1, 2. ¿Jastal wa sjeʼa ja jasa ekʼ sbʼaj ja Tony wani xbʼobʼ tukbʼuk ja jsakʼaniltik?

JA Tony juni kerem bʼa mi ti kʼi soka stat sok juni estudiante mi skʼujolan. Sok spensaraʼani oj yakan ja yestudioʼiki. Jaxa ja bʼa xchʼakulabʼil ja semana jani wa x-ajyi sok ja yamigoʼik ma wa xwaj bʼa cine. Mi kalaxuk sok mini xcha yabʼ droga, pe mini ay stojol xyabʼ ja sakʼanili sok wani skʼulan dudar ta meran sakʼan ay ja Dyos. Anto, snaʼa sbʼaj jun nupanum Taʼumantiʼ sok xcholo yabʼ ja sdudaʼik soka sjobʼjelik yiʼoji. Ja yeʼnle yaweyi ja poyeto El origen de la vida sok ¿Es la vida obra de un Creador?

² Yajni kumxiye yulatajel ja Tony ja nupanum jaw, tukbʼitani ja smodo. Jelni kongana och spaklay ja poyetoʼik bʼa wochʼelxta yuj sok pakanxa ja bʼa stiʼtiki. Ja Tony yala: «Ja Dyosi sakʼani ay». Skʼanani oj ajukyi jun estudio bʼa Biblia, sok takal takal stukbʼes ja jastal wa xyila ja sakʼanili. Chomajkil, kʼotni june ja bʼa lekil estudianteʼik ja bʼa eskwela. Jaxa ja direktor jelni cham yila. Yala yabʼ: «Jelxa atukbʼesta jawa modo sok jelxa lek jawa kalipikasyoniki. ¿Ja maʼ yuja wana skʼulajel estudiar soka Taʼumantiʼik?». Ja Tony yala yabʼ janiʼa sok xcholo yabʼ ja jasa wan snebʼjeli. Masani skʼulan sbʼaj  graduar ja bʼa eskwela soka wego wan aʼtel jastal precursor regular sok skoltuman ansyano. Cha jelni gusto ay xyabʼ yujni ja wego ay jun lekil stat, jani ja Jyoba (Sal. 68:5).

3. ¿Jas rason wa x-ajiyile ja keremtik akʼixuk yuja Jyoba?

³ Ja jasa ekʼ sbʼaj ja Tony wani xya juljkʼujoltik ja Jyoba jelni wa xcham skʼujol sbʼaja keremtik akʼixuk. Ja yeʼn wa skʼana oja wabʼ stsamalil juna sakʼanil bʼa tsʼikan lek sok gusto. Ja yuj, wa xyawi ja rason it: «Ajuluka kʼujol, ja wego, jawa Niwan Kʼuluman ja bʼa skʼakʼujilik jawa keremil» (Ecl. 12:1, nota). Ja bʼa jtyempotiki, skʼulajel ja it mini tolabida pasiluk, pe wani xcha bʼobʼi. Soka skoltanel ja Jyoba, ojni bʼobʼuk awuj bʼa lek oj wajukawuj, mini kechan ja bʼa wa keremil, cha jachni snajtil jawa sakʼanili. Bʼa oj skoltayotik yabʼjel mas stojol ja it, la kiltik jasa koltajiye ja israʼelenyo bʼa oj sbʼajukekan ja Luʼum Kʼapubʼali sok jasa ajiyi yip ja David bʼa skʼulajel ganar ja Goliat.

4, 5. Spaklajel ja jasa koltaji ja israʼelenyo bʼa oj sbʼajukekan ja Luʼum Kʼapubʼali soka jasa koltaji ja David bʼa skʼulajel ganar ja Goliat, ¿jasa wa xnebʼatiki? (Kʼela ja dibujoʼik ja bʼa skʼeʼulabʼil ja artikulo).

