Pojkiyon (ma manxiyon) bʼa 1948 bʼa Países Bajos. Jaxa bʼa 1949, ja jpamilya tixa waj bʼa São Paulo (Brasil). Ja jnantati jelni xwajye bʼa iglesya, sok kʼajyel wa xkʼumantikon ja Biblia jach bʼa pamilya ja yajni wa xchʼak jkʼultikon cenar. Jaxa bʼa 1959, cha wajtikon bʼa pilan país, sok ja ekʼele it tixa wajtikon bʼa Estados Unidos, ja bʼa estado bʼa Massachusetts.

Ja bʼa pamilya ayotikon ocho, ja jtati jelni x-aʼtiji bʼa oj stalnayotikon. Bʼa snajtil ja jabʼilik jaw tuktukil ja jastik skʼulani: chonbʼani bʼa kaye, stojbʼes karreteraʼik sok xchapa biajeʼik bʼa jun empresa bʼa ayiʼoj abyonik bʼa sutanal ja luʼumi. Spetsanil ja pamilya jelni gustoʼay yuja yaʼtel yiʼoj ja bʼa empresa jaw bʼa abyonik yujni jel xbʼobʼ jkʼultikon biajar.

Yajni solteroʼonxa, jitsan ekʼele wa xjobʼo jbʼaj jasa wa xkʼana oj jkʼuluk ja yajni xtaʼa jkʼujoli. Jujuntik ja bʼa kamigoʼik wajye bʼa universidad jaxa tuki ochye soldadoʼil. Pe ja keʼn mini jkʼana ochel soldado, yujni mi xkʼana ja kʼeʼel kʼumal, sok mini ja tiroʼanel. Ja yuj jtsaʼa wajel bʼa universidad bʼa jachuk mi tʼilanuk oj ochkon soldadoʼil. Pe ja jas mero wa xkʼana ja keʼn jani  skoltajel ja kristyano, yujni wa xkʼuʼan ke ja jaw oj yayi stojolil ja jsakʼanili.

Ja bʼa universidad, ja antropología jelni chaʼanyabʼal kila, pes wani xkʼana oj jnaʼ sbʼaja sakʼanil. Ja maestroʼiki wa sjeʼawe sbʼaja evolución sok wa skʼanawe oj jkʼuʼuktikon ke juni jasunuk ilubʼal ke meran. Pe jujuntik xcholjelik ayni mey sbʼeja sok wani skʼana tupel sat aya bʼa oja kʼuʼuk, sok ja jaw kontrani wa x-ajyi soka ciencia.

Ja bʼa claseʼik wajyoni, mi jejiki tojelalik bʼa sakʼanil, jani wa xchiktese bʼa chikan jas oja kʼuluk bʼa oj wajukawuj lek. Wajel bʼa kʼinik soka kamigoʼik sok yabʼjel droga jani wa xya gustoʼaxukon, pe juni jasunuk bʼa ekʼum bʼej ita. Wani xjobʼo jbʼaj ta merani jaʼa jaw ja sakʼanil bʼa ay stojolili.

Ja bʼa tyempo jaw, tixa wajyon bʼa chonabʼ Boston, sok ti kʼe ochkon bʼa jun universidad. Bʼa stupjel ja kestudio jleʼa jun kaʼtel ja bʼa styempo bakasyon, sok tini tiw jnaʼa sbʼaj bʼajtan ekʼele jun testigo bʼa Jyoba. Jun jmoj aʼtel, bʼa staʼaki tiʼal ja jas yalunejkan ja Biblia sbʼaja «juke tyempo» ja it wa xyala ja kapitulo 4 bʼa Daniel sok xcholokabʼ tixa aytik ja bʼa xchʼakulabʼil ja tyempo (Dan. 4:13-17). Wegoxta kabʼ stojol, ta mi kaʼakan loʼilanel soka yeʼn bʼa Biblia sok ta xkiʼaj stʼilanil ja jas wa xyalakabʼi, tʼilani oj jtukbʼes ja jsakʼanili. Ja yuj wa xkʼulan ja janekʼ wa xbʼobʼkuj bʼa mi oj jtaʼ loʼil.

