La jtsatik jastik skʼulajel bʼa ayayi stoyjel ja Dyos

«Ja maʼ wa snaʼa kʼinali wa spensaraʼan jujune ja xeteʼik wa xyayiʼi» (PRO. 14:15).

1, 2. a) ¿Bʼa jasa tʼilan oj pensaraʼuktik bʼa kada ekʼele ay jas oj jtsatik skʼulajel? b) ¿Jastik sjobʼjel ojto katikyi sjakʼjel?

 Tikʼanxta wa xkʼulantik. Jitsan ja bʼa jaw mini jel xyijan swokolil, pe ja tuki wa xbʼobʼ stukbʼes ja jsakʼaniltiki. ¿Bʼa jas wantik yaljel? Jani ja bʼa jas wa stsaʼatiki. Bʼa spetsanil ja jas wa stsaʼatik skʼulajel sea niwak ma chʼin pe ja mas tʼilani jani bʼa ayiʼ stoyjel ja Dyosi (kʼuman ja 1 Corintios 10:31).

² ¿Pasil maʼ bʼa weʼna stsajel jun jasunuk ma wokol? Ta wa xkʼana oj takʼanbʼukotik jastal jun snochuman Kristo, tʼilani oj jnebʼtik stsajel ja bʼa jas lek sok ja bʼa mi lekuki, sok stsajel ja jastalni wa syaka sbʼajsok ja rasonik bʼa Biblia sok mi jaʼuk soka tuk kristyanoʼiki (Rom. 12:1, 2; Heb. 5:14). ¿Jas tuk rasonik kiʼojtik bʼa stsajel lek? ¿Jas yuj ay ekʼele wokol stsajel jun jasunuk? ¿Jastal oj bʼobʼ lajxukujtik ja bʼa jas wa stsaʼatik ayayi stoyjel ja Dyosi?

¿Jas yuj tʼilan ay jas oj jtsatik skʼulajel?

3. ¿Jastik tʼilan mok la katikan a-stojotik ja bʼa jastik wa stsaʼatik skʼulajel?

³ Mokni la wokolanukotik stsajel yajni ja ti chʼikansok ja rasonik bʼa Biblia. Pes ja jmojtike bʼa eskuela ma ja bʼa kaʼteltik ojni yil-e mito jkʼuʼunejuktik lek sok masni pasil oj stojotike. Bʼobʼta wani xyalawe abʼal, wa xyaʼawe trampa ma wa x-elkʼaniye sok wa xyalawekabʼtik kʼotel jastal yeʼnle ma snakʼjel yile ja jas wa skʼulaneʼi. Pe ja jaw jani ‹snochjel ja tuk kristyanoʼiki› (Éxo. 23:2). Pe ja snochuman Kristo bʼa wa snaʼa stsajel skʼulajel jastik bʼa wa xyayi stoyjel ja Dyos, mini xyakan ke ja xiweli ma ja kʼankʼunel bʼa oj kʼulajuk aseptar a-ijuk och bʼa jaxa mi oj skis ja sconciencia tojubʼal yuja Biblia (Rom. 13:5).

4. ¿Jas yuj jujuntik bʼobʼta oj sleʼe modo oj kitik ja jas wa spensarane?

⁴ Mini spetsaniluk ja maʼ wa sleʼa modo oj kitik ja jas wa spensaraʼan wa skʼana jun jasun mi lekuk bʼa keʼntik. Tolabida ay amigoʼik sok jun lekil skʼujole wa xyalawekabʼtik la jkʼuʼuktik ja srasoneʼi. Cha tey ja jpamilyatik, ama kaʼunejtikxakan ja jnajtiki, wantoni xcham skʼujole bʼa keʼntik sok bʼobʼta wani sleʼawe modo oj kitik ja jas wa spensaraʼane ja bʼa jastik mas tʼilan wa stsaʼatik skʼulajeli. Jun sjejel, la jpensaraʼuktik sbʼaja anik bʼa loktor. Jujuntik, jastal ja bʼa yijel chikʼ wani stima ja Biblia (Hech. 15:28, 29). Pe ja tuk mini stima, sok jujune ja snochumanik Kristo tʼilani oj stsaʼ ta oj yiʼe ma mi oj yiʼe. * Ja bʼa ekʼeleʼik it, bʼobʼta ja jpamilyatik ay yiʼoje pensarik jel wokol. Pe lani juljkʼujoltik ke kada jujune ja snochuman Kristo bʼa yiʼunejxa jaʼi yeʼn «yeʼn kajan sbʼaj skʼulajel ja cholal yiʼoji» (Gál. 6:4, 5). Ja mas tʼilani jani yajel ajyuk jun lekil jconcienciatik bʼa Dyos, sok mi jaʼuk yajel gustoʼaxuk ja winikeʼi (1 Tim. 1:5).

