1, 2. a) Ja jasa wa xmajlaytik ja yaʼtijumotik Dyosi soka jasa wa smajlay ja ixuk winiki, ¿jasa stukil yiʼoji? b) ¿Jas oj kiltik ja bʼa artikulo it?

JA Jyoba wa skʼapakitik jastik junuk jel tsamal. Jun sjejel, wa skʼapa oj ya sakbʼuk ja sbʼiʼili sok oj skʼuluk ja jas wa skʼana ja bʼa satkʼinali soka bʼa luʼumi (Mateo 6:9, 10). Ja it jani ja jastik mas tʼilan wantik smajlajeli. Ja Jyoba wa xcha skʼapakitik oj yakitik ja tsamal sakʼanil bʼa tolabida, bʼa satkʼinal ma bʼa Luʼum (Juan 10:16; 2 Pedro 3:13). Chomajkil, ja yaʼtijumik Dyos wa xmajla oj kiltik jastal ja yeʼn oj stojotik sok oj skoltayotik ja bʼa tsaʼanixta kʼakʼuʼik it.

² Ja Biblia wa xyala ja skʼuʼajel jani «sjipjel kʼujolal» ja bʼa jastik wa xmajlaytiki (kʼela ja rekwagro «¿Jas wa stojolan?»). Ja it wa stojolan ja matik ay kiʼojtik skʼuʼajeli jkʼuʼunejtik lek ja jastik skʼapunej ja Jyoba ojni ya kʼotuk (Hebreos 11:1). Pe jitsan ixuk winik ja bʼa jtyempotiki wa smajlaye sok wa skʼanawe jastik junuk, pe mi jel skʼuʼane ta oj staʼe. Jun sjejel, bʼobʼta ay maʼ wa skʼana oj skʼul ganar bʼa jun tajnel. Pe mi wa  skʼuʼan lek ta oj skʼul ganar. Ja artikulo it oj kiltik jastal oj katik tsatsbʼuk ja skʼuʼajel kiʼojtik ja bʼa jastik skʼapunej ja Dyosi. Oj cha kiltik jastal wa skoltayotik ja bʼa jtyempotik ja ajyelkujtik jun tsatsal skʼuʼajel.

3. ¿Jas yuj wa xkʼuʼantik oj kʼotuk ja jastik skʼapunej ja Dyosi?

³ Mini june bʼa keʼntik wa xpojki soka skʼuʼajeli. Ta wa xkʼanatik ajyelkujtik skʼuʼajel, tʼilani oj katikan a-stoj-otik ja yip ja Dyosi (Gálatas 5:22). Ja yip ja Jyoba oj bʼobʼ skoltayotik bʼa oj jnatik sbʼaja yeʼn. Yajni wa xkʼot jnatik kechan yeʼn jel ja yipi sok jel bibo, wa xjipa jkʼujoltik oj bʼobʼ ya kʼotuk spetsanil ja jas wa skʼapa. Ja Jyoba wa xyala sbʼaja jas skʼapuneji bʼa lajansok kʼotelxa sok wa xyala: «¡Chʼac ta cʼulaxuc spetzanil!» (kʼuman ja Apocalipsis 21:3-6). Ja Jyoba yeʼn «ja Dyos toji» yujni wa xya kʼot spetsanil ja jas wa skʼapa. Ja yuj wa xkʼuʼantik spetsanil ja jas wa xyala sbʼaja tyempo jakumi (Deuteronomio 7:9).

4. ¿Jasa skʼuʼajel ajyiyujile ja yaʼtijumik Dyosi?

⁴ Ja kapitulo 11 bʼa Hebreos wa xyala bʼa 16 ixuk winike bʼa najate bʼa ajyiyujile jun tsatsal skʼuʼajel ja bʼa jastik skʼapunej ja Jyoba. Chomajkil wa xyala bʼa jitsan yaʼtijumik ja Jyoba bʼa yawe gusto axuk yuja «jel scʼuane» (Hebreos 11:39). Spetsanile ja wa smajlaye «ja intilal» skʼapunej ja Dyosi. Wa snaʼawe ja intilal jaw oj xchʼay snajel spetsanil ja skontraʼik ja Dyosi sok oj ya paxuk ja luʼumi jun kʼachinubʼ (Génesis 3:15). Ja yaʼtijumik Dyosi ajyiyujile jun tsatsal skʼuʼajel ta chamyeʼi oj ajuk sakʼwuke yuja Jyoba. Meran, mi wa smajlaye oj sakʼwuke bʼa oj wajuke bʼa satkʼinal, yujni ja Jesús mito sjamunejuk ajyi ja bʼej sbʼaja smajlajel jaw (Gálatas 3:16). Ja jasa wa smajlayeʼi, jani ajyel sakʼan tolabida bʼa Luʼum bʼa jun tsamal kʼachinubʼ (Salmo 37:11; Isaías 26:19; Oseas 13:14).