⁴ Yajni ja israʼelenyo ojxta ochuke ja bʼa Luʼum Kʼapubʼali, mini ajiyile mandar yuja Dyos bʼa oj xchap sbʼaje bʼa oj kʼotuke lekil kʼakʼanumik cha mini bʼa oj wajuke bʼa kʼakʼanel (Deut. 28:1, 2). Ajiyile ja rason bʼa oj skʼuʼuke ja smandar sok a-sjip-e skʼujole bʼa yeʼn (Jos. 1:7-9). Sbʼaja ixuk winiki, ja rason jaw mini ay stojol. Pe jani waj ja rason mas lek bʼa yeʼnle, pes soka skoltanel ja Jyoba jitsan ekʼele skʼulane ganar ja cananeoʼiki (Jos. 24:11-13). Meran, bʼa skʼuʼajelyi ja Dyos wa skʼana yajel ajyuk skʼuʼajel. Aykʼa kiʼojtik ja skʼuʼajel jaw, tolabida lekni oj wajkujtik. Ja it jelni smeranil ja wego jastalni ja bʼa tyempo najate.

⁵ Ja Goliat juni kʼakʼanum jel ja yip bʼa tʼusan mi oxe metro ja xchaʼanili. Chomajkil, jelni chapan waji (1 Sam. 17:4-7). Pe jaxa David, kechanta yiʼoj chabʼ jasunuk: jun sjimichʼ sok ja skʼuʼajel yiʼoj bʼa Jyoba. Sbʼaja matik mey yiʼoje skʼuʼajeli bʼobʼta wani xyilawe jel sonso ja David. Pe mini tʼun stojoluk ja jastal wa spensarane: ja maʼ jel sonso jaʼa Goliat (1 Sam. 17:48-51).

6. ¿Jasa oj xchol kabʼtik ja bʼa artikulo it?

⁶ Ja artikulo ekʼta jpaklaytik chane jasunuk bʼa wa xkoltani jastal oj ajyukotik gusto sok oj kabʼtik stsamalil: smakʼlajel ja jnesesidatik bʼa Dyos, slejel kamigotik bʼa wa syajtaye ja Jyoba, yajel ajyuk jkʼelsatik bʼa mi oj jnatik malaya sok yiljel chaʼanyabʼalil ja libreʼil wa xyakitik ja Dyosi. Ja bʼa artikulo it, oj xcholkabʼtik mas sbʼaja it spaklajel jitsan rasonik wa xtax ja bʼa Salmo 16.

7. a) ¿Jastal kʼotel ja maʼ takʼani? b) ¿Jasa ‹sbʼajin› ja David, sok jastal yabʼ ja yeʼn sbʼaja jaw?

⁷ Ja maʼ takʼani ayiʼoj skʼuʼajel bʼa Dyos sok wa skʼujolan yiljel ja jastik junuk jastalni wa xyila ja yeʼn. Wa sleʼa ja stojwanel sok pwestoni ay bʼa oj skʼuʼukyi (1 Cor. 2:12, 13). Jachni waj ja David. Bʼa jun tsʼebʼoj yala: «Ja Jyoba yeʼnani wa xbʼajin». Ja it jani yala sbʼaja jastal lek wa xtax soki (Sal. 16:5). Jelni yaʼa tsʼakatal yuja kʼot yamigoʼuk sok sleʼa skoltajel bʼa yeʼn (Sal. 16:1). Ja yuj stsʼijbʼan bʼa jelni gustoʼay xyabʼi. Kechantani ja jel aji gustoʼaxuk yuja ajyi lek kʼubʼan soka Dyosi (kʼuman ja Salmo 16:9, 11).

8. ¿Jastik junuk jawa xkoltani bʼa oj ajyuk jun meran sakʼanil bʼa tsʼikan lek?