Ja bʼa universidad, jtsaʼa jujuntik clase bʼa xchapjel jbʼaj skʼulajel aʼtelik kʼebʼubʼal ja bʼa América del Sur. Jpensaraʼan ke koltanel ja bʼa aʼtelik jastal jaw ojni yayi stojolil ja jsakʼanili. Pe kada ekʼele mastoni wa x-ajyi jduda bʼa jastal oj lajxukuj. Yajni el jgana, kaʼakan ja universidad yajni tsʼikwi ja swakil ixawi.

Ja bʼa mayo bʼa 1970, wajyon bʼa Ámsterdam (Países Bajos) bʼa aʼtel ja bʼa junxta empresa bʼa abyonik aʼtiji ja jtati. Stsʼakatal ja aʼtel it, ajyikuj ja cholal bʼa jel oj jkʼul biajar sok snajel sbʼaj paisik jastal África, América del Norte sok del Sur, Asia sok Europa. Pe wegoxtani kila ke bʼa yibʼanal ja paisik ayni niwak wokolik sok lajansok mini maʼ wa xbʼobʼ stojbʼes. Ama jachuk, wantoni xkʼana oj jkʼul jun jasunuk bʼa mi oj jnaʼ malaya, ja yuj cha kala oj kumxukon bʼa Estados Unidos sok yajkʼachil ekʼele skʼulajel estudiar bʼa universidad bʼa Boston.

Yajni tixa ayon tiw, mixani ekʼ mas tyempo bʼa oj kaʼ jbʼaj kuenta ke ja bʼa universidad mini oj jtaʼ ja sjakʼjelik wanon slejeli. Yuja mi xnaʼa jas oj jkʼuluki, jkʼanayi jkoltajel ja jmaestro bʼa Antropología. Pe chamto kabʼ ja yajni yalakabʼ: «¿Sok jasto lom wana skʼulajel estudiar? ¿Jas yuj mixa waʼakani?». Sok mixani yajnaluk chabʼ ekʼele oj yalkabʼi: elyon ja bʼa universidad sok mixa kumxiyon.

Kabʼ ja jsakʼanil mitoni ay stojol, ochyonsok jun tsome kristyano sbʼiʼil hippie, bʼa wa sleʼawe ja lamanili sok ja yajalkʼujoli. Ja keʼn sok jujuntik ja kamigoʼiki ekʼ jkʼutstikon ja Estados Unidos sjachjel ja jkʼabʼtikon bʼa oj yiʼotikon kʼebʼubʼal ja karroʼiki sok jach kʼotikon man Acapulco (México). Wala ajyitikon bʼa junxta lugar soka kristyanoʼik bʼa junxta ja jas wa skʼanaweʼi, sbʼiʼile hippie, bʼa lajansok mini tʼun xchamskʼujole ja sakʼanile. Pe tixtani kaʼa jbʼaj kuenta ke ja tikʼe sakʼanil yiʼoje mini ayiʼoj stojolil sok mini  xyaʼa gustoʼil bʼa tolabida. Jaʼuktoma, kila ke jitsan ja bʼa kristyanoʼik jaw mini tojuk wa x-ajyiye sok wa sleʼawe abʼal.

Ja bʼa tyempo jaw, kʼe ka jul jkʼujol jun jasunuk wa xpensaraʼan ajyi ja yajni chʼinonto: wa xkʼana oj jkʼuts ja mari, wani xkʼana oj wajkon jastal jun capitán sok mini kechan jastal june maʼ wa xwaj bʼa mar. Bʼa yajel kʼotuk smeranil ja jaw jani ajyelkuj jun yal jbarko. Yuja ay jun kamigo sbʼiʼil Tom bʼa jachni cha wa skʼana, jkʼanatikon oj wajkotikon lajan bʼa sutanal ja luʼumi. Wa xkʼana oj jtaʼ jun isla bʼa jel tsamal bʼa mi mojanuk oj ajyukuj ja jastik yaʼuneje kujlajuk ja tuk kristyano.

