maʼ xnaʼa sbʼaj pilan ja bʼa país. Skoltayone syajtajel ja Jyoba sok ajyelkuj ja kʼankʼunel bʼa skʼulajel ja jas wa skʼana.

Ja bʼa 1972 kiʼaj jaʼ. Jun jabʼil tsaʼan ochyon precursor sok wajyon bʼa jun chʼin kongregasyon bʼa Newry (Irlanda del Norte). Jkʼulan rentar jun yal cabaña tojbʼelsok ton bʼa chʼayanxa lek wa xkan ja bʼa wits. Yuja mojan kiʼoj jujuntik wakax, tini wa xwaj kʼul ensayar tiw ja jloʼilik. Yajni wane okʼel, lajansok wani smaklayone. Ama mi xyalwekabʼ mu, pe wani skoltayone oj kan jkʼel ja auditorio. Ja bʼa 1974 kʼulajiyon nombrar precursor especial; ja jmoji jani waj ja Nigel Pitt, ke man wego kʼotelto jun lekil kamigo.

Ja bʼa tyempo jaw, ja bʼa Irlanda del Norte jel ja tiroʼanel. Jujuntik kristyano wa xyalawe ke jani «ja slujmal bʼa bombaʼik sok ja balaʼik».  Ja tiroʼanel bʼa calleʼik, ja wa xtujkʼaniye, sok ja wa sjipawe bomba jani wa skʼulane kada kʼakʼu. Spetsanil ja it jani yuja ayiʼoje wokol bʼa relijyon sok bʼa politika. Pe ja marchaʼanumik sok ja katolikoʼik wa snaʼawe ke mi xchʼika jbʼajtikon bʼa politika, ja yuj bʼobʼni jcholtikon sok mi jel xiwelaʼuk sbʼaj. Ja matik wa xcholotikon yabʼ tikʼanxta wa xyalawe mok wajkotikon bʼa jun lugar yujbʼi ay jas malo oj ekʼuk.

Ama jachuk, ayni ekʼele jtʼaspuntikon jastik xiwela sbʼaj. Jun kʼakʼu wajyon soka Dennis Carrigan, bʼa cha kʼotel precursor, bʼa xcholjel bʼa jun lugar mojan. Ja tiw mito ay Testigo, sok kechanto jun ekʼele wajelotikon. Jun ixuk sleʼa jmultikon ke kʼotelotikon soldadoʼik Británico bʼa nakʼan aytikon, bʼobʼta jani yuja mila kʼumanitikon jastal wa xkʼumaniye ja irlandés. Jel xiwtikon. Wa xnaʼatikon ja kechanta oja jeyi lekila modo ja soldadoʼik ojni miljan ma oj tujkʼajuk jawa xijkʼan. Ja Dennis sok ja keʼn wantikon smajlajel ja autobús, mi maʼ teya sok jel ja cheʼej. Anto kilatikon jun karro wan mojxeljan ja bʼa cafetería bʼa sleʼa jmultikon ja ixuk. Ja yeʼn eli sok och loʼilanuk soka chabʼ winike jaw bʼa karro, sok tajkelxta xchʼutuwotikon. Tsaʼan ja winike jaw takalxta jakye ja bʼaytikon sok sjobʼowekitikon jas ora wa x-ekʼ ja autobús. Yajni eljul ja autobús, loʼilaniye soka choper, pe mi bʼobʼ kabʼtikon ja jas yalawe. Kechantani keʼntikon ja pasajero, ja yuj wani xkʼuʼantikon ke wa skʼanawe oj yawe elkotikon ja bʼa lugari bʼa ay jas oj skʼulkitikon. Pe mini jas ekʼ jbʼajtikon. Yajni koyon ja bʼa autobús, jobʼoyi ja choper: «Jaxa winike jaw, ¿jasa wa skʼanawe?». Ja yeʼn yala: «Mok chamuka kʼujolex. Jcholota yabʼye machunkilukex. Mi jas oj ekabʼajex».

Ja bʼa 1976, bʼa jun asamblea bʼa distrito a kʼulaxi bʼa Dublín, ti jnaʼa sbʼaj ja Pauline Lomax, jun precursora especial bʼa Inglaterra bʼa wan ulatanel. Juni hermana takʼan, chʼin wa xyaʼa sbʼaj sok tsamal. Ja yeʼn soka yermano, Ray, snaʼawe ja smeranil man xchʼinile. Jun jabʼil tsaʼan, ja Pauline sok ja keʼn nupanitikon, sok kʼotelotikonto precursor especial ja bʼa Ballymena (Irlanda del Norte).

