¿Tʼilan maʼ oja tup ja kontribusyonik?

TʼUSAN mi yibʼanaluk ja kristyanoʼik mini skʼanawe oj stup-e ja kontribusyoni. Jitsan wa spensarane ke ja bʼa kontribusyon wa xyaʼaweʼi wani xwaj bʼa xchʼayelal yuja mi snaʼawe jastal oj yawe makunuki ma yuja wa x-elkʼajiʼi. Tuk mi skʼanawe oj stup-e ja kontribusyoni yuja mi xyawe makunuk lek ja takʼini. Jani jaw ja jas wa x-ekʼ sbʼaje jujuntik ja swinkil ja Oriente Medio, bʼa jachni wa xyalawe yuja mi stupuweʼi: «Mini oj tuptikon ja balaʼik bʼa wa smila ja kuntikiltikoni».

Ja yaljelik it tikʼani wa x-alji sok mixani ajkʼachuk. Yajni mito xcham ja olomal hindú Mohandas Gandhi yala jas yuj mi skʼana ja sconciencia oj stup ja kontribusyoni: «Spetsanil ja maʼ wa skoltay ja soldadoʼik bʼa jun estado ma bʼa tuk modo wani koʼel bʼa jun mulal. Yibʼanal ja winike bʼa ayxa skʼujol ma keremto waneni koʼel bʼa jun mulal yajni wa xyaʼawe ja kontribusyonik bʼa xchapjel ja Estado».

Cha jachni junxta yala ja Henry David Thoreau, june maʼ jel bibo ja bʼa siglo 19, bʼa yala jujuntik rason jas yuj mi skʼana oj stup ja kontribusyon bʼa wa skoltay ja guerraʼiki. Ja yeʼn sjobʼo: «¿Oj maʼ yakan jun kristyano bʼa oj tojuk ja sconciencia yuj june maʼ ay xchol? Anto, ¿jas yuj kada kristyano ayni yiʼoj jun sconciencia?».

Yibʼanal jastal yaʼtijumotik Dyos wani xkisatik ja tema it, yujni ja bʼa Biblia wa sjeʼa jaman lek ke tʼilani oj katik ajyuk ja jconcienciatik sak bʼa yibʼanal (2 Timoteo 1:3). Chomajkil, ja Biblia wani sjeʼa ke ja gobyernoʼik ayni yiʼoje ja cholal bʼa skʼanjel ja kontribusyoniki: «Spetsanile aʼajyuke kʼuʼabʼal soka matik ay chaʼan xcholeʼi [ma ja gobyernoʼiki], yujni ja ipal yiʼoje ja yeʼnleʼi tini wa xjak bʼa Dyos; ja matik ay xcholi ayiʼoje tuktukil yaʼtele yuja spermiso ja Dyosi. Ja yujil, tʼilani oj ajyanik kʼuʼabʼal, sok mini jaʼukta yuja kastigo, cha jani yuja wa concienciaʼexi. Ja yuj ja weʼnlexi cha wani xa tupuwex kontribusyon, yujni ja yeʼnleʼi wa x-aji makunuke yuja Dyosi bʼa jachuk kʼakʼu kʼakʼu wa skoltaye ja kristyano. Awikyi yibʼanale ja jastik tʼilan oj axukyileʼi: ja maʼ wa skʼana kontribusyoni awikyi ja kontribusyoni» (Romanos 13:1, 5-7).

Yuja it, ja snochumanik Kristo ja bʼa bʼajtan siglo jelni naʼubʼal sbʼaje yuja wa xyaʼawe ja kontribusyoni, anima jitsan ja bʼa takʼini wani xwaj bʼa soldadoʼik. Jani it ja jas wa xcha ekʼ sbʼaj ja testigoʼik bʼa Jyoba ja bʼa jtyempotiki. * ¿Jas yuj wa xtupxi ja kontribusyon yajni jitsan ja bʼa takʼini wa xwaj bʼa jastik mi xbʼobʼ skʼuluk ja yaʼtijumik Dyosi? ¿Tʼilan maʼ mi oj skis ja sconciencia jun yaʼtijum Dyos yajni ja Estado wa xtʼenjiyuj bʼa oj stup ja kontribusyoni?

