1, 2. a) ¿Maʼ yaʼakitik ja conciencia? b) ¿Sok jas yuj wa xkaʼatik tsʼakatal yuja ay kiʼojtiki?

JA Jyoba skʼulanotik bʼa keʼn oj jtsatik ja jas wa xkʼana oj jkʼuluktiki. Bʼa oj jkʼuluktik ja bʼa leki, ja yeʼn yaʼakitik ja conciencia. ¿Pe jasunkiluk ja conciencia? Jun jasunuk ti kiʼojtik bʼa kojoltik bʼa wa xyala kabʼtik ja bʼa leki soka bʼa mi lekuki. Ta ja conciencia chapubʼal lek, oj skoltayotik bʼa skʼulajel jastik junuk bʼa lek sok sjipjelkan ja bʼa mi lekuki. Yuja Jyoba yaʼakitik ja conciencia, wa sjeʼa wa syajtayotik sok awajkujtik lek.

² Ayni ixuk winik mi wa snaʼawe ja rasonik wa xyala ja Biblia, pe anima jachuk wani skʼulane jastik bʼa lek sok wa sjipawekan ja bʼa mi lekuki (kʼuman ja Romanos 2:14, 15). ¿Jas yujil? Yujni ja conciencia yiʼojeʼi wa x-alji yabʼye jujuntik jasunuk bʼa lek sok bʼa mi miyuk. Lek ja ixuk winik mey yiʼoje ja conciencia, ja luʼumkʼinali maxani jel jomel ay yuja jastal wa xtax ja wego. Ja yuj, oj bʼobʼ katikyi stsʼakatal ja Dyosi yuja jpetsaniltik yaʼunejkitik ja conciencia.

3. ¿Jasa slekilal oj yawe eluk ja kongregasyoni ta jchapatik ja conciencia kiʼojtiki?

³ Tʼusan mi spetsaniluk ja ixuk winiki mini wa xchapawe ja conciencia yiʼojeʼi. Pe ja keʼntiki wani xkʼana oj jchaptik bʼa oj skoltayotik  snajel ja bʼa leki soka bʼa mi lekuki. Bʼa oj jchaptik ja conciencia, tʼilani oj jkʼumuktik ja Biblia sok snebʼjel ja jasa wa xyala. Pe mi malanukta ja jaw. Cha tʼilani oj jyajtaytik ja jas yaʼunejkan kulan ja Dyosi sok sjipjel jkʼujoltik ojni makunukujtik. Ja yuj yala ja Pablo: «Ja jas huanon yaljeli, mi lomuc. Huax cala ba yaj oj cab jbajtic. Ta meran cʼa huax naatic que sacʼubal xa jcʼujoltiqui [soka jconcienciatiki], ta meran cʼa huan xax cʼuantic ja Diosi, yaj ni oj cab jbajtica» (1 Timoteo 1:5). Ta jchapatik lek ja conciencia kiʼojtiki sok wa xkisatik, ojni cha yawe el slekilal ja kongregasyoni, pes oj koltanukotik bʼa oj ajyuk tsoman ja jmoj-aljeltiki. Chomajkil, oj och jyajtaytik sok oj jipjkʼujoltik mas ja Jyoba. Sok oj jetik meran kamigotik ja yeʼn sok wa xkʼanatik oj ajyukotik gusto. Jachuk oj ilxuk jas tikʼe ixuk winikotik.

4. Ta wa xkʼana oj jchaptik ja jconcienciatiki, ¿jasa tʼilan oj jkʼuluktiki?

⁴ Ta wa xkʼana oj jchaptik ja jconcienciatiki, mi malanukta oj jkʼumuktik ja Biblia sok oj katikan tʼabʼan jkʼujoltik datoʼik sok jastik jun kanel kulan oj kʼulaxuk. Tʼilani oj jpaklaytik tikʼan, spensarajel ja jas wa xkʼumantiki sok skʼanjelyi ja Jyoba a-skoltayotik bʼa yajel makunuk ja jasa wa xnebʼatiki. Yajni wa xpaklaytik ja Biblia, wa xkʼana oj jnatik sbʼaj mas ja Jyoba. Wa xkʼana oj jnatik jastal ja yeʼn, jastik jawa skʼulan gusto soka bʼa miyuki. Yajni mas wa xchapatik ja jconcienciatiki, masni oj kʼot slaj sbʼaj ja jpensartik soka bʼa Jyoba.