5. ¿Jasa oj jkʼuluktik bʼa mi oj chʼaykujtik ja skʼuʼajel kiʼojtiki?

⁵ Ja oj wokolanukotik stsajel jelni xiwela sbʼaj. ¿Jas yuj jach wa xkalatik? Pes, jastalni xchiktes ja nebʼuman Santiago, ja maʼ wa xwokolani stsajeli «wawantoxta wa stukbʼes ja jas wa skʼulani» (Sant. 1:8). Jachni jastal jun barko mixa ay sbolanteʼil bʼa wa x-iji och chikan bʼaʼa yuja tsatsal ikʼ jaʼi, ja kristyano bʼa wa x-iji och yuja spensarik ja kristyanoʼi, pasilxtani oj ijuk och bʼa oj chʼayuj ja jastal wa xyila sbʼajsok ja Jyoba. Jujuntik ayni jaw wa xyawe smuluk ja tuk yuja jas wa x-ekʼ sbʼajeʼi (1 Tim. 1:19). ¿Jas oj jkʼuluktik bʼa mi oj ekʼuk ja jaw? Jani skʼujolajel bʼa yajel ‹ajyuk yij ja skʼuʼajel kiʼojtiki› (kʼuman ja Colosenses 2:6, 7). Bʼa lajxelkujtik ja it, jani snebʼjel stsajel lek bʼa wa xchiktes wa xjipa jkʼujoltik ja bʼa Yabʼal ja Dyos tojubʼal yuja Yipi (2 Tim. 3:14-17). Ama jachuk, ayni jastik wa xbʼobʼ sjom ja bʼa jastik wa stsaʼatik skʼulajeli. ¿Jastik junuk?

¿Jas yuj ay ekʼele jel wokol stsajel jun jasunuk?

6. ¿Jastal oj bʼobʼ sjomotik ja xiweli?

⁶ Ja xiwel bʼa mi stojoluk ja jas oj jtsatiki, ja oj chʼaykotik ma spensarajel oj kokotik kʼixwel sbʼaja tuk mixani oj bʼobʼ ya jnatik jas oj jkʼuluktik. Ja jaw wani x-abʼxi stojol, pes mini maʼ skʼana ay jas oj stsaʼ bʼa oj ijukjanyi wokol ma oj ajukyi kʼixwel. Jun jasunuk oj skoltayotik bʼa skʼulajel ganar ja xiwelik jaw jani syajtajel ja Dyos sok ja Yabʼali. Ja yajtanel jaw oj snikotik bʼa oj waj jleʼ jkoltajeltik ja bʼa Biblia sok ja bʼa juʼuniki bʼajtanto ay jas tʼilan oj jtsatik skʼulajel. Sok jachuk masni mi jel oj jkʼuluktik jastik bʼa mi stojoluk. ¿Jas yuj? Yujni ja Biblia wa xyayi «biboʼil ja maʼ mi jas naʼa, sok ja keremi, wa x-ajiyi snajel sok snajel bʼa spensarajel lek» (Pro. 1:4).

7. ¿Jasa wa xnebʼatik ja sjejel bʼa David?

⁷ ¿Wan maʼ xkʼan yal ja jas alxi ja bʼajtanto ke tolabida oj jkʼuluktik ja bʼa stojoli? Miyuk, pes mini maʼ toj (Rom. 3:23). Jun sjejel, jaʼa David, wajni jun winik bibo sok toj, pe skʼulani jastik mi stojoluk bʼa ijijanyi niwak wokolik ja yeʼn sok tuk kristyanoʼik (2 Sam. 12:9-12). Pe mini yakan ja jastik mi stojoluk skʼulan aji yopijuk ja jastik wa stsaʼa skʼulajel bʼa yajel gustoʼaxuk ja Dyosi (1 Rey. 15:4, 5). Jastalni ja rey it, la juljkʼujoltik ja Jyoba wa xya ekʼ nalan chaʼan ja jas mi stojoluki, wa xyaʼa perdon ja mulaliki sok tolabida wa skoltay ja matik wa xyajtajiyuj sok wa xkʼuʼaji. Jachuk mini oj katikan mixa oj ya jnatik jas oj jkʼuluktik yuj jastik mi stojoluk jkʼulunejtik ja bʼa tyempo ekʼta (Sal. 51:1-4, 7-10).

