1. ¿Jasa jel triste oj kabʼtik yajni xkʼe kaltikyabʼ ja tuk sbʼaja jas wantik snebʼjel bʼa Biblia?

¿WAN maʼ xjula kʼujol jastal awabʼ yajni anaʼa wa taʼata ja smeranili? Wa wila maʼ ja sjejelik bʼa Biblia klaroxta jastal ja jaʼi. Wa maʼ ekʼ bʼa wa pensar spetsanil kristyano oj cha skʼan-e. Seguro maʼ ajyiya bʼa ojni yawilex jun sakʼanil bʼa gustoʼil ja bʼa jtyempotik sok jun stsamal smajlajel ja bʼa tyempo jakumi ja rasonik bʼa Biblia (Sal. 119:105). Gustoxta kʼe awal yabʼ jawa wamigoʼik sok jawa pamilyaʼik ja jas wa nebʼa. Pe ¡jelni ma triste awabʼ yajni jitsan bʼa yeʼnle mi skʼanawe oj smaklaya!

2, 3. ¿Jasa wa spensarane tʼusan mi spetsaniluk ja kristyano sbʼaja Jesús sok ja bʼa jas wa sjeʼa?

² Mini cham xkabʼtik ay kristyanoʼik bʼa mi skisawe ja lekil rason wa xcholotiki. Yajni ti ajyi bʼa Luʼum ja Jesús, skʼulan milagroʼik bʼa sjeʼa wani xkoltajiyuj ja Jyoba. Ama jachuk tʼusan mi spetsaniluk ja kristyanoʼiki mini skisawe. Jun sjejel, yajni ya sakʼwuk ja Lázaro wajni jun milagro bʼa mini ja skontraʼiki oj bʼobʼ yale mi meranuk, ja olomalik judío mini tʼun skʼuʼane bʼa yeʼnani ja Jesús ja Mesías. Cha yalawe oj smil-e sok ja Lázaro (Juan 11:47, 48, 53; 12:9-11).

³ Ja Jesús wani snaʼa bʼa tʼusan mi spetsaniluk ja kristyano mini oj kisjuk jastal Mesías (Juan 5:39-44). Jitsan ja bʼa snebʼumanik ja Juan ja maʼ wa xyaʼa yijel jaʼi yala yabʼye: «Lekxta yujil ja ma‘ mi oj [slok] yoki * yuj ja ke‘ni» (Mat. 11:2, 3, 6, YD). ¿Jas yuj ajyi jitsan kristyano bʼa mi skisawe ja Jesús?

4. ¿Jasa oj jtatik tiʼal ja bʼa artikulo it?

⁴ Ja bʼa artikulo it sok ja bʼa jakumi, oj paklaytik jitsan rasonik yuja jitsan kristyano mi skisawe ja Jesús ja bʼa bʼajtan  siglo. Cha oj kiltik jas yuj jitsan kristyano mi skisawe ja lekil rason wa xcholotik ja bʼa jtyempotik. Ja mas tʼilani oj kiltik jasa oj skoltayotik bʼa oj ajyukujtik jun tsatsal skʼuʼajel bʼa Jesús sok mi oj jlok koktik.

5. ¿Jas yuj jujuntik kristyano wa spensarane ja Jesús mi xbʼobʼ kʼotuk ja Mesías kʼapubʼal?

⁵ Jitsan kristyano aji slok yoke ja bʼa jak ja Jesús. Wani snaʼawe sbʼaj jastal jun maestro bʼa jel chapan sok wani skʼulan milagroʼik, pe bʼa yeʼnle kechantani jun yunin ala karpintero. Cha ti jakel bʼa Nazaret, jun chonabʼ bʼa bʼobʼta jujuntik wa xyilawe mi jel chapanuk. Cha jachni ja Natanael, bʼa kʼot snebʼuman ja Jesús, ja bʼajtanto yala: «¿Yuj ama ay jas oj bob el lec ja ba Nazaret ba?» (Juan 1:46). ¿Jas yuj yala ja jaw? Bʼobʼta lajansok mi jel chapanuk xyila ja chonabʼ bʼa ti sbʼaj ajyi ja Jesús. Ma bʼobʼta ja wa spensaran sbʼaja ja jas alubʼalkan ja bʼa Miqueas 5:2, bʼa yalakan ja Mesías oj pojkuk bʼa Belén, mi tiʼuk bʼa Nazaret.