5. ¿Jasa oj kiltik ja bʼa artikulo it?

⁵ Bʼobʼta oj jobʼ jbʼajtik: «¿Jastal oj skoltayotik ja conciencia bʼa oj jtsatik skʼulajel ja bʼa leki? ¿Jastal oj bʼobʼ jetik wa xkisatik ja sconciencia ja tuk jmoj-aljeltiki? ¿Sok jastal wa skoltayotik ja conciencia bʼa oj jkʼuluktik jastik bʼa lek?». Ja bʼa artikulo it oj jnebʼtik ja yajni chapan ay ja conciencia oj bʼobʼ skoltayotik bʼa oxe jasunuk. Bʼajtan, yajni wa xtalnay jbʼajtik bʼa mi jel oj kokotik chamel. Xchabʼil, yajni wa xtsaʼatik bʼa oj katik ekʼ gusto jutsʼin. Sok yoxil, yajni wa xtaʼatik tiʼal sbʼaja skʼuʼajel kiʼojtiki.

6. Ta malo ayotiki, ¿jasunkiluk ja bʼobʼta tʼilani oj jpensaraʼuktik jas oj jkʼuluktiki?

⁶ Ja Biblia wa xyakitik rasonik bʼa wa skoltayotik bʼa mi jel oj kokotik chamel. Jun sjejel, wa xyala mok jkʼuluktik jastik junuk wa xyixtalaʼan ja jsakʼaniltiki sok mi oj jelxukotik soka jwaʼeltiki soka jas wa xkuʼajtiki (Proverbios 23:20; 2 Corintios 7:1). Meraniʼa, anima xnochotik ja rasonik bʼa Biblia, ojtoni kokotik chamel sok oj awelaxukotik. Ja yuj, ta malo aytik, bʼobʼta tʼilani wajel sok jun loktor sok spensarajel jas tikʼe aʼanik oj kitik ma slejel tuk aʼanik. Jitsan jmoj-aljeltik wa sjobʼowe bʼa Betel ta ja taʼumantiʼik bʼa Jyoba wa xbʼobʼ yi jun tikʼe aʼan.

7. ¿Jasa oj skoltayotik bʼa oj jnatik jas oj jkʼuluktik sbʼaja chikʼi?

⁷ Ja Betel soka ansyanoʼik bʼa kongregasyoni mini akʼubʼaluk yile ja cholal bʼa yeʼn oj yal-e jas tikʼe aʼan oj kitik, anima xjobʼotik (Gálatas 6:5). Meran, ja ansyanoʼiki oj bʼobʼ skoltayotike bʼa keʼn oj jnatik stsajel. ¿Jastal? Jani oj yawe juljkʼujoltik jasa wa xyala kabʼtik ja Dyos wa xtax bʼa Biblia. Jun sjejel, ojni yawe juljkʼujoltik ja Dyosi wa xyayi mandar ja yaʼtijumiki bʼa ‹mok xa jlotik chikʼi› (Hechos 15:29). Yuja akʼubʼalkitik ja mandar it mi oj bʼobʼ kitik aʼanik bʼa ayiʼoj chikʼ mini ta ayiʼoj junuk ja bʼa xchanil spilulabʼil ja chikʼi. Jaxa ta kechan tʼusan akʼubʼal eluk junuk ja bʼa xchanil spilulabʼil ja chikʼi, ¿lek ma oj cha kitik? Jujune yeʼn oj spensaraʼuk jastalni wa xyala ja sconciencia. Jujuntik jmoj-aljeltik wa xyala ja sconciencia oj bʼobʼ yiʼe, sok jujuntik wa xyala ja sconciencia  mi lek oj bʼobʼ yiʼe. * ¿Jas pilan tekstoʼik oj bʼobʼ skoltayotik bʼa oj jnatik stsajel jas tikʼe aʼanik oj kitik?

8. ¿Jastal wa skoltayotik ja Filipenses 4:5 bʼa stsajel jasa oj jkʼuluktik bʼa mi jel oj kokotik chameli?