⁸ Ja matik sakʼan aye bʼa kechan oj yawe ekʼ gusto ja bʼa sakʼanile ma stajel takʼin mini xbʼobʼ yabʼye ja junxta gustoʼil yabʼ ja David (1 Tim. 6:9, 10). Jun jmoj-aljeltik bʼa Canadá wa xyala: «Ja meran gustoʼili mini jaʼuk ja jas wa xbʼobʼ jkʼuluktik ja bʼa jsakʼaniltik, jani ja jas wa xbʼobʼ katikyi ja Jyoba, ja maʼ wa xyakitik  spetsanil ja jastik lek» (Sant. 1:17). Jastalni waxa wila, aykʼa awiʼoj jun tsatsal skʼuʼajel bʼa Jyoba sok waxa waʼteltay, ojni ajyuk juna sakʼanil bʼa tsʼikan sok bʼa ay stojol. Bʼa oj ajyukawuj mas skʼuʼajel, tʼilan «spiljel tyempo» soka yeʼn. ¿Jastal? Skʼumajel ja Yabʼali, skʼeljel ja skʼulbʼeniki sok spensarajel ja smodoʼiki, june ja bʼa jaw jaʼa syajal skʼujol wa sjeʼawi (Rom. 1:20; 5:8).

9. Jastalni ja David, ¿jas oj bʼobʼa kʼuluk bʼa oj swotsʼa ja Yabʼal ja Dyosi?

⁹ Yuja juni lekil Tatal ja Jyoba sok wa syajtayotik, ayni ekʼele wa stojowotik. Ja David jelni chaʼanyabʼalil yila ja tojelal jaw, ja yuj yala: «Oj kayi stoyjel ja Jyoba, ja maʼ yaʼunejki rasoni. Cha jachuk ja bʼa yoj akwali, ja jpensarik mas chʼikani wa stojowon» (Sal. 16:7). Wani spensaraʼan ja srasonik ja Dyos sok wa skʼujolan bʼa snebʼjel spensarajel jastal yeʼna. Wani xyaʼakan ja rasonik jaw oj wotsʼjuk, wa xkʼan kaltik, oj tukbʼesjuk sok oj kʼot jun lekil winik. Ta jachkʼa waxa kʼulan ja weʼn, ja syajal akʼujol awiʼoj sbʼaja Jyoba soka kʼankʼunel bʼa skʼuʼajelyi ojni tsatsbʼuk mas. Chomajkil, ojni kʼotan jun yaʼtijum Dyos takʼan lek. Jun jmoj-aljeltik ixuk sbʼiʼil Christin, yala: «Yajni wa xpaklay sok wa xpensaraʼan ja jas wa xkʼumani, wani xkabʼ lajansok yeʼnani stsʼijbʼunej ja Jyoba bʼa keʼna».

10. Jastal wa xyala ja Isaías 26:3, ¿jasa slekilal wa x-ilxi kʼotel june maʼ tojubʼal yuja yip ja Dyosi?

¹⁰ Ta kʼotela june maʼ tojubʼal yuja yip ja Dyosi, ja Jyoba oj yawi snajel soka yabʼjel stojol bʼa yiljel jastal mero kʼotel ja luʼumkʼinali soka jas oj ekʼ sbʼaji. Ojni skʼuluk yujni wa skʼana oja naʼ ja jasa mas tʼilan ja bʼa wa sakʼanili, bʼa stsajel ja jasa mas lek oja kʼuluki sok bʼa mi oj xiwan yuja tyempo jakumto (kʼuman ja Isaías 26:3). Jun jmoj-aljeltik sbʼiʼil Joshua, bʼa ti kulan bʼa Estados Unidos, wa xyala jun jasunuk jel meran: «Ta wala ajyi mojan soka Jyoba, ojni awil jaman lek ja jasa mas tʼilani soka jas miyuki».

11. ¿Jastal stsaʼa ja yamigoʼik ja David?

¹¹ (Kʼuman ja Salmo 16:3). Ja David wani snaʼa bʼa stajel lekil amigoʼik jani stsajel ja matik wa syajtaye ja Jyoba. Ya sbʼiʼiluk ‹sake› yujni wa skʼujolane bʼa snochjel ja jastik yaʼunejkan kulan ja Dyosi. Sok yala, ja ajyel soka yeʼnle «juni gustoʼil», wa xkʼan kaltik, jelni tsamal xyabʼ ajyel soke. Pilan tsʼijbʼuman ja bʼa Salmos cha ojtikni slaj ja jasa yala. Stsʼijbʼan kʼotelni yamigoʼuk ja matik wa xiwye yuja Dyos sok wa skʼuʼaneyi ja smandarik (Sal. 119:63). Jastalni kilatik ja bʼa artikulo ekʼta, ja weʼn ojni cha bʼobʼ ajyukawuj jitsan lekil awamigoʼik bʼa wa syajtaye ja Jyoba sok wa skʼuʼaneyi ja smandari. Sok ojni bʼobʼ ajyukawuj bʼa tuktukil sjabʼile.

