1. ¿Jasa wa sjeʼakitik ja Yabʼal ja Dyos?

JA Jyoba yeʼn ja jNiwan Jeʼumantik. Soka skoltaneli wa xbʼobʼ kuchkujtik chikan jas wokol (Is. 30:20, 21). Ja Yabʼali wa sjeʼakitik spetsanil ja jas oj makunukujtik bʼa «chapan ni oj ajyucotic ba oj cʼultic spetzanil ja ba lequi» (2 Tim. 3:17). Yajni wa xkatik makunuk ja jas wa xyala ja Biblia, masni bibo wala ajyitik yuja matik wa skoltaye «ja maʼ jel ja jas huas snaa ja tiempo iti» (1 Cor. 3:19; Sal. 119:97-100).

2. ¿Jasa oj jpaklaytik ja bʼa artikulo it?

² Jastalni oj kiltik, ja sbiboʼil ja luʼumkʼinali tikʼanxta wa stʼenawotik bʼa skʼulajel ja jas jel wa xkʼankʼunikujtiki. Ja yuj bʼobʼta masni wokol oj kabʼtik ja mi oj kistik ja spensar soka jas wa skʼulan ja luʼumkʼinali. Ayni yiʼoj rason yuja Biblia wa xyala: «Aa cuidadoex porque ta mi cʼa, huaj to ahuabyex, lolajiyex ta lec porque ay ni maʼ jel tuc ja spensarei. Puro spensar ja maʼ tey ba mundo y lom ni juntiroa» (Col. 2:8). Ja bʼa artikulo it oj paklaxuk chabʼ sjejel sbʼaja pensarik mi meranuk yiʼoj ja luʼumkʼinali sok jastal jel kʼot najuk sbʼaj. Bʼa jujune, oj kiltik jas yuj ja sbiboʼil ja luʼumkʼinali mey sbʼej ma mey stojolil sok jas yuj ja biboʼil wa xtax ja bʼa Biblia masni chaʼanyabʼalil yuj chikan jas wa spuku ja luʼumkʼinali.

3, 4. ¿Jas tikʼe pensar tukbʼi sbʼaja tojil modo ja bʼa jabʼil 1900 man 1930 ja bʼa Estados Unidos?

³ Ja bʼa Estados Unidos, bʼa jabʼil 1900 man 1930, tukbʼi lek ja pensar yiʼoj ja kristyano sbʼaja tojil modo. Bʼajtanto ja bʼa tyempo jaw, jitsan kristyano wa spensarane kechan ja matik nupanele wa xbʼobʼ staʼ sbʼaje sok mini xbʼobʼ staʼe tiʼal sbʼaja jaw bʼa ay jitsan kristyano. Pe ja tikʼe pensar jaw tukbʼi sok ja kristyano mixani ay smaloʼil xyilawe.

 ⁴ Ja bʼa jabʼil och 1920, chiknaji ja jastal jel tukbʼi ja smodo ja kristyano sbʼaja stajel sbʼaj jun ixuk sok winik. Jun paklanum ixuk yala: «Ja bʼa pelikulaʼik, ja teatro, ja kʼinik, ja novelaʼik sok ja jastik wa spukuweʼi kʼe sjeʼe jastik junuk bʼa stajel sbʼaj jun ixuk sok winik». Ja bʼa jabʼilik jaw, ja chanelik jelxa xpaywani bʼa koʼel mulal soka kʼuʼaliki mixani jel lekuk skʼeljel. Jastalni wa xyala ja Biblia, ja matik oj ajyuke sakʼan ja bʼa tsaʼanikxta kʼakʼu jelxani «oj syajtaye ja jastik jel wa xyaʼa gustoʼili» (2 Tim. 3:4, TNM).