Bʼa jun tyempo aʼtijitikon biajante ja bʼa Belfast, Londonderry sok tuk lugarik bʼa jel xiwela sbʼaj. Jelni cham kilatikon ja skʼuʼajel yiʼoje ja kermanotik sok bʼa oj yaʼteltaye ja Jyoba tʼilani yawekan ja skʼuʼajel jel tsats yiʼoje ajyi, ja ilkʼujol sok ja wanta stsawaniye. Chikani lek ke wani ajel koʼ slekilale yuja Jyoba sok wa xtalnajiye.

Ti ajyiyon lajune jabʼil bʼa Irlanda. Bʼa 1981 lokjitikon ja bʼa eskuela 72 bʼa Galaad. Yajni chʼak ja eskuela, jekjitikon bʼa Sierra Leona (África Occidental).

Ajyitikon bʼa jun naʼits sok 11 misionero bʼa jel lek smodoʼe. Ayni kiʼojtikon jun kosina, oxe baño, chabʼ regadera, jun telepono, jun lavadora sok jun secadora. Ja lusi jel xwaj kada rato sok junta chʼaykʼujol. Ja bʼa yolom naʼitsi jel ja chʼoʼojik, sok ja bʼa yibʼeli ti wa x-och ja chej chanik.

Ama ja tiw mi jel xtax ja jastik junuk, pe jelni xkatikon el slekilal ja bʼa xcholjel. Ja kristyano wa skisawe ja Biblia sok wa smaklaye lek. Jitsan skʼulane estudiar sok ochye Testigo.  Ja kristyano ja bʼa lugari wa xyawe jbʼiʼiluk «señor Robert» sok jaxa Pauline, «señora Robert». Pe mas tsaʼan masxani kʼe aʼtijukon soka naʼits Betel, ja yuj mixa jela elyon ja bʼa xcholjel. Anto kʼe kʼumajuk ja Pauline «señora Pauline» sok jaxa keʼn, «señor Pauline». Ja yeʼn jelni sgusto yuja tukbʼi ja jastal wa xkʼumaji.

Jitsan hermano pobreʼe, pe ja Jyoba tolabida yayi ja jas wa xmakuniyujile, sok ay ekʼele bʼa modoʼik jel chamyiljel (Mat. 6:33). Wa xjul jkʼujol bʼa jun hermana kechan yiʼoj stakʼin bʼa smanjel ja swaʼel ja bʼa kʼakʼu jaw sok ja bʼa yuntikil. Ja yeʼn yayi yibʼanal ja janekʼ yiʼoj jun hermano maloʼay ke wa xmakuniyuj anik sbʼaja chamel malaria pe mey yiʼoj stakʼin bʼa oj sman. Ja kʼakʼu jaw, jun ixuk waj bʼa snaj ja hermana sok stupu bʼa oj jixjuk. Ja bʼa jastik jaw jelni tikʼan x-ekʼi.

Ajyitikon bʼalune jabʼil bʼa Sierra Leona. Pe mas tsaʼan jekjitikon bʼa Betel bʼa Nigeria, bʼa jel niwan. Jani junxta kaʼtel jkʼulan jastal ja bʼa Sierra Leona, pe bʼa Pauline tukbʼini sok wokolani. Ja ajyi wa xcholo 130 ora ja ixaw sok ajyi yestudiante bʼa wa xkʼiye pe ja wego kechanxta wa x-ajyi bʼa jun yal kuarto bʼa stojbʼesel kʼuʼalik kada kʼakʼu. Wokolni yabʼ, pe mas tsaʼan yabʼ stojol ke ja hermanoʼik jelni xyaʼawe tsʼakatal ja jas wa skʼulan sok jani waj skʼujol ja janekʼ wa xbʼobʼyuj bʼa stsatsankʼujolajel ja tuk betelita.

Ja kultura bʼa Nigeria yajkʼachilto bʼa keʼntikon, sok jeltoni jas oj jnebʼtikon. Wa xjul jkʼujol jun ekʼele jun hermano waj ja bʼa kopisina bʼa skʼulajelki presentar jun hermana ajkʼachto kʼotel bʼa Betel. Ja keʼn jacha ja jkʼabʼ bʼa skʼulajel saludar, pe ja yeʼn koʼ mekʼan. Jel cham kila, sok wegoxta juljkʼujol ja jas wa xyala ja Hechos 10:25, 26 sok ja Apocalipsis 19:10. Jobʼo jbʼaj: «¿Jas oj jkʼuluk? ¿Ay maʼ jas oj kalyabʼ?». Pe tsaʼan jpensaran: «Ta lokji bʼa Betel yujni wanxa snaʼa ja jas wa xyala ja Biblia».

Ama jel tuk kabʼ, jnochotoniyi loʼil, sok mas tsaʼan jpaklay sbʼaja tema jaw. Kʼot jnaʼ ke ja hermana kechanta wan snochjel jun kostumbre bʼa jujuntik lugar ja bʼa país. Ja winike cha wani xkoye mekʼan. Juni modo bʼa sjejel kiswanel, sok mi bʼa yajelyi stoyjel june. Pes ja bʼa Biblia wa staʼa tiʼal jujuntik ekʼele juntikxta  jastal jaw (1 Sam. 24:8). ¡Jelni lek yuja mi jas kala yabʼ ja hermana bʼa tuk oj yabʼ!