Ja kontribusyoni sok ja conciencia

Jun parte ja bʼa kontribusyon tʼilan wa stupuwe ja snochumanik Kristo ja bʼa bʼajtan siglo, jani sbʼaja jastik wa xmakuniyujile ja soldadoʼiki. Yuja skʼulajel it, tsaʼan ja Gandhi sok ja Thoreau mini skʼanawe stupjel ja kontribusyoni.

Ja snochumanik Kristo skʼuʼane ja mandar ja bʼa kapitulo 13 bʼa Romanos, mi jaʼukta bʼa mi oj ajukyile kastigo, cha jani ‹yuja sconcienciaʼeʼi› (Romanos 13:5). Ja yuj, ja snochumanik Kristo wani x-aljiyabʼ yuja sconciencia bʼa stupjel ja kontribusyoniki, anima wa xmakuni bʼa skoltajel aʼtelik bʼa mi skʼana ja yeʼn. Bʼa yabʼjel lek stojol sbʼaja it, tʼilani oj jnatik jun jasunuk jel tʼilan sbʼaja jconcienciatiki, bʼa jani wa xyalkabʼtik ja jas lek sok ja jas mi lekuk wa xkʼulantiki.

Yibʼanal ja kristyanoʼik ayni yiʼoje ja conciencia jaw, jastalni sjeʼa ja Thoreau. Pe ja it mi wa stojolan ke tolabida wa xbʼobʼ jipjkʼujoltik. Bʼa yajel gustoʼaxuk ja Dyosi, ja jconcienciatiki tʼilani oj slaj sbʼaj soka jastik yaʼoj kujlajuki. Tikʼanxtani la jtojtik ja jpensartiki bʼa oj slaj sbʼaj soka bʼa Dyosi, yujni ja spensar ja yeʼn mastoni ekʼxel yuja jbʼajtiki (Salmo 19:7). Ja yuj tʼilani oj kiltik ja gobyernoʼik jastal wa xyila ja yeʼn. ¿Sok jastal wa xyila ja Dyosi?

Ja jekabʼanum Pablo ya sbʼiʼiluk ja gobyernoʼik «wa x-aji makunuke yuja Dyosi» (Romanos 13:6). ¿Jas wa stojolan ja it? Wa stojolan wa xyawe ajyuk tsoman sok wa skʼulane aʼtelik jel chaʼanyabʼalil sbʼaja kristyanoʼiki. Asta ja matik mi stojoluk wa skʼulan ja yaʼteleʼi cha wani xkoltaniye bʼa yajel ajyuk ja correoʼik, bomberoʼik, xchapjel ja lugari sok bʼa yajel makunuk ja leyi. Sok anima ja Dyos wani snaʼa lek ja janekʼ mi xlajxiyujile ja gobyernoʼik it, pe wani xyaʼakan bʼa oj yaʼe mandar bʼa jun tyempo. Cha wani xyakitik ja mandar bʼa stupjel ja kontribusyoni bʼa skisjel ja cholalik yaʼunej kujlajuki, wa xkʼan alxuk, yuja yaʼunejkan ke ja gobyernoʼik ayaʼe mandar sbʼaja kristyanoʼiki.

Pe ja jastal yaʼunejkan ja Dyos oj yaʼ mandar ja gobyernoʼiki mini bʼa tolabidaʼuk. Ja jas wa skʼana jani yajel eluke sok oj yaʼ slokʼolukan soka sGobyerno bʼa satkʼinali sok tixa oj xchʼay spetsanil ja wokolik yaʼunej ajyuk ja gobyernoʼik bʼa jitsanxa tyempo (Daniel 2:44; Mateo 6:10). Pe malan x-ekʼ ja it, ja Dyos mini yaʼunejyi mandar ja snochumanik Kristo bʼa skʼokjelyi ja smandar ja gobyernoʼiki jach mi oj stupe ja kontribusyoni ma bʼa chikan jas modo.

