1. ¿Jas lokjelal yayi ja Jesús chane yamachayik, sok jas skʼulane?

JA SNEGOSYOʼE ja nebʼumanik Pedro, Andrés, Santiago sok Juan jani yajel el chay. Bʼobʼta jelni chamyabʼye ja yajni ajiyile ja lokjelal it yuja Jesús: «Laic xajmoc. [...] ja yaani, jaꞌ oja huaa cꞌujolex sleejel jan ja cristiano ba oj cho jac jmoc ja yenlei». ¿Pe jas skʼulane? Ja Biblia wa xyala: «Jaxa yenlei ti yaa can ja yenubei. Ti huajye soc ja Jesusi» (Mat. 4:18-22). Ja jaw oj stukbʼes juntiro ja sakʼanileʼi, yujni oj kʼotuke yamachay bʼa kristyano (Luc. 5:10). Ja bʼa jtyempotik, ja Jesús wa xyayi ja junxta lokjelal jaw ja matik meran wa syajtay ja smeranili (Mat. 28:19, 20). ¿Ajakʼunej maʼ ja lokjelal yaʼunej ja Jesús bʼa ochel yamachay bʼa kristyanoʼik?

2. ¿Jas yuj tʼilan oj kiltik chaʼanyabʼalil ja ochel yamachay bʼa kristyanoʼik, sok jasa oj skoltayotik bʼa skʼulajel?

² Bʼobʼta ja weʼn jitsanxa tyempo wana spaklajel ja Biblia sok wana xa spensarajel ta oj ochan jun choluman ja bʼa lekil rasoni. ¿Wan maʼ xa kʼulan dudar bʼa oja jakʼ ja slokjelal ja Jesusi? Ta jachuk mok eluka gana. Bʼobʼta yuja waxa kʼulan dudari jani yuja waxa naʼa jel tʼilan ja jaw. Meran ja Biblia wa xyala ja Pedro soka smojiki wegoxta ‹yaʼawekan› ja yenubeʼi. Pe ja Pedro sok ja yermano Andrés spensaraʼane lek bʼajtan. Ayxa mas ja wake ixaw snaʼuneje sbʼaj ja Jesús sok skʼuʼuneje xa yeʼnani ja Mesías (Juan 1:35-42). Junxta jastal jaw, bʼobʼta ja weʼn jelxa jas anebʼunej sbʼaja Jyoba sok bʼa Jesús, sok wani xa kʼana oja waʼteltay mas. Pe bʼajtanto oja tsaʼ skʼulajel ja it, tʼilan oja pensaraʼuk ja jastik ti chʼikani. ¿Jasa koltajiye yuj ja Pedro,  ja Andrés sok ja tuk bʼa jach skʼulajel?

3. ¿Jas chane jasunuk oj skoltayotik bʼa oj jakʼtik ja slokjelal ja Jesús?

³ Ja bʼajtan snebʼumanik ja Jesús ayni jas wa xnikjiyeyuj, ayiʼoje snajel, mi xiwye sok wa skʼajtes sbʼaje. Spetsanil ja jaw koltajiye bʼa oj kʼotuke lekil yamachay bʼa kristyanoʼik. Ja artikulo it oj skoltayotik bʼa yiljel jastal oj jnochtik ja sjejel yaʼawe.

4. ¿Jas yuj wa xya el chay ajyi ja Pedro?

⁴ Ja yaʼtel ja Pedro jani yajel el chay bʼa smakʼlajel ja spamilya. Ja yeʼni jelni syajtay ja aʼtel jawi sok mi kechan wa xyila jastal jun aʼtel (Juan 21:3, 9-15). Sok cha snebʼani syajtajel ja yaʼtel bʼa ajyel yamachay bʼa kristyano. Soka skoltanel ja Jyoba, jelni kʼot snebʼ-e (Hech. 2:14, 41).

5. a) Jastalni wa xyala ja Lucas 5:8-11, ¿jas yuj xiw ja Pedro? b) Ta jun estudiante jach wa xyabʼ jastal Pedro, ¿jasa oj bʼobʼ koltajuk yuji?