Ja keʼn soka Tom jkʼulantikon biajar bʼa Arenys de Mar, mojan bʼa Barcelona (España), jaxa tiw jmanatikon jun chʼin barko bʼa junuk 9 metro, sbʼiʼil Llygra. Jtojbʼestikon jujuntik jasunuk bʼa oj bʼobʼ wajkotikon ja bʼa biaje. Yuja mey kiʼojtikon styempoʼil ja bʼa oj kʼotkoni, katikon eluk ja motor bʼa oj bʼobʼ jnoltikon mas jaʼ bʼa lek yujel. Cha jmanatikon chabʼ remo bʼa joʼe metro, bʼa oj bʼobʼ jniktikon ja chʼin barko ja bʼa yal lugarik wa xkʼoti. Eltikon sok wajtikon bʼa lado Seychelles, bʼa océano Índico. Ja jas wa xkʼanatikoni jani sjoybʼajel ja stiʼ mar occidente bʼa África sok sjoybʼajel ja cabo de Buena Esperanza (Sudáfrica). Bʼa yiljel bʼatik oj ekotikon, wa xkatikon makunuk jun sextante sok jani wa xtojo jbʼajtikon soka kʼanaliki, jujuntik mapaʼik astronómicoʼik sok almanaqueʼik. Jelni cham xkila yuja wa xbʼobʼ jnaʼ lek ja bʼa wala taxtikoni.

Wegoxta kaʼa jbʼajtikon kuenta ke ja kala poko barkotikoni mini oj kuchyuj ekʼel bʼa snalan ja mari. Jaxa bʼa jbarkotikoni wa x-och junuk 22 litro jaʼ ja jun ora. Jastalni kala ja bʼa skʼeʼulabʼili, bʼa jun tsatsal ikʼ jaʼ jel xiwyon, sok jani waj ja sbʼajtanil ekʼele bʼa jitsanxa jabʼil, ja kayi jun orasyon. Jkʼapaniyi ja Dyos, ta kantikon sakʼan, ojni jkʼuluk ja janekʼ wa xbʼobʼkuj bʼa snajel sbʼaj. Lamxi ja tsatsal ikʼ jaʼi, sok ja ekʼele it kani kʼotuk ja jas kala.

Tini tiw kʼe jkʼumuk ja Biblia, bʼa mar. Jpensaraʼan ja jastal jel xlikiki yabʼjel ajyel kulan ja bʼa chʼin jbarko bʼa snalan ja mar Mediterráneo, joybʼubʼalotikon yuj yal chayik bʼa wa stsʼijtiye, delfinik sok yiljel ja mey stikʼanil ja yibʼel ja satkʼinali. Jaxa bʼa akwali, jelni xkʼulan gusto yiljel ja Vía Láctea sok mastoni wa xkʼot jkʼuʼuk ke ayni jun Dyos bʼa wa xcham skʼujol ja kristyanoʼiki.

Yajni ayxa jujuntik semana wajumotikon soka jbarkotikon ja bʼa yoj mar, tixa kʼotikon smaxjel soka jremotikon ja bʼa wa xkʼot barkoʼik ja bʼa Alincante (España), bʼa tixani kʼe jchontikon ja chʼin jbarkotikon bʼa smanjel june mas lek. Jastalni wa x-ekʼi, mini pasiluk stajel june maʼ wa skʼana oj sman jun poko chʼin barko, bʼa mixa ay smotoril sok wanxa x-och jaʼ. Pe ja slekilali eske ayni kiʼoj jitsan tyempo bʼa skʼumajel ja Biblia.

Yajni mas wa xkʼuman ja Biblia, masni wa xkaʼa jbʼaj kuenta jach kʼotel jastal jun yamkʼabʼal bʼa wa xtojwani bʼa jachuk gusto oj ajyukotik. Jelni cham kabʼ ja tojelalik jaman lek wa xyaʼa ja Biblia bʼa yijel jun jsakʼaniltik bʼa sak, sok wani xjobʼo jbʼaj, jas yuj jitsan kristyano bʼa wa xyala snochumane Kristo, bʼa tini chʼikanon ja keʼn, mi skʼuʼane ja jas sjeʼa.

 Kala oj jtukbʼes jastik jel chaʼanyabʼal bʼa oj jtoj ja jsakʼanili, ja yuj kaʼakan yabʼjel droga. Jpensaraʼan bʼa ayni kristyanoʼik bʼa wa snochowe ja mandarik wa xyaʼa ja Biblia, wani xkʼana oj jtaʼe. Bʼa xchabʼil ekʼele, kayi orasyon ja Dyos bʼa oj stojon bʼa oj jtaʼe ja yeʼnleʼi.