Jnaʼatikon sbʼaj jitsan hermano ja bʼa Nigeria bʼa sjeʼawe ayiʼoje jun tsatsal skʼuʼajel ja bʼa sakʼanile. June bʼa yeʼnle jani ja Isaiah Adagbona. b Ja yeʼn snaʼa sbʼaj ja smeranil man skeremil sok tsaʼan aljiyabʼ ayiʼoj lepra. Jekji bʼa jun lugar wa x-ajyi kristyanoʼik ayiʼoje lepra, pe kechani yeʼn ja Testigo. Ama yuja kontraʼanel, skoltay mas ja 30 kristyano ayiʼoje lepra bʼa ochel Testigo sok ya kujlajuk jun kongregasyon ja tiw.

Ja bʼa 1996 jekjiyon bʼa Kenia bʼa oj aʼtijukon bʼa Betel. Mito la kumxiyon ja bʼa país ke jkʼulan ja biaje bʼa stukbʼes ja jsakʼanil sok jtaʼa tiʼal ja bʼa skʼeʼulabʼil. Ja bʼa Betel ajyi kulatikon bʼa jel tuk smodoʼe: jun tikʼe machin sbʼiʼile cercopiteco verde. Yajni ja hermanaʼik wa xyiʼaje och sat tekʼulik, ja machinik jaw wa xyiʼaje. Jun kʼakʼu, jun hermana yakan jaman ja sbentana bʼa skuarto. Yajni kumxi, staʼa jun pamilya machin wane lek yabʼjel ja waʼelik staʼawe. Ja yeʼn awani sok el ajnel. Jaxa machinik cha awaniye sok xiwelxta elye ja bʼa bentana.

Ja Pauline sok ja keʼn kʼe jkoltaytikon jun kongregasyon bʼa kʼumal suajili. Mini ekʼ mas tyempo yalawekabʼ oj ka ekʼuk ja Estudio de Libro de Congregación (ke ja wego wa sbʼiʼilan Ja spaklajel ja Biblia soka kongregasyon). Pe mitoni jela kʼumaniyon suajili. Bʼajtanxa wa xkʼulan estudiar ja impormasyon bʼa oj bʼobʼ jkʼumuk lek ja sjobʼjelik. Ta ay maʼ sjakʼa jun jasunuk mi jachukuk jastal mero tsʼijbʼunubʼal, mini xkabʼ stojol. Jelni wokol, sok jel tuk kabʼ yuja hermanoʼik. Pe jelni cham kabʼ ja spasensyaʼe sok ja chʼin yaʼa sbʼaje bʼa skʼulanone aseptar.

Mini ajyitikon jun jabʼil ja bʼa Kenia. Ja bʼa 1997 lokjitikon bʼa Betel bʼa Brooklyn (Nueva York). Ja wego tixa aytikon bʼa jun país jel riko, bʼa bʼobʼta cha juni wokol (Prov. 30:8, 9). Pe ja hermanoʼik cha jelni yiʼoje skʼuʼajel. Mini xyawe makunuk ja styempoʼe, ja sjastik sbʼaje bʼa oj kʼeʼuke riko, jaʼuktoma jani wa skoltaye ja aʼtel ja bʼa xchonabʼ ja Jyoba.

Ja bʼa jabʼilik ekʼeli, kilunejtikon ke ja hermanoʼik wa sjeʼawe skʼuʼajel bʼa chikan jas wa x-ekʼ sbʼaje: bʼa Irlanda, ama yuja tiroʼanel; bʼa África, ama yuja pobreʼil sok ja ajyel najat, sok ja bʼa Estados Unidos, ama yuja jel ja jastik junuk. Jelni maʼ xgustoʼaxi ja Jyoba ja wa xyila ja yaʼtijumik ke wa xyajtaji bʼa chikan jas wa x-ekʼ sbʼaje.

Jelni wego ekʼeljan ja jabʼili, ma jastalni wa xyala ja Job 7:6, ‹jelni wego ekʼel jastal wa xnijki jun yamkʼabʼal bʼa jalbʼanel›. Ja wego ti wantikon aʼtel ja bʼa mero yechalil wa xkʼelxi ja kaʼteltik, bʼa Warwick (Nueva York). Cha wantikon aʼtelsok matik meran wa xyajtaniye. Jelni xyakitikon gusto skʼulajel ja janekʼ wa xbʼobʼkujtikon bʼa skoltajel ja jReytik Jesukristo, ke tʼusanxta skʼana oj yayi stsʼakol ja matik toje (Mat. 25:34).