1. ¿Jasa tukbʼeljan bʼa jujuntik lugar ja bʼa ajkʼachikjan jabʼilik?

MAN najate, ja kristyano ajyelni srelijyone. Pe ja bʼa ajkʼachikjan jabʼilik it tukbʼita. Jelxa jitsan ja matik wa xyalawe mixa ay srelijyone. Bʼa jujuntik país, tʼusan mi spetsaniluk ja kristyano wa xyalawe mixa ay srelijyon * (Mat. 24:12).

2. ¿Jas yuj jelxa jitsan kristyano mixa ay srelijyone?

² ¿Jas yuj jelxa jitsan ja kristyano mixa ay srelijyone? * Jujuntik jaʼita wa xwaj skʼujole yabʼjel stsamalil ja sakʼanile ma stojbʼesel ja swokole (Luc. 8:14). Tuk mixa skʼuʼane bʼa Dyos. Cha ay tuk wa skʼuʼane bʼa Dyos, pe wa spensarane ja relijyon mixa xmakuni ja bʼa jtyempotik sok mi slaja sbʼaj soka jas wa xyala ja ciencia sok ja spensarajel bʼa toji. Bʼobʼta ti yabʼuneje bʼa yamigoʼe, bʼa smaestroʼe sok bʼa tuk jel naʼubʼal sbʼaje bʼa takal takal tukbʼijan ja jkwerpotiki. Pe jel tʼusan ja matik wa smaklaye ja sbʼejil bʼa ayni jun Dyos. Tuk jel xkʼe yolome yiljel ja olomalik bʼa relijyoniki ja wa xwaj skʼujole slejel ja takʼini sok niwak cholalik. Sok bʼa jujuntik lugarik, ja gobyernoʼik wa stimawe ja yaʼtele bʼa relijyoni.

3. ¿Jasa wa skʼana oj sjekitik ja artikulo?

³ Ja Jesús sjekawotik bʼa yajel «och [...]nebumanil ja cristiano jumasa» (Mat. 28:19). ¿Jastal oj bʼobʼ jkoltaytik ja matik mey srelijyone bʼa oj syajtaye ja Dyos sok ochel nebʼumanik bʼa Kristo? Yuja jastal kʼiyejan ja bʼa slugare bʼobʼta ojni  skis-e ma miyuk ja kristyano. Jun sjejel, ja matik ti kʼiye bʼa Europa bʼobʼta tuk ja jastal oj skʼuluk yuja matik ti sbʼaj bʼa Asia. Ja bʼa Europa, jitsan kristyano ayni yiʼoj tʼun snajel bʼa Biblia sok yabʼuneje ja Dyos skʼulunej yibʼanal ja jastik junuki. Pe ja bʼa Asia, jitsan kristyano jel tʼusan ja jas wa snaʼawe ma mini jasa bʼa Biblia sok bʼobʼta wokol oj skʼuʼuke ta ay jun Dyos. Ja jas wa skʼana ja artikulo it jani skoltajelotik bʼa oj kʼotkotik man skʼujol ja matik wa xcholotik yabʼ chikan bʼa jakeleʼa ma ja skʼuʼajel yiʼoje.

4. ¿Jas yuj la waj jkʼujoltik ja bʼa jastik leki?

⁴ La waj jkʼujoltik ja jastik leki. Spetsanil ja jabʼilik, jitsan kristyano bʼa mey srelijyone ajyi ochyeta taʼumantiʼik bʼa Jyoba. Jitsan bʼa yeʼnle yiʼoneje jun sakʼanile ja jastalni kulan yuja Dyos sok tukni xyilawe ja jastik mi lek wa skʼulan ja relijyoniki, tuk yiʼoje jun kuxil sakʼanile. Jitsan ja bʼa yeʼnle yaʼawekan ja jastik kʼajyel mi lek wa skʼulane. Soka skoltanel ja Jyoba, wani xbʼobʼ jtatik ja matik meran wa skʼanawe oj ajyuke sakʼan bʼa tolabida (Hech. 13:48; 1 Tim. 2:3, 4).

5. ¿Jasa wa xkoltani bʼa mas oj smaklaye ja lekil rason ja kristyano?

