1. ¿Jasa jel tʼilan oj jchʼiktik ja bʼa skʼuʼajel kiʼojtiki?

TA AYKʼA maʼ sjobʼokitik ja jastik mas tʼilan wa xkʼuʼantik, ¿jasa oj kaltik? Jani maʼ oj kaltik ja Jyoba yeʼn ja Kʼulumani sok yaʼunejkitik ja jsakʼaniltiki. Chomajkil, oj kaltik wa xkʼuʼantik bʼa Jesukristo, bʼa cham yuja jmultiki. Cha bʼobʼta oj kaltik ja bʼa tyempo jakumi oj ajyukotik sakʼan tolabida ja bʼa Kʼachinubʼ. ¿Pe oj maʼ jtatik tiʼal ja sakʼwelali?

2, 3. ¿Jas yuj jel yiʼoj stʼilanil ja sakʼwelali? (Kʼela ja dibujo bʼa skʼeʼulabʼil ja artikulo).

² Anima wa xjipa jkʼujoltik oj kankotik sakʼan ja yajni xjak ja niwan wokoli sok ajyel sakʼan bʼa tolabida ja bʼa Luʼumi, ayni kiʼojtik rasonik bʼa lek bʼa wa xbʼobʼ kaltik ja sakʼwelali jani june ja bʼa jasa mas tʼilan wa xkʼuʼantiki. Ja jekabʼanum Pablo sjeʼa janekʼto stʼilanil yiʼoj ja sjejel it: «Ta meran cʼa mi xa oj to sac-huucotic, entonces ja Cristo, mi ni sacui otro vuelta ta jachuca». Lek mokxta sakʼwuk ja Jesús, ja wego mini wanuk yajel mandar sok mini tʼun ayuk stojol ja wantik sjejel sbʼaja sgobyerno (kʼuman ja 1 Corintios 15:12-19). Pe jkʼuʼunejtik ja Jesús sakʼwi. Mini oj jlajtik ja saduceoʼik bʼa najate bʼa mini tʼun skʼuʼane ja matik chameleʼi oj bʼobʼ sakʼwuke. Wani xkʼuʼantik ja sjejel it anima ja ixuk winik wa skʼenayotik (Mar. 12:18; Hech. 4:2, 3; 17:32; 23:6-8).

 ³ Yajni ja Pablo stsʼijbʼan sbʼaja «jas jeeji quitic ja yora primero cabtic ja yabal ja Cristo», ja yeʼn xchʼika ja sjejel sbʼaja «oj ni sac-huuquea» ja matik chameleʼi (Heb. 6:1, 2). Sok xchiktes jaman lek ajyiyuj skʼuʼajel sbʼaja sakʼwelali (Hech. 24:10, 15, 24, 25). Pe ja sjejeli it «ja jas jeeji ahuilex cuando huan tox och acʼuuquex tʼan ja Diosi» mi wa stojolan kechanta jun lom sjejel (Heb. 5:12). ¿Jas yujil?

4. ¿Jastik sjobʼjel bʼobʼta oj yaʼ sbʼaje sbʼaja sakʼwelali?

⁴ Yajni wa xkʼe jpaklaytik ja Biblia, wa xkʼumantik sbʼaja sakʼwelal ja bʼa najate, jastal ja bʼa Lázaro. Jnebʼatik ja Abrahán, Job soka Daniel skʼuʼane lek ja chamwiniki ojni sakʼwukejan ja bʼa tyempo jakumto. Pe bʼobʼta ayni maʼ oj sjobʼe: ¿Wanto maʼ xmakuni ja kʼapjelal sbʼaja sakʼwelal anima ekʼta jitsan jabʼil man kʼapji? Chomajkil, ¿wan maʼ xyala ja Biblia jas tyempoʼil oj ajyuk ja sakʼwelal? Ja sjakʼjeliki ojni ya tsatsbʼuk ja skʼuʼajel kiʼojtiki. Ja yuj, la kiltik jas wa xyala ja Biblia.

5. ¿Jasa oj jtatik tiʼal bʼajtan?