6. ¿Jasa oj bʼobʼ skʼuluke ajyi ja matik mi skisawe ja Jesús jastal Mesías?

⁶ ¿Jas wa xyala ja Biblia? Ja aluman Isaías yalakan ja skontraʼik ja Jesús mini oj skʼan-e oj snaʼe «sbʼaja jas jastik ojto ekʼ sbʼaj» wa xkʼan yal ja bʼa sakʼanil ja Mesías (Is. 53:8; nota). Jitsan ja bʼa jastik jaw tini wa xtax ajyi ja bʼa jastik alubʼalkani. Ja lek sleʼawe modo bʼa snajel ja jas ekʼeli, ojni kʼot snaʼe ajyi bʼa tini pojki bʼa Belén ja Jesús sok jani yintil waj ja rey David (Luc. 2:4-7). Ja yuj ja lugar bʼa pojki ja Jesús wani slaja sbʼaj sok ja bʼa jas alubʼalkan ja bʼa Miqueas 5:2. Anto, ¿jasa swokolili? Yuja mey yiʼoje spetsanil ja datoʼiki, wegoxta kʼot spensaraʼuke bʼa jastik bʼa mi stojoluk. Sloko yoke sok mini skisawe ja Jesús.

7. ¿Jas yuj jitsan mi skisawe ja xchonabʼ ja Jyoba?

⁷ ¿Jach maʼ wan ekʼel ja bʼa jtyempotiki? Jachukniʼa. Bʼa jpetsaniltik, ja yaʼtijumotik ja Jyoba kʼotelotik kristyano bʼa mi jel chaʼanyabʼalotik. Jitsan wa xyilawotike jastal kristyano bʼa ‹mi chaʼanyabʼalotik sok mey kiʼojtik jchapjeltik› (Hech. 4:13). Wa spensarane mi oj bʼobʼ jetik bʼa Biblia yuja mi ochelotik bʼa jun eskuela bʼa wa xchapwani ja relijyonik bʼa jel tʼilani. Tuk wa xyalawe kʼotelotik jun relijyon bʼa Estados Unidos, ama ja smeranili 1 bʼa kada 7 taʼumantiʼik bʼa Jyoba tini sbʼaje bʼa Estados Unidos. Jaxa tuk alubʼal yabʼye ja Taʼumantiʼik mi xkʼuʼantik bʼa Jesús. Bʼa jitsanxa jabʼil wa x-aji jbʼiʼiluktike «comunistaʼik», «tsʼelsatinumik bʼa Estados Unidos» sok «bʼa jelxa la jelxitik». Ja matik wa smaklaye ja loʼilik jaw sok mi snaʼawe ja jas meran ekʼeli ma mi skʼanawe wani sloko yoke sok mini skisawe ja xchonabʼ ja Jyoba.

8. Jastalni wa xyala ja Hechos 17:11, ¿jasa tʼilan oja kʼuluk ta waxa kʼana seguro oj ajyan matik junuk ja yaʼtijum Dyos ja bʼaj tyempoʼiki?

