1, 2. a) ¿Jasa skʼulan ja Jyoba ja bʼa tyempo najate? b) ¿Jasa wa sjobʼo sbʼaje jujuntik ixuk winik ja bʼa jtyempotiki?

KIBʼANALTIK mi wa xkʼanatik oj kokotik chamel. Ta ja weʼn ay bʼa jun ekʼele yaʼunejawi jun tsatsal chamel, bʼobʼta ajobʼo abʼaj ta oj bʼobʼ tojbʼan. Ma bʼobʼta jachni oja cha jobʼabʼaj ta maloʼay juna wamigo ma juna pamilya. Ja Biblia wa staʼa tiʼal bʼa jujuntik ixuk winik bʼa sjobʼo sbʼaje ta oj tojbʼuke. June ja bʼa yeʼnle ja mandaranum Ocozías, ja yunin ja Acab soka Jezabel. Ja yeʼn mokʼi, sok sjobʼo sbʼaj ta oj tojbʼuk ja syajbʼeli. Tsaʼan, ja mandaranum Ben-hadad bʼa Siria cha sjobʼo sbʼaj ta oj kʼotuk ja kʼakʼu oj tojbʼuk (2 Reyes 1:2; 8:7, 8).

² Ja bʼa tyempo najate, ay ekʼele ja Jyoba ya makunuk ja yip bʼa ya tojbʼuk jujuntik ixuk winik. Chomajkil yayi ja yip jujuntik ja yalumaniki bʼa oj yawe sakʼwuk ja matik chameleʼi (1 Reyes 17:17-24; 2 Reyes 4:17-20, 32-35). Ja bʼa jtyempotiki, jujuntik ixuk winik ja matik maloʼayi wa sjobʼo sbʼaje ta ja Dyos oj cha ya makunuk ja yip bʼa oj ajuk tojbʼuke.

3-5. a) ¿Jasa oj bʼobʼ skʼuluke ja Jyoba soka Jesús? b) ¿Jasa sjobʼjelik oj katikyi sjakʼjel?

³ Ja Jyoba ojni bʼobʼ ya makunuk ja yipi bʼa oj skʼuluk akʼoʼuke  chamel ja ixuk winiki. Jun sjejel, ja yeʼn skʼulan kastigar sok jun chamel jun mandaranum bʼa Egipto soka smoj-alijel ja Moisés (Génesis 12:17; Números 12:9, 10; 2 Samuel 24:15). Sok yajni ja israʼelenyo mi ajyiye kʼuʼabʼal soka Dyosi, ja yeʼn skʼulan kastigar sok desgrasyaʼik sok chamelik (Deuteronomio 28:58-61). Pe chomajkil, ja Jyoba wa xbʼobʼ ya makunuk ja yipi bʼa stalnajel ja yaʼtijumiki sok bʼa mok koʼuke chamel (Éxodo 23:25; Deuteronomio 7:15). Ayni ekʼele ya tojbʼuk jujuntik ja bʼa yeʼnle. Jun sjejel, ya tojbʼuk ja Job yajni ayiʼoj jun tsatsal chamel bʼa wanxa skʼana oj chamuk (Job 2:7; 3:11-13; 42:10, 16).

⁴ Jastalni ja Jyoba, ja Jesús wani xcha bʼobʼ ya tojbʼuk ja ixuk winiki. Yajni ajyi ja bʼa Luʼumi, ya tojbʼuk ja matik wan kʼaʼel sbʼakʼteli, matik wa xtup yikʼi, matik mi x-ilwani soka matik yiʼoje tuk chameli (kʼuman ja Mateo 4:23, 24; Juan 9:1-7). Ja milagroʼik it wa xya jpensaraʼuktik spetsanil ja jasa oj skʼuluk ja Jesús ja bʼa Kʼachinubʼi. Yajni tixa ayotik sakʼan tiwi, mixani june maʼ oj yale: «Maloʼayon» (Isaías 33:24).