Ta ja weʼn wantoxa pensaraʼan jastal Gandhi bʼa juni mulal ja stupjel ja kontribusyon bʼa wa xmakuni bʼa guerraʼik ¿Jas oj bʼobʼa kʼuluk? Jastalni jun winik tey bʼa sniʼ jun wits wa xchʼak yil ja jastik junuki, cha jachni junxta ja Dyosi, mastoni wa xbʼobʼ yil yuja keʼntiki, sok snajel ja it ojni skoltayotik bʼa stukbʼesel ja jpensartik jastalni ja sbʼaji. Bʼa jani ya makunuk ja aluman Isaías, ja Dyos yala: «Jastal ja satkʼinal mas chaʼan ay yuja luʼumi, jachuk ja jbʼejiki masni chaʼanik yuja wa bʼejexi, sok ja jpensari yuja wa pensarexi» (Isaías 55:8, 9).

¿Ayta maʼ stikʼanil ja cholali?

Ja jas wa sjeʼa ja Biblia sbʼaja stupjel ja kontribusyoni, mini wa stojolan ke ja gobyernoʼik mey yiʼoje jun stikʼanil bʼa yajel mandar ja swiniki. Ja Jesús sjeʼa ke ja cholal akʼubʼalyile yuja Dyosi aytani stikʼanil. Yajni jujuntik judío sjobʼoweyi ja Jesús ta lek xyila ja sTat ja oj stup-e ja kontribusyon ja bʼa Roma, ja chonabʼ bʼa wa x-ajiye mandari, ja yeʼn sjakʼa soka yaljelik it: «Awikyi ja César ja jas sbʼaj ja Cesari, pe awikyi ja Dyos ja jas sbʼaj ja Dyosi» (Marcos 12:13-17).

Ja gobyernoʼik bʼa jaʼ wa stojolan ja «Cesari», wa xyawe eluk ja takʼini sok wa xkoltaniye bʼa yiljel janekʼto wa skʼulan valer. Ja yuj, sbʼaja Dyosi ayni yiʼoje ja derecho bʼa skʼanjel bʼa cha aʼajuk kumxukyile ja takʼin bʼa stupjel ja kontribusyoni. Pe ja Jesús sjeʼa ke mini jun kʼole kristyano tʼilan oj skʼankitik ‹ja jastik sbʼaj ja Dyosi›, ma ja jsakʼaniltiki sok ja toyjelal wa xkatikyiʼi. Yajni ja sley ja kristyanoʼik kontra ay soka bʼa Dyosi, ja snochumanik Kristo ‹tʼilani jaʼ oj jkʼuʼuktikyi ja Dyos jastal mandaranum ke yuja winikeʼi› (Hechos 5:29).

Ja snochumanotik Kristo ja bʼa jtyempotiki bʼobʼta tukni oj yabʼye yuja jastal wa x-aji makunuk ja kontribusyoniki. Ama jachuk, mini xyalawe mi oj stup-e ja kontribusyoni, sok cha mini xchʼika sbʼaje ja bʼa jastik wa stsaʼawe skʼulajel ja gobyernoʼiki. Skʼulajel ja jaw wani sjeʼawe mi sjipa skʼujole ja bʼa jas wa skʼana oj skʼuluk ja Dyos sbʼaja jas mi lek wan ekʼel sbʼaja kristyanoʼiki. Wani x-ajyi spasensyaʼe bʼa smajlajel ja sjutsʼinil stsaʼunej ja Dyos bʼa oj stojbʼes ja jastik wa x-ekʼ sbʼa ja kristyano bʼa yajel makunuk ja smandaranel ja Yunin Jesús, bʼa yala: «Ja jGobyerno mi sparteʼuk ja luʼumkʼinal it» (Juan 18:36).

