Ja jas ekʼi stukbʼes ja jsakʼanili, skoltayon bʼa oj kʼe jleʼ ja Kʼulumani. Pe bʼajtanto oj kal ja jas ekʼ ja bʼa akual jaw jel kʼikʼi, oj cholawabʼyex ja jsakʼanil yajni chʼinonto bʼa skoltayon ja bʼa jastal wa xpensaraʼani sok bʼa yiʼajon och xchapjel ja jkʼujol bʼa slejel ja Dyosi.

Pojkiyon bʼa jabʼil 1937 bʼa Guesnain, jun chonabʼ takin kʼinal wa xtax ja bʼa norte bʼa Francia. Ja jtati wa x-aʼtiji bʼa jun mina bʼa carbón sok sjeʼaki ja jel tʼilan oj aʼtijanani. Cha sjeʼaki ja jastal jel tsʼikan ajyel ja bʼa toji. Ja yeʼn wa sleʼa modo skoltajel ja mineroʼik ja bʼa yaʼtele bʼa jel peligro wa ajyi ja sakʼanileʼi, ja yuj tini chʼikan bʼa jun partido sok wa xwaj ja bʼa marchaʼanel. Cha jel xtajki soka jastal wa sjeʼawe smodoʼe ja sacerdoteʼik ja bʼa chonabʼi. Ama tojbʼel lek ja bʼayeʼi, wani skʼanaweyi takʼin sok waʼelal ja mineroʼik bʼa jel pobreʼe. Soka jastal wa sjeʼa ja smodoʼe ja jtati mini tʼun skisa bʼa nunka sjeʼaki bʼa relijyon. Cha mini tʼun xkalatikon bʼa Dyos.

Yajni wanon kʼiʼeli, kabʼ jastal och ajyukuj mas ja ilkʼujol ja bʼa mi tojuki. Mini xkuchkuj ja  jastal wa xyixtalane jujuntik ja matik jakele bʼa tuk pais bʼa teye bʼa Francia. Jel xkʼulan gusto ajyele sok ja yuntikile ja matik jakele bʼa tuk paisi sok wala tajniyon soke pelota. Cha ja jnani ti jakel bʼa Polonia. Ja keʼn wani xkʼana junxta oj kil jbʼajtik sok oj ajyuk lamanil soka kristyanoʼik bʼa tuk rasaʼiki.

Ja soldadoʼik skʼanaweki oj ochkon soldado bʼa 1957, jach elyon ja bʼa wits Argelia ja bʼa akual jaw bʼa jtaʼa tiʼal ja bʼajtanto. Tsaʼan yajni yala «¡ay Dyos, koltayon!», jtaʼa bʼaj sok jun burro bʼa yoj kʼul, pe mini jaʼuk ja jkontra. ¡Xlikiki kabʼ wajyon! Pe ja experiencia it sok ja guerra ya jpensaraʼuk sbʼaja jsakʼanili: ¿jas yuj teyotik il?, ¿wan maʼ xchamskʼujol ja Dyos yuj keʼntik?, ¿oj ma kʼot jun kʼakʼu oj ajyuk meran lamanil?

Ekʼ ja tyempo, yajni waj kulatay ja jnantati, jnaʼa sbʼaj jun taʼumantiʼ bʼa Jyoba. Yaki ja juʼun ja bʼa La Sainte Bible, jun traducción católica bʼa francés. Kʼe jkʼumuk ja yajni kumxiyon ja bʼa Argelia. Jun teksto bʼa kan ya jpensaraʼuk jani ja Apocalipsis 21:3, 4, bʼa wa xyala: «Ja snaj bʼa karpa ja Dyosi teysok ja kristyano. [...] Sok oj skusyi ja yalel sateʼi, sok mixani oj ajyuk chamelal, mixani tristeʼil, mini mebʼa okʼel sok mini syajal. Ja jastik mi lekuk wa x-ekʼ ajyi chʼayta snajel». * Mini bʼa jkʼumunejuk jastal it. Ja yuj, wa xjobʼo jbʼaj ta merani ja jaw. Ja tyempo jaw, mini tʼun jas wa xnaʼa bʼa Dyos cha mini bʼa Biblia.

Tsaʼan yajni chʼak ja kaʼtel bʼa soldado bʼa 1959, jnaʼa sbʼaj jun Taʼumantiʼ sbʼiʼil François, bʼa sjeʼaki jitsan ja smeranil bʼa la Biblia, jastal ja Dyos sbʼiʼil Jyoba (Sal. 83:18). Cha xcholo kabʼ ja Jyoba ojni xchʼay snajel ja jastik bʼa mi tojuk ja bʼa luʼumkʼinali, ja oj ya pax jun kʼachinubʼ ja luʼumi sok oj ya kʼot smeranil ja jas skʼapunej ja bʼa Apocalipsis 21:3, 4.

