¿JASA OJ EKʼ SBʼAJ JA LUʼUMI?
Ja mariki
JA MARIKI mini kechanta wa xyaʼakitik bʼa tʼusan mi yibʼanaluk ja bʼa jwaʼeltiki, cha wani xyaʼa jitsan jastik wa xmakuni bʼa skʼulajel anik. Chomajkil, ja mariki wani xya ajyuk mas ja snalan ja ikʼ wa xya eluk ja Luʼumi sok cha wani xbʼobʼ yiʼe ja ikʼ mi lekuki. ¡Sok mini kechanuk ja jaw! Ja mariki wa xkoltaniye bʼa lek oj ajyuk ja tyempo.
Ja mariki peligro aye
Ja jastal wan tukbʼel ja tyempo peligroni wa xya ajyuk ja jastik ay ja bʼa mari jastal ja arrecifeʼik bʼa coral, ja mariscoʼik sok tuk jastik. Ja 25% ja bʼa jastik ay ja bʼa mari wani xbʼobʼ ajyuke sakʼan yuja skoltanel ja arrecifeʼik bʼa coral. Sok jastalni wa xyalawe ja científicoʼik, tʼusan mi spetsaniluk ja arrecifeʼik ojni bʼobʼ chamuke ja bʼa 30 jabʼil kʼoti.
Ja matik jel chapane wa xyalawe ke miyonik chanteʼik ja bʼa mari wa xchamye kada jabʼil yuj smul ja plasticoʼik sok asta ja 90% ja bʼa jupup chanik yabʼyetani plasticoʼik.
Ja bʼa 2022, ja António Guterres, jun secretario ja bʼa Naciones Unidas, yala: «Katiktanikan stalnajel ja mari, sok ja bʼa jtyempotiki ja keʼn wa xbʼobʼ kal ‹peligroxa ay ja mari›».
Ja Luʼumi: kʼulaji bʼa oj ya ajyuk ja sakʼanili
Ja mariki sok ja jastik sakʼan ay ja tiw kʼulubʼaleni bʼa yeʼnta wa xbʼobʼ ajyuke asyado sok bʼa lek oj taxuke, pe kechantani ta mi xjipatik jastik bʼa wa sjomo. Ja libro Regeneration: Ending the Climate Crisis in One Generation wa xcholo ke yajni wa xtalnaxi jun parte ja bʼa mar ja bʼa jastik wa sjomo ja fabricaʼik «mini oj yakan ajyel asyado». La kiltik jujuntik sjejel:
-
Ayni jujuntik yal nuxik chanik wa sbʼiʼilane fitoplancton bʼa wa xyiʼajekan ja ikʼ wa xkatik eluk, jun tikʼe gas bʼa bʼobʼta wa skʼixna mas ja tyempo. Asta wani xyiʼajkan tʼusan mi junukxta ja ikʼ wa xkatik eluk jastalni ja teʼaltik sok ja tuk yal kʼulik wa xkʼiye ja bʼa luʼumi.
-
Ay yal nuxik chanik bʼa jani wa xyabʼye ja jastik wa xkan ja bʼa chayik wa xchamye, sok jachuk wa xkoltaniye bʼa mi oj jomuk ja mari. Sok tsaʼan ja tuk yal chanteʼik ja bʼa mari wa xyabʼye ja yal nuxik chanik it. Jastalni wa xyala jun página bʼa internet sbʼaja mariki ja bʼa Smithsonian Institution, «ja it, wani xyawe ajyuk sak sok asyado ja mariki».
-
Jitsan chanteʼik ja bʼa mari wa spila ja swaʼele ja bʼa yojole sok ja it wa xyawe tsʼujuk ja spajal yiʼoj ja jaʼ bʼa mari bʼa yajel pax jun tikʼe jaʼ sbʼiʼil alcalina, sok ja it mixa sjomo ja coralik, ja mariscoʼik sok tuk jastik sakʼan ay ja tiwi.
Ja kristyanoʼik wane slejel modo stojbʼesel
Ta wa xkatik makunuk bolsaʼik sok yeʼtalik bʼa jitsan ekʼele wa x-axi makunuk, wani la koltanitik bʼa mi jel oj ajyuk plasticoʼik ja bʼa mari.
Lek mi xjipxi tsʼilel ja bʼa mari, mini tʼilanuk yajel ajyuk asyado. Ja yuj ja matik jel chapane wa xyalawekabʼtik ke la katik makunuk bolsaʼik sok yeʼtalik jastik junuk bʼa jitsan ekʼele wa x-axi makunuk ke yuj desechableʼik.
Pe mini malanukta soka it. Ja ajkʼachto, jun organización bʼa wa stalnay ja joyanaltiki, bʼa kechanta jun jabʼil, stsomo 8,300 tonelada tsʼilel ja bʼa playaʼik bʼa 112 paisik bʼa yaʼunej eljan ja mariki. Soka it kechantani tʼusan ja janekʼ tsʼilel wa xkʼot bʼa kada jabʼil ja bʼa mari.
Bʼa jani wan stajel tiʼal sbʼaja mariki, ja rebista National Geographic wa xyala ke «yuja jas ekʼel ja bʼa mari bʼobʼta mixani oj kumxuk ja jastal ay ajyi». Sok wa xcholo ke «ja kristyanoʼik jelxa wane stsikjel jastik bʼa wa xjomwani bʼa mixa xyaʼakan ke ja chanteʼik bʼa mari oj bʼobʼ yawe ajyuk asyado ja jaʼi».
Ayni prebaʼik bʼa oj ajyukujtik smajlajel. ¿Jasa wa xyala ja Biblia?
«Ja luʼumi bʼutʼel yuja jastik akʼuluneji. Tey ja mari, jel niwak sok lechan, bʼutʼel jitsan jastik sakʼan ay, bʼa niwak sok chʼin» (Salmo 104:24, 25).
Ja jKʼulumantiki yeʼnani skʼulan ja mariki soka jastik wa xmakuniyujile bʼa yeʼnta oj ajyuke asyado. Pensaraʼan ja it: ta ja Kʼulumani wa snaʼa sbʼaj lek ja mari sok ja jastik sakʼan ay ja tiwi, ¿mi maʼ ojni bʼobʼyuj stojbʼesel ja jastal jelxa jomel ja mariki? Kʼela ja artikulo «Ja Dyos wa skʼapa ke ojto tojbʼuk ja Luʼumi» ja bʼa slam 15 ja bʼa rebista it.