⁵ Mini wokoluk spensarajel oj sakʼwukjan tʼusan tsaʼan yajni ay maʼ wa xchami (Juan 11:11; Hech. 20:9, 10). ¿Pe wan maʼ xbʼobʼ jipjkʼujoltik ja kʼapjelal bʼa jun sakʼwelal alxi jitsan jabʼil bʼajtanto yuj oj ekʼuk? ¿Oj maʼ bʼobʼ jipjkʼujoltik ja jaw anima ja ixuk winik ajkʼachto chamel ma jitsanxa tyempo? Ja smeranili, jpetsaniltik wa xkʼuʼantik bʼa jun sakʼwelal alxi bʼa jitsan jabʼil bʼajtanto yuj oj ekʼuk. ¿Jas sakʼwelal waji? Sok ¿jastal wa syaka sbʼaj soka smajlajel bʼa jun sakʼwelal ja bʼa tyempo jakumto?

6. ¿Jastal kʼot smeranil bʼa Jesús ja Salmo 118?

⁶ Ja bʼa Salmo 118 wa staʼa tiʼal sbʼaja sakʼwelal jaw. Ja David bʼobʼta yeʼn stsʼijbʼan, bʼa wa xyala xetʼan: «Jyoba, wa xkʼanatikonawi, awa pabor, aʼelkotikon libre! [...] Aʼaxuk stoyjel ja maʼ jakum ja bʼa sbʼiʼil ja Jyoba». Bʼobʼta wa xjul jkʼujoltik yajni yilawe ja ixuk winik och kʼot ja Jesús bʼa Jerusalén ja bʼa 9 bʼa nisán, tʼusan bʼajtanto yuj oj chamuk, staʼawe tiʼal ja teksto it sbʼaja Mesías (Sal. 118:25, 26; Mat. 21:7-9). ¿Pe jas yuj wa xkalatik ja salmo it wa xkʼumani bʼa jun sakʼwelal oj ekʼuk jabʼilik tsaʼan? Wani xcha yalkabʼtik «ja ton mi skisawe ja kʼulumaniki jani kʼotel ja ton maʼ mero wa xyaʼa yipi» (Sal. 118:22).

7. ¿Jasa kʼulajiyi ja Jesús yuja judíoʼiki?

⁷ «Ja kʼulumaniki» ja matik mi skisawe ja Jesús, ja Mesías, yeʼnleni ja mandaranumik judíoʼik. Mi kechanuk yaʼawekan yi ja spatike ja Jesús ma mi skisawe ta yeʼn ja Kristo. Jitsan judíoʼik skʼanawe tʼilan amiljuk (Luc. 23:18-23). Ja yuj yeʼnani smule ja milji.

8. ¿Jastal oj bʼobʼ kʼot ja Jesús ja «maʼ mero wa xyaʼa yipi»?

⁸ Ta ja Jesús mi kisji sok milji, ¿jastal oj bʼobʼ kʼot ja «maʼ mero wa xyaʼa yipi»? Kechani ta sakʼwi. Ja yeʼn yala yajni xcholo bʼa jun sloʼil bʼa jun winik bʼa sjekayi jujuntik akʼa rason ja yaʼtijumik bʼa yalaji. Pe ja aʼtijumik it yixtalane ja akʼa rasoniki. Jastalni jaw, ja israʼelenyo yixtalane ja alumanik sjeka ja Dyosi. Bʼa tsaʼanxta, ja winik ja bʼa loʼili sjeka ja yunin jel skʼana, ja maʼ oj sbʼajukan ja derecho, sok ja yeʼn smajlayni akisjuk. Pe ja aʼtijumik bʼa alaji smilawe. Yajni chʼak yal ja loʼil it, ja Jesús staʼa tiʼal ja yaljelik tsʼijbʼaxikan ja bʼa Salmo 118:22 (Luc. 20:9-17). Ja jekabʼanum Pedro cha staʼa tiʼal ja bersikulo it yajni staʼa loʼil ja mandaranumik, ansyanoʼik soka escribaʼik bʼa ti ajyiye tsoman bʼa Jerusalén. Staʼa tiʼal ja «Jesucristo ba Nazareti» ja it yeʼn yawe «qʼue locan ja ba [teʼi]. Eso sí, chami pero ja  Diosi ya sac-huuc otro vuelta». Cha yala yabʼye jaman lek: «Ja Jesús jahui lajan soc jastal jun syojyal naitz ba mix aaji caso pero iday, ja oy jahui, ja mas tzaani, jaʼ mero yaa yip ja naitzi» (Hech. 3:15; 4:5-11; 1 Ped. 2:5-7).