⁵ La kaʼ jkwidadotik soka jas wa xkalatiki. Jitsan kristyano masni wa smaklaye ja jastal modo wa xkalatik yabʼ ja lekil rasoni, sok mi jaʼuk yuja jas wa xkalatik. Jel tsamal xyilawe ja yajni wa xjeʼa lekil jmodotiki, ja wa xkaʼa jkwidadotik soka jas wa xkalatiki sok ma xjeʼatik meran wa xcham jkʼultik soke. Mi xtʼenatik bʼa oj smaklayotike. Jaʼukto maʼ jaw, wa xleʼatik modo yabʼjel stojol ja jas wa xyalawe sbʼaja relijyon sok jas yuj jach wa spensarane. Jujuntik jel tuk xyabʼye loʼilanel bʼa relijyon soka matik mi snaʼawe sbʼaji. Tuk mini lek xyabʼye ja oj jobʼjuk yile ja jas wa spensaraʼane sbʼaja Dyos. Tuk wa xkʼixwiye oj iljuke wane skʼumajel ja Biblia, pe masto sok jun taʼumantiʼ bʼa Jyoba. Chikan jastal, wani xkʼanatik oj jkistike ja jastal aye xyabʼye (2 Tim. 2:24).

6. ¿Jastal sjeʼa ja jekabʼanum Pablo wani snaʼa stukbʼesel ja sloʼili, sok jastal oj bʼobʼ jnochtik?

⁶ ¿Jasa oj jkʼuluktik ta kilatik ay ma mi lek xyabʼ ja wantik xcholjel bʼa Biblia, bʼa Dyos, ja jastik skʼuluneji ma bʼa relijyon? La jtukbʼestik ja jloʼiltik jastalni skʼulan ja jekabʼanum Pablo. Yajni ja yeʼn xcholo yabʼ ja judíoʼik, ya makunuk ja Yabʼal Dyos bʼa kʼotel bʼa stojolil. Pe yajni loʼilani sok jujuntik griegoʼik bʼa ayiʼoje jun spensar bʼa winik ja bʼa Areópago, mi staʼa yile tiʼal jaman lek (Hech. 17:2, 3, 22-31, TNM). ¿Jastal oj bʼobʼ jnochtik ja modo sjeʼa? Ta jtaʼatik june maʼ mi skʼuʼan bʼa Biblia, bʼobʼta masni lek ja mok jtatik yi tiʼal jaman lek. Ta kilatik june mi jel skʼana oj iljuk jmoktik wan skʼumajel ja Biblia, la jetikyi ja tekstoʼik bʼa jun modo nakʼantik, jastal yajel makunuk ja aparatoʼik.

7. Soka jas wa xyala ja 1 Corintios 9:20-23, ¿Jas bʼobʼta tʼilan oj jkʼuluktik bʼa snochjel ja smodo ja Pablo?

⁷ La kabʼtike stojol sok la jmaklaytike. Tʼilan la jkʼujoluktik bʼa yabʼjel stojol ja jastik ikʼubʼal och june bʼa oj spensaraʼuk jachuk (Prov. 20:5). La kiltik yajkʼachil ekʼele ja sjejel bʼa Pablo. Ja yeʼn juni judío ajyi, ja yuj snaʼani lek stukbʼesel ja modo jastal xcholjel yabʼ ja matik mi judíoʼuke, ja matik mi jel snaʼawe sbʼaja Jyoba sok ja bʼa Biblia. Ta wa xkʼanatik ja keʼntik yabʼjel stojol ja jas wa spensarane ja kristyano bʼa jterritoriotiki sok yabʼjel ja jas wan ekʼel sbʼaje, bʼobʼta jelni tʼilan oj jletik bʼa juʼuntik ma skʼanjel jkoltajeltik yuj jun jmoj-aljeltik bʼa takʼanxa (kʼuman ja 1 Corintios 9:20-23).

8. ¿Jas jun modo oj bʼobʼ kʼekotik loʼil soka kristyano sbʼaja Biblia?

 ⁸ Ja jas wa xkʼanatiki jani stajel ja kristyano matik wa skʼanawe snebʼjel ja lekil rasoni (Mat. 10:11, TNM). Bʼa lajxelkujtik ja it, jel tʼilan oj jloktike ja kristyano bʼa oj yal-e ja jas wa spensarane sok smaklajele. Jun jmoj-aljeltik bʼa Inglaterra sjobʼoyi jujuntik kristyano ja jas wa spensarane sbʼaja jas wa xkʼanxi bʼa oj ajyuk jun nupanel bʼa gusto, yajel kʼiʼuk lek ja untiki sok jasa skʼulajel ja yajni wa xkʼulajikitik bʼa mi lekuki. Yajni yalata ja spensar ja kristyano, ja yeʼn ti wa sjobʼo: «¿Jas la chiʼ sbʼaja rason it tsʼijbʼaxi ayxa mas ja 2 mil jabʼili?». Anto, tixa wa sjeʼayi bʼa stelepono ja tekstoʼik sok mi staʼa tiʼal jaman lek ja Biblia.