8. ¿Jas wa sjeʼakitik ja jas yala ja Pablo sbʼaja nupanel?

⁸ ¿Jas oj skoltayotik bʼa yajel tsʼujuk ja chamkʼujol wa xyiʼajan yajni ay jas wa stsaʼatik skʼulajel? Jani snajel ke ay jitsan jastik junuk wa x bʼobʼ jtsatik skʼulajel. La jpaklaytik ja jas yala ja jekabʼanum Pablo yajni staʼa tiʼal sbʼaja nupanel. Bʼa jani tojubʼal yuja yip ja Dyos stsʼijbʼan: «Pe ta jun soltero wa xyabʼ mixa xbʼobʼ skom sbʼaj sok ta julta skʼujol, jani it ja jas tʼilan oj skʼuluki: a-skʼuluk ja jas wa skʼana, mini wa sleʼa smul. Anupanuk. Pe ta june yalata ja bʼa skʼujol oj kan soltero sok jani wa xyiʼaj ja jas yalunej ja skʼujoli, yujni wa xyabʼ mey yiʼoj nesesida oj nupanuk sok wa xbʼobʼ ajyuk soltero, lekni ja jas oj skʼuluki» (1 Cor. 7:36-38). Jastalni kilatik, ja Pablo yala sbʼaja ajyel solteroʼili, pe mini yala kechanta ja jaw ja jas wa xbʼobʼ kʼulaxuki.

9. ¿Tʼilan maʼ oj cham jkʼujoltik ja bʼa jas wa spensarane ja tuki? Cholo.

⁹ ¿Tʼilan maʼ oj cham jkʼujoltik sbʼaja jas wa spensarane ja tuki? Tʼilaniʼa. La kiltik ja rason yaʼa ja Pablo sbʼaja yabʼjel waʼelalik bʼa bʼobʼta kʼapubʼalxayi ja kʼulubʼal dyosiki. Bʼajtan kʼot snaʼ ayni jas wa xbʼobʼ tsaxuk ama mini maloʼuk, pe wani xbʼobʼ sjom ja matik mito yij ajyuk ja sconciencia. ¿Jasa stsaʼa skʼulajel? «Ta ja waʼelal wa xya slok yok ja kermano, mixa nunka oj kabʼ bʼakʼet, bʼa jachuk mi oj ka slok yok ja kermano» (1 Cor. 8:4-13). Ja keʼntiki cha tʼilani la ka tʼabʼan kʼujoltik jastal oj sjom ja tuk ja bʼa jas wa stsaʼatik skʼulajeli, pe mokni chʼay jkʼujoltik ja jas mas tʼilani jani ja jastal oj sjom ja jastal wa xkila jbʼajtiksok ja Jyoba (kʼuman ja Romanos 14:1-4). ¿Jastik rasonik oj bʼobʼ skoltayotik bʼa stsajel skʼulajel jastik junuk bʼa wa xyayi stoyjel ja Dyos?

Wake rasonik bʼa stsajel lek

10, 11. a) ¿Jasa wa skoltayotik bʼa mi oj jelxukotik ja jas wa stsaʼatik skʼulajel ja bʼa jnajtiki? b) ¿Jasa tʼilan oj ya tʼabʼan skʼujole ja ansyanoʼik yajni ay jas wa stsaʼawe skʼulajel bʼa wa xjomji ja kongregasyon?

¹⁰ Mok la jelxukotik. Ja jas bʼajtan oj jkʼuluktiki jani la jobʼ jbʼajtik: «¿Meran maʼ lek wa xbʼobʼ jtsaʼ skʼulajel ja it?». Ja rey Salomón stsʼijbʼan: «Yajni xjak ja stoyjel abʼaji, ja kʼixwel wani x-ajyi, ja bibo’ili tey sbʼaja matik mi xjelxiye’i» (Pro. 11:2).