⁸ ¿Jasa oj skoltaya bʼa mi oja lok awok? Jani spaklajel lek ja jas ekʼeli. Jani jaw ja jas skʼujolan skʼulajel ja Lucas. Yajni och stsʼijbʼuk ja s-Evangelio, yala oj spaklay «tsʼikan lek yibʼanal ja jastik junuk man skʼeʼulabʼil». Wani skʼana ja matik oj skʼumuki oj skʼuʼuke «merani lek ja jastik junuk» bʼa yabʼunej sbʼaja Jesús (Luc. 1:1-4, TNM). Jachni junxta wa xbʼobʼ alxuk sbʼaja judíoʼiki ja bʼa poko chonabʼ bʼa Berea. Ja sbʼajtanil ekʼele yabʼye ja lekil yaljelik sbʼaja Jesús, spaklaye ja juʼunik tsʼijbʼunubʼal bʼa hebreo bʼa oj snaʼe ta meran ja bʼa jas wa x-alji yabʼyeʼi (kʼuman ja Hechos 17:11). Bʼa juntikxta modo, jel tʼilan ja weʼn oj wa slaj sbʼaja bʼa jastik ekʼeli. A-slaj ja bʼa jas wa sjeʼawe ja taʼumantiʼik bʼa Jyoba sok ja bʼa jas wa xyala ja Biblia. Cha  jelni lek oja paklay ja loʼilik bʼa najate sbʼaja taʼumantiʼik bʼa Jyoba. Ta jpaklaytik lek, mini oj katikan oj sjom-otik ja jastik wa xyalawe sok ja pensarik bʼa mi lekuki.

9. ¿Jasa ekʼ yajni ja Jesús mi skʼana oj sjeʼ ja senya ja bʼa satkʼinali?

⁹ Ja bʼa styempo ja Jesús, jujuntik mi malanuk xyabʼye ja jastal jel lek sjeʼa; wani skʼana oj snaʼe mas. Stʼenaweni bʼa oj sjeʼ «jun senya ja bʼa satkʼinali» bʼa oj yawe och probar ta yeʼnani ja Mesías (Mat. 16:1, YD). Skʼanaweni ja it bʼobʼta yujni mi xyabʼye stojol ja Daniel 7:13, 14. Pe bʼa Jyoba mitoni styempoʼiluk oj ya kʼot smeranil ja jas alubʼalkani. Malantani oj yabʼye ajyi ja bʼa jas sjeʼa ja Jesús bʼa oj skʼuʼuke yeʼnani ja Mesías. Pe yuja mi skʼana oj sjeʼ ja senya skʼanaweʼi sloko yoke sok mixa skisawe (Mat. 16:4).

10. ¿Jastal ya kʼot smeranil ja Jesús ja bʼa jas yalakan ja Isaías sbʼaja Mesías?

¹⁰ ¿Jas wa xyala ja Biblia? Bʼa jani wan yaljel sbʼaja Mesías, ja Isaías yalakani: «Mini oj awanuk cha oj yaʼ kʼeʼuk ja snukʼi mini oj ya chiknajuk ja bʼa calle ja snukʼi» (Is. 42:1, 2). Ja Jesús skʼulan ja yaʼteli jach mi sleʼa modo oj stoy sbʼaj. Mi yaʼ ekʼ tyempo bʼa yajel kʼeʼuk templo bʼa jel chapan, cha mini yiʼaj och kʼuʼalik bʼa jel chaʼan stsʼakol sok mini stʼena ja tuk bʼa oj aljukyabʼ bʼiʼilalik bʼa jel xpaywani wa xyamakunuk ja relijyoniki. Yajni wane skʼuljel jusgari, mini skʼulan jun milagro bʼa oj stoy sbʼaj bʼa stiʼ sat ja rey Herodes ama peligro ay sakʼanili (Luc. 23:8-11). Anima ja bʼa yaʼtel bʼa xcholjel skʼulan jujuntik milagro, pe ja jas mas tʼilan bʼa yeʼna jani tolabida xcholjel ja lekil yaljeliki. Yala yabʼ ja snebʼumaniki: «Jayuj ti xa ni ayon ja il tac» (Mar. 1:38).

11. ¿Jas pensarik bʼa mi stojoluk ayiʼoje jujuntik kristyano?