Bʼa stajel ja relijyon smeranili, stojolni kila oj kʼe jchʼaykan snajel jujuntik. Yajni wanon bʼejyel ja bʼa kayeʼik bʼa Alicante, kila jitsan naʼitsik bʼa relijyon. Pe yuja tʼusan mi yibʼanaluk ay imajenik, mini wokoluk kabʼ skusjelkan ja bʼa jlista.

Jun ochkʼakʼu domingo, ti kulanon bʼa jun yibʼ wits sok ja bʼa stiʼ jsati tey ja bʼa wa xjul ja barkoʼik, jani wanon skʼumajel ja Santiago 2:1-5, bʼa wa xyala ke mini lekuk ja kechan lek oj kiltik ja rikoʼiki. Yajni kumxiyon ja bʼa barko, ekʼyon bʼa stiʼ jun naʼits bʼa lajansok kʼotelni jun lugar bʼa wa stsomo sbʼaj jun relijyon. Ja bʼa puerta tey ja yaljelik it: «Naʼits bʼa wa stsomo sbʼaje ja testigoʼik bʼa Jyoba».

Anto ti jpensarana: «Oj ka och preba ja kristyanoʼik iti, oj kil jastal oj yilone». Ja yuj mey jsapato ochyon ja bʼa tsomjeli, jel ja kisimi sok ja jwex bʼa vaquero chʼiʼelxta. Ja acomodador yiʼajon oche sok yalakabʼ oj kulanukonsok jun ixuk bʼa ayxa skʼujol, jel yaj yilawon sok skoltayon bʼa stajel ja tekstoʼik wan yaljel ja maʼ wan yajel ekʼuk ja loʼili. Yajni chʼak ja reunioni, chamto kila ke yibʼanal ja maʼ jak skʼulukone saludar jel lek sjeʼa smodoʼe jmok. Jun winik slokowon bʼa snaj bʼa stajel tiʼal bʼa Biblia. Pe yuja mito xkʼuman yibʼanali, ti kala yabʼa: «Ti oj kalawabʼ ja yajni chapanxa ayoni». Pe ja bʼa tyempo jaw, kʼe wajkon bʼa yibʼanal ja tsomjelaliki.

Jitsan semana tsaʼan, wajyon ja bʼa snaj ja winik jaw, sok jaxa yeʼn sjakʼaki ja sjobʼjelik kiʼoj bʼa Biblia. Jun semana tsaʼan yaki jun bolsa tsamalik kʼuʼuts. Yalakabʼ ke ja kʼuʼali jani sbʼa jun winik tey bʼa preso yuj skʼuʼajel ja mandarik bʼa Biblia bʼa syajtajel jbʼajtik sok mixa snebʼjel mas ja guerra (Is. 2:4; Juan 13:34, 35). Man jtaʼa ja jas wanon slejeli: kristyanoʼik bʼa wa skʼuʼane ja mandarik jaman lek wa xyala ja Biblia. Mixani xkʼana oj jtaʼ jun isla bʼa jel tsamal, jani spaklajel lek ja Biblia. Ja yuj jpensaraʼan kumxel ja bʼa Países Bajos.

Wani xjacha ja jkʼabʼ bʼa oj yiʼon kʼebʼubʼal ja karroʼiki, mani kʼotyon ja bʼa chonabʼ Groninga (Países Bajos). Och jleʼ jun kaʼtel bʼa oj jtaʼ ja jas wa xmakunikuji. Bʼa jun kalpinteria jleʼa ja kaʼteli, yaweki jun juʼun bʼa oj jbʼutʼe sok bʼa  jun sjobʼjel, tʼilani oj kal jas relijyon kiʼoj. Ja keʼn jtsʼijbʼan: «Testigo bʼa Jyoba». Yajni skʼuman ja maʼ sbʼaji, kila tukbʼi ja sniʼ sati. Ti yala kabʼa: «Ti oj jpayaʼa». Pe mixani spayawona.

