1, 2. a) Jastalni wa xyala ja Efesios 6:16, ¿jas yuj tʼilan oj ajyukujtik ja «niwan escudo ja bʼa skʼuʼajeli»? b) ¿Jas sjobʼjelik oj jpaklaytik?

¿AY MAʼ kiʼojtik jun «niwan escudo ja bʼa skʼuʼajeli»? (Kʼuman ja Efesios 6:16 *). Ayniʼa. Jastalni jun niwan escudo bʼa wa smaka tʼusan mi yibʼanal ja kwerpoʼali, ja skʼuʼajeli wa stalnayotik ja bʼa jastik malo bʼa luʼumkʼinal it, jastal koʼel mulal ixuk sok winik, ja spekʼjel chikʼ ma chikan jasa bʼa kontraʼay soka jastik yaʼunejkan kulan ja Dyos.

² Pe yuja aytik sakʼan ja bʼa «stza‘anil kʼakʼu jumasa‘», ja skʼuʼajel kiʼojtiki ojni ekʼ sbʼaj prebaʼik (2 Tim. 3:1, Ja yajkʼachil sju‘unil ja dyosi [YD]). Ja yuj, ¿jastal oj bʼobʼ jnatik ta ja kescudotik bʼa skʼuʼajel tsats ay lek? Sok ¿jasa oj bʼobʼ jkʼuluktik bʼa tsats lek oj jyamtik? La katikyi sjakʼjel ja sjobʼjelik it.

3. ¿Jastal wa stalnaye ja soldadoʼik ja yescudoʼe, sok jas yuj?

³ Ja escudoʼik ja bʼa najate potsubʼal sok tsʼuʼum. Ja soldadoʼik wa sbʼalaweyi jun tikʼe grasa bʼa mi wego oj chʼakuk ja tsʼuʼumi sok bʼa mi oj chakal kuxaxuk ja takʼin yiʼoji. Ta jun soldado yila mixa lekuk ay ja yescudo, wego wa stojbʼes sok jachuk chapanxa ay ja bʼa pilan guerra. ¿Jasa ti chʼikan ja it soka skʼuʼajel kiʼojtik?

4. a) ¿Jas yuj tʼilan oj jpaklaytik ja kescudotik bʼa skʼuʼajeli? b) ¿Jastal oj bʼobʼ jkʼuluktik?

⁴ Jastalni wa skʼulane ja soldadoʼik bʼa najate, tʼilani tikʼan oj jpaklaytik jastal wa xtax ja kescudotik bʼa skʼuʼajeli bʼa lek oj ajyuk. Mini maʼ pilan oj skʼuluk bʼa  keʼntik. Jachuk tolabida chapan oj ajyukotik, pes ja kʼuʼumanotik Dyos ojni jkʼultik luchar soka anjelik jel maloʼe (Efes. 6:10-12). ¿Jastal wa xbʼobʼ jnatik ta chapan aytik bʼa skʼulajel ganar ja prebaʼik? Bʼajtan, skʼanjelyi a-skoltayotik ja Dyos. Tsaʼan, bʼa oj jnatik jastal wa xyilawotik ja Dyos tʼilan oj jpaklaytik ja Yabʼali (Heb. 4:12). Ja Biblia wa xyala: «Jipa spetsanil jawa kʼujol bʼa Jyoba, moka jipa kʼujol ja bʼa jas waxa naʼa» (Prov. 3:5, 6). Soka yaljelik it, ¿jas yuj mi xpaklaytik jujuntik ja bʼa jas jkʼulantikta? Jun sjejel, ta ay bʼa ekʼel jbʼajtik jun tsatsal wokol yuj meyuk ja takʼini, ¿jul maʼ jkʼujoltik ja skʼapjelal yaʼunej ja Jyoba ja bʼa Hebreos 13:5? Ja tiw wa xyala: «Ja Diosi [...] mi ni nunca oj xchʼayotic scʼujol». Sbʼaja kʼapjelal it, ¿ya maʼ jipjkʼujoltik oj skoltayotik ja Jyoba? Ta jach jkʼulantik, anto ja kescudotik bʼa skʼuʼajeli lek wa xtaxi.