¹¹ ¿Jach maʼ wan ekʼel ja bʼa jtyempotiki? Jachukniʼa. Bʼa jitsan kristyano jel cham xyilawe ja niwak iglesya sok ja yaʼtel bʼa dibujoʼik bʼa jel chaʼan stsʼakol, ja olomalik bʼa relijyonik ayiʼoje bʼiʼilalik bʼa jel xpaywani  sok wa skʼulane kʼinik anima wanxa snaʼawe tʼusan bʼa ay jun stojol mi meranuk sok ayni bʼa jakel. Pe ja matik wa xwajye ja bʼa iglesyaʼiki jelni tʼusan wane snebʼjel sbʼaja Dyos sok ja bʼa jas wa skʼana. Pe ja matik wa xwajye ja bʼa reunioni wani snebʼawe ja bʼa jas wa skʼana ja Jyoba sbʼaja keʼntiki sok jastal oj jkʼuluktik ja bʼa jas wa skʼana. Ja Naʼitsik bʼa Tsomjelal mi jel chapanuk, pe jelni sak sok jel xmakuni. Ja matik wa stojo ja kongregasyoniki mini slapawe kʼuʼalik bʼa jel chapan mini ayiʼoje jun bʼiʼilal bʼa jel xpaywani. Ja jas wa xjeʼatiki sok ja skʼuʼajeliki tini wa xkatik eluk bʼa Yabʼal ja Dyos. Bʼa spetsanil ja it, jitsan kristyano ja bʼa yan tyempo wa sloko yoke yujni mi jel chapanuk xyilawe ja bʼa jastal wa xkatikyi stoyjel ja Dyos sok yuja bʼa jastal wa xjeʼatiki mi slaja sbʼajsok ja bʼa wa xkʼan yabʼyeʼi.

12. Jastalni wa xyala ja Hebreos 11:1, 6, ¿bʼa oj wa eluk ja skʼuʼajel awiʼoj?

¹² ¿Jasa oj skoltaya bʼa mi oja lok awok? Ja jekabʼanum Pablo yala yabʼye ja yaʼtijumik Dyos bʼa Roma: «Wa xkʼu‘antik yuj ja wa xmaklatiki ja yabʼali. wa xmaklatik yuj ja wa x‘alji kabʼtik ja yabʼal ja kristo‘i» (Rom. 10:17, YD). Mi oj ta jun tsatsal skʼuʼajel wajel bʼa kʼinik elel bʼa relijyonik bʼa mi jach wa sjeʼa ja Biblia bʼa lajan sok jel tsamal ma jel chamyiljel bʼa keʼntik, pe ojni ataʼ spaklajel ja Biblia. Tʼilan tsats oj ajyuk ja jastal wa xkʼuʼantiki sok yuja tiʼ elel ja bʼa meran snajeli, yujni «Ta mi cʼa huax cʼuantic soc con todo jcʼujoltic ja Diosi, mi ni nunca oj yilotic lec» (kʼuman ja Hebreos 11:1, 6). Ja yuj bʼa oj skʼuʼuk june bʼa staʼata ja smeranili, mini yajnaluk oj jejukyi jun senya bʼa satkʼinal. Spaklajel lek ja sjejelik bʼa Biblia malantani soka jaw oj tsatsbʼuk ja skʼuʼajeli sok yajel eluk chikan jas duda.

13. ¿Jas yuj jitsan sleʼawe modo oj smil-e ja Jesús?

¹³ Ja bʼa styempo ja Jesús, ja snochumanik ja Juan maʼ wa xyaʼa yijel jaʼi jelni cham yilawe yuja snebʼuman ja Jesús mi xwaʼye. Ja Jesús xcholoyabʼ mini ay jun  rason bʼa mi oj waʼuke yajni ja yeʼn sakʼanto (Mat. 9:14-17). Ama jachuk, ja fariseoʼiki soka tuk skontraʼik ja Jesús sleʼawe modo oj smil-e yujni mini snocho ja kostumbreʼik sok ja skʼuʼajelik yiʼojeʼi. Jel tajkiye yajni yilawe wan yajel tojbʼuk ja matik maloʼay bʼa sábado (Mar. 3:1-6; Juan 9:16). Ja matik jel niwan xyaʼa sbʼaje wani stoyo sbʼaje wa chʼak skʼuluke ja jas wa xyala ja ley bʼa sábado sok cha mey smaloʼil xyabʼye ja chonbʼanel bʼa templo. Yajni ja Jesús yala sbʼaja smuleʼi jelni tajkiye (Mat. 21:12, 13, 15). Sok yajni xcholo ja bʼa sinagoga bʼa Nazaret ja matik wane smaklajeli jel kʼe skorajeʼe, yujni ja Jesús yaʼ makunuk sjejelik sbʼaja jas ekʼ sbʼaj ja Israel bʼa yaljel yabʼye sbʼaja jastal jel niwan xyaʼa sbʼaje sok yuja mey yiʼoje skʼuʼajeli (Luc. 4:16, 25-30). Jitsan sloko yoke yuja mi skʼulan ja Jesús ja jas wa smajlaye oj skʼuluk ajyi (Mat. 11:16-19).