⁵ Ja jas mero wa snikawotik bʼa xcholjeli jani yuja wa xyajtaytik ja Jyoba. Ta ay kiʼojtik duda, ja yajtanel it oj skoltayotik bʼa oj lajxukujtik. Yajni ja Jesús sloko ja Pedro bʼa oj och yamachay bʼa kristyano, yala yabʼi: «Mi laxiwi» (kʼuman ja Lucas 5:8-11 *). Mi yuj wa xiw ja Pedro yuja jas oj bʼobʼ ekʼ sbʼaj ta och nebʼuman. Pe ja Jesús wanto chʼak ya makunuk ja yip bʼa oj yawe el jitsan chay, jaxa Pedro jel chamyabʼ bʼa wa xyabʼ mini sbʼajin oj aʼtijuk  soka Jesús. ¿Jaxa weʼn? ¿Jel maʼ x-ocha pensar ja bʼa jastik ti chʼikan ja kʼotel snebʼuman ja Kristo? Ta jachuk, atsatsbʼuk ja jastal waxa yajtay ja Jyoba, ja Jesús sok jawa mojiki, jachuk oja wabʼ oj snika bʼa oja jakʼ ja slokjelal ja Jesús bʼa ochel yamachay bʼa kristyanoʼik (Mat. 22:37, 39; Juan 14:15).

6. ¿Jas tuk rasonik wa snikawotik bʼa xcholjel?

⁶ La kiltik tuk rasonik bʼa wa snikawotik xcholjel. June jani wa xkʼana oj jkʼuʼuktik ja mandar yaʼa ja Jesús: «Caaxic, [...] ba jachuc oj och jnebumanil ja cristiano jumasa» (Mat. 28:19, 20). Pilan rason yujni ja kristyano jelni ‹ixtubʼale sok jipubʼalekan› sok wa skʼanawe snebʼjel ja smeranil sbʼaja sGobyerno ja Dyosi (Mat. 9:36, TNM). Ja Jyoba wa skʼana yibʼanal ja kristyano akʼot snaʼe ja smeranili sok a-staʼe skoltajele (1 Tim. 2:4).

7. ¿Jastal wa sjeʼa ja Romanos 10:13-15 ja stʼilanil yiʼoj ja xcholjeli?

⁷ Jun jasunuk bʼa oj snika xcholjel jaʼ spensarajel ja slekilal ja aʼtel it. Ja yamachayiki wa syamawe chay bʼa oj xchon-e ma bʼa oj yabʼye, pe ja keʼntiki «yamachayotik» bʼa kristyano bʼa jachuk oj staʼe sakʼanileʼi (kʼuman ja Romanos 10:13-15 *; 1 Tim. 4:16).

8, 9. ¿Jasa tʼilan oj snaʼ jun yamachay, sok jas yuj?

⁸ Ja bʼa styempo ja Jesús, ja israʼelenyoʼik wa syamawe chayi tʼilani oj snaʼe ja tikʼe chay oj bʼobʼ syam-e (Lev. 11:9-12). Cha tʼilani oj snaʼe bʼa oj staʼe. Ja chayiki tini wa x-ajyiye bʼa lugarik mas lek bʼa yeʼnle sok bʼa ay jitsan swaʼele. ¿Sok ay maʼ stʼilanil ja yoraʼil wa xwajye ja yamachayiki? La kiltik ja bʼa sloʼile ajyiyujile jun hermano bʼa isla bʼa Pacífico sok jun misionero. Ja hermano sloko bʼa oj yawe el chay, jaxa misionero yala: «Ti oj jkʼumbʼajtik jechel bʼa las 9 bʼa saʼan sakbʼel». Pe ja hermano sjakʼayi: «Miyuk. Jani ja jas ora wa x-el ja chayi, mini jaʼuk ja bʼa keʼntiki».

⁹ Junxtani jastal jaw, ja yamachayik bʼa kristyanoʼik bʼa bʼajtan siglo wa xwajye ja bʼa yoraʼil sok ja bʼa lugarik bʼa mas wa xtax ja kristyano. Jun sjejel, ja snebʼumanik ja Jesús wa xcholowe ja bʼa templo, bʼa sinagogaʼik, bʼa naʼits naʼits sok ja bʼa merkadoʼik bʼa jwera (Hech. 5:42; 17:17; 18:4). Ja keʼntiki cha tʼilani oj jnatik ja skostumbre ja kristyano ja bʼa lugar wa xcholotiki. Tʼilani pwesto oj ajyukotik bʼa oj wajkotik ja bʼaye ja kristyano sok ja bʼa ora bʼobʼta oj taʼtike (1 Cor. 9:19-23).