Bʼa pilan kalpinteria, jobʼoyi ja swinkil ta wa skʼana skoltajel. Ja yeʼn sjobʼoki ta ay kiʼoj certificadoʼik bʼa eskuela ma juʼunik bʼa bʼajtan aʼtel ajyelkuj. Jcholoyabʼ ayni jastik jtojbʼesnej bʼa jun chʼin barko bʼa teʼ. Pe chamto kabʼ ja yalakabʼ: «Oj bʼobʼ kʼe aʼtijanan bʼa ochkʼakʼu it, pe wa xkaʼ juluka kʼujol ja it: mi xkʼana oja nik kʼumalik ja ili, yujni testigoʼon bʼa Jyoba sok wa xkisa ja rasonik bʼa Biblia». Chamto kabʼi, ti jakʼayiʼa: «¡Cha jachni ja keʼn!». Pe yajni yila jel najat ja stsoʼotsil kolomi sok ja kisimi, ti yala kabʼa: «Anto oj kawi estudio bʼa Biblia». Gustoxta jkʼana. Ti kabʼ stojol jas yuj mi payjiyon ja bʼa pilan aʼteli: ja Jyoba wan yajelki ja jas wa skʼana ja jkʼujoli (Sal. 37:4). Aʼtijiyon jun jabʼil ja bʼa skalpinteria ja hermano jaw sok ja bʼa tyempo jaw yaki estudio bʼa Biblia, jaxa bʼa enero bʼa 1974 kiʼaj jaʼ.

Jun ixaw tsaʼan kʼe jtulyi jun yajkʼachil jbiʼaje bʼa yaʼunejki jitsan gustoʼil: ja precursorili. Sok ekʼ jun ixaw, tixa wajyon bʼa Ámsterdam bʼa skoltajel jun grupo bʼa español bʼa ajkʼachto kujlajel. Jelni gusto la ajyiyon yajel estudio bʼa Biblia bʼa español sok bʼa portugués. Ja bʼa mayo bʼa 1975, aji ochkon precursor especial. ¡Juni niwan cholal!

Jun kʼakʼu waj ja bʼa jtsomjeltikon bʼa Español jun precursora especial sbʼiʼil Catharina, bʼa oj jnatikon sbʼaj ja yestudiante ti sbʼaj bʼa Bolivia. Ja Catharina soka keʼn kala oj jtsijbʼuk jbʼajtikon karta bʼa oj jnaʼ jbʼajtikon mas, sok wego kilatikon ke junxta ja jkʼelsatikoni. Nupanitikon bʼa 1976, sok ajyitikon precursor especial man 1982, pes lokjitikon ja bʼa clase 73 bʼa Galaad. Jel chamkabʼtikon sok jel gustoʼaxitikon yajni jekjitikon bʼa África Oriental. Ja bʼa joʼe jabʼil, ti koltanitikon bʼa Mombasa (Kenia). Ja bʼa 1987, jekjitikon bʼa Tanzania, bʼa ajita permiso skʼulajel ja kaʼteltiki. Ja tiwi ajyitikon 26 jabʼil, sok tsaʼan kumxitikon bʼa Kenia.

Skoltajel soka smeranil bʼa Biblia ja kristyanoʼik bʼa chʼin wa xyaʼa sbʼaje yaʼunejyi meran stojolil ja jsakʼaniltikoni. Jun sjejel, ja bʼajtan estudio ajyikuj ja bʼa Mombasa juni winik ti jtaʼa ja yajni wanon xcholjeli. Jkʼapayi chabʼ rebista, jaxa yeʼn yalakabʼi: «Sok yajni xchʼakuji, ¿jasa oj jkʼuluki?». Jaxa bʼa pilan semana, kʼe jkʼultikon estudiar ja libro Usted puede vivir para siempre en el paraíso en la Tierra, bʼa ajkʼachto el ja bʼa suajili. Jun jabʼil tsaʼan yiʼaj jaʼ sok och precursor. Man tyempo jaw, ja yeʼn soka xcheʼumi skoltuneje mojan 100 kristyano bʼa oj yayi ja sakʼanile ja Jyoba sok yijel jaʼ.

Yajni kʼot jnaʼ jas stojolil ja sakʼanili, jachʼ kabʼ jbʼaj jastal ja negosyoʼanum bʼa staʼa jun perla bʼa jel chaʼanyabʼal sok man sleʼa modo bʼa oj ajyukyuj (Mat. 13:45, 46). Wani xkʼana oj jkoltay ja tuk bʼa oj staʼe ja mero stojolil ja sakʼanili. Lajan soka kala cheʼumi, kilunejtikon jastal ja Jyoba yaʼunejyi koʼuk slekilal ja yaʼtijumiki yajelyile jun sakʼanil bʼa ay stojolil.