¹¹ Jun sjejel, ja nantatalik wani xbʼobʼ yayile ja libreʼil ja yuntikile bʼa stsajel skʼulajel jujuntik jastik. Pe ja jaw mini x-ajiyi ja derecho bʼa oj spensaraʼuk oj skʼuluk chikan jas wa skʼana (Col. 3:20). Junxtani, ama ja nanali wa xyabʼ stsamalil bʼa jujuntik cholal, pe tʼilani mok chʼay skʼujol ja maʼ wa stojo ja pamilya jani ja tatamali (Pro. 1:8; 31:10-18; Efe. 5:23). Jaxa tatamal, tʼilani ajul skʼujol ayta stikʼanil ja xcholi, pes tʼilan ibʼkʼabʼal oj ajyuk soka Kristo (1 Cor. 11:3). Ja bʼa kongregasyon, ja ansyanoʼik ayni jas wa stsaʼawe skʼulajel bʼa bʼobʼta wa xbʼobʼ jomjuk ja hermanoʼiki. Ja yuj tʼilan ayaʼe tʼabʼan skʼujole bʼa mok ‹jelxuke soka jastik kanel tsʼijbʼunubʼal› ja bʼa Biblia (1 Cor. 4:6). Cha tʼilani oj skʼujoluke bʼa snochjel ja tojelalik wa xyaʼa ja moso jel toji (Mat. 24:45-47). Ta wa xkʼanatik mi jel oj ekʼ jbʼajtik wokol sok chamkʼujolik soka matik sjoybʼunejotiki, mok la jelxukotik sok la jnebʼtik stsajel skʼulajel jastik bʼa wa xbʼajintik.

12. a) ¿Jas yuj jel tʼilan bʼajtan oj jpensaraʼuktik lek? b) ¿Jasa ti chʼikan ja bʼa spensarajel lek?

¹² Pensaraʼan lek. Ja Salomón stsʼijbʼan: «Ja maʼ wa spensaraʼan lek ja jas oj skʼuluki lekni oj wajyuja, pe ja matik wegoxta wa skʼulani ojni ijuk och bʼa mini jas oj ajyukyuj» (Pro. 21:5). La kiltik jun sjejel. ¿Wan maʼ kʼapjelawi jun negosyo? Moka wakan a-stoja ja jastal aya xa wabʼi. Pensaraʼan lek, kʼanayi rason ja matik wa snaʼa sbʼaja tema sok paklay ja rasonik bʼa Biblia wa xmakuni sbʼaja jaw (Pro. 20:18). Tsaʼan kʼulan jun lista sbʼaja jas lek sok mi lekuk wa xyijani. Ajuluka kʼujol ja snochuman Kristo tolabida wa xyila «ta oj lajxukyuj» bʼajtanto ay jas oj stsaʼe (Luc. 14:28). Pensaran ja jas oj yijan ja bʼa jas oja tsaʼi bʼa mi kechanukta ja bʼa wa sakʼanil, cha jachni ja bʼa jastal waxa wilabʼaj soka Dyosi. Spensarajel lek ja it ojni yi tyempo sok skʼujolajel, pe ojni skoltayotik bʼa mi wegoxta ay jas oj jtsatik skʼulajel sok masni mi oj yijankitik chamkʼujol sok wokolik.

13. a) ¿Jasa wa skʼapakitik ja Santiago 1:5? b) ¿Jas yuj jel tʼilan skʼanjelyi biboʼil ja Dyos?

¹³ Skʼanjel biboʼil. Bʼa oj yayi stoyjel ja Dyos ja jastik wa stsaʼatik skʼulajel, tʼilani la jkʼan jkoltajeltik. Ja Santiago yala: «Ta jujuntik ja bʼa weʼnlexi ayto skʼanayuj biboʼil, a-skʼanyi tikʼanxta ja Dyosi, sok ojni ajukyi, yujni ja yeʼn wa xyayi yibʼanale sok spetsanil skʼujol sok mi sjata» (Sant. 1:5). Mokni la kʼixwukotik yaljel wa xkʼanatik ja skoltanel ja Dyos bʼa stsajel lek ja jas oj jkʼultiki (Pro. 3:5, 6). Chomajkil, ja keʼnta oj jipjkʼujol jbʼajtik ojni yiʼotik och bʼa skʼulajel jas mi lekuk. Ta wa xpatatikyi skʼujol ja Jyoba skʼanjelyi biboʼil sok wa xleʼatik ja tojelal bʼa Biblia, ja yipi ojni skoltayotik snajel jas yuj wa xkʼanatik skʼulajel jun jasunuk (Heb. 4:12; kʼuman ja Santiago 1:22-25).