14. ¿Jas yuj yala ja Jesús mi stojoluk ja skʼuʼajel yiʼoje ja kristyano bʼa mi jach wa xyala ja Biblia?

¹⁴ ¿Jas wa xyala ja Biblia? Bʼa yaʼ makunuk ja yaluman Isaías, ja Jyoba yala: «Ja chonabʼ it wa xmojxi jmok kechanta sok yaljelik sok wa stoyowon soka stiʼe bʼa juera, pe ja skʼujoleʼi jel najat ay bʼa keʼna sok ja xiwele bʼa keʼna tini wa x-el bʼa smandarik ja winikeʼi mandarik bʼa jeʼubʼalyile» (Is. 29:13). Jelni lek ja yala ja Jesús mi stojoluk ja skʼuʼajel yiʼoje ja kristyano bʼa mi jach wa xyala ja Biblia. Ja matik ja wa xyila stʼilanil ja skʼuʼajel yiʼoje sok ja smandarik ja winikeʼi sok mi jaʼuk ja Yabʼal ja Dyos mini skisawe ja Jyoba sok ja maʼ sjekakoni, ja Mesías.

15. ¿Jasa mi lek xyilawe sbʼaja taʼumantiʼik bʼa Jyoba jitsan kristyanoʼik?

¹⁵ ¿Jach maʼ wan ekʼel ja bʼa jtyempotiki? Jachukniʼa. Jitsan kristyano mi lek xyilawe yuja taʼumantiʼik bʼa Jyoba mi skʼintaye ja skʼuʼajelik bʼa kontraʼay sok ja jas wa xyala ja Biblia, jastal ja yajni stsʼikwi sjabʼil jun ixuk winik sok ja Navidad. Jaxa tuki wa xtajkiye, yujni mi la wajtik ja bʼa kʼinik bʼa chonabʼik cha mini xnochotik ja kostumbre yiʼoje yajni wa xwaj smuk-e ja chamwiniki bʼa kontraʼay sok ja jas wa xyala ja Yabʼal ja Dyos. Bʼobʼta ja kristyanoʼik it jel jaman skʼujole sok wa skʼuʼane bʼa lekni wa xyila ja Dyos spetsanil ja jas wane skʼulajeli. Pe ta ja wa skʼanawe oj snoch-e ja skʼuʼajel ay ja bʼa luʼumkʼinali sok mi jaʼuk ja jas jaman lek wa sjeʼa ja Biblia, mini lek oj iljuke yuja Jyoba (Mar. 7:7-9).

16. ¿Jasa oj kʼuluktik sok jasa mi oj kʼuluktik? (Salmo 119:97, 113, 163-165).

¹⁶ ¿Jasa oj skoltaya bʼa mi oja lok awok? Aʼajyuk awuj jun meran yajtanel sbʼaja sleyik sok ja srasonik ja Dyos (kʼuman ja Salmo 119:97, 113, 163-165). Ta waxa yajtay ja Jyoba, mini oja kis chikan jas skʼuʼajel bʼa mi lek xyila. Moka wakan mini jun jasunuk bʼa oj ajyuk bʼajtan yuja yajtanel awiʼoj sbʼaja Jyoba.

17. ¿Jasa wa smajlaye ajyi jitsan kristyano sbʼaja Mesías?