9. Ja bʼa Salmo 118:22, ¿jasa jel tʼilan alxi oj ekʼuk?

⁹ Jastalni kilatikta, ja bʼa Salmo 118:22 alxi oj ajyuk jun sakʼwelal jabʼilik bʼajtanto yuj oj ekʼuk. Ja Mesías mini oj kisjuk sok oj miljuk, pe ojni sakʼwukjan sok oj kʼotuk ja «maʼ mero wa xyaʼa yipi». Tsaʼan yajni sakʼwi, ja yunin ja Dyos kechantani yeʼn kʼot bʼa ya elkotik libre, «porque mi ni june maʼ oj bob scʼulucotic librar soc ja jmultiqui. [...] ¡Ja Diosi mi ni maʼ yaunej otro, quechan ni yenaa!» (Hech. 4:12; Efes. 1:20).

10. a) ¿Jasa alxi ja bʼa Salmo 16:10? b) ¿Jas yuj jkʼuʼunejtik ja salmo it mini yeʼn kʼot sbʼaj ja David?

¹⁰ La jpaklaytik pilan bersikulo bʼa alxi oj ajyuk jun sakʼwelal. Mas ja mil jabʼil bʼajtanto lek tsʼijbʼaxi. Ja it wa xya tsatsbʼuk ja sjipjel jkʼujoltik bʼa ojni ajyuk jun sakʼwelal bʼa alxita bʼajtanto lek. Ja bʼa Salmo 16, bʼa yeʼn wa xkʼot sbʼaja David, wa xyala: «Mi oja waʼonkan ja bʼa kʼeʼeni. Mini oja wakan ja maʼ toji oj yil ja kʼeʼeni» (Salmo 16:10). Ja yaljelik it mi wa xkʼan yal ja David mi oj chamuk ma mi oj wajuk ja bʼa kʼeʼen wa xchʼak wajuk ja ixuk winiki. Ja Yabʼal ja Dyos wa xyala jaman lek ja David awelaxi, chami sok ti mukji bʼa Xchonabʼ ja David ja maʼ ekʼ paxtayuji (1 Rey. 2:1, 10). Anto, ¿ma wa staʼa tiʼal ja bʼa Salmo 16:10?

11. ¿Ja styempoʼil xcholo ja Pedro ja Salmo 16:10?

¹¹ Ekʼ mas ja mil jabʼil tsaʼan yajni ja David stsʼijbʼan ja yaljelik jaw, ja jekabʼanum Pedro xchiktes maʼ kʼot sbʼaj. Ekʼ jujuntik semana ja bʼa xchamelal soka sakʼwelal ja Jesús, yajni ja jekabʼanum ya ekʼyi jun sloʼil jitsan judíoʼik soka matik mi judíoʼuki sbʼaja Salmo 16:10 (kʼuman ja Hechos 2:29-32). Yalayabʼ jun jasunuk ja matik wane smaklajel bʼa wani snaʼawe lek: ja David chami sok mukji. Sok tsaʼan yala ja bʼi ja David yila bʼajtanto sok «jaʼ xa huan yaljel ja jastal oj sac-huuc» ja Mesías jakumi. Jastalni wa xyala ja loʼili, mini maʼ kʼe kʼumal sbʼaja jaw.

12. a) ¿Jastal kʼot smeranil ja Salmo 16:10? b) ¿Jasa wa sjeʼa sbʼaja kʼapjelal aji sbʼaja sakʼwelali?