5, 6. a) ¿Jasa smajlaye ja Abrahán soka spamilya? b) ¿Jasa skʼulane bʼa aʼajyuk tsats ja skʼuʼajel yiʼojeʼi? (Kʼela ja dibujo bʼa skʼeʼulabʼil ja artikulo).

⁵ Ja Hebreos 11:13 wa xyala jachuk sbʼaja yaʼtijumik jel toj wajye soka Jyoba: «Cuando chamyei, mi ni yilahue sat ja jas alubal yabye yuja Diosi. Como scʼuane, [...] lajan soc huane yiljel, pero najat lek. Jayuj jel sgustoe juntiro ba oj yile mas mojan». Bʼa pilan yaljel, smajlaye ja kʼachinubʼi sok ekʼ bʼa spensare bʼa lajansok tixa aye tiw. June bʼa yeʼnle ja waj ja Abrahán. Ja Jesús yala ja Abrahán «jel sgusto oj yil ja tiempo» jaw (Juan 8:56). Ja Sara, Isaac, Jacob sok tuk jitsan cha smajlaye akʼotuk ja styempoʼil ja Gobyerno, «cʼulubal yuj ja Diosi», aya mandar bʼa spetsanil ja Luʼumi (Hebreos 11:8-11).

⁶ ¿Jasa skʼulan ja Abrahán soka spamilya bʼa aʼajyuk tsats ja skʼuʼajel yiʼojeʼi? Mini tʼun yaʼawekan snebʼjel sbʼaja Jyoba. Ay ekʼele kʼumajiye yuja Jyoba yajel makunuk anjelik, nakʼ satalik ma wayichalik. Bʼobʼta cha snebʼawe bʼa tuk matik toj wajye ma bʼa jastik kanel tsʼijbʼunubʼal bʼa najate. Ja Abrahán soka spamilya mini chʼay skʼujole sbʼaja jastik skʼapunej ja Dyosi sok jelni sgustoʼe spensarajel sbʼaja jaw. Jachuk mini tʼun skʼulane dudar bʼa oj ya kʼotuk ja jastik skʼapunej ja Jyoba. Sok jachuk ajyiye toj soka yeʼn ama bʼa yoj wokolik ma ixtalajel.

7. ¿Jas yaʼunejkitik ja Jyoba bʼa oj ajyukujtik jun skʼuʼajel bʼa tsats, sok jasa tʼilan oj jkʼuluktiki?

 ⁷ ¿Jas oj skoltayotik bʼa oj ajyukujtik jun skʼuʼajel bʼa tsats? Ja Jyoba yaʼunejkitik ja Biblia. Sok ti tiw wa sjeʼakitik ja jas skʼapunej ja bʼa tyempo jakumi sok jas oj jkʼultik bʼa gusto oj ajyukotik. Ja yuj lekni oj jkʼumuktik ja Biblia kʼakʼu kʼakʼu sok snochjel ja srasoniki (Salmo 1:1-3; kʼuman ja Hechos 17:11). Chomajkil, ja Jyoba wa xyakitik ja ‹waʼelal› bʼa mero styempoʼili yajel makunuk ja «moso mas jel toj ayi» (Mateo 24:45, Ja yajkʼachil sju‘unil ja dyosi). Jastalni skʼulane ja yaʼtijumik Dyos bʼa najate, tʼilani oj jkʼumuktik tikʼan sok spensarajel sbʼaja jastik skʼapunej ja Dyosi. Ja it oj skoltayotik bʼa oj ajyukotik toj soka Dyosi sok smajlajel ja kʼakʼu oj ya mandar ja sGobyerno bʼa spetsanil ja Luʼumi.

8. ¿Jastal wa xkoltani ja orasyon bʼa oj ya tsatsbʼuk mas ja skʼuʼajel kiʼojtiki?