Slekilalik yuja skʼuʼajel ja mandarik bʼa Biblia

Ja weʼn lekni oj wajkawuj ta waxa kʼuʼan ja mandar bʼa Biblia bʼa stupjel ja kontribusyoni. Bʼajtan, mi oja wiʼ ja kastigo wa x-ajiyi ja matik mi stupu, sok mini xiwelxta oj ajyan bʼa oj koʼan mi wanuka stupjel (Romanos 13:3-5). Pe ja mas tʼilani, jani oja wabʼ stsamalil ajyel juna lekila conciencia bʼa stiʼ sat ja Dyos sok ojni awayi stoyjel yuja waxa kisa ja leyiki. Sok bʼobʼta masni meyka takʼin ke yuja matik mi stupuweʼi ma wa sloʼlaye ja matik wa xyiʼaj ja kontribusyoni, pe wani xbʼobʼa jip leka kʼujol ke ja Dyos ojni yaʼ kʼot smeranil ja kʼapjelal bʼa stalnajel ja yaʼtijumik toji. Ja David jun tsʼijbʼanum bʼa Biblia, yala jachuk: «Wajyon jun kerem sok ja wego awelonxa, pe mini kilunej june maʼ toj ay akʼubʼalkani, cha mini ja yuntikil bʼa wane slejel ekʼ pan» (Salmo 37:25).

Chomajkil, yabʼjel stojol sok skʼuʼajel ja mandar bʼa Biblia bʼa stupjel ja kontribusyoni, ojni yijanawi lamanil. ¿Jas yuj? Yujni ja Dyos wa snaʼa ke ja weʼn mini wa muluk yuja jastal wa x-aji makunuk ja kontribusyoniki, jastalni ja ley mi xya smuluk ja maʼ wan renta ja bʼa jastal wa xya makunuk ja takʼin ja swinkil ja naʼitsi. Bʼajtanto oj snebʼ ja smeranil bʼa Biblia, jun winik sbʼiʼil Stelvio skʼulan luchar jitsan jabʼil bʼa stukbʼesel jastik bʼa politika ja bʼa sur bʼa Europa. Ja yeʼn wa xcholo jas yuj yaʼakani: «Kʼotni jkʼuʼuk ke ja winiki mini xbʼobʼ ya ajyuk jun luʼumkʼinal toj sok laman ke bʼa jpetsaniltik oj kʼot kermanoʼuk jbʼajtik. Kechantani ja sGobyerno ja Dyos oj bʼobʼ ya ajyuk jun kʼole kristyanoʼik tuk lek sok maxa lek».

Ta ja weʼn waxa tupuyi ja Dyos «ja jas sbʼaj ja Dyosi», cha wani xbʼobʼa kʼuʼuk lek sbʼaja jaw. Ojni awil ja kʼakʼu ke ja Dyos oj ya kujlajuk ja sGobyerno bʼa toj bʼa spetsanil ja Luʼumi sok oj stojbʼes spetsanil ja jastik sjomunej sok mi lek yiʼojan ja matik ay xcholi.

[Nota]

[Xcholjel]

Tʼilani oj tukbʼestik ja jastal wa xpensarantik sbʼaja jastiki bʼa oj slaj sbʼajsok ja bʼa Dyosi, yujni ja spensariki masto ekʼxel yuja jbʼajtiki

[Xcholjel]

Yajni wa skʼuʼane ja mandar bʼa stupjel ja kontribusyoni, ja snochumanik Kristo wani x-ajyiyujile jun lekil sconcienciaʼe bʼa stiʼ sat ja Dyos sok wa sjeʼawe wa sjipa skʼujole bʼa ojni ajukyile ja jastik wa xmakuniyujile.

[Dibujoʼik]

«Awikyi ja César ja jas sbʼaj ja Cesari, pe awikyi ja Dyos ja jas sbʼaj ja Dyosi»

[Bʼa elel]

Copyright British Museum