¹² Bʼa oj xchiktes ja jasa yala, ja Pedro staʼa tiʼal ja jasa yala ja David ja bʼa Salmo 110:1 (kʼuman ja Hechos 2:33-36). Ja jas yala, bʼa ti ya eluk bʼa Yabʼal Dyos, ya kʼokxuk jitsan ixuk winik ja Jesús yeʼnani ja «Cajualtiqui» sok «ja Cristo». Spetsanile snaʼawe ja Salmo 16:10 yeʼnani kʼot sbʼaj ja Jesús yajni sakʼwi. Tʼusan tsaʼan, ja jekabʼanum Pablo cha ya makunuk ja sjejel it yajni staʼa loʼil jujuntik judíoʼik ja bʼa chonabʼ Antioquía bʼa Pisidia. Ja yeʼnle jelni cham yabʼye sok skʼanawe acholjuk yabʼye mas jastik junuk (kʼuman ja Hechos 13:32-37, 42). Ja loʼil jaw sbʼaja jas alubʼalkan bʼajtanto bʼa oj ajyuk jun sakʼwelal ja bʼa tyempo jakumto wani xya jipjkʼujoltik oj kʼot smeranil anima ekʼelxa jitsan jabʼil alubʼalkan.

13. ¿Jastik sjobʼjel bʼobʼta ay maʼ oj sjobʼ sbʼaj?

¹³ Janekʼto maʼ wa stsatsankʼujolanotik snajel bʼa wani xbʼobʼ ajyuk jun sakʼwelal bʼa jitsan jabʼil kʼapubʼal. Pe bʼobʼta ay maʼ oj sjobʼ sbʼaj: «¿Wan maʼ stojolan ja jaw jel oj jmajlay jitsan tyempo bʼa oj kil ja matik chamelkuj? ¿Jas tyempo oj ajyuk ja sakʼwelal wanon smajlajeli?». La katik juljkʼujoltik ja Jesús yalayabʼ ja sjekabʼanumik bʼa ayni jastik junuk mito snaʼunejuke sok mito xbʼobʼ snaʼe ajyi. Yala ayni jujuntik jasunuk «quechan ja [s]Tati huas snaa, como ti ni ay ba scʼaba. Yen huas snaa jas scʼacʼuil oj scʼuluc» (Hech. 1:6, 7; Juan 16:12). Pe ja  jaw mi wa stojolan mi jas wa xnaʼatik sbʼaja jas styempo oj ajyuk ja sakʼwelali.

14. ¿Jasa stukil ja sakʼwelal ja Jesús soka matik sakʼwi bʼajtanto yuja yeʼn?

¹⁴ Yajel jkʼujoltik ja sakʼwelalik bʼa wa xyala ja Biblia ojni skoltayotik bʼa oj kabʼtik stojol ja jaw. Pe ja sakʼwelal mas tʼilani jani sbʼaja Jesús. Lek mokxta sakʼwuki, mini june bʼa keʼntik ay kiʼojtik smajlajel bʼa oj kiltik oj sakʼwukejan ja matik chamelkujtiki. Ja ixuk winik sakʼwiye bʼajtanto yuja yeʼn, jastal bʼa styempo ja Elías soka Eliseo, mini ajyiye sakʼan bʼa tolabida. Cha kʼotni chamuke, jaxa skwerpoʼe mukji sok pax tsʼubʼil luʼum. Pe «ja kristo‘i sakʼwi ja bʼa yoj snalan ja chamwinik jumasa‘» sok «mixa oj chamuk», yujni «mixa teyuka ja bʼa yibʼ skʼabʼ ja chameli». Tixa ay bʼa satkʼinal bʼa «spetzanil ja tiempo» (Rom. 6:9, Ja yajkʼachil sju‘unil ja Dyosi [YD]; Apoc. 1:5, 18; Col. 1:18; 1 Ped. 3:18).

15. ¿Jas yuj wa x-aji sbʼiʼiluk ja Jesús ja «bʼajtan»?

¹⁵ Ja Jesús sakʼwi bʼa oj ajyuk sakʼan jastal ikʼ ason ja bʼa satkʼinal. Ja sakʼwelal ja Jesús jani ja bʼajtan ja bʼa tikʼe sakʼwelal it sok ja bʼa mas tʼilan, pe mi kechan yeʼn ajyiyuj ja tikʼe sakʼwelal jaw (Hech. 26:23). Ja yeʼn skʼapayi ja sjekabʼanumik toji oj wajuke bʼa satkʼinal bʼa oj yaʼe mandar soka yeʼn (Luc. 22:28-30). Pe bʼa oj ajukyile ja stsʼakole it, bʼajtan tʼilani oj chamuke sok tsaʼan oj sakʼwuke sok jun skwerpoʼe jastal ikʼ ason jastalni ja Jesús. Ja Pablo xcholo junxtatik jastal jaw. Stsʼijbʼan: «Ja kristo sakʼwini‘a. ye‘nani bʼajtan ja bʼa yoj snalan ja chamwinik jumasa‘i». Tsaʼan cha yala, mini kechanuk ja Jesús sakʼwi, aytoni maʼ oj ajuk sakʼwuke bʼa oj ajyuke sakʼan ja bʼa satkʼinal. Yala: «Bʼa jujune ja bʼa schole‘i. bʼajtan ja kristo‘i. tza‘an ja ma‘tik sbʼaj ja kristo‘i ja‘ [yajni tixa ay jmoktik]» (1 Cor. 15:20, 23, YD).