⁵ Anto, ta ay kiʼojtik jun tsatsal chamel, ¿oj maʼ jmajlaytik ja Jyoba ma ja Jesús ayawe makunuk ja yipeʼi bʼa oj yawe tojbʼukotik? ¿Jasa mas tʼilan oj ka jkʼujoltik yajni xtsaʼatik jas tikʼe aʼan oj kitiki?

6. ¿Jasa wa xyala ja Biblia sbʼaja milagroʼik skʼulane ja bʼajtan nochumaniki?

⁶ Ja Jyoba yayi ja yip ja bʼajtan nochumaniki, sok jujuntik bʼa yeʼnle bʼobʼ skʼuluke milagroʼik (Hechos 3:2-7; 9:36-42). Jujuntik bʼobʼ yawe tojbʼuk ja matik maloʼayi soka tuki kʼumaniye tuktukil kʼumal (1 Corintios 12:4-11). Pe ja Biblia wa xyala ja milagroʼik jaw mixani oj ajyuk, sok jani jaw ja jasa ekʼi (1 Corintios 13:8). Ja yuj, ja bʼa jtyempotiki mixa wa xmajlaytik ja Dyosi a-skʼuluk jun milagro bʼa oj ya tojbʼukotik ma ja jpamilyatiki.

7. ¿Jastal wa stsatsankʼujolanotik ja Salmo 41:3?

⁷ Pe ta jelxa malo aytik, ja Jyoba ojni ya kulan jkʼujoltik sok oj skoltayotik. Jani jaw ja jasa skʼulanyi ja yaʼtijumik bʼa najate. Ja mandaranum David stsʼijbʼan: «Jelni gusto sbʼaja maʼ wa sjeʼayi lekil smodo ja maʼ jel ajula sbʼaji; ja Jyoba yeʼnani oj skoltay ja bʼa skʼakʼuʼil ja wokoli. Ja Jyoba yeʼnani oj stalnay sok oj yakan sakʼan» (Salmo 41:1, 2.) Soka jasa yala ja David, ¿wan maʼ stojolan ta june ja bʼa tyempo jaw skoltay jun maʼ jel ajula sbʼaj, ja yeʼn mini oj chamuk? Miyuk. Ja jas kʼan yali, ta ja ixuk winik jaw xkoʼ chamel, ojni talnajuk sok oj koltajuk yuja Dyosi (Salmo 41:3). Wani stsatsankʼujolanotik snajel ja Jyoba wa snaʼa ja wokol wa x-ekʼ jbʼajtiki sok mini xchʼay skʼujol bʼa keʼntik. Ja yeʼn ojni skoltayotik bʼa mi oj xiwkotik sok oj yakitik ja snajel bʼa oj kuchkujtik ja chamel jumasaʼ. Chomajkil, skʼulunej ja jkwerpotiki bʼa yeʼnta stuchʼil oj tojbʼuk yajni wa xyamji bʼa jujuntik chamel.

8. Jastalni wa xyala ja Salmo 41:4, ¿jasa aljiyabʼ ja Jyoba yuja David ja yajni maloʼayi?

⁸ Ja Salmo 41 wa staʼa tiʼal sbʼaja yajni jel malo ay ajyi ja mandaranum David. Lajansok ja bʼa tyempo jaw jel chamkʼujol ay, pes ja skerem Absalón wan slejel modo oj och mandaranum bʼa slokʼol ja David. Ja David jel maloʼay juntiro, ja yuj mi jas wa xbʼobʼ skʼuluk bʼa oj skom ja Absalón. Ja yeʼn wa snaʼa ja wokolik wan ekʼel ja bʼa spamilya jani yuja mulal koʼ soka Bat-seba (2 Samuel 12:7-14). Anto, ¿jasa skʼulani? Yala yabʼ ja Jyoba: «Ilawon lek. Atojbʼukon, yujni jleʼunej jmul soka weʼn» (Salmo 41:4). Ja David wani snaʼa ajita perdon ja smuli sok ja yuj skʼanayi skoltajel ja Jyoba ja yajni maloʼayi. Pe ¿smajla maʼ a-skʼuluk jun milagro ja Jyoba bʼa oj ajuk tojbʼuk?