14. ¿Jas yuj tʼilan mi oj katik albʼuk ja jas wa stsaʼatiki?

¹⁴ Mok wa albʼuk ja jas oja kʼuluki. Ama mi lekuk ja wegoxta ay jas oj jkʼuluktik; bʼajtan la jpaklaytik sok skʼanjel biboʼil. Ja maʼ bibo «wa spensaraʼan jujune ja xeteʼik wa xyayiʼi» (Pro. 14:15). Pe cha mini lekuk yajelkan albʼel lek bʼa tito oj kʼulaxuk ja jastiki. Ja maʼ wa xwokolani stsajeli ojni oj bʼobʼ sleʼ modo bʼa mi oj skʼuluk (Pro. 22:13). Ja jas mi snaʼa eske ja bʼa modo it wani stsajel skʼulajel jun jasunuk bʼa wan yajelkan a-tojuk yuja tuki.

15, 16. ¿Jasa wa xmakuni bʼa oj kʼulaxuk jun jasunuk tsaxita?

¹⁵ Kʼulan ja jas wa tsaʼata. Ta mi xkʼulantik sok biboʼil, ja janekʼto jkʼujolanunejtik bʼa stsajel lek ja jas oj jkʼuluktiki ojni bʼobʼ chʼayuk. Ja Salomón yaʼa ja rason it: «Chikan jas aʼtel tey bʼa wa kʼabʼ oja kʼuluk, kʼujolan skʼulajel» (Ecl. 9:10). Cha tʼilani oj katik makunuk spetsanil ja jastik tʼilan bʼa oj jtatik ja jas wa xkʼanatiki. La jpensaraʼuktik bʼa jun choluman wa skʼana oj och precursor. ¿Oj maʼ wajyuj lek ja bʼa xcholjeli? Kechantani ta mi xyaʼakan ja yaʼteli sok ja yajel ekʼ gustoʼil a-japjukyi ja yipi sok ja tyempo wa xmakuniyuji.

¹⁶ Pe stsajel ja jas mas lek jani ja mas wokol skʼulajel. Ja it jani yuja «yibʼanal ja luʼumkʼinali tey bʼa skʼabʼ ja Maʼ jel malo» (1 Juan 5:19). Jachukniʼa, ‹wanotikni tiroʼanel [...] soka gobyernoʼik bʼa luʼumkʼinal it bʼa kʼikʼinal ayi, soka pukujik teye bʼa lugarik bʼa satkʼinali› (Efe. 6:12). Jastalni xchiktes ja Pablo soka Judas, spetsanil ja matik puesto aye bʼa yajelyi stoyjel ja Dyos ayni yiʼoje ja tiroʼanel it (1 Tim. 6:12; Jud. 3).

17. ¿Jasa wa smajlay ja Jyoba oj jkʼuluktik yajni ay jas jtsaʼatikta?

¹⁷ Paklay jastal oj el kʼote sok tukbʼes ja jas tʼilani. Ja jastiki mini tolabida jach wa x-el kʼot jastalni wa xchapxi, «yujni ja tyempo soka jas mi xmajlaxi oj ekʼuki wa x-ekʼ sbʼaje spetsanile» (Ecl. 9:11). Ama jachuk, bʼa jujuntik jas wa stsaxi ja Jyoba wani smajlay oj katik kʼotuk ama xtʼaspuntik wokolik. Jun sjejel, ja kʼapjelalik wa x-axi yajni wala nupanitik sok ja yajni wa xkatikyi ja jsakʼaniltik ja Dyosi mini xbʼobʼ tukbʼuk. Ja yeʼn wani skʼana oj katik kʼotuk (kʼuman ja Salmo 15:1, 2, 4). Meran, ay pilan jastik stsajel bʼa mi jel tʼilanuk. Ja maʼ bibo wani spaklay ekʼeleʼik ja jas stsaʼunejxa, mini xyaʼakan ja yajel sbʼaj niwanil ma ja kaprechudoʼil a-timjukyuj bʼa mi oj stukbʼes ja jas tʼilani (Pro. 16:18). Ja mas tʼilani jani oj yil ta oj yayi stoyjel ja Dyosi.