5. ¿Jasa oj bʼobʼ xchiktes ja spaklajel ja skʼuʼajel kiʼojtik?

⁵ Spaklajel ja jastal wa xtax ja skʼuʼajel kiʼojtiki bʼobʼta jelni cham oj kabʼtik. Bʼobʼta oj jtatik jujuntik jasunuk bʼa mi lekuk bʼa mi xnaʼatik ajyi. Jun sjejel, bʼobʼta oj jnatik ja chamkʼujolik, ja abʼalik ma ja wa x-el jganatik sjomunej ja skʼuʼajel kiʼojtik. Ta jach ekʼel jbʼajtik, ¿jasa oj bʼobʼ jkʼuluktik bʼa mi oj sjome?

6. ¿Jas jujuntik mi chamyabʼjeluk ja wa xcham jkʼujoltik?

⁶ Mini chamyabʼjeluk ja wa xcham jkʼujoltik jujuntik jasunuk, jastal ja lek oj yil-otik ja Jyoba soka Jesús (1 Cor. 7:32). Ta koʼelotik jun chaʼan mulal, jelni xcham jkʼujoltik bʼa lek ayil-otik ja Dyos (Sal. 38:18). Cha mini chamyabʼjeluk ja matik nupanele wa skʼana lek aʼiljuke yuja snupe, sok jpetsaniltik wa xcham jkʼujoltik bʼa lek aʼajyuk ja jpamilyatik soka kermanotik (1 Cor. 7:33; 2 Cor. 11:28).

7. a) ¿Jastal wa xbʼobʼ sjom ja skʼuʼajel kiʼojtik ja jel xcham jkʼujoltik? b) Jastalni wa xyala ja Proverbios 29:25, ¿jas yuj mok xiwkotik yuja winiki?

⁷ Pe ja jel xcham jkʼujoltik wa xbʼobʼ sjom ja skʼuʼajel kiʼojtik. June ja bʼa jaw jani jel oj jpensaraʼuktik bʼa mi oj skʼulkitik palta ja jkʼutiki soka jwaʼeltik (Mat. 6:31, 32). Ja chamkʼujolik jaw ojni bʼobʼ yiʼotik bʼa slejel jitsan jastik junuk sok syajtajel ja takʼin. Anto, ja skʼuʼajel kiʼojtik bʼa Jyoba ojni yopijuk sok oj jomuk ja jastal wa xkila jbʼajtiksoki (Mar. 4:19; 1 Tim. 6:10). Cha jel oj bʼobʼ chamjkʼujoltik bʼa lek ayil-otik ja tuk. Ja jaw oj yiʼotik bʼa mas oj chamjkʼujoltik oj jtselajukotik ma ja oj ijuk jpatiktik sok mi jaʼuk oj xiwkotik yuja Jyoba. ¿Jastal oj bʼobʼ jtalnay jbʼajtik ja bʼa jaw? La jkʼantikyi ja Jyoba ayakitik ja skʼuʼajel wa xmakunikujtik soka mi oj xiwkotik (kʼuman ja Proverbios 29:25; Luc. 17:5).

8. ¿Jasa tʼilan oj jkʼuluktik ta june wa xkʼe yal abʼalik bʼa Jyoba sok sbʼaja kermanotik?