10. ¿Jastik yamkʼabʼal wa xyakitik ja xchonabʼil ja Jyoba?

¹⁰ Ja yamachayiki tʼilan oj ajyukyujile ja yamkʼabʼalik wa xmakuniyujile sok snajel yajel makunuk. Cha jachni ja keʼntiki. Ja Jesús yayi tojelalik jaman lek ja snebʼumaniki bʼa jastal oj kʼotuke yamachayik bʼa kristyanoʼik. Yala yabʼye jasa oj yiʼe och, bʼa lugar oj xchol-e sok jas oj yal-e (Mat. 10:5-7; Luc. 10:1-11). Ja bʼa jtyempotik, ja xchonabʼil ja Jyoba yaʼunejkitik ja yamkʼabʼal bʼa sjejel, ja it jelni xmakuni sok wa xjejikitik jastal yajel makunuk. * Ja chapjelal it wa skoltayotik bʼa  mi oj xiwkotik sok bʼa snajel skʼulajel lek ja kaʼteltiki (2 Tim. 2:15).

11. ¿Jas yuj tʼilan mok xiwkotik ja jastal yamachayotik bʼa kristyano?

¹¹ Bʼa kʼotel jun yamachay, jel tʼilan mi oj xiwkotik pes yujni mi xnaxi jastal ay ja mari. Tikʼanxtani, tʼilan wa x-aʼtijiye bʼa yoj akwal sok bʼobʼta junta chaykʼujol oj ajyuk jun tsatsal ikʼ jaʼ. Ja jastal yamachayotik bʼa kristyano tʼilani cha mok xiwkotik. Yajni wa xkʼe jcholtik sok wa xkalatik taʼumantiʼotik bʼa Jyoba, bʼobʼta ti oj kʼeʼuk «ja tsatsalik ikʼ jaʼ», oj yil-otik kontra ja jpamilyatik, oj stselayotik ja kamigotik sok ja kristyano mi oj skis-e ja jas oj jcholtik yabʼye. Pe mini cham xkabʼtik, yujni ja Jesús yala ojni sjek ja snochumanik bʼa yoj kristyanoʼik bʼa wa x-ilwaniye kontra (Mat. 10:16).

12. Jastalni wa xyala ja Josué 1:7-9, ¿jasa oj skoltayotik bʼa mi oj xiwkotik?

¹² ¿Jasa oj skoltaya bʼa mi oj xiwan? Bʼajtan, mok chʼayuka kʼujol ja Jesús yeʼnani wan stojel ja aʼtel it man bʼa satkʼinal (Juan 16:33; Apoc. 14:14-16). Tsaʼan, atsatsbʼuk ja skʼuʼajel awiʼoj bʼa ojni ya kʼotuk ja Jyoba ja kʼapjelal bʼa oj stalnaya (Mat. 6:32-34). Yajni mas tsats ay ja skʼuʼajel awiʼoji, masni mi oj xiwan. Ja Pedro soka tuk smoji sjeʼawe ayiʼoje skʼuʼajel ja yajni yawekan ja snegosyoʼe bʼa snochjel ja Jesús. Cha jachni ajeʼa ja weʼn ja yajni awala yabʼ jawa wamigoʼik sok jawa pamilyaʼik bʼa kʼeta apaklay ja Biblia soka taʼumantiʼik  bʼa Jyoba sok wanxa la waj ja bʼa stsomjele. Seguro atukbʼestani ja bʼa wa sakʼanili sok ja bʼa jastik waxa kʼulan bʼa oja kis ja mandarik jel toj yaʼunej kujlajuk ja Jyoba. Jachuk ajeʼa aya wiʼoj skʼuʼajel sok mi la xiwi. Ta waxa kʼujolan bʼa mi oj xiwan, ojni bʼobʼa jipa kʼujol ja Jyoba tini oj ajyuk amok chikan bʼa wala waja (kʼuman ja Josué 1:7-9).

13. ¿Jastal oj skoltaya ja orasyon sok ja spensarajel lek sok ja orasyoni?