5. Man bʼa jabʼil 1960, ¿jastalxa wa xyilawe ja kristyano sbʼaja jas yaʼuneje kulani?

⁵ Ja bʼa jabʼil 1960, ja kristyano mixa maloʼuk kʼe yile ja yijel smoj ixukil ma smoj winikil, ja skʼutsjel ja snupanele sok ja mi oj nupanuke bʼa ley. Chomajkil, ja bʼa yajel ekʼ gusto jutsʼin masxani och sjeʼe ja koʼel mulal sok ixuk ma winik. Yuja mixa ay smaloʼil xyilawe ja jaw, ¿jastik junuk wa xyiʼajan? Jun tsʼijbʼanum ixuk xcholo ja «mixa skisawe ja jastal kanel kulan sbʼaja stajel sbʼaj jun ixuk sok jun winik» kechani wa xyiʼajan wokol ja bʼa pamilya, jastal kechan june ja snantate, ja jastal ay xyabʼye sok ja mixa xyaʼawekan skʼeljel bʼasan ixuk winik. Ja jitsan chamel wa xyiʼajan ja koʼel mulal sok jun ixuk ma winik, jastal ja sida, wani xchiktes lek ja sbiboʼil ja luʼumkʼinali mini xmakuni (2 Ped. 2:19).

6. ¿Jas yuj ja jastal wa xyila ja luʼumkʼinal sbʼaja stajel sbʼaj jun ixuk sok winik wa xkoltani bʼa skʼulajel ja jas wa skʼana ja Satanás?

⁶ Ja jastal wa xyila ja luʼumkʼinal sbʼaja stajel sbʼaj jun ixuk sok winik wa xkoltani bʼa skʼulajel ja jas wa skʼana ja Satanás. Ja yeʼn jelni gusto xyila yuja mixa skisawe ja kristyano ja majtanal yaʼunej ja Dyos bʼa stajel sbʼaj jun ixuk sok jun winik, bʼa jachuk sjomjel ja majtanal bʼa nupanel (Efes. 2:2). Ja matik yiʼoje jun sakʼanil bʼa kistal mi kechan wa xyawe kuxbʼuk ja majtanal bʼa yajel ajyuk untik cha ojni bʼobʼ xchʼaye ja sakʼanil bʼa tolabida (1 Cor. 6:9, 10).

7, 8. ¿Jas yuj masni lek ja jas wa sjeʼa ja Biblia yuja sbiboʼil ja luʼumkʼinal sbʼaja stajel sbʼaj jun ixuk sok winik?

⁷ Ja matik wa skʼuʼane ja sbiboʼil ja luʼumkʼinali wa skʼenaye ja jas kanel kulan ja bʼa Biblia sok mixani xmakuni ja bʼa jtyempotiki. Bʼobʼta wa sjobʼo sbʼaje jas yuj ja Dyosi skʼulanotik sok ja kʼankʼunel bʼa stajel sbʼaj jun ixuk sok jun winik sok tsaʼan wa xyala oj komtik ja kʼankʼunel jaw. Ja pensar it tini elel ja bʼa pensar mi stojoluk yiʼoj ja kristyano  bʼa tʼilani oj chʼak skʼuluke ja kʼankʼunel yiʼoje. Pe ja Biblia mi jach wa xyala. Wa sjeʼa wani xbʼobʼ jkomtik ja kʼankʼunelik mi lekuk (Col. 3:5). Chomajkil, ja Jyoba skʼulan ja nupaneli bʼa jachuk ja tatamal sok ja cheʼumal oj bʼobʼ yabʼye stsamalil bʼa jun modo toj ja stajel sbʼajeʼi (1 Cor. 7:8, 9). Jachuk mi oj tʼabʼtʼunuk skʼujole sok bʼa mini tʼun xiwel oj ajyuke yuja jas wa xyiʼajan ja koʼel mulal sok ixuk ma winik.