9. ¿Jastal oj bʼobʼ jkoltaytik ja matik kʼajyel mi skʼanawe loʼil sbʼaja Dyos?

⁹ ¿Jastal oj bʼobʼ kʼotkotik man skʼujol ja kristyano bʼa kʼajyelni mi skʼanawe loʼil sbʼaja Dyos? Ochel soke loʼil bʼa jastik wa snaʼawe sbʼaj. Jun sjejel, jitsan jel skʼulane gusto ja jastik ay ja bʼa luʼumi sok ja bʼa satkʼinali. Ja yuj, oj bʼobʼ kaltik yabʼ: «Bʼobʼta waxa naʼa ja jastik skʼulunej ja kristyano tini yaʼuneje eluk ja bʼa skʼulbʼenik ja Dyos. Jun sjejel, ja matik wa skʼulane micróponoʼik jani wa spaklaye ja chikinali sok ja matik wa skʼulane ja camaraʼik jani wa spaklaye ja jbʼakʼ jsatiki. ¿Jas wa x-ekʼ ja bʼa wa pensar ja waxa wila ja jastik ay ja bʼa luʼumi sok ja bʼa satkʼinali? ¿Stuchʼil maʼ skʼulan sbʼaj, skʼulan maʼ jun kristyano ma pilan jasunuk?». Yajni maklatikta ja jas wa xyala, oj bʼobʼ kaltik yabʼ: «Yajni ja ingenieroʼik wa spaklaye ja jastal tojbʼel ja jsatiki sok ja jchikintiki, bʼobʼta oj jobʼ jbʼajtik, ¿bʼa wane snebʼjel ja yeʼnle? Jel cham xkabʼ ja sjobʼjel yaʼa jun tsʼijbʼuman poesía bʼa najate, bʼa yala ¿wan maʼ xyabʼ ja maʼ skʼulan ja chikinali sok wan maʼ x-ilwani ja maʼ skʼulan ja satali? Tsaʼan cha yala, ja maʼ skʼulan ja it jumasaʼ yeʼnani wa xyayi sbiboʼil ja kristyano. Jujuntik científicoʼik cha junxta wa spensarane» (Sal. 94:9, 10). Anto, oj bʼobʼ jetikyile jun bideo bʼa jw.org^® sbʼaja «Opiniones sobre el origen de la vida», bʼa xetʼan «Entrevistas y experiencias» (kaʼax bʼa PUBLICACIONES › VIDEOS). Ma bʼobʼta oj bʼobʼa kʼap ja poyeto ¿Es la vida obra de un Creador? ma ja poyeto El origen de la vida. Cinco cuestiones dignas de análisis.

10. ¿Jas pilan modo oj bʼobʼ kʼekotik loʼil sok june mi skʼana loʼil bʼa Dyos?

¹⁰ Jitsan kristyano wa skʼanawe oj tojbʼuk ja jsakʼaniltiki. Pe jel xiwye oj chʼayuk snajel  ma mixa oj ajyuk swinkil ja Luʼumi. Jun biajante bʼa Noruega yala sbʼaja matik mi skʼanawe loʼil sbʼaja Dyos, wa skʼanawe loʼil sbʼaja jastal wan jomel ja luʼumkʼinali. Yajni yatayi dyos, tixa wa sjobʼoyi: «¿Wan maʼ xa kʼuʼan oj tojbʼuk ja jsakʼaniltiki? ¿Maʼ oj bʼobʼ stojbʼes? ¿Ja maʼ ja gobyernoʼik, ja científicoʼik ma pilan?». Yajni yabʼta ja jas wa spensaraʼani, wa skʼumanyi jun teksto bʼa wa staʼa tiʼal sbʼaja jastik tsamal jakumi. Ayni matik jel xpayjiyujile ja kʼapjelal wa xyaʼa ja Biblia sbʼaja mi oj chʼayuk snajel ja Luʼumi sok ja matik toji ti oj ajyuke sakʼan tiw tolabida (Sal. 37:29; Ecl. 1:4).

11. a) ¿Jas yuj jel tʼilan oj jchaptik tuktukil modo ja jloʼiltik bʼa elel xcholjeli? b) ¿Jasa oj kaʼ tʼabʼan jkʼujoltik soka jas yala ja Pablo bʼa Romanos 1:14-16?