⁸ Ja Satanás, ja «statalil ja mentira», wa xya makunuk ja maʼ tey bʼa yibʼ skʼabʼ bʼa spukjel abʼalik sbʼaja Jyoba soka kermanotik (Juan 8:44). Jun sjejel, ja apóstataʼik wa sleʼawe abʼal sok wa sjomowe ja smeranil sbʼaja xchonabʼ ja Jyoba ja bʼa Internet, bʼa telebisyon ma bʼa tuk jastik wa spuku. Ja abʼalik it tini chʼikan ja bʼa «plechaʼik wan ajlel» wa xya makunuk ja Satanás (Efes. 6:16, TNM). ¿Jasa tʼilan oj jkʼuluktik ta june yala kabʼtik abʼalik? Mok jkistik. ¿Jas yuj? Yujni wa xjipa jkʼujoltik bʼa Jyoba soka bʼa kermanotik. Jaʼukto  maʼ, mini xleʼatik ja apóstataʼik. Mi xkaʼatikan mini jasa ayiʼotik bʼa oj kʼekotik soke kʼumal, mini skʼanjel snajel sbʼaje.

9. Ja wa x-el jganatik, ¿jastal wa xbʼobʼ sjom-otik?

⁹ Ja elel jganatik wa xbʼobʼ ya yopijuk ja skʼuʼajel kiʼojtik. Ayni ekʼele, ja wokolik wa xya el jganatik. Pe mini xbʼobʼ kan telan jkʼabʼtik, tʼilani ay jas oj jkʼuluktik bʼa mi oj skʼulukotik ganar. Ja jasa tʼilan mok jkʼuluktik jani mi jaxta oj waj jkʼujoltik, pes oj bʼobʼ ya chʼay jsatik ja smajlajel yaʼunejkitik ja Jyoba (Apoc. 21:3, 4). Ja wa x-el jganatik wani xbʼobʼ ya axwukotik sok yajelkan yaʼteltajel ja Dyos (Prov. 24:10). Pe mok katikan aʼekʼ jbʼajtik ja jaw.

10. ¿Jasa wa xnebʼatik sbʼaja jas stsʼijbʼan ja kermanatik?

¹⁰ La kiltik ja jas wa skʼulan jun kermanatik bʼa Estados Unidos bʼa mi oj yopijuk ja skʼuʼajel yiʼoji yajni wan stalnajel ja statam, bʼa jel maloʼay. Stsʼijbʼan jun karta bʼa sjeka ja bʼa yechalil wa xkʼelxi ja kaʼteltik bʼa wa xyala: «Ayni ekʼele, ja jas wan ekʼel jbʼajtikoni jel wa xya cham jkʼujoltikon sok yaʼunej el jganatikon, pe ja smajlajel kiʼojtikoni tsatsni ay. Jelni cham xkabʼtikon ja jastik wa x-ajikitik bʼa yajel tsatsbʼuk ja skʼuʼajel kiʼojtikoni sok bʼa mi oj el jganatikon. Merani wa xmakunikujtikon ja rasonik jaw. Wani skoltayotikon bʼa mi oj el jganatikon sok bʼa oj kuchkujtikon ja prebaʼik bʼa Satanás». Ja jas wa xyala ja kermanatik wa sjeʼakitik wani xbʼobʼ jkʼuluktik ganar ja wa x-el jganatik. ¿Jastal? Jani yiljel ja jas wa x-ekʼ jbʼajtiki jun preba bʼa Satanás, sjipjel jkʼujoltik bʼa Jyoba oj ya kulan jkʼujoltik sok yiljel chaʼanyabʼalil ja jastik wa xyaʼakitik ja Dyos.

11. ¿Jastik sjobʼjel tʼilan oj kaʼ jbʼajtik bʼa snajel ta lek wa xtax ja skʼuʼajel kiʼojtiki?

¹¹ ¿Ayto maʼ jas skʼana stojbʼesel ja bʼa kescudotik bʼa skʼuʼajel? La jpensaraʼuktik ja jas jkʼulantik ja bʼa ixawik ekʼeli: «¿Mixa maʼ jel xcham jkʼujol?, ¿kaʼunej maʼ kan smaklajel ja abʼalik wa xyala apóstataʼik sok bʼa mi oj kʼekonsoke kʼumal? sok ¿mixa maʼ jel x-el jgana?». Ta mi xkaʼatikan oj skʼulukotik ganar ja jastik jaw, ja skʼuʼajel kiʼojtiki lek wa xtaxi. Pe jel tʼilan kʼelan jakan oj ajyukotik, yujni ja Satanás  ayiʼoj tuk yamkʼabʼalik bʼa oj ya makunuk bʼa keʼntik. La kiltik june ja bʼa jaw.