⁸ Ja Biblia wa sjeʼa ja stojolil sbʼaja stajel sbʼaj jun ixuk sok winik, ja yuj mini tʼun oj slaj ja sbiboʼil ja luʼumkʼinali. Wa sjeʼa ja stajel sbʼaj jun ixuk sok winik wani x-abʼxi stsamalil (Prov. 5:18, 19). Pe cha wa xyakitik ja rason it: «Bʼa jujune ja weʼnlexi tʼilan oja naʼex skomjel jawa kwerpoʼexi bʼa yajel ajyuk sak sok toj, sok mi jun kʼankʼuneluk jelxelxa bʼa stajel sbʼaj jun ixuk sok winik bʼa mixa skomo sbʼaj sok mi jaxta oj waj skʼujol jastal ja kristyano bʼa mi snaʼawe sbʼaj ja Dyosi» (1 Tes. 4:4, 5, TNM).

9. a) Ja bʼa skʼeʼulabʼil ja bʼa siglo 20, ¿jastal koltajiye ja yaʼtijumik bʼa Jyoba bʼa snochjel ja biboʼil jel chaʼanyabʼal wa xtax ja bʼa Biblia? b) ¿Jas rason wa xtaʼatik ja bʼa 1 Juan 2:15, 16? c) Jastalni wa xyala ja Romanos 1:24-27, ¿jastik modoʼal bʼa kux tʼilan mi oj kistik?

⁹ Ja skʼeʼulabʼil bʼa siglo 20, ja yaʼtijumik ja Jyoba mi yaʼa sbʼaje loʼlajel yuja pensar bʼa mixa skisawe ja «smandar ja Diosi» (Efes. 4:19). Ja jas skʼulane, jani skʼujolane skʼuʼajel ja rasonik yaʼunej kulan ja Dyos. Ja rebista bʼa 15 bʼa mayo bʼa 1926 bʼa inglés yala: «Ja winike sok ja ixuke tʼilan toj sok sak oj ajyuk ja spensare soka jas wa skʼulane, cha jachuk ja jastal wa xyilawe jun ixuk ma winik». Ama soka jas wan ekʼel ja bʼa tyempo jaw, ja yaʼtijumik ja Jyoba jani snochowe ja biboʼil jel chaʼanyabʼal wa xtax bʼa Biblia (kʼuman ja 1 Juan 2:15, 16). Jelni xkatik tsʼakatal yuja ti kiʼojtik ja Yabʼal ja Dyos sok ja waʼelal wa xyakitik ja Jyoba bʼa wa skoltayotik bʼa mi oj kistik ja pensar yiʼoj ja luʼumkʼinal sbʼaja stajel sbʼaj jun ixuk sok winik * (kʼuman ja Romanos 1:24-27).

10, 11. ¿Jasa yalunejxa ja Biblia oj ekʼuk ja bʼa tsaʼanikxta kʼakʼu?

¹⁰ Ja Biblia wa xyala ja bʼa tsaʼanikxta kʼakʼu «kechanta yeʼnta oj syajtay sbʼaje» ja winike (2 Tim. 3:1, 2, TNM). Ja yuj, mini cham xkabʼtik ja luʼumkʼinali wa snika skʼujol ja kristyano bʼa yeʼnta oj spensaraʼuk sbʼaj. Jun enciclopedia wa xyala ja bʼa jabʼilik 1970 «jelni kʼot najuk sbʼaj ja libroʼik bʼa jelni xkoltaji june». Jujuntik «wa snika ja kʼumumaniki bʼa oj snaʼ sbʼaje, oj skʼan sbʼaj ja jastale sok oj sjeʼ jastal kʼotele». Jun sjejel, junuk ja bʼa libro it wa xyala yabʼ ja kʼumuman oj ya ja skʼel sat bʼa yeʼnta oj skʼan sbʼaj, pes yujni «jel tsamal, jel chaʼanyabʼalil, jel xpaywani bʼa mini ajyel june jastal yeʼn». Ja libro it wa xnikwani «bʼa ajyel jastal jun srelijyon bʼa yeʼnani oj ya kulan ja smodo ja jastal wa x-aljiyabʼ yuja sconciencia sok ja leyik ja bʼa skostumbre mas tʼilan xyila».