12. ¿Jas yuj jelni kʼot yamigoʼuk sbʼaje ja David soka Jonatán?

¹² Ja David mini kechan stsaʼa yamigoʼik bʼa junxta sjabʼilsok. ¿Wan maʼ xjula kʼujol ja sbʼiʼil june ja bʼa lekil yamigo? Ja Jonatán. Ja jastal yila sbʼaje jani june ja mas jel tsamal wa staʼa tiʼal ja Biblia. ¿Pe wan maʼ xa naʼa ja Jonatán bʼajtani yuj 30 jabʼil yuja David? Anto, ¿jas yuj jel lek yila sbʼaje? Yujni xchawanile ayiʼoje skʼuʼajel bʼa Dyos, wani skisa sbʼaje sok jawa skʼelawe ja lekil smodoʼe, jastalni ja sjeʼawe mi xiwye ja yajni tiroʼaniye soka skontraʼik ja Dyos (1 Sam. 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1).

13. ¿Jastal oj bʼobʼ ajyukawuj tuktukil awamigoʼik? Aʼa jun sjejel.

¹³ Jastalni ja David soka Jonatán, ja keʼntiki oj cha kabʼtik «gustoʼil» ta ja wa xkamigoʼantik ja matik wa syajtaye ja Jyoba sok wa sjeʼawe ayiʼoje skʼuʼajel bʼa yeʼna. Jun jmoj-aljeltik ixuk sbʼiʼil Kiera, bʼa jitsanxa jabʼil wan yaʼteltajel ja Dyosi, wa xyala: «Ayni kamigoʼik bʼa tuktukil país, ixuk winike bʼa tuktukil jakele sok tuktukil skostumbreʼe». Ta jach waxa kʼulan jastal yeʼn, ojni awil jaman lek jastal wa stsomowotik ja yip sok ja Yabʼal ja Dyosi.

14. a) ¿Jasa oj skoltaya bʼa yajel ajyuk akʼelsat bʼa mi oja naʼ malaya? b) ¿Jasa yalunej jujuntik keremtik akʼixuk sbʼaja yajel ajyuk jkʼelsatik bʼa Dyos?

¹⁴ (Kʼuman ja Salmo 16:8). Sbʼaja David, ja jasa mas tʼilan ja bʼa sakʼanili jani yaʼteltajel ja Dyos. Cha jachuk ja weʼn ojni bʼobʼ awabʼ stsamalil jun sakʼanil bʼa tsʼikan sok gusto ta anocho ja sjejel yaʼakan. Aʼakan ja yaʼteltajel ja Dyos ja oj ajyuk bʼajtan ja bʼa wa sakʼanil sok aʼajyuk akʼelsat yajel tʼabʼan akʼujol tolabida ja jas wa skʼana oja kʼuluk. Jun jmoj-aljeltik sbʼiʼil Steven, yala: «Skʼujolajel bʼa stajel jun jkʼelsat sok yiljel ja bʼa mas lekxa wa xkʼulani wa xya kabʼ stsamalil». Jun kerem bʼa Alemania bʼa wan koltanel bʼa pilan país xcholo: «Yajni ayxa mas jkʼujol, mini xkʼana oj kʼel jpatik sok snajel spetsanil ja jasa jkʼulani bʼa kechantani waj jkʼujol bʼa keʼna». Wa xkʼanatikon oja pensaraʼuk jastal yeʼnle. Jachniʼa, amakunuk ja jasa waxa naʼa skʼulajeli bʼa stoyjel ja Dyosi sok skʼulajel jasunuk sbʼaja tuki (Gál. 6:10). Aʼajyuk akʼelsat sok kʼanayi ja Jyoba oj skoltaya bʼa oja taʼe. Ja yeʼn jelni sgusto wa sjakʼa ja tikʼe orasyonik jaw (1 Juan 3:22; 5:14, 15).