16. ¿Jasa wa sjeʼakitik ja Biblia sbʼaja jas tyempo oj sakʼwuke ja matik oj wajuke ja bʼa satkʼinali?

¹⁶ Ja yaljelik it wa xya jpensaraʼuktik jas tyempo oj ajyuk ja sakʼwelal sbʼaja matik oj wajuke ja bʼa satkʼinal: jani yajni tixa ay jmoktik ja Kristo. Bʼa jitsanxa jabʼil, ja taʼumantiʼik bʼa Jyoba sjeʼuneje soka Biblia ja tyempo yajni «tixa ay jmoktik» ja Jesús kʼe bʼa 1914. Sok tito ayotik sakʼan ja bʼa tyempo jaw sok ja xchʼakelal ja ixuk winik mi lekuki ojxta chʼaysnajel.

17, 18. ¿Jas oj ekʼ sbʼaje ja matik tsaʼubʼale oj wajuke bʼa satkʼinal yajni tixa ay jmoktik ja Kristo?

¹⁷ Ja Biblia wa staʼa tiʼal mas ja sakʼwelal matik oj wajuke bʼa satkʼinali. Wa xyala: «Ja maʼ chʼac ta chamuc cujtiqui, sbej huaxa naahuex jastal oj to ecʼuc ja yenlei [...], huan xax naatic que ja Diosi, oj to sec jan spetzanil ja maʼ cham ta cujtiqui. Cuando huax jac ja Jesusi, ti ni oj jacuque nochan  ja yenlei. ¡Ba miyuca! porque qʼuelahuilex ja Cajualtic Jesús tac. Ja yeni chami jaxa mas tzaani, cho sacui nia, jayujil oj ni cho sac-huuc ja scuerpo ja janecʼ huas scʼuane ja yeni». Anto wa xcha yala: «Jaxa maʼ sacʼan to ja cuando [tixa ay jmoktik, TNM] ja Cajualtiqui, mi yenuc bajtan oj huaj sta. Jaʼ bi bajtan oj huaj stae ja maʼ chʼac ta chamuquei [...]. Yena ni ja Cajualtic oj co jan ja ba satqʼuinali [...], oj ahuanuc ja yen». Tsaʼan xcholo: «Ti xa oj sac-huuc ja scuerpo ja matic chʼac ta chamuc ja janecʼ scʼuane ja Diosi. Bajtan oj iijuque qʼue ja yenlei, Ti xa oj iijucotic qʼue ja quentic ja janecʼ sacʼanotic to ja ora jahui. Ti xa oj huaj jtaa jbajtic jpetzaniltic soc ja Cajualtic ja ba nalanchaan ja ba yoj asoni. Ti xa ni oj ajyucotic soc ja Cajualtic tola vida» (1 Tes. 4:13-17).

¹⁸ Ja sakʼwelal sbʼaja matik oj wajuke ja bʼa satkʼinal jani oj snochyi tʼusan tsaʼan yajni «tixa ay jmoktik» ja Kristo. Ja matik oj wajuke bʼa satkʼinal bʼa sakʼaneto ja bʼa Luʼum yajni xkʼe ja niwan wokoli «oj iijuque» ja bʼa yoj asoni (Mat. 24:31). Ja Biblia wa xyala ja matik «oj iijuque» jutsʼinta oj chamuke. Wa xyala bʼa spetsanil ja yeʼnle: «Ja último oj ocʼuc ja trompeta ja ba luum iti. Jutzʼin altiro, huan tox huaj jnaa jbajtic, tuc xa ayotic» (1 Cor. 15:51, 52).