¹¹ ¿Ay maʼ bʼa kabʼunejtik ja pensar it? Ja Satanás yalyabʼ ja Eva oj skʼul jastaltik jaw. Aljiyabʼ oj bʼobʼ ‹kʼotuke jastal Dyos, snajel ja bʼa leki soka bʼa mi lekuki› (Gén. 3:5). Ja bʼa jtyempotik, jitsan kristyano wa skʼuʼane yeʼnle ja mas tʼilane bʼa wa spensaraʼane mini tʼilanuk oj aljuk yabʼye ja jas lek soka bʼa mi lekuk, cha mini ja Dyos. Ja tikʼe modoʼal jaw jelni pukxel, jun sjejel, jani ja jastal wa spensaran ja kristyano sbʼaja nupanel.

12. ¿Jas tikʼe pensar wa sjeʼa ja luʼumkʼinal sbʼaja nupaneli?

¹² Ja Biblia wa xyala yabʼ ja tatamal sok ja cheʼumal tʼilan oj skis sbʼaje sok yajel kʼotuk  ja kʼapjelal wa xyaʼawe ja bʼa nupanel. Chomajkil, wa x-aji jul skʼujole tʼilan chaʼanyabʼalil oj yile ja jas skʼapawe. Ja yuj wa xyala: «Ja winik oj yakan ja stat soka snan sok jaxa oj ajyuk soka xcheʼumi, sok oj paxuke junta bʼakʼet» (Gén. 2:24). Pe ja matik wa snochowe ja sbiboʼil ja luʼumkʼinali tuk ja jas wa sjeʼa sok wani xyalawe jaʼita oj waj skʼujole ja snesesida yiʼoje. Jun libro bʼa wa xcholo ja skʼutsjel nupanel wa xyala: «Bʼa jujuntik yajni wa x-ajyi nupanel, stukbʼesneje ja kʼapjelal bʼa ajyel lajan ‹man spilawotik ja chamelali› sok kechanxta wa xyalawe ‹man xkaʼakan skʼanjel jbʼajtik›». Yuja jach wa xyilawe ja nupaneli wa spila sbʼaj ja pamilya sok wa xyaʼakan yajbʼelik ja jastal wa xyabʼ aye. Chikani lek, ja tikʼe pensar yiʼoj ja luʼumkʼinal sbʼaja nupaneli mini xmakuni.

13. ¿Jas yuj ja Jyoba wa xyijnay ja matik jel niwan xyaʼa sbʼaj?

¹³ Ja Biblia wa xyala: «Chikan maʼ wa xyaʼa sbʼaj niwan ja skʼujoli wani xyijnay ja Jyoba» (Prov. 16:5). ¿Jas yuj ja Jyoba wa xyijnay ja matik jel niwan xyaʼa sbʼaji? Jun rason yujni ja matik jel niwan xyaʼa sbʼaji sok wa spuku ja tikʼe pensar jaw jani wa snochowe ja Satanás, ja maʼ jel niwan xyaʼa sbʼaj. Ja yeʼn jel niwan xyaʼa sbʼaj bʼa kʼotni skʼuʼuk sbʼejni ja Jesús, ja maʼ skoltay ja Dyos bʼa skʼulajel ja jastik junuki, tʼilani oj koʼ sbʼaj mekʼan sok oj toyjuk (Mat. 4:8, 9; Col. 1:15, 16). Ja smodo ja matik jel niwan xyaʼa sbʼaji wa xchiktes jaman lek jas yuj ja Dyos mini xmakuni xyila ja sbiboʼil ja luʼumkʼinali.

14. ¿Jastal wa skoltayotik ja Romanos 12:3 bʼa mi oj jelxukotik ja jastal wa xkila jbʼajtiki?