12. ¿Jasa oj bʼobʼ yiʼotik slejel jitsan jastik junuk?

¹² Ja slejel jitsan jastik junuk ojni sjom jpensartik sok mixa ja oj waj jkʼujoltik ja escudo bʼa skʼuʼajeli. Ja jekabʼanum Pablo yala: «Mini jun kʼakʼanum wa skʼulan sbʼaj bʼolmalanumil. yuj ja wa skʼana oj ya‘telta lek ja smandaranumil» (2 Tim. 2:4, YD). Jaʼukto maʼ oj skʼuluk ja jaw, ja soldadoʼik romano mini xbʼobʼ skʼul snegosyoʼe. ¿Jasa oj ekʼ sbʼaj ta jun soldado mi skisa ja jaw?

13. ¿Jas yuj mi xbʼobʼ ajyuk snegosyoʼe ja soldadoʼik?

¹³ La jpensaraʼuktik ja bʼa it. Ja bʼa saʼan sakbʼeli, spetsanil ja soldadoʼik bʼa jun tsome jani wane snebʼjel syamjel ja yespadaʼe, pe june bʼa yeʼnle miyuk, tey bʼa chonabʼ bʼa wan sjamjel jun snegosyo bʼa waʼelal. Ja bʼa ochkʼakʼu jaw, ja soldadoʼik wa spaklaye ja jastik wa xmakuniyujile sok wa snukuwe ja yespadaʼe. Pe ja maʼ ayiʼoj jun negosyo jani wan xchapjel ja waʼelik oj xchon ja bʼa pilan kʼakʼu. Ja bʼa saʼan sakbʼel el kʼakʼu, ja kontraʼali junta chʼaykʼujol jak tiroʼanuke. ¿Jas soldado oj skʼuluk jastalni sbʼej sok lek oj iljuk yuja scomandante? Sok ¿maʼ wa xkʼanatik oj ajyuk ja bʼa jtsʼeʼeltik? ¿Ja maʼ june ja maʼ wa xchapa sbʼaj ja bʼa guerra, ma jaʼa wa xwaj skʼujol ja bʼa snegosyo?

14. Jastal soldadoʼotik bʼa Kristo, ¿jasa mas chaʼanyabʼalil wa xkilatik?

¹⁴ Jastalni jun lekil soldado, ja keʼntiki mini xkaʼatikan ay jas a-sjom kolomtik ja bʼa jkʼelsatiki: jani lek a-yil-otik ja jcomandantetiki, ja Jyoba soka Kristo. Masni jel chaʼanyabʼal xkilatik ja jaw yuj chikan jas wa skʼapa ja sluʼumkʼinal ja Satanás. Jani wa xkʼanatik aʼajyukujtik tyempo sok kiptik bʼa yaʼteltajel ja Jyoba sok lek aʼajyuk ja kescudotik bʼa skʼuʼajel soka tuk jyamkʼabʼtik bʼa Dyosi.

15. ¿Jasa rason yaʼa ja jekabʼanum Pablo, sok jas yuj?

¹⁵ Mok jipjkʼujol jbʼajtik. ¿Jas yuj? Ja  jekabʼanum Pablo yaʼa ja rason it: «Ja ma‘tik wa skʼana bʼa oj och riko‘il [...] wa sjipa kani ja skʼu‘ajeli» (1 Tim. 6:9, 10, YD). Ja yaljel wa «sjipa kani» wa xchiktes ojni bʼobʼ sjom kolomtik ta ja wa xwaj jkʼujoltik ja slejel jitsan jastik junuk bʼa mi jel tʼilanuk. Ja jkʼujoltiki jel oj staʼ jitsan ‹syajalil›. Ja yuj mok katikan ja kʼankʼunelik jaw oj kʼiʼuk ja bʼa jkʼujoltik. Tʼilani oj kiltik jastalni sbʼej: yamkʼabʼalik bʼa oj yixtalaʼuk ja skʼuʼajel kiʼojtik.