¹¹ Masni lek ja oj jchaptik tuktukil modo ja jloʼiltik bʼa elel xcholjeli. Tuktukil ja spensar ja kristyano. Ja jas jel tsamal xyabʼ june, ja june cha miyuk. Ayni matik wa skʼanawe loʼil sbʼaja Dyos sok ja Biblia, pe tuk mas wa smaklaye ta mi wegoxta wala ochtik loʼil bʼa Biblia. Chikan jastal, tʼilan oj katik makunuk lek ja jtyempotik bʼa yijel loʼil chikan ma kristyanoʼil (kʼuman ja Romanos 1:14-16). Sok mokni chʼay jkʼujoltik yeʼnani wa xya kʼiʼuk ja Jyoba ja maʼ yiʼoj jun tojil skʼujoli (1 Cor. 3:6, 7).

12. ¿Jasa oj bʼobʼ jkʼuluktik bʼa loʼilanel soka kristyanoʼik bʼa Asia bʼa mi skʼuʼane ta ay jun Kʼuluman?

¹² Bʼa yibʼanal ja luʼumi, jitsan cholumanik wa staʼawe kristyanoʼik ti sbʼaje bʼa Asia. Ja bʼa it, ay kristyanoʼik elele ja bʼa spaise yuja gobyernoʼik stimunej ja srelijyone. Bʼa jitsan paisik bʼa Asia, jitsan mi xyilawe stʼilanil ta ayni jun Kʼuluman. Jujuntik wa skʼana oj snaʼe sok wa skʼanawe jun estudio bʼa Biblia yajni wa xkʼapjiyile jaman leki. Pe tuk, mito jel skʼanawe sjamjel ja spensare bʼa snebʼjel yajkʼachil jasunuk. ¿Jas oj bʼobʼ kaltik yabʼye? Jujuntik cholumanik yiluneje slekilal snajel sbʼaje bʼajtan, chamskʼujol bʼa yeʼnle sok tsaʼan, bʼa jun sjutsʼinil bʼa lek, yaljel yabʼ ja jastal koltubʼal june ja bʼa sakʼanil skʼuʼajel jun rason bʼa Biblia.

13. ¿Jasa bʼobʼta oj payjuke smaklajel ja rason bʼa Biblia ja kristyano? (Kʼela ja poto ja bʼa skʼeʼulabʼil bʼa spatiki).

¹³ Ja jas bʼajtan wa xpayjiye ja kristyano jani ja janekʼto sbiboʼil yiʼoj ja Biblia (Ecl. 7:12). Ja bʼa Nueva York, jun jmoj-aljeltik ixuk bʼa wa xyulatay ja matik wa xkʼumaniye chino mandarín, wa xcholo: «Wa xcham jkʼujol ja jas wa x-ekʼ sbʼaj ja kristyano sok wa xmaklaye. Ta kabʼ wanto julele ja jpaistiki, wa xjobʼo yile jastal wan wajelyujile, ta staʼaweta yaʼtele sok jastal wa x-iljiye». Ayni ekʼele, skʼulajel ja it wa xkoltani bʼa loʼilanel mas tsaʼan bʼa Biblia. Yajni lek wa xyila, ja jmoj-aljeltik wa xyala: «¿Jasa oj jkʼuluktik bʼa oj kil jbʼajtik lek soka tuk? ¿Wa xkʼana oj jeʼawi jun pensar bʼa Biblia? Wa xyala: ‹Yajel kʼeʼuk jun tiro jach jastal sjamjel jun yok jaʼ bʼa timubʼal; bʼajtanto oj kʼeʼuk ja tiro, jitsabʼaj›. ¿Wanxa kʼuʼan oj skoltayotik ja rason it bʼa lek oj kil jbʼajtik soka tuk?» (Prov. 17:14). Loʼilanel jastal it oj skoltayotik bʼa snajel matik oj smaklayotik yajkʼachil ekʼele.

14. ¿Jastal wa skʼulan jun jmoj-aljeltik bʼa skoltajel ja kristyanoʼik bʼa Asia bʼa oj skʼuʼuke bʼa Dyos?