¹³ ¿Jas mas oj skoltaya bʼa mi oj xiwan? Kʼanayi ja Jyoba bʼa mi oj xiwan (Hech. 4:29, 31). Ja yeʼn oj sjakʼ jawa worasyoni sok mini oj yaʼakan atuchʼil. Tolabida pwesto ay bʼa oj skoltaya. Cha pensaraʼan jastal ja Jyoba skoltay ja yaʼtijumik ja bʼa tyempo najate. Sok pensaraʼan jastal skoltuneja bʼa oj kuchukawuj ja wokoliki sok yaʼunej awip bʼa stukbʼesel jawa sakʼanili. Ta skʼulan ja xchonabʼ bʼa skʼutsjel ja mar Rojo, wani xbʼobʼa kʼuʼuk lek ojni cha skoltaya bʼa ochel snebʼuman ja Kristo (Éx. 14:13). Jipa akʼujol jastalni yala ja tsʼebʼanumi: «Ja Jyoba tey bʼa jtsʼeʼel; sok mini oj xiwkon. ¿Jas oj bʼobʼ skʼuluki ja winiki?» (Sal. 118:6).

14. ¿Jasa wa sjeʼawi ja jas ekʼ sbʼaj ja Masae sok ja Tomoyo?

¹⁴ Pilan jas oj skoltaya cha jani spensarajel jastal ja Jyoba skoltunej kristyanoʼik bʼa jel xiwye bʼa mixa oj xiwuke. La kiltik ja jasa ekʼ sbʼaj jun hermana sbʼiʼil Masae. Ja yeʼn jelni xiwi bʼa lajansok mini oj bʼobʼ xchol ja skʼuʼajel yiʼoj bʼa ay jitsan kristyano. Ja kechanta wa x-ekʼ skʼujol ja oj loʼilanuksok kristyanoʼik bʼa mi snaʼa sbʼaj jelni wokol xyabʼ bʼa lajansok jach jastal kʼeʼel bʼa jun chaʼan lek wits. Ja yuj skʼujolan ja janekʼ bʼobʼyuj bʼa oj ya kʼiʼuk mas ja yajtanel yiʼoj soka Dyos sok ja smojiki. Spensaraʼan sbʼaja stʼilanil xcholjel ja bʼa jtyempotiki sok skʼanayi ja Dyos bʼa oj koltajuk bʼa oj skʼan oj xchole. Jachuk bʼobʼ ya eluk ja xiweli sok och precursora regular. Ja Jyoba ojni cha bʼobʼ skoltay ja ajkʼach cholumanik bʼa mi oj xiwuke, jastalni wa xyala ja Josué 1:7, 9. Cha la kiltik ja jas ekʼ sbʼaj jun hermana sbʼiʼil Tomoyo. Ja bʼajtan kʼakʼu el ja bʼa xcholjel bʼa naʼits naʼits, ja bʼajtan pwerta skʼojtsini eljan jun ixuk bʼa kʼakʼxta aljiyabʼ: «¡Mi xkʼana oj jnaʼ sbʼaj ja taʼumantiʼik bʼa Jyoba!», sok tsatsxta slutukan ja spwerta. Ja Tomoyo mini el sgana sok yala yabʼ ja smoji «¿Awila? Mini jas kala, pe ja ixuki wanxani snaʼa taʼumantiʼon bʼa Jyoba. ¡Jelni xyaʼa gusto!». Ja wego, ja Tomoyo precursora regularxa.

15. ¿Jas wa stojolan ja skʼajtesel jbʼajtik, sok jas yuj jel tʼilan sbʼaja yaʼtijumik ja Dyos?

¹⁵ Ja skʼajtesel jbʼajtik wa stojolan snajel stʼenjel jbʼajtik bʼa skʼulajel ja jas tʼilan oj jkʼuluktiki. Jun lekil yamachay tʼilani oj skʼajtes sbʼaj bʼa sajto oj kʼeʼuk, bʼa jato oj jijluk ja yajni xchʼak ja yaʼteli sok yajel eluk ja chayi ama mi lekuk ja tyempo. Ja yaʼtijumotik ja Dyos cha tʼilani oj jkʼajtes jbʼajtik ta wa xkʼanatik oj kuchkujtik man xchʼak ja kaʼteltiki (Mat. 10:22).

16. ¿Jasa oj skoltayotik bʼa skʼajtesel jbʼajtik?