La jetikyi ja tuk a-stsaʼe jastik bʼa wa xyayi stoyjel ja Dyos

18. ¿Jastal oj bʼobʼ sjeyi ja nantatalik ja yuntikile bʼa oj stsaʼe lek ja jas oj skʼulukeʼi?

¹⁸ Jelni jitsan ja jas wa xbʼobʼ skʼuluke ja nantatalik bʼa skoltajel ja yuntikileʼi a-stsaʼe skʼulajel jastik bʼa wa stoyo ja Dyos. June ja bʼa modo mas lek wa xbʼobʼ sjeyile jani sok ja sjejeli (Luc. 6:40). Bʼobʼta ojni bʼobʼ xchol yabʼye ja jas skʼulan ja yeʼnle bʼajtanto ay jas oj stsaʼe skʼulajel. Bʼobʼta ojni yawekan bʼa a-stsaʼe skʼulajel jujuntik jastik. Ta stsaʼawe skʼulajel lek tʼilani a-skʼuluke felicitar. Pe, ¿jaxa ta mi skʼulane leki? Ja jas bʼajtan oj skʼuluke jani skoltajele ja bʼa wokolik oj ijukjan yile. Pe, mini tolabida jaʼuk ja mas leki. La jpensaraʼuktik jun tatal xyaʼakan ja yunini bʼa ajyel jun slisensya bʼa syamjel karro. Lekbʼi ja skeremi skʼulan jun jasunuk mi stojoluk sok kʼanjiyi takʼin. Ama ja tatali ojni bʼobʼ stup, pe ta skʼanayi oj a-aʼtijuk bʼa stajel ja takʼini, masni oj snebʼ ajyel responsable ja bʼa jas wa skʼulani (Rom. 13:4).

19. ¿Jasa tʼilan oj jetikyi ja kestudiantetiki, sok jas modo mas lek oj jkʼuluktiki?

¹⁹ Ja Jesús sjeʼa ke ja kibʼanaltik jastal snebʼumanotik ayni kiʼojtik ja cholal bʼa sjejelyi ja kristyano (Mat. 28:20). Sok june ja jas mas tʼilan bʼa sjejelyi ja kestudiantetik jani a-stsaʼe lek. Bʼa oj lajxukujtik ja it, tʼilani oj kom jbʼajtik bʼa mi oj kaltik yabʼye jas oj skʼuluke bʼa kada jas oj stsaʼe. Masni lek skoltajele bʼa ayabʼye stojol yajel makunuk ja rasonik bʼa Biblia bʼa yeʼn oj stsaʼe ja jas oj skʼulukeʼi. Pes yujni «kada jujune oj katikyi kuenta ja Dyos ja bʼa jas jkʼulantiki» (Rom. 14:12). Ja yuj: ayni kiʼojtik jitsan rason bʼa oj jkʼujoluktik stsajel skʼulajel jastik junuk bʼa a-yayi stoyjel ja Jyoba.

[Nota]

¿JAS OJA WALE?

• ¿Jas yuj jel tʼilan oj jnebʼtik stsajel ja jas oj jkʼuluktiki?

• ¿Jastal wa sjomowotik ja xiweli, sok jastal skʼulajel ganar?

• ¿Jas wake rason oj jkʼuluktik bʼa a-yayi stoyjel ja Dyos ja jastik wa stsaʼatiki?

[Sjobʼjelik bʼa spaklajel]

[Recuadro sok dibujo]

Rasonik bʼa stsajel lek ja jas oj jkʼuluktiki

1 Mok la jelxukotik

2 Pensaraʼan lek

3 Skʼanjel biboʼil

4 Mok wa albʼuk ja jas oja kʼuluki

5 Kʼulan ja jas wa tsaʼata

6 Paklay jastal oj el kʼote sok tukbʼes ja jas tʼilani

[Dibujo]

Ja maʼ wa xwokolani stsajeli jachni jastal jun barko mixa ay sbolanteʼil bʼa jun tsatsal ikʼ jaʼ