9. a) ¿Jastal koltaji ja mandaranum Ezequías yuja Jyoba? b) ¿Smajlay maʼ ja David cha akʼulajukyi jun milagro yuja Jyoba?

 ⁹ Ja bʼa najate, ja Jyoba skʼulan jujuntik milagro bʼa ya tojbʼuk ja ixuk winiki. Jun sjejel, yajni ja mandaranum Ezequías ojxta chamuk, ja Jyoba ya tojbʼuk sok ajyito sakʼan 15 jabʼil mas (2 Reyes 20:1-6). Anto, ¿smajlay maʼ ja David cha akʼulajukyi jun milagro yuja Jyoba? Miyuk. Ja yeʼn wa smajlay akoltajuk yuja Dyosi jastalni skoltay ja ixuk winik matik sjeʼaweyi «lekil smodo ja maʼ jel ajula sbʼaji». Ja David kʼotni jun lekil yamigo ja Jyoba, ja yuj bʼobʼni skʼanyi ja Jyoba aʼajuk kulan skʼujol sok atalnajuk ja yajni maloʼayi. Chomajkil skʼanayi akoltajuk bʼa oj tojbʼuk. Ja keʼntiki wani xcha bʼobʼ jkʼantikyi ja Jyoba a-skoltayotik (Salmo 103:3).

10. ¿Jasa wa xnebʼatik ja jas ekʼ sbʼaja Trófimo soka Epafrodito?

¹⁰ Ja Jekabʼanum Pablo soka tuk nochumaniki cha ajini yipe bʼa oj yawe tojbʼuk ja matik maloʼayi (kʼuman ja Hechos 14:8-10). Jun sjejel, bʼa jun ekʼele ja Pablo ya tojbʼuk jun winik bʼa ayiʼoj kʼakʼ sok jun tikʼe chamel bʼa jel tsats. Ja Hechos 28:8 wa xyala «ti ya cajan ja scʼab ja ba scuerpo, iday, huaj to yabi, lec xa ay». Pe ja Pablo mi ya tojbʼuk spetsanil ja matik maloʼay bʼa snaʼa sbʼaji. June ja bʼa yamigoʼiki, ja Trófimo, wajsok ja Pablo june ja bʼa sbʼejyel bʼa xcholjel skʼulani (Hechos 20:3-5, 22; 21:29). Ja bʼa sbʼejyeleʼi, ja Trófimo yamji chamel. Pe ja Pablo mi ya tojbʼuk, ja yuj ja Trófimo mixani bʼobʼ smojtay ja bʼa sbʼejyeli (2 Timoteo 4:20). Ja Pablo ayiʼoj pilan yamigo, sbʼiʼil Epafrodito. Ja Biblia wa xyala ja yeʼn yamji chamel sok tʼusan mi chami. Pe ja Biblia mi wa xyala ta ja Pablo ya tojbʼuk (Filipenses 2:25-27, 30). Ti wa xkilatik ja Pablo soka tuk nochumaniki mi spetsaniluk yawe tojbʼuk ja matik maloʼay ja bʼa styempoʼeʼi.

11, 12. ¿Jasa wa xnaʼatik sbʼaja Lucasi, sok jastal maʼ bʼobʼ skoltay ja Pablo?

¹¹ Ja Lucas waj jun Loktor sok jmojtay ja Pablo jujuntik ja bʼa sbʼejyel skʼulani (Hechos 16:10-12; 20:5, 6; Colosenses 4:14). Bʼobʼta skoltay ja Pablo soka tuk nebʼumanik yajni koʼye chamel ja bʼa sbʼejyel skʼulaneʼi (Gálatas 4:13). Jastalni yala ja Jesús, ja matik maloʼayi wa skʼana akoltajuke yuj jun loktor (Lucas 5:31).