⁸ Ja yaʼtijumik Dyos bʼa najate, ¿jasun mas koltajiye yuj bʼa oj ajyukyujile jun tsatsal skʼuʼajel? Yajelyi orasyon ja Jyoba bʼa skʼanjelyi ja skoltajeli. Sok yajni wa xyilawe jastal wa sjakʼa, ja skʼuʼajel yiʼojeʼi wa stsatsbʼi (Nehemías 1:4, 11; Salmo 34:4, 15, 17; Daniel 9:19-21). Chomajkil, yajni ja keʼntiki wa xkilatik jastal ja Jyoba wa smaklay ja korasyontiki sok wa sjakʼa ja bʼa mero sjutsʼinil wa xmakunikujtiki, ja skʼuʼajel kiʼojtiki wa stsatsbʼi (kʼuman ja 1 Juan 5:14, 15). Mok katikan skʼanjelyi ja yip ja Jyoba bʼa oj bʼobʼ ajyuk mas tsats ja skʼuʼajel kiʼojtiki (Lucas 11:9, 13).

9. Ala jujuntik jastik junuk bʼa wa xbʼobʼ jtatik tiʼal ja bʼa korasyontiki.

⁹ Yajni wa xkatikyi orasyon ja Jyoba, mi jaʼita oj jkʼuluktik bʼa skʼanjel ja jas oj jmakunukujtiki. Oj cha bʼobʼ jkʼuluktik bʼa yajelyi tsʼakatal sok stoyjel kʼakʼu kʼakʼu, yujni ja yeʼn jel jitsan ja jastik tsamal skʼuluneji (Salmo 40:5). Tʼilani oj cha katikyi orasyon sbʼaja jmoj-aljeltik bʼa sutanal ja luʼumkʼinali, jun sjejel «ja maʼ tey ba preso». Chomajkil, tʼilani oj katikyi orasyon sbʼaja jmoj-aljeltik wa stalnaye ja kongregasyoni. Yajni wa xkilatik ja Jyoba wa sjakʼa ja korasyontiki, wa xkabʼtik mas kʼubʼan ayotik soka yeʼn sok jaxa skʼuʼajel kiʼojtik sbʼaja yeʼn wa stsatsbʼi ele (Hebreos 13:3, 7).

10. ¿Jas yuj bʼobʼyujile jitsan yaʼtijumik ja Dyos bʼa mi xiwye sok ajyiye toj?

¹⁰ Ja kapitulo 11 bʼa Hebreos, ja jekabʼanum Pablo yala: «Cho ay ixuque [bʼa ay maʼ cham yujile] [...], pero aaji ni sac-huuc yilea. Ay maʼ ixtalajiye lec, hasta chamye. Eso sí, ay modo jastal oj bob huajuque libre [...], pero como mi cʼocxiye [...]. Anima huax chamye pero como jaʼ huajel scʼujole ba oj stae ja svidae jau ba mas jel tzamali» (Hebreos 11:35). Jitsan yaʼtijumik ja Dyos bʼa toj ajyiye ama bʼa yoj wokol yujni ajyiyujile skʼuʼajel sbʼaja sakʼwelal skʼapunej ja Dyosi. Wa snaʼawe ja bʼa tyempo jakumi oj ajuk sakʼwuke yuja Jyoba sok oj ajyuke sakʼan  tolabida ja bʼa Luʼumi. La jpensaraʼuktik ja jasa ekʼ sbʼaje ja Nabot soka Zacarías. Xchawanile chʼojiye ton sok miljiye yuja ajyiye kʼuʼabʼal soka Dyosi (1 Reyes 21:3, 15; 2 Crónicas 24:20, 21). Ja Daniel jipji koʼ ja bʼa skʼejnal ja chojik chamele waʼini, sok oxe ja yamigoʼiki jipjiye bʼa yoj orno bʼa wan lek ajlel. Pwestoni ajyiye bʼa oj chamuke yuja wa skʼanawe toj oj ajyuke soka Jyoba. Ja winike it ajyiyujile skʼuʼajel bʼa Jyoba bʼa oj ajukyile ja yipeʼi sok oj koltajuke bʼa oj kuchyujile chikan jas wokol (Daniel 3:16-18, 20, 28; 6:13, 16, 21-23; Hebreos 11:33, 34).

11. ¿Jasa kuchyujile jujuntik aluman stsʼakatal yuja skʼuʼajele?