¹⁷ Ja bʼa styempo ja Jesús, jujuntik wa skʼanawe wego oj stukbʼese ja gobyerno. Wani smajlaye ja Mesías oj ajuk eluke libre ja bʼa yibʼ skʼabʼ ja mandaranum romano. Pe yajni sleʼawe modo bʼa yajel och rey ja Jesús, ja yeʼn mini skʼana (Juan 6:14, 15). Ja tuki bʼa ti chʼikane ja sacerdoteʼiki, wani xiwye yuj ja Jesús bʼa wegoxta ay jas oj stukbʼes ja bʼa jastik bʼa política bʼa oj tajkuk ja romanoʼik sok sjapjel yile ja ipal yiʼoje ja olomalik bʼa relijyoniki. Jitsan judíoʼik sloko yoke yuja jastik it bʼa político.

18. Ja bʼa jas alubʼalkan, ¿jasa yawekan jun lado jitsan judioʼik sbʼaja Mesías?

 ¹⁸ ¿Jas wa xyala ja Biblia? Jel meran ja jas alubʼalkan sbʼaja Mesías bʼa oj skʼul luchar bʼa jun guerraʼanel sok oj skʼul ganar, pe cha alubʼalkan bʼajtan tʼilani oj chamuk yuj ja jmultiki (Is. 53:9, 12). Anto, ¿jas yuj jitsan ayiʼoje pensarik bʼa mi stojoluk? Yujni ja wa xwaj skʼujole ja bʼa jas alubʼalkan bʼa wa xyala wego oj tojbʼuk ja swokole sok yawekan jun lado spetsanil tuki (Juan 6:26, 27).

19. ¿Jas yuj jitsan kristyano ja bʼa jtyempotik wa sloko yoke?

¹⁹ ¿Jach maʼ wan ekʼel ja bʼa jtyempotiki? Jachukniʼa. Jitsan kristyano wa sloko yoke yuja mi xchʼika jbʼajtik bʼa política. Wa spensarane tʼilan oj jkʼultik votar. Pe wani xnaʼatik ta jtsaʼatik jun gobyerno, ojni yal ja Jyoba mi xkisatik (1 Sam. 8:4-7). Bʼobʼta cha wa spensarane tʼilan oj jpiltik tyempo bʼa yajel kʼe hospitalik sok eskuelaʼik ma tuk aʼtelik sbʼaja kristyanoʼiki. Wa sloko yoke yujni ja wa xwaj jkʼujoltik ja choljeli, mi jaʼuk bʼa stojbʼesel ja wokolik ay ja bʼa luʼumkʼinali.

20. Jastalni yala ja Jesús bʼa Mateo 7:21-23, ¿jasa mas tʼilani?

²⁰ ¿Jasa oj skoltaya bʼa mi oja lok awok? (Kʼuman ja Mateo 7:21-23). Ajuluka kʼujol ja mas tʼilani jani skʼulajel ja aʼtel yaʼakan kitik ja Jesús (Mat. 28:19, 20). Moka wakan bʼa a-sjoma ja wokolik yiʼoj ja política sok ja kristyanoʼik bʼa luʼumkʼinali. Ja taʼumantiʼik bʼa Jyoba wa xyajtaytik ja kristyano sok wa xcham jkʼujoltik sbʼaja swokoleʼi, pe wani xnaʼatik ja jas mas lek bʼa yeʼnle jani sjejel yile sbʼaja sGobyerno ja Dyos sok skoltajele bʼa oj kʼot yamigoʼuke ja Jyoba.

21. ¿Bʼa jasa tʼilan oj tsatiki?

²¹ Ja bʼa artikulo it, kilunejtik chane rasonik yuja sloko yoke sok yuja mi skisawe ja Jesús ja bʼa bʼajtan siglo, sok yuja bʼa jtyempotik jujuntik mi skisawe ja snebʼumanik ja Jesús. Pe mini kechanuk ja jaw. Ja bʼa artikulo jakumi, oj kiltik chane mas. Jpetsaniltik la jtsatik bʼa oj katik ajyuk tsats ja skʼuʼajel sok mok la katikan bʼa mi jas oj ya jlok koktik.