¹² Ja Lucasi mi kechan jel sgusto yaʼa rasonik bʼa jastal mi jel koʼel chamel. Ja yeʼn wajni jun meran loktor. Ja yuj yajni tsʼijbʼan ja libro bʼa Lucas soka bʼa Hechos, ya makunuk jujuntik yaljelik bʼa aʼan sok stsʼijbʼan jujuntik sbʼaja milagroʼik skʼulan ja Jesús. ¿Pe bʼa snebʼa sbʼaja aʼaniki? Ja Biblia mi wa xyala. Bʼobʼta ti snebʼa bʼa jun eskwela bʼa wa x-aji chapjelal sbʼaja aʼanik wa xkʼan bʼa Laodicea, mojan bʼa chonabʼ Colosas. Bʼobʼta ja yuj ja Pablo staʼa tiʼal ja Lucas ja bʼa karta stsʼijbʼanyi ja kongregasyon bʼa Colosas sok yala wa xjekji spatulabʼil skʼujole.

13. ¿Jasa tʼilan oj ka juljkʼujoltik ja yajni x-ajikitik rasonik bʼa mi jel oj kokotik chameli?

¹³ Ja bʼa jtyempotiki, mini jun jmoj-aljeltik oj bʼobʼ skʼuluk jun milagro bʼa oj ya tojbʼukotik. Pe jujuntik wa skʼana oj skoltayotik bʼa oj tojbʼukotik soka chameli sok bʼobʼta xyaʼakitik jujuntik rason, anima mi keʼn jkʼanunejuktik. Meran, jujuntik rason bʼobʼta lekniʼa. Jun sjejel, ja Pablo wa snaʼa ja Timoteo ayiʼoj jujuntik chamel ja bʼa slukumi, bʼobʼta yuj yuʼaj kuxil jaʼ. Ja yuj yala yabʼ ayuʼ tʼusan «yaalel tzʼusubi», ma vino (kʼuman ja 1 Timoteo 5:23). * (Kʼuman ja nota.) Pe tʼilani oj jtalnay jbʼajtik soka rasonik x-ajikitiki. Bʼobʼta jun  jmoj-aljeltik xyalakabʼtik oj kuʼtik jun tikʼe aʼan ma yal kʼulik. Ma bʼobʼta oj yalkabʼtik tʼilan oj kabʼtik ma mi lek oj kabʼtik jun tikʼe waʼelal. Bʼobʼta oj yalkabʼtik jani jaw ja jasa koltaji jun spamilya bʼa ayiʼoj ajyi ja junxta tikʼe chameli. Pe ja jaw mi wa stojolan oj cha skoltayotik ja keʼntiki. Jun tikʼe aʼan oj bʼobʼ skoltay jitsan ixuk winik, pe jitsan oj cha bʼobʼ ajukyile smaloʼil (kʼuman ja Proverbios 27:12).

14, 15. a) ¿Jas yuj jel tʼilan oj jtalnay jbʼajtik? b) ¿Jasa wa sjeʼakitik ja Proverbios 14:15?

¹⁴ Jpetsaniltik wani xkʼanatik lek oj ajyukotik bʼa oj kabʼtik stsamalil ja jsakʼaniltiki sok bʼa yaʼteltajel ja Jyoba. Pe yuja mulanumotiki, wala kotik chamel. Bʼobʼta ojni jtsatik jas tikʼe aʼan oj kitik, sok ayni kiʼojtik derecho bʼa oj jtsatik. Pe tʼilani oj jtalnay jbʼajtik. Jujuntik oj bʼobʼ yal-e kabʼtik ayiʼoje jun yajnal bʼa oj ya tojbʼukotik. Pe bʼobʼta oj yal-e kabʼtik ja jaw kechanta bʼa oj yawe eluk jitsan takʼin. Sok oj bʼobʼ yal-e jitsanxa ixuk winik wane yajel makunuk sok ajel tojbʼuke. Pe mini xbʼobʼ kuʼtik chikan jasunuk kechanta bʼa oj ya tojbʼukotik tʼunuk sok bʼa oj ajyukotik sakʼan mas tyempo. Ja Yabʼal ja Dyosi wa xyala: «Ja maʼ mi snaʼa kʼinali wa skʼuʼan bʼa jujune ja yaljeliki, pe ja maʼ wa snaʼa kʼinali wa spensaraʼan jujune ja xeteʼik wa xyayiʼi» (Proverbios 14:15).