¹⁶ Ja keʼntiki mini pojkitik bʼa skʼajtesel jbʼajtik. Jatani wala kantik komporme sok ja janekʼ wa xbʼobʼ kujtiki. Bʼa skʼajtesel jbʼajtik wani skʼana skomjel jbʼajtik. Pes ta wa xkʼana oj jkʼuluktik ja jastik jel wokol xkabʼtik skʼulajeli, wani xkʼana jkoltajeltik. Ja Jyoba wani skoltayotik bʼa jani wa xya makunuk ja yipi (Gál. 5:22, 23).

17. Ja bʼa 1 Corintios 9:25-27, ¿jasa yala ja Pablo tʼilan oj skʼuluk bʼa skʼajtesel sbʼaj?

 ¹⁷ Ja jekabʼanum Pablo wajni jun winik bʼa wa skʼajtes sbʼaj, pe yala tʼilani ya «yi huocol» ja skwerpo bʼa skʼulajel ja bʼa toji (kʼuman ja 1 Corintios 9:25-27). Yayi mandar ja kʼuʼumanik Dyos tʼilani oj skʼajtes sbʼaje sok spetsanil «a-skʼuluke stojolil lek sok chapan» (1 Cor. 14:40, TNM). Jani it ja jas wa xkʼanxi bʼa yajel ajyuk jun lekil programa bʼa yaʼteltajel ja Dyos, bʼa tini chʼikan skʼulajel ja aʼtel bʼa syamjel chay bʼa kechanta wa senyaʼan (Hech. 2:46).

18. ¿Jasa tʼilan oj jkʼuluktik bʼa gusto oj ajyuk ja Jyoba soka kaʼteltiki?

¹⁸ Jun yamachay jani wa xyajtabʼan ja xchayi bʼa yiljel ta lek wan wajelyuj. Pe ja keʼntiki mini ja wa xkajtabʼantik janekʼ kristyano wa xkiʼajtikjan ja bʼa xchonabʼil ja Dyos bʼa yiljel ta lek wan wajel kujtik (Luc. 8:11-15). Ta mi xkatikan xcholjel ja lekil notisya sok sjejelyi ja tuk, ja Jyoba jelni gusto oj ajyuk soka kaʼteltiki. ¿Jas yuj? Yujni wantik skʼuʼajelyi ja yeʼn sok ja Yunini (Mar. 13:10; Hech. 5:28, 29).

19, 20. ¿Jas rason kiʼojtik ja jel chaʼanyabʼal ja bʼa xcholjel ja lekil notisya?

¹⁹ Bʼa jujuntik país, kechanta wa x-aji permiso yajel el chay bʼa jujuntik ixaw ja bʼa jabʼili. Yajni wa xmojxi oj chʼakuk ja styempoʼili, ja yamachayiki wa snaʼawe masxani jel tʼilan oj skʼujoluke ja yaʼtele. Pe ja keʼntiki ayni kiʼojtik jun rason jel tʼilan ja bʼa xcholjel ja wego: ja xchʼakelal ja luʼumkʼinal it wanxta mojxeljan. Jelxa tʼusan ja tyempo bʼa skʼulajel ja aʼtel it wa xyaʼa sakʼanili. Mokni amajlay tito oja koltanan ja bʼa aʼtel it jel tʼilan ja yajni ayxaʼa tyempo (Ecl. 11:4).

²⁰ Ja wego jani ja styempoʼil bʼa oj wa tsatsbʼuk ja jas wa snikawa, snebʼjel mas bʼa Biblia, ja mi oj xiwan sok snebʼjel skʼajtesel abʼaj. Ajyansok ja mas ja 8 miyon yamachayik bʼa kristyano ja bʼa luʼumkʼinali, sok ojni awabʼ «ja gustoʼil wa xjak bʼa Jyoba» (Neh. 8:10). Tsaʼa skʼulajel ja janekʼ oj bʼobʼukawuj bʼa koltanel ja bʼa aʼtel it masan xyala ja Jyoba tixa oj kʼot tikʼan. Ja bʼa artikulo jakumi, oj kiltik oxe modo bʼa jastal oj katik tsatsbʼuk ja skʼanjel xcholjel ja lekil rason sbʼaja sGobyerno ja Dyosi.