¹¹ Jitsan alumanik kʼenajiye ma lutjiye preso, jastal ja Micaya soka Jeremías. Sok jastal ja Elías sok tuk alumanik «ti ajyiye ecʼ ja ba chʼayan lugari soc ja ba yoj huitzi [...]. Ja qʼueen jumasa [...]. Ja ba spatic ja nihuac toni». Spetsanile kuchyujile ja prebaʼik sok ajyiye toj yujni ayiʼoje «sjipjel kʼujolal» ja bʼa jastik jun wane smalajeli (Hebreos 11:1, 36-38; 1 Reyes 18:13; 22:24-27; Jeremías 20:1, 2; 28:10, 11; 32:2).

12. ¿Machunkiluk ja lekil sjejel wa xbʼobʼ jnochtiki, sok jasa koltaji yuj bʼa kuchyuj ja wokoliki?

¹² Ja Jesukristo jani ja lekil sjejel kiʼojtiki. Ja yeʼn kuchyuj ja wokol mas jel tsatsi sok ajyi toj soka Jyoba. ¿Jasa koltaji bʼa oj kuchyuj? Ja Pablo yala: «Ja Jesusi jel yiaj huocol [...]. [Pe yuja gustoʼili] chʼac ni scʼul ahuantara [...]. Ti huaj culan ja ba stzʼeel ja Tatal Diosi» (Hebreos 12:2). Ja yuj, ja Pablo stsatsankʼujolan ja nochumanik bʼa oj snoch-e ja sjejel bʼa Jesús (kʼuman ja Hebreos 12:3). Jastalni Jesús, jitsan ja bʼajtan nochumaniki chamye yuja toj ajyiye soka Jyoba. June bʼa yeʼnle jaʼa Antipas (Apocalipsis 2:13). Ja nochumanik it ajita ja stsʼakoleʼi, kechan miyuk ja matik ajyiye sakʼan bʼajtanto yuja yeʼnle ja matik wa smajlaye oj ajyuke sakʼan bʼa Luʼumi (Hebreos 11:35). Tsaʼan yajni och mandaranum ja Jesús ja bʼa 1914, ja matik tsaʼubʼale bʼa chamelexa sakʼwiyeta bʼa oj wajuke bʼa satkʼinal sok mixa ojto chamuke. Ja yeʼnle oj yaʼe mandar soka Jesús sbʼaja ixuk winiki (Apocalipsis 20:4).

13, 14. a) ¿Jastik tsatsal wokol kuchyuj ja Rudolf Graichen? b) ¿Jasa koltajiyuj bʼa oj ajyuk toj soka Jyoba?

¹³ Ja bʼa jtyempotiki, miyonik taʼumantiʼik bʼa Jyoba wa snochowe ja sjejel bʼa Jesús. Wa spensarane ja jas skʼapunej ja Dyosi sok toj wa x-ajyiye ja bʼa wokoliki. La kiltik sbʼaja Rudolf Graichen, pojki bʼa Alemania bʼa 1925. Yajni chʼinto, ja snantati wa xyawe lokan yal kwagroʼik ja bʼa snajeʼi bʼa ayiʼoj dibujoʼik elel bʼa Biblia. Ja yeʼn wa xyala: «June ja bʼa kwagroʼiki kʼulubʼal dibujar ja okʼili soka cheji, ja yal chibo soka leopardo, ja yal wakaxi soka choji: spetsanile laman aye sok tojubʼale yuj jun yal kerem» (Isaías 11:6-9). Ja it  koltaji yuja Rudolf bʼa tikʼanxta oj spensaraʼuk ja bʼa Kʼachinubʼi sok aji tsatsbʼuk ja skʼuʼajel yiʼoj sbʼaja skʼapjelal jaw. Stsʼakatal ja jaw, ja yeʼn ajyi toj soka Jyoba anima iji spatik jitsan jabʼil yuja policía bʼa Alemania nazi sok tsaʼan ja policía bʼa Alemania comunista.