Ayni lek sbʼej kabʼ ja smeranilik it sok kʼot man jkʼujol. Pe cha jelni ya tajkukon ja sacerdoteʼik sok jkʼanani bʼa yajel ekʼyi ja matik ay chaʼan yaʼtel yuja wa sjeʼawe jastik junuk bʼa mi ti eleluk bʼa Biblia. Chikani lek bʼa jato kiʼoj ja jastal wa spensaraʼan ja jtati, sok wego wa xkʼana ay jas oj jkʼuluk.

Sok ja skoltanel ja François soka tuk Taʼumantiʼ, och jkom ja jastal wala taxyoni. Ja ajkʼach kamigoʼik it xcholowe kabʼ ja yaʼtijum Dyos mi xbʼobʼ skʼuluke jusgar ja kristyanoʼiki, jani oj ixuk yile och ja smajlajel wa skʼapa ja lekil yaljelik sbʼaja sGobyerno ja Dyosi. Jani ja aʼtel jaw skʼulan ja Jesús sok ja bʼa sjeka skʼulajel ja snebʼumaniki (Mat. 24:14; Luc. 4:43). Cha tʼilani jnebʼa tsamal skʼumajel sok skisjel ja kristyano, chikan jas skʼuʼajel yiʼoje. Ja Biblia wa xyala, «jun yatjum ja Cajualtiqui mi sbejuc oj ya qʼue pleito. Sbej ni yaj oj yab spetzanil ja smoji»(2 Tim. 2:24).

Kaʼakan ja bʼa jas mi lekuk ja bʼa jsakʼanili sok kiʼaj jaʼ jastal taʼumantiʼ bʼa Jyoba bʼa 1959 bʼa jun asamblea bʼa circuito. Bʼa ti jnaʼa sbʼaj jun hermana akʼixto bʼa jel jkʼulan gusto. Bʼa sbʼiʼilan Angèle. Kʼe kulatay ja bʼa skongregasyoni, sok nupanitikon bʼa 1960. Juni lekil ixuk, jun lekil cheʼumal, bʼa juni tsamal majtanal yaki ja Jyoba (Prov. 19:14).

Snajtil ja bʼa jabʼiliki ekʼtajani, jnebʼunej jitsan sjejelik bʼa jel tʼilan sbʼaja hermanoʼik ayxa yiʼoje experiencia. Ojni kal june ja bʼa mas tʼilani, bʼa oja kʼul lek jun cholal bʼa jel wokol, tʼilani chʼin oja waʼabʼaj sok snochjel ja yaljelik bʼa jel bibo wa tax bʼa Proverbios 15:22, bʼa wa xyala: «Wani xlajxi yajni ay jitsan akʼa rason».

Ja bʼa 1964, kʼe kil bʼa ayni yiʼoj rason ja yaljelik bʼa Biblia. Ja bʼa jabʼil jaw, aji ochkon jastal biajante bʼa circuito, ja yuj kʼe kulatay ja kongregasyonik bʼa stsatsankʼujolajel ja hermanoʼik sok skoltajele ja bʼa yaʼteltajel ja Dyosi. Pe aytoni kiʼoj 27 jabʼil sok mito jel kiʼoj experiencia. Ja yuj ay ekʼele mi stojoluk ja jas wa xkʼulani. Chomajkil, jleʼa modo bʼa oj jnebʼ bʼa yeʼnle. Sok cha jnebʼani jitsan sjejelik bʼa jel chaʼanyabʼalil ja bʼa rasonik yaweki ja hermanoʼik jel chapaneʼi.

Jakni jpensar jun sjejel. Tsaʼan yajni chʼak kulatay sbʼajtanil ekʼele june ja bʼa kongregasyon bʼa París, jun hermano bʼa takʼanxa sjobʼoki ta oj bʼobʼ loʼilanukotikon jach jtuchʼiltikon. «Jastal miyuk», kala yabʼi.

«Louis, yajni jun loktor wa xkʼot bʼa jun naʼits, ¿matik oj waj yulatay?», sjobʼoki.

«Jani matik maloʼayi», jakʼayi.

«Jachukniʼa, sjakʼaki. Pe kilunej jani mas wa xwa ekʼ tyempo soka hermanoʼik bʼa tsats aye ja bʼa yaʼteltajel ja Dyos, jastal ja olomal bʼa kongregasyon. Ay jitsan hermanoʼik ja bʼa kongregasyon bʼa ajkʼacheto, jel xkʼixwiye, ma elel sganaʼe. Wa xkʼuʼan jel oj tsatsankʼujolajuke yajni xa pila yile tyempo ma yajni la waj bʼa snaje sok waʼel soke».