16. Yajni xkʼumantik ja Marcos 10:17-22, ¿jastik sjobʼjel tʼilan oj jpensaraʼuktik?

¹⁶ Pe lekbʼi ay kiʼojtik ja takʼin bʼa oj jmantik jitsan jastik junuk. ¿Wantik maʼ skʼulajel jun jasunuk malo ta jmanatik jastik junuk pe mixa tʼilan kujtik? Mi jaʼukxta ja mero malo. Pe la jpensaraʼuktik ja sjobʼjelik it: Ta ay kiʼojtik ja takʼin bʼa smanjel jun jasunuk, ¿ay maʼ kiʼojtik ja tyempo soka ipal bʼa yajel makunuk sok stalnajel? Chomajkil, ¿mi maʼ xiwela sbʼaj oj kʼot jyajtaytik ja jastik junuki? ¿Oj maʼ bʼobʼ yiʼotik ja jaw skʼulajel ja jastal skʼulan ja kerem riko bʼa mi skisa ja jas kʼapjiyi yuja Jesús bʼa skʼulajel mas ja bʼa yaʼteltajel ja Dyos? (Kʼuman ja Marcos 10:17-22). Masni lek ja mey kiʼojtik jitsan jastik junuki sok spiljel ja jtyempotik sok ja kiptik bʼa skʼulajel ja jas wa skʼana ja Jyoba.

17. ¿Jasa tʼilan mok chʼay jkʼujoltik?

¹⁷ Mokni chʼay jkʼujoltik aytik bʼa guerra sok tʼilani chapan oj ajyukotik bʼa kada kʼakʼu (Apoc. 12:17). Ja kermanotik mini yeʼn oj bʼobʼ yiʼekitik ja kescudotik bʼa skʼuʼajeli. Keʼntikni tʼilan tsats lek oj jyamtik.

18. ¿Jas yuj ja soldadoʼik bʼa najate tsats lek wa syamawe ja yescudoʼe?

¹⁸ Ja bʼa najate, wa xtoyji ja soldado mi xiw ja bʼa guerra. Pe jelni kʼixwela sbʼaj bʼa yeʼna ta mixa kumxi soka yescudo. Ja tsʼijbʼanum bʼa Roma Tácito stsʼijbʼan: «Yajelkan ja yescudo jani ja jasunuk mas jel kʼixwela sbʼaji». Ja yuj ja soldadoʼik tolabida tsats lek wa syamawe.

19. ¿Jasa tʼilan oj jkʼuluktik bʼa tsats lek oj jyamtik ja escudo bʼa skʼuʼajeli?

¹⁹ Bʼa tsats lek oj jyamtik ja escudo bʼa skʼuʼajel, tʼilani tolabida oj wajtik ja bʼa tsomjeliki sok xcholjel yabʼ ja kristyano ja sbʼiʼil ja Jyoba sok sbʼaja sGobyerno (Heb. 10:23-25). Chomajkil, tʼilan tolabida oj jkʼumuktik ja Biblia sok skʼanjelyi bʼa orasyon ja Jyoba a-skoltayotik bʼa yajel makunuk ja stojelal soka srasonik bʼa spetsanil ja jas wa xkʼulantik (2 Tim. 3:16, 17). Jachuk mini jun syam kʼabʼ ja Satanás oj bʼobʼ yixtalaʼukotik (Is. 54:17). Ja «niwan escudo ja bʼa skʼuʼajeli» wa stalnayotik. Tsatsni oj ajyukotik yaʼteltajel ja Jyoba junxta lajan soka kermanotik. Mi kechan oj jkʼultik ganar ja tiroʼanel bʼa kada kʼakʼu, cha tini oj ajyukotik bʼa sparte ja Jesús yajni xchʼaya snajel ja Satanás soka smojiki (Apoc. 17:14; 20:10).