¹⁴ Ja Biblia wa skoltayotik bʼa mi oj jelxukotik ja jastal wa xkila jbʼajtik. Wa xyala lekni oj ajyukujtik stikʼanil ja jastal wa xyajtay jbʼajtik. Jun sjejel, ja Jesús yala: «Yaj oja huab ja hua moji jastal ja huen yaj huaxa huab abaji» (Mat. 19:19). Ja it wa sjeʼakitik bʼa a-cham jkʼujoltik ja jas wa xmakuni kujtik, pe mok jelxukotik. Ja Biblia mi wa sjeʼa spensarajel keʼntik ja mas tʼilanotik yuja tuk. Jaʼukto maʼ, wa xyaʼa ja rason it bʼa mok  jasa kʼulukex bʼa «ja wa snikawex ja ipal bʼa ochel preba ma stoyjel abʼajex, ja jasa oja kʼulukexi jani spensarajel mas wa snaʼawe ja tuk yuja weʼnlexi» (Filip. 2:3, TNM; kʼuman ja Romanos 12:3).

15. ¿Jas yuj waxa kʼuʼan wani xmakuni ja jas wa xyala ja Biblia sbʼaja maʼ jel niwan xyaʼa sbʼaji?

¹⁵ Jitsan kristyano bʼa wa skʼuʼane jel biboʼe wa skʼenaye ja jas wa xyala ja Biblia sbʼaja maʼ jel niwan xyaʼa sbʼaj. Wa xyalawe ja spensarajel mas jel snaʼawe ja tuki, mini xbʼobʼ jkolta jbʼajtik sok ja kristyano ojni yixtalaʼukotike. Pe ja smeranili, ¿jasa wa xyiʼajan ja modoʼal it wa spuku ja sluʼumkʼinal ja Satanás? ¿Gusto maʼ wa x-ajyiye ja matik jel niwan xyaʼa sbʼaji? ¿Gusto maʼ ay ja spamilyaʼe? ¿Ay maʼ meran yamigoʼe? ¿Lek maʼ wa xtaxye soka Dyos? Jas oja wal ja weʼn, ¿ja maʼ mas wa xyiʼajan slekilal ja sbiboʼil ja luʼumkʼinali ma ja biboʼil wa xtax ja bʼa Yabʼal ja Dyos?

16, 17. ¿Jasa jel wa xkaʼatik tsʼakatal, sok jas yuj?

¹⁶ Ja matik wa snochowe ja srasonik ja matik jel bibo ja bʼa luʼumkʼinali, jach jastal jun paxyalanum bʼa wa sjobʼoyi pilan paxyalanum jastal oj kʼot bʼa jun lugar, bʼa cha chʼayel lek ay ja maʼ sjobʼoyi. Sbʼaja matik jel bibo ja bʼa styempo ja Jesús yala: «Mutzʼan ni ja satea pero iday, huane seejel yi sbej ja maʼ cho tupel ja satei. Jun huinic, ta tupel cʼa ja sati, huas sea yi ja sbej ja smoj tupel satili, ¿mi ma xchahuaniluque oj mocʼuque ba yoj qʼueen ba?» (Mat. 15:14). Wani xbʼobʼ jkʼuʼuktik lek ja sbiboʼil ja luʼumkʼinali mini xmakuniyuj ja Dyos.

¹⁷ Ja rasonik wa xyaʼa ja Biblia tolabida jel xmakuni bʼa «sbej ni oj jeetica. ta mi cʼa tojuc ayotic, huas scomohuotic. Huas see quitic ja ba lequi ba oj quiitic jun jvidatic ba mas toj» (2 Tim. 3:16). Jelni xkaʼatik tsʼakatal yuja wa stalnayotik ja Jyoba bʼa ja wa xya makunuk ja xchonabʼil bʼa mi oj sjom-otik ja sbiboʼil ja luʼumkʼinali (Efes. 4:14). Stsʼakatal ja waʼelal wa xyakitiki, wa skoltayotik bʼa oj jkʼuʼuktik ja jas yaʼunejkan kulani. Juni chaʼan cholal yuja ay kiʼojtik ja meran tojelal wa xtaʼatik ja bʼa Yabʼal ja Dyos.