¡Juni rason jel chaʼanyabʼalil yaki ja ala hermano it! Jelni snika jkʼujol yuja yajtanel yiʼoj sbʼaja yal xchejik ja Jyoba. Ja yuj jtukbʼes ja jmodo sok tixta kʼe ka makunuk ja jas yala kʼabʼi. Janekʼto tsʼakatal wa xkayi ja Jyoba yuja ay hermanoʼik jastal yeʼn.

Ja bʼa jabʼilik 1969 sok 1973, ajiki ja cholal bʼa skʼeljel ja opisinaʼik sbʼaja waʼelalik ja bʼa chabʼ Niwan tsomjelal wa xjakye bʼa tuktukil paisik ja bʼa xchonabʼil bʼa ti kʼulaxi bʼa Colombes (París). Ja bʼa asamblea bʼa 1973, jmaklʼaytikon 60.000 kristyano bʼa joʼe kʼakʼu. Ojni bʼobʼ kal wala xiwyon. Pe jun ekʼele mas ja jasa oj koltanuk bʼa oj elkʼot lek spetsanil jani  snochjel ja yaljelik bʼa Proverbios 15:22: skʼanjel yile rason ja matik wanxa snaʼaweʼi. Jleʼa ja skoltanele ja hermanoʼik yaʼtijum Dyos sok bʼa takʼanexa bʼa ayiʼoje experiencia ja bʼa wa xtojbʼi waʼelali. Cha jleʼawe hermanoʼik bʼa wa xchonowe bʼakʼet, bʼa wa stsʼunuwe jastik junuk, bʼa wa x-aʼtijiye bʼa kosina sok bʼa jel snaʼawe manbʼanel. Sok ja skoltanele bʼobʼ jkʼuluktikon ja niwan aʼtel jaw.

Ja bʼa 1973, ja jcheʼum sok ja keʼn ajikitikon ja lokjelal bʼa aʼtel bʼa Betel bʼa Francia. Ja bʼajtan cholal ajiki cha mini jel pasiluk waji. Tʼilan jleʼa modo bʼa yajel kʼot yile ja juʼuniki ja hermanoʼik bʼa Camerún, jun país bʼa africa bʼa timubʼal ja kaʼteltik ja bʼa jabʼilik 1970 sok 1993. Pilan ekʼele mas, kabʼ lajan sok mixa ay kip. Lajan sok ja hermano maʼ wa skʼela ja aʼtel bʼa Francia ja bʼa tyempo jaw yaʼa sbʼaj kuenta, pes yujni bʼa oj stsatsankʼujolukon yalakabʼi: «Ja hermanoʼik bʼa Camerún wani skʼanawe oj kʼot sbʼaje ja waʼelalik bʼa Dyos. ¡Ojni jmakʼlaytike!». Sok jani jaw ja jas jkʼulantikoni.

Bʼa jitsan ekʼele, jkʼulan biajar bʼa paisik bʼa prontera ay soka Camerún bʼa stsomjel jbʼaj soka ansyanoʼik ja bʼa país jaw. Ja winike it, bʼa mi xiwye sok bʼa wa spensarane leki skoltayone bʼa oj ta modoʼik jastal yajel kʼot yile tikʼan ja juʼunik ja hermanoʼik bʼa Camerún. Sok ja Jyoba yaʼ koʼuk jlekilaltikon yuja janekʼ jkʼujolantikoni. Ja bʼa 20 jabʼiliki, ja yaʼtijumiki mini kanye jach mi oj yiʼe kechan jun número ja bʼa La Atalaya soka bʼa juʼunik wan elel kada ixaw ja bʼa tyempo jaw bʼa wa sbʼiʼilan Nuestro Servicio del Reino.

Man yajni kʼe jnaʼ jbʼajtikon, jani waj jkʼujol ja bʼa smodoʼik yiʼoj sbʼaja yaʼteltajel ja Dyos ja Angèle. Sok jatoni kʼot kil mas yajni nupanelotikonxa. Jun sjejel, ja bʼa kʼakʼu nupanitikon bʼa akual skʼanaki oj katikonyi orasyon ja Jyoba  sok yaljel yabʼ bʼa wani xkʼanatikon oj kaʼteltaytikon ja janekʼ oj lajxukujtikon jastal jun nupanum. Sok ja Jyoba smaklayotikoni.