¹⁴ ¿Jas oj bʼobʼ kaltik yabʼ ja matik mi skʼuʼane bʼa Dyosi? Jun jmoj-aljeltik bʼa jel snaʼa xcholjel yabʼ ja kristyano matik mey srelijyone ja bʼa Asia, wa xcholo: «Tʼusan mi spetsanil ekʼele, ja matik wa xyalawe mi skʼuʼane bʼa Dyos wa stojolan mi stoyowe ja dyosik bʼa kʼajyel wa stoyowe ja kristyano. Wani xkala yabʼye akwerdo ayon soke sbʼaja jitsan dyosik jaw mini meran dyosukeʼa, pes kristyano skʼulunej. Kʼajyel wa xkʼuman yile  ja Jeremías 16:20, bʼa wa xyala: ‹¿Wan maʼ xbʼobʼyuj ja winik skʼulajel dyosik yajni mi dyosuke ja yeʼnle?›. Tixa wa xjobʼo yile jastal oj bʼobʼ jnatik bʼay ja Dyos smeranil sok ja bʼa skʼulunej ja winiki. Wa xkan jmaklay ja jas oj yal-e sok tixa wa xkʼuman yile ja Isaías 41:23: ‹Alakabʼtikon jasa oj ekʼuk ja bʼa tyempo jakumto, bʼa jachuk oj jnatikon dyosex ja weʼnlexi›. Tixa wa xjeʼayi ja jas yalunejxakan oj ekʼuk ja Jyoba».

15. ¿Jas wa xbʼobʼ jnebʼtik sbʼaja jmoj-aljeltik bʼa este de Asia?

¹⁵ La kiltik jasa wa skʼulan jun jmoj-aljeltik ja bʼa este de Asia ja yajni wa xkumxi yulatajel ja kristyano. Ja yeʼn wa xcholo: «Wa xjeʼayile jastal ja sbiboʼil yiʼoj ja Biblia, sbʼaja jastik kanel tsʼijbʼunubʼali kʼotelni smeranil sok ja leyik yamanyuj ja sutsatkʼinali. Tsaʼan, tixa wa xjeʼayile jastal spetsanil ja it wa sjeʼa ayni jun jKʼulumantik bʼa jel bibo sok jel snaʼa. Yajni wa xkila lajansok skʼuʼanta bʼa ayni jun Dyos, tixa wa xkʼe jeyi ja jas wa xyala ja Biblia sbʼaja Jyoba».

16. Jastalni wa xyala ja Hebreos 11:6, ¿jas yuj tʼilan oj skʼuʼuke bʼa Dyos sok bʼa Biblia ja estudioʼik, sok jastal oj bʼobʼ jkoltaytike?

¹⁶ Yajni wa xkaʼatik jun estudio bʼa Biblia soka kristyanoʼik mey srelijyone, jel tʼilan oj katik yijbʼuk ja skʼuʼajele bʼa ayni jun Dyos (kʼuman ja Hebreos 11:6). Cha jel tʼilan oj katik skʼuʼuke ja Biblia jani ja Yabʼal ja Dyos. Bʼa oj bʼobʼkujtik ja it, bʼobʼta jelni tʼilan oja katik julyi skʼujole tikʼan jujuntik jasunuk. Bʼa kada estudio, bʼobʼta jelni tʼilan oj jetikyi prebaʼik bʼa oj skʼuʼuk ja Biblia jani ja Yabʼal ja Dyos. Jun sjejel, bʼobʼta oj jpaklaytik sok jujuntik jastik kanel tsʼijbʼunubʼal bʼa Biblia bʼa kʼotelni smeranil, bʼa wani slaja sbʼaj soka ciencia soka jas wa xcholo ja Biblia sok ja janekʼto sbiboʼil ja srasoniki.

17. ¿Jas oj bʼobʼ jkʼuluktik ta meran wa xyajtaytik ja kristyano?

¹⁷ Yajni wa xjeʼatik wa xyajtaytik ja kristyano, ama ay srelijyone ma miyuk, wa xkoltaytike bʼa oj snoch-e ja Kristo (1 Cor. 13:1). Ja jas wa xkʼanatik yajni wa xjeʼatikyile ja smeranil bʼa Biblia, jani bʼa oj yabʼye stojol ja Dyos wa syajtayotik sok wa smajlay oj cha jyajtaytik ja keʼntiki. Spetsanil ja jabʼilik, wa xyiʼaje jaʼ jitsan mil kristyanoʼik bʼa mini tʼun skʼanawe smaklajel ajyi bʼa relijyon, pe ja wego kʼotelexa syajtajel ja Dyos. Ja yuj, la waj jkʼujoltik ja jastik leki sok meran la cham jkʼujoltik chikan jastale. La jmaklaytike sok la kabʼtike stojolile. La jetik yile soka jmodotik bʼa oj snoch-e ja Kristo.