¹⁴ Ja Rudolf cha ekʼ sbʼaj tuk jitsan wokolik. Ja snani cham yuj jun chamel sbʼiʼil tifus bʼa jun lugar yiʼoje ja nazi bʼa ajyiyujile presoʼanumik. Jaxa stati skʼulan pirmar jun juʼun bʼa wa xyala mixa oj ajyuk jastal taʼumantiʼ bʼa Jyoba. Pe ja Rudolf tsats ajyi ja skʼuʼajel yiʼoji. Yajni el ja bʼa preso, och biajante. Tsaʼan waj ja bʼa Eskwela bʼa Galaad sok ti jekji bʼa Chile. Ja bʼa tiw, cha yajkʼachil ekʼele och biajanteʼil sok nupanisok jun misionera sbʼiʼil Patsy. Ajyi jun yakʼixe, pe jun jabʼil tsaʼan yajni nupaneleʼi, ja yal akʼixi chami. Ekʼ jun tyempo, ja Patsy cha chami. Kechanto 43 jabʼil yiʼoj ajyi. Pe ja Rudolf mini yaʼakan yaʼteltajel ja Jyoba, anima ekʼ sbʼaj ja tsatsal wokolik it. Man ayxa  skʼujol sok anima maloʼay, ajyi jastal precursor regular sok ansyano bʼa kongregasyon. Wa xbʼobʼ jkʼumuktik sbʼaja sakʼanil ja bʼa La Atalaya 1 bʼa agosto bʼa 1997, slamik 20 man 25 ^[1] (kʼela ja nota bʼa xchʼakulabʼil ja artikulo).

15. Aʼa jujuntik sjejel sbʼaja jmoj-aljeltik bʼa wane yaʼteltajel gusto lek ja Jyoba anima wane yijel wokol.

¹⁵ Ja bʼa jtyempotiki, jitsan jmoj-aljeltik gusto lek wane yaʼteltajel ja Jyoba anima wa x-iljiye kontra. Jitsan ja bʼa yeʼnle lutubʼale ja bʼa Eritrea, Singapur sok Corea del Sur yuja mi skʼanawe oj syam-e ja yamkʼabʼalik bʼa guerraʼaneli (Mateo 26:52). Jun sjejel, ja jmoj-aljeltik Isaac, Negede soka Paulos ayxa mas ja 20 jabʼil lutubʼale ja bʼa chonabʼ Eritrea. Ja tiwi ixta ilubʼale. Ja bʼa jabʼilik jaw me xbʼobʼ nupanuke sok mini stalnajel ja snantateʼi. Anima jachuk, tojni aye soka Jyoba sok ayiʼoje jun tsatsal skʼuʼajel. Sok kisubʼalexa yuja matik wa stalnay ja preso. Ja bʼa jw.org wa xtax ja spotoʼe ja yeʼnle bʼa wa x-ilxi wane tsenel ama wane yijel wokol.

16. ¿Jasa wa xbʼobʼ skoltayotik skʼulajel ta ay kiʼojtik jun tsatsal skʼuʼajel?

¹⁶ Tʼusan mi spetsaniluk ja Taʼumantiʼiki mi wa xlutjiye ma wa x-ixtalajiye jastal ja jmoj-aljeltik jtaʼatikta tiʼali. Pe jitsan wa xyiʼaje wokol yuja pobreʼili, yuja desgrasyaʼiki sok yuja guerraʼanel ja bʼa xchonabʼeʼi. Tuk jmoj-aljeltik wa snochowe ja sjejel bʼa Abrahán, Isaac, Jacob soka Moisés sok wa xyawekan ja slejel stoyjele ma paxel rikoʼil bʼa oj yaʼteltaye tsʼikan lek ja Jyoba. ¿Jasa koltubʼale yuja jmoj-aljeltik bʼa oj yaʼteltaye gusto lek ja Jyoba? Jani yuja yajtanel yiʼoje sbʼaja yeʼn soka tsatsal skʼuʼajel sbʼaja jastik skʼapuneji. Wa snaʼawe ja Jyoba ojni yayi ja yaʼtijum tojiki ja sakʼanil bʼa tolabida ja bʼa yajkʼachil luʼumkʼinali. Ja tiwi mixa oj ajyuk ja bʼa mi tojuki (kʼuman ja Salmo 37:5, 7, 9, 29).

17. a) ¿Jasa oj jkʼuluktik ta wa xkʼanatik oj ajyukujtik jun skʼuʼajel bʼa tsats? b) ¿Jasa oj jnebʼtik ja bʼa artikulo jakumi?

¹⁷ Ja bʼa artikulo it kilunejtik ja skʼuʼajeli jani ja «sjipjel kʼujolal» ja bʼa jastik jun wa xmajlaytiki. Ta wa xkʼana oj ajyukujtik jun skʼuʼajel bʼa tsats, tʼilani oj katikyi orasyon ja Jyoba sok spensarajel ja bʼa jastik skʼapuneji. Jachuk oj bʼobʼ ajyukotik toj bʼa chikan jas wokol. Ja bʼa artikulo jakumi oj kiltik mas sbʼaja jas wa stojolan ja ajyelkujtik skʼuʼajel.