Ja Angèle cha skoltayon bʼa oj jipjkʼujol mas bʼa Jyoba. Jun sjejel, yajni lokjitikon bʼa Betel bʼa 1973, ja keʼn ajyikuj jduda yuja jel xkʼulan gusto ja circuito. Pe ja Angèle ya juljkʼujol bʼa kaʼunejtikonyi ja jsakʼaniltikon ja Jyoba sok ja yuj tʼilan oj jkʼultikon ja jasa oj yal kabʼtikon ja xchonabʼi (Heb. 13:17). Mini jnaʼa jas oj kal. Ja yuj jkʼanatikon ja lokjelali sok wajtikon bʼa Betel. Spetsanil ja jabʼilik ekʼtajani, ja lekil smodo ja jcheʼumi, ja jastal mi xjelxi soka jastal jel lek wa xyaʼteltay ja Dyosi yaʼunej tsatsbʼuk ja jnupaneltikoni sok skoltunejotikon bʼa oj jtsatikon lek ja jastik junuki.

Ja yan yuja ayxa jkʼujoltikon, ja Angèle juntoni lekil cheʼumal sok jeltoni skoltayon. Jun sjejel, jitsan eskuelaʼik bʼa Biblia wani xkʼulaxi bʼa inglés. Ja yuj bʼa oj bʼobʼ wajkotikon, kʼe jkʼujoluktikon soka Angèle bʼa snebʼjel lek ja kʼumali. Ja yuj wajtikon bʼa jun kongregasyon bʼa wa xkʼumaniye inglés, ama ja bʼa jabʼil jaw ay kiʼojtikon 75 jabʼil. Yuja kʼotelon jastal Olomal ja bʼa Naʼits Betel bʼa Francia, jel kiʼaj bʼa ajyelkuj tyempo bʼa skʼulajel estudiar pilan kʼumal. Pe lajani jkolta jbʼajtikon. Ja yan yuja ayxa mas ja 80 jabʼil kiʼojtikon, wantoni xchapa jbʼajtikon ja bʼa reunion bʼa inglés sok bʼa francés. Wa xleʼatikon modo bʼa oj jkoltaytikon ja janekʼ oj bʼobʼ kujtikon ja bʼa jkongregasyontikon bʼa reunionik soka bʼa xcholjeli. Ja Jyoba yaʼunej koʼuk jlekilaltikon yuja janekʼ wa xkʼujolantikon bʼa snebʼjel inglés.

Ja bʼa 2017, katikon el slekilal bʼa jun jasunuk jel chaʼanyabʼalil. Ja Angèle sok ja keʼn ajikitikon ja cholal wajel ja bʼa Eskuela bʼa Olomalik bʼa Naʼits Betel sok ja xCheʼume, bʼa ti wa x-ajyi ja bʼa lugar wa x-ajyi chapjelal bʼa Watchtower, wa xkan bʼa Patterson.

Wani xkʼuʼan lek ja Jyoba yeʼnani ja Niwan Jeʼuman (Is. 30:20). Ja yuj, spetsanil ja yaʼtijum keremtik sok akʼixuk, matik ayxa skʼujol, waneni yijel ja lekil chapjelal wa xtaxi (Deut. 4:5-8). Kilunej ja keremtik soka akʼixuk yajni wa smaklaye ja srasonik ja Jyoba, bʼa hermanoʼik sok ja bʼa hermanaʼik mas ayxa yiʼoje experiencia wani xkʼot stsaʼe lek ja jas wa skʼulaneʼi sok wa xkʼotye tojik yaʼtijumik Dyos. Jachni jastal wa xyala ja Proverbios 9:9: «Jeʼayi jun bibo, sok masni oj biboʼaxuk. Jeʼayi june maʼ toj, sok jelni oj kʼot ajyukyuj snajel».

Bʼa ekʼeleʼik wa xpensaraʼan ja jas ekʼ ja bʼa kʼikʼil akual jaw bʼa mey yijlabʼ Kʼaʼuj ja bʼa witsik bʼa Argelia ayxa junuk 60 jabʼil. Mini ka ekʼ bʼa jpensar ja janekʼto gustoʼil oj ajyukuj ja bʼa jsakʼanili. ¡Jelni jnebʼunej sbʼaja tuki! Ja Jyoba yaʼunejkitikon soka Angèle jun sakʼanil tsʼikan lek sok bʼa tsamal. Ja yuj, jtsaʼunejtikon bʼa snochjelyi snebʼjel sbʼaja kala Tatik bʼa Satkʼinal sok ja bʼa hermanoʼik hermanaʼik biboʼik sok chapane bʼa wa syajtaye.