⁸ Ja bʼa jtyempotiki ayni jujuntik chamelik bʼa mito xnaxi ja yajnali. Pe bʼobʼta jujuntik oj yal-e wa snaʼawe jun aʼan bʼa oj stojbʼes jun tikʼe chamel. La kaʼ jkwidadotik. Ja Proverbios 14:15 wa xyala ja ixuk winik maʼ bibo mi wa skʼuʼan yibʼanal ja jasa wa x-alji yabʼi, wani spensaran lek bʼajtanto oj stsaʼ jas oj skʼuluk. Jaxa Pablo cha yala tʼilan oj jetik «tzamal [razonable]» ja jmodotiki (Filipenses 4:5). Ta wa xkʼuʼantik ja mandar it, mini oj katikan ja wokolik sbʼaja chameliki jaʼ oj katikyi mas stʼilanil ja bʼa jsakʼaniltiki. Mini xkʼanatik oj kʼotkotik jun ixuk winik bʼa kechanta wa spensarane bʼa yeʼnle (Filipenses 2:4). Wani xnaʼatik yuja mulanumotikto, ojni kokotik chamel. Ja yuj, jelni tʼilan oj kiltik ta jaʼ wa xkatikyi mas stʼilanil ja bʼa jsakʼaniltik ja yaʼteltajel ja Jyoba (kʼuman ja Filipenses 1:10).

9. a) Bʼa stalnajel bʼa mi jel oj kokotik chamel, ¿jastal wa skoltayotik ja Romanos 14:13, 19 bʼa oj jnatik skʼulajel ja bʼa leki? b) Ta mi jnochotik ja rason yaʼa ja Pablo, ¿jasa oj bʼobʼ ekʼuki?

⁹ Ja Roma bʼa najate, jujuntik yaʼtijumik Dyos wa skʼenaye ja tuki yuja mi junxta wa spensaraʼane sbʼaja jujuntik waʼelalik sok kʼinik. Pe yajni skʼulane ja jaw, jelni xiwela sbʼaj oj jomuk ja jastal tsoman ay ja kongregasyoni. Ja yuj, ja Pablo yala yabʼye: «Ayni wa xyalawe‘ kechan jun kʼakʼu lek. ayni wa xyalawe‘ spetzanil kʼakʼu naka lekni‘a. bʼa jujune oj sna‘e‘ lek ja jas oj skʼuluke‘i» (kʼuman ja Romanos 14:5, YD, 13, 15, 19, 20). Ja it wa sjeʼakitik mini lek oj jelxukotik sok skisjel ja jasa wa spensarane ja tuki sok mi oj jtʼentik bʼa oj spensaraʼuke jastal ja keʼntiki. Ta mi xnochotik ja rason yaʼa ja Pablo, ¿jasa oj bʼobʼ ekʼuki? Ojni bʼobʼ jyajbʼestik ja jmoj-aljeltiki sok xiwela sbʼaj oj jomuk ja jastal tsoman ay ja kongregasyoni. Bʼa jun país, jun nupanum yawe kʼokxuk tuk jmoj-aljeltik bʼa oj sman-e jujuntik pastiyaʼik sok a-stalnay ja jas wa xyabʼyeʼi. Jujuntik skisaweniʼa, pe ja tuki miyuk. Pe ja pastiya soka stalnajel ja jas wa xyabʼyeʼi mini makuni jastal wa spensarane ajyi, jitsan jmoj-aljeltik tajkiye. ¿Jas yuj jach ekʼi? Pes ja jmoj-aljeltiki mini skʼulane ja bʼa stojolili. Pes yeʼnleni ja jmoj-aljeltik oj yil-e ta oj yiʼe ma miyuk ja pastiya sok stalnajel ja swaʼeleʼi. Pe ja slejel modo bʼa skʼokjel ja tuk a-skʼuluke jachuk, xchʼikawe wokol bʼa xiwela sbʼaj oj spil sbʼaja kongregasyoni.

10. ¿Jas yuj tʼilan oj kistik ja jasa wa stsaʼawe oj skʼuluke ja tuki? (Kʼela ja dibujo bʼa skʼeʼulabʼil ja artikulo.)

¹⁰ Bʼobʼta ayni ekʼele mi lek oj kiltik ja jasa stsaʼa jun jmoj-aljeltik bʼa skʼulan jun jasunuk, jastal ja slejel modo bʼa mi jel oj koʼ chamel. Pe mokni jkʼenaytik sok mok jleʼtik  modo bʼa oj stukbʼes ja jas wa spensarani. Bʼobʼta ja jmoj-aljeltiki wantoni skʼana oj xchap ja sconciencia (1 Corintios 8:11, 12). Ma bʼobʼta keʼntik wa skʼana oj jchaptik mas ja jconcienciatiki. Bʼa jujune, yeʼn oj spensaraʼuk ja jasa oj skʼuluki sok yeʼnani a-sbʼajuk ja jas oj ekʼuki.