19. ¿Jas sakʼwelal «ba mas jel tzamali» oj ajyuk ja bʼa tyempo jakumto?

¹⁹ Tʼusan mi yibʼanaluk ja kʼuʼumanik Dyos bʼa toj ajyeleʼi mini payubʼaluke bʼa oj wajuke bʼa satkʼinal bʼa oj yaʼe mandar lajansok ja Jesús. Wane smajlajel ja xchʼakelal ja luʼumkʼinal it mi lekuk ja bʼa ‹skʼakʼu› ja Jyoba. Mini maʼ wa xbʼobʼ snaʼ jas tyempoʼil oj jakuk ja chʼakelal, pe spetsanil wa xchʼak sjeʼ jelxani mojan (1 Tes. 5:1-3). Tsaʼan, ojni cha ajyuk pilan sakʼwelal bʼa tuk. Miyonik ixuk winik oj sakʼwuke sok oj ajyuke ja bʼa Kʼachinubʼ ja bʼa Luʼumi. Ojni ajyukyujile ja smajlajel bʼa tojxa oj ajyuke sok bʼa mixato oj chamuke. Ja it jani ja sakʼwelal «ba mas jel tzamali» bʼa mini oj slaj ja matik sakʼwiye ja bʼa najate bʼa cha kʼot chamuke (Heb. 11:35).

20. ¿Jas yuj wa xbʼobʼ jipjkʼujoltik ja sakʼwelal jakumto cholan cholan oj kʼulaxuk?

²⁰ Ja Biblia wa xyala ja bʼa satkʼinali oj sakʼwuke «bʼa jujune ja bʼa schole‘i», wa xkʼan kaltik, cholan cholan oj kʼulaxuk (1 Cor. 15:23, YD). Ja yuj, wa xbʼobʼ jipjkʼujoltik ja sakʼwelal ja bʼa Luʼumi cholani oj cha kʼulaxuk. Ja it bʼobʼta wa xya jobʼ jbʼajtik: «¿Jas tyempoʼil oj sakʼwukejan ja matik chamye ja bʼa jkʼakʼutiki? ¿Ja maʼ oj sakʼwukejan tʼusan tsaʼan yajni xkʼe ja smandaranel bʼa mil jabʼil ja Kristo bʼa oj tajuke yuja spamilyaʼe ma yamigoʼe? ¿Jaxa winike toj bʼa tojwaniye bʼa najate? ¿Yeʼnto maʼ bʼajtan oj ajuk sakʼwuke bʼa skoltajele aʼajyuk tsoman ja yaʼtijumik ja Dyosi? ¿Jaxa ixuk winik mi yaʼteltaye ja Jyoba? ¿Jas tyempo sok bʼa oj sakʼwukeʼa?». Ay jitsan jastik junuk wa xbʼobʼ jobʼ jbʼajtik, pe ja wego mey stʼilanil oj chamjkʼujoltik ja tikʼe jastik junuk jaw. Mas lek la jmajlaytik sok yiljel ja jas oj ekʼuki. Ja smeranili, jelni oj yaʼ gustoʼil yiljel jastal wa skʼulan ja Jyoba.

21. ¿Jas smajlajel kiʼojtik?

²¹ Malan x-eljul ja tyempo jaw, tʼilani oj katik tsatsbʼuk ja skʼuʼajel kiʼojtik bʼa Jyoba. Ja yeʼn ya makunuk ja Jesús bʼa ya jkʼuʼuktik lek oj ya sakʼwuk ja matik tey bʼa spensari (Juan 5:28, 29; 11:23). Ja Jesús yaʼa jun preba mas bʼa sjeʼa ja Dyosi oj bʼobʼ ya sakʼwuk ja chamwiniki yajni yala ja Abrahán, Isaac soka Jacob mini chameluk aye wa xyila ja yeʼn (Luc. 20:37, 38). Ja yuj, ayni kiʼojtik rasonik bʼa yaljel jastal ja Pablo: «Huax cʼuan ja maʼ huax chami, [ja Dyosi] tʼilan oj cho [ya] sac-huuc» (Hech. 24:15).