15. ¿Jastik akʼelsat oj bʼobʼ ajyukawuj? (Kʼela ja rekwagro « Jujuntik akʼelsat wa xbʼobʼ wa ajyuk»).

¹⁵ ¿Jastik akʼelsat oj bʼobʼ ajyukawuj? Jujuntik jani yajel jawa komentarioʼik ja bʼa tsomjeliki jach mi oja kʼumuk, ochel precursor ma wajel bʼa Betel. Cha ojni bʼobʼ wa ajyuk akʼelsat jastal snebʼjel jun pilan kʼumal bʼa koltanel bʼa pilan país. Ja Barak, jun kerem wan aʼtel bʼa tyempo tsʼikan, wa xyala: «Mini jun pilan aʼtel wa xbʼobʼ ya ajyukon gusto bʼa stuljel jbʼaj kʼakʼu kʼakʼu snajel oj aʼtijukon ja bʼa yaʼtel ja Jyoba sok spetsanil ja kipi».

16. ¿Jastal yabʼ ja David sbʼaja sleyik soka srasonik ja Jyoba sok jas yuj?

¹⁶ (Kʼuman ja Salmo 16:2, 4). Ja bʼa artikulo ekʼta, kilatik ja sleyik soka srasonik ja Dyos wa xya elkotik libre yujni wa skoltayotik bʼa syajtajel ja bʼa leki sok yilkʼujolajel ja bʼa mi lekuki (Amós 5:15). Ja David yala ja bʼa Salmo 16:2 bʼa yeʼnani wa x-ajiyi yuja Jyoba spetsanil ja bʼa leki. Ja David skʼujolan bʼa snochjel ja Dyosi sok skʼulajel spetsanil ja bʼa leki. Cha skʼujolan oj yilkʼujoluk ja jasa wa xyilkʼujolan ja Dyosi, jastal ja stoyjel dyosik mi meranuk. Ja jaw juni jasunuk  bʼa wa xya koʼuk ja chaʼanyabʼalil yiʼoj ja ixuk winiki sok wa sjapa ja toyjelal wa sbʼajin ja Jyoba (Is. 2:8, 9; Apoc. 4:11).

17, 18. a) ¿Jasa yala ja David sbʼaja wokolik wa xyiʼajan ja yajelyi stoyjel dyosik mi meranuk? b) ¿Jas yuj jel wa xyiʼaje wokol jujuntik ixuk winik?

¹⁷ Ja bʼa tyempo najate, ja koʼel mulal sok ixuk winik tini chʼikan jujuntik ja bʼa yajelyi stoyjel ja dyosik mi meranuk (Os. 4:13, 14). Jitsan ixuk winike wani xyaweyi stoyjel ja kʼulubʼal dyosik yujni wa skʼulane gusto ja koʼel mulal sok ixuk winik. Pe ja jawi mini wa x-aji gustoʼaxuke, kechani wa xyiʼaje wokol. Ja David yala ja bʼa Salmo 16:4 ja ‹swokole jelni jitsan› sbʼaja matik wa xyaweyi stoyjel kʼulubʼal dyosik. Ja ixuk winike jaw wa xyaʼawe ja yuntikile bʼa yajelyi majtanal ja dyosik mi meranuk (Is. 57:5). Ja Jyoba mixani xkuchyuj ja jasa jel malo skʼulaneʼi (Jer. 7:31). Lekbʼi weʼn ajyiya sakʼan ja bʼa tyempo jaw, ¿mi maʼ meranuk jelni oja wayi tsʼakatal jawa nantati lek bʼi jaʼ wa xyaʼteltaye ja Jyoba?