11, 12. Ja bʼa yajel ekʼuk gusto jutsʼini, ¿jastal wa skoltayotik ja Biblia bʼa oj jtsatik skʼulajel ja bʼa leki?

¹¹ Jpetsaniltik wa xkʼana oj tsenukotik sok yajel ekʼ gusto, yujni jach skʼulanotik ja Jyoba (Eclesiastés 3:4). Pe ta wa xkʼanatik oj katik el slekilal ja yajni wa xkatik ekʼ gusto jutsʼini, tʼilani oj ka jkwidadotik soka jas oj jkʼuluktiki sok janekʼ tyempo wa xkʼulantik. ¿Jastal oj skoltayotik ja jconcienciatiki bʼa oj jnatik lek stsajel?

¹² Ja Biblia wa xyala mokni jkʼuluktik jastik jun bʼa mi lekuk jastal koʼel mulal sok ixuk winik, stoyjel kʼulubʼal dyos, aʼtel sok pukuj, tiroʼanel, wajel bʼa kʼin bʼa jelxelxa ja jasa wa skʼulaneʼi ma yujel jitsan. Ja Pablo yala ja matik wa skʼulane ja jastik junuk it «mi ni nunca oj sbate ja lugar jau ja ba huas scʼulan mandar ja Diosi» (Gálatas 5:19-21). Ja yuj, la jobʼ jbʼajtik: «¿Wan maʼ xyaʼakan ja jconciencia oj jkʼuluk tajnelik bʼa wa xnikwani spekʼjel chikʼ, bʼa yiljel kontra ja matik sbʼaje pilan lugari ma bʼa oj ya tajkukon? ¿Wa maʼ xyaʼakan ja jconciencia yiljel pelikulaʼik bʼa wa sjeʼa koʼel mulal ixuk sok winik, ja yakbʼeli soka aʼtel sok pukuj bʼa wa sjeʼa lajansok lek skʼulajel?».

13. Ja bʼa yajel ekʼuk gusto jutsʼini, ¿jastal wa skoltayotik ja 1 Timoteo 4:8 sok Proverbios 13:20 bʼa oj jnatik stsajel skʼulajel ja bʼa leki?

¹³ La kiltik tuk tekstoʼik bʼa oj skoltayotik yajni wa xtsaʼatik ja jas oj jkʼuluktik bʼa yajel ekʼ gusto jutsʼini. Jun sjejel, 1 Timoteo 4:8 wa xcholo ja tajnel, ajnel ma tuk jasunuk jastal jaw, wani xbʼobʼ katik el slekilal. Sok skʼulajel ja jaw, wani xkoltani bʼa mi jel oj kokotik chamel. Pe ja jaw mi wa stojolan chikanxta ma oj jkʼuluktisok. Proverbios 13:20 wa xyala: «Ja maʼ wan bʼejyel soka matik wa spensaraʼan bʼajtanto yuj ay jas oj skʼuluk, jachni oj cha skʼuluka, pe ja maʼ wan bʼejyel soka matik mi spensaraʼani, mini tʼun lek oj elkʼota». Ta wa xkʼanatik oj tsatik skʼulajel ja bʼa lek ja yajni wa xkʼanatik yajel ekʼ gusto jutsʼini, tʼilani oj jchaptik ja jconcienciatik soka Biblia.

14. ¿Jastal koltaji jun pamilya ja rason bʼa Romanos 14:2-4?

¹⁴ La kiltik sbʼaja Christian sok Daniela, jun nupanum sok Taʼumantiʼe. Ja Christian wa xyala ja bʼa stsomjele bʼa pamilya staʼawe tiʼal soka chabʼ yakʼixuki sbʼaja yajel ekʼuk gusto jutsʼini. Staʼawe tiʼal ayni jujuntik bʼa lek skʼulajel sok bʼa mi lekuk. Sok yalawe sbʼaja matik lek smojtajeleʼi. Anto, june ja bʼa  yakʼixi yala ja bʼa eskwela, jujuntik keremtik Taʼumantiʼ wa skʼulane jastik junuk bʼa mi lek xyila ja yeʼn. Chomajkil, yala ja yeʼn wa xyabʼ tʼenubʼal bʼa oj cha skʼuluk jastal ja yeʼnleʼi. Ja snantati xcholowe yabʼ bʼa jujune oj ya makunuk ja sconciencia bʼa oj spensaraʼuk jasa oj skʼuluki sok matik oj skʼuluksok (kʼuman ja Romanos 14:2-4).

