MAN tyempo najate, ja israʼelenyoʼik kʼajyel wa xyaʼawe takʼin bʼa skoltajel ja relijyon smeranili. Pe ja bʼa styempo ja Jesús ja judíoʼik tʼilani wa stupuwe jitsan kontribusyonik sok ja jaw jelni aji wokolanuk ja bʼa sakʼanile.

Yibʼanal ja Judíoʼik bʼa ayxa sjabʼile, tʼilani oj stup-e nalan siclo (chabʼ dracma) bʼa skoltajel ja tabernáculo sok mas tsaʼan jaxa kʼot ja templo. Ja bʼa bʼajtan siglo, ja takʼin jaw wa xmakuni bʼa stalnajel sok yajel majtanalik ja bʼa templo ya kʼeʼuk ja Herodes. Jujuntik judíoʼik sjobʼoweyi ja Pedro jasa wa spensaranʼan ja Jesús sbʼaja kontribusyon it, ja Kristo yala mini maloʼuk stupjel. Ja yuj yala yabʼ ja Pedro oj sle jun sat takʼin bʼa oj stupe (Mat. 17:24-27).

Ja bʼa tyempo jaw, ja xchonabʼil ja Jyoba cha tʼilani oj stup ja diezmo, wa xkʼan kaltik yajel jun lajune parte ja sbʼaʼal ja yalaje ma ja stakʼine (Lev. 27:30-32; Núm. 18:26-28). Ja olomalik bʼa relijyon tikʼanxtani wa skʼanawe aʼaxuk ja lajune parte bʼa yibʼanal ja sbʼaʼal ja alaji, bʼa ti chʼikan ja «arabueno, hasta eneldo, hasta cominos». Ja Jesús mini skʼulan jusgar ja kontribusyon jaw, jani ja jastal chabʼ kara aye ja escribaʼik sok ja fariseoʼik (Mat. 23:23).

Chomajkil ja judíoʼik tini aye bʼa yibʼ skʼabʼ ja romanoʼiki, ja yuj tʼilani oj cha stup-eyi jujuntik kontribusyon ja yeʼnleʼi. Jun sjejel, ja matik ay sluʼume tʼilani oj yaʼe jun kontribusyon bʼa wa xbʼobʼ stup-e sok takʼin ma sok jastik junuk. Ta ja yeʼnle stuluwe 100 kilo ja bʼa sbʼaʼal ja alaji, tʼilani oj yaweyi junuk 20 ma 25 kilo ja romanoʼiki. Ja judíoʼik cha tʼilani oj yaʼe jun kontribusyon kada jujune. Ja fariseoʼik sjobʼoweyi ja Jesús ta lekni oj stup-e ja kontribusyon it sok ja yeʼn sjeʼayile jastal tʼilan oj yil-e ja kontribusyon it soka yaljelik it: «aahuic yi ja César ja ba sbaji, jaxa jas sbaj ja Diosi, aahuic yi» (Mat. 22:15-22).

Ja xchonjel jastik junuk bʼa wa x-och ma wa x-el bʼa jujuntik lugar cha wani stupuwe kontribusyon. Ja kontribusyonik it tini wa stupuwe bʼa wa xjijli ja barkoʼik, bʼa puenteʼik, bʼa desbioʼik ma ja bʼa wa x-ajyi ochel ja bʼa chonabʼik ma bʼa merkadoʼik.

Ja janekʼ kontribusyonik wa stupuwe ja chonabʼ yuja tini aye bʼa yibʼ skʼabʼ ja romanoʼiki jelni wokol bʼa yeʼnle. Jastalni wa xyala ja Tácito, jun paklanum bʼa Roma ja bʼa smandaranel ja Tiberio, yajni ja Jesús ti ajyi ja bʼa luʼumi, «ja chonabʼik bʼa Siria sok bʼa Judea bʼa jel tʼenubʼale yuja kontribusyoniki, wani skʼanawe bʼa akoʼuk ja kontribusyoniki».

Ja jastal wa stsomowe ja kontribusyoniki mastoni wa x-aji wokolanuke ja judíoʼik. Ja aʼtel bʼa stsomjel kontribusyonik wa xtupxiʼi, wani xyiʼajekan ja maʼ mas wa yaʼa ja stakʼini. Jaxa yeʼnle wani xyawe el slekilal. Chomajkil, wa stupuwe ja tuk bʼa oj waj stsome ja takʼini; sok jaxa yeʼnleʼi cha wani xyawe el slekilal. Ja Zaqueo lajansok jani june ja bʼa kristyanoʼik jaw bʼa ayiʼoj stsoma kontribusyon (Luc. 19:1, 2). Jakʼa yuj ja chonabʼi jelni tajkel aye sok wa xyilkʼujolane ja tsoma kontribusyoniki.