¹⁸ Ja bʼa jtyempotiki, ja relijyonik mi meranuki mini maloʼuk xyilawe ja koʼel mulal sok ixuk winik, cha mini ja yijel sbʼaje winik sok winik ma ixuk sok ixuk. Pe ja jas wa xyiʼajani jani junxta soka bʼa tyempo najate (1 Cor. 6:18, 19). Ja ixuk winike wani skʼuʼane libre aye, pe ja smeranili ja ‹swokole jelni jitsan›. Bʼobʼta ayxani bʼa awilunej ja jaw. Ja yuj, maklay jawa Tat tey bʼa satkʼinali. Mokni akʼul dudar ja skʼuʼajel ja smandari jani mas lek bʼa weʼna. Mok chʼayuka kʼujol ja it: ja swokolil wa xyiʼajan ja skʼulajel ja bʼa mi lekuki masni jitsan yuja gustoʼil bʼa kechanta jun rato (Gál. 6:8). Ja Joshua, bʼa jtaʼatikta tiʼal ja bʼa parrapo 10, wa xyala: «Wa xbʼobʼ katik makunuk ja jlibreʼiltik chikan jastal. Pe ta mi wa xkatik makunuk lek mini gusto oj ajyukotik».

19, 20. ¿Jasa slekilal oj yil-e ja keremtik akʼixuk bʼa wa sjeʼawe skʼuʼajel bʼa Jyoba sok wa skʼuʼaneyi ja jasa wa xyala?

¹⁹ Ja Jesús yala yabʼ ja snochumaniki: «Ja huenlexi, huan cʼa xa cʼulan seguir abajex soc ja jas huax jea, oj ni ochanic mero jnebumanila. Oj ni anaex jasuncʼa mero smeranila porque ja smeranili, oj ya huajanic libre» (Juan 8:31, 32). Ja smeranil it wa xya elkotik libre ja bʼa relijyon mi meranuk, jastal ja ajyel bʼa kʼikʼinal sok ja skʼuʼajelik mi meranuk. Sok mi kechanuk ja jawi. Jastalni kilunejtik, ja bʼa tyempo jakumi oj ya awil «ja cʼacʼu jau cuando huax huaj libre spetzanil ja yuntiquil ja Diosi» (Rom. 8:21). Pe ja wego wani xbʼobʼa wa el slekilal tʼusan ja libreʼil jawi. ¿Jastal? Jani ajyel ja bʼa yabʼal ja Kristo, wa xkʼan kaltik, jani kʼotel skʼulajel ja jasa sjeʼa. Jachuk oja naʼ sbʼaj ja smeranili, mini kechanuk yuja wana snebʼjeli, jani yuja oja wa makunuk ja bʼa wa sakʼanili.

²⁰ Keremtik akʼixuk, ila chaʼanyabʼalil ja libreʼil wa xyawi ja Dyos. Ta waxa wa makunuk lek, ojni wa ajyuk jun lekil skujlayubʼ ja bʼa tyempo jakumi. Jun kerem Taʼumantiʼ yala: «Yajel makunuk lek jawa libreʼil ja wego oj skoltaya ja yajni ayxa akʼujoli soka yajni ay jas oja tsaʼ bʼa jel tʼilan ja bʼa wa sakʼanili, jastal stsajel jun lekil awaʼtel ma stsajel ta oj nupanan ma oj kanan soltero jun tyempo».

21. ¿Jasa tʼilan oja kʼuluk bʼa stajel ja meran «vida jau oj to jacuqui»?

²¹ Ja bʼa poko luʼumkʼinal iti, ja wa xyawe sbʼiʼiluk ja «lekil sakʼanili» mini wa xcha albʼi. Mini maʼ wa snaʼa ja jasa oj ekʼuk ja bʼa jecheli (Sant. 4:13, 14). Ja yuj, jani mas lek ja ti oj ajyukotik ja bʼa bʼej wa x-ikʼwani «ja ba vida jau oj to jacuqui», ja meran sakʼanili (1 Tim. 6:19). Meran, ja Dyos mini wa snetʼawotik oj wajkotik ja bʼa bʼej jaw. Bʼa jujune keʼntik oj jtsatik. Ja yuj, aʼakan ja Jyoba oj kʼota ‹bʼajuk›. Ila chaʼanyabʼalil ja jastik lek wa xyawi (Sal. 103:5). Sok jipa akʼujol bʼa ojni yawi juna sakʼanil bʼa tsʼikan sok bʼa gustoʼil bʼa tolabida (Sal. 16:11).