15. ¿Jastal wa skoltayotik ja Mateo 6:33 bʼa oj jnatik jastal yajel makunuk ja jtyempotiki?

¹⁵ ¿Jasa mas tʼilan sbʼaja weʼni? ¿Ja maʼ wajel ja bʼa tsomjeli, xcholjel sok spaklajel ja Biblia? ¿Ma jaʼ yajel ekʼ gusto jutsʼini? Ja Jesús yaʼa jun rason bʼa oj bʼobʼ skoltayotik bʼa oj jnatik janekʼ tyempo oj katik ekʼ gusto jutsʼin. Yala: «Aa bajex spetzanil ja hua cʼujolex ja ba smandar ja Diosi [...]. A huajuc ja hua cʼujolex soc ja yeni. Jach cʼa ayex, mi ni jas oj scʼuluc ahuilex palta» (Mateo 6:33). Yajni wa stsaʼatik jastal oj katik makunuk ja tyempo, ja jconcienciatiki ojni ya juljkʼujoltik ja rason yaʼakan ja Jesús.

16. ¿Jasa oj snik-otik skʼulajel ja jconcienciatiki?

¹⁶ Ta ja jconcienciatiki chapubʼal lek, mi kechanuk oj yalkabʼtik mi oj jkʼuluktik ja bʼa mi lekuki. Chomajkil, oj yalkabʼtik oj jkʼuluktik ja bʼa leki, jastal ja xcholjeli. Sok wa snikawotik bʼa oj kaltik yabʼ ja tuki sbʼaja Dyosi, jastal bʼa naʼits naʼits ma bʼa chikan jas lugar. Jani jaw ja jasa ekʼ sbʼaja Pablo. Ja yeʼn yala mini xbʼobʼ yakan ja xcholjeli, pes juni nesesida bʼa yeʼna (1 Corintios 9:16). Ta jnochotik ja jasa skʼulani, wantikni skʼulajel ja cholal kiʼojtiki sok laman oj ajyuk ja jconcienciatiki. Soka Pablo cha yala ja yajni wa xcholotiki, wantik slejel modo ja conciencia yiʼoje ja ixuk winiki a-sjakʼ-e ja jasa wa xcholotik yabʼyeʼi (2 Corintios 4:2).

17. ¿Jasa skʼulan jun akʼix bʼa xchapunej lek ja sconciencia?

¹⁷ La kiltik jasa skʼulan jun jmoj-aljeltik sbʼiʼil Jacqueline. Yajni ayto yiʼoj 16 jabʼil, ja bʼa yeskwela spaklaye sbʼaja evolución. Ja yeʼn jelni sgusto ajyi stajel tiʼal loʼilik ja bʼa eskwela, pe ja bʼa it, alji yabʼ yuja sconciencia mi jel oj xchʼik sbʼaj. ¿Jas yuj? Yujni mi skʼana oj skoltay sbʼaja evolucioni. Ja yuj spensaran oj xchol yabʼ ja smaestro ja jasa wa skʼuʼani. Mini jaʼ wa smajlay ajyi, pe ja smaestro lekni yilaʼa sok skʼanayi a-xchol sbʼaja jastal kujlaji ja jastik junuki bʼa stiʼ sat ja smojiki. Ja yeʼn lekni yabʼa, pes yuja yaʼunej makunuk ja Biblia bʼa xchapjel sconciencia, ja yuj koltajiyuj bʼa oj skʼuluk ja bʼa leki. ¿Wan maʼ xmakuni jachuk jawa conciencia ja weʼn?

18. ¿Jas yuj jel tʼilan aʼajyuk jun jconcienciatik bʼa chapan lek?

¹⁸ Ta jpaklaytik ja Biblia, jpensarantik ja jasa wa xnebʼatiki sok wa xkʼulantik, ojni ajyuk chapan ja jconcienciatiki. Ja it jelni ay stʼilanil, pes ojni skoltayotik bʼa snochjel skʼulajel ja bʼa jsakʼaniltik ja jastik yaʼunejkan kulan ja Jyoba soka jastik wa sjeʼakitiki. ¿Anke merani wa xkʼanatik jpetsaniltik ja it?