¹⁵ Jelni tʼilan oj jtalnay jbʼajtik soka rasonik x-ajikitiki, mas ta wa xyaʼakitik rason june bʼa mey yiʼoj xchapjelal sbʼaja jaw. Tʼilani oj jobʼ jbʼajtik: «¿Wan maʼ xnaʼa lek ta ja vitamina jaw, ja yal kʼuli ma skomjel ja waʼelali skoltunej ja tuki? Anima cha koltubʼale ja  tuki, ¿jastal wa xnaʼa ta oj cha skoltayon ja keʼni? ¿Tʼilan maʼ oj jpaklay mas sbʼaja jaw sok sjobʼjelyi june maʼ ayiʼoj xchapjelal?» (Deuteronomio 17:6).

16. Yajni wa xleʼatik jun tikʼe aʼan oj kitik, ¿jasunkiluk ja tʼilan oj jtalnay jbʼatiksoki?

¹⁶ Cha jelni tʼilan oj jtalnay jbʼajtik ja yajni wa xpensaraʼantik oj katik el jun estudio ja bʼa jkwerpotiki ma ja jas tikʼe aʼan oj kitiki (Tito 2:12). Pe mastoni jel ay stʼilanil yajni mi jel xnaxi sbʼaj ja estudio oja wa eluki ma ja tikʼe aʼan oja wiʼi. ¿Oj maʼ bʼobʼ xchola wabʼ jaman lek jastal wa x-aʼtiji ja aʼani ma ja estudio oj yawiʼi? ¿Tuk maʼ yabʼjel ja jasa wa xcholo? ¿Jach maʼ wa xcha yala ja tuk loktorik ja jastal wa xyala ja yeʼn? (Proverbios 22:29.) Bʼobʼta ay maʼ oj yalkabʼtik ay staʼunej jun yajnal bʼa jun lugar jel najat sok jitsan loktorik mito xkʼot snaʼe. ¿Pe ay maʼ prebaʼik bʼa wa sjeʼa ja aʼan jawi merani lek ay elel? Ma bʼobʼta oj skʼapkitik jun tikʼe aʼan bʼa mi xbʼobʼ alxuk jasun chʼikubʼal ma bʼa ayiʼoj jun tikʼe ipal. Ja it jelni xiwela sbʼaj. Ja Jyoba mi skʼana oj katik makunuk jastik junuk bʼa ti chʼikan soka «magia» (Deuteronomio 18:10-12; Isaías 1:13).

17. ¿Jasa wa xkʼanatik jpetsaniltik?

¹⁷ Bʼa styempo ja bʼajtan nochumaniki, ja jmoj-aljeltik matik wa stojowe ja xcholjeli sjekawe kartaʼik ja bʼa kongregasyonik bʼa wa xyala ayaʼekan skʼulajel jujuntik jasunuk. Ja karta wa xchʼakakan soka yaljelik it: «Ta mi cʼa huanuquex scʼulajel ja cosa jumasa iti, oj ni ecʼuc ahuujilex leca [...], lec ni oj ajyanica» (Hechos 15:29). Meran, ja yaljelik it kechanta jun modo bʼa yaljelkan bʼa wajumxa. Pe wa xya juljkʼujoltik bʼa jpetsaniltik wa xkʼanatik lek oj ajyukotik.

18, 19. ¿Jasa oj yakitik ja Jyoba ja bʼa Kʼachinubʼi?

¹⁸ Yuja mulanumotiki, wani la kotik chamel. Sok kilatikta mi xbʼobʼ jmajlaytik ja Jyoba a-skʼuluk jun milagro bʼa oj ya tojbʼukotik. Pe wa xnaʼatik ja bʼa tyempo jakumi ja Jyoba oj yakitik jun jsakʼaniltik bʼa mixani jun chamel yiʼoj. Ja jekabʼanum Juan staʼa tiʼal ja «jaʼ [...] huax yaa jsacʼaniltiqui» sok «ja teʼ» bʼa «sacʼanili» bʼa oj ya tojbʼuk spetsanil ja ixuk winiki (Apocalipsis 22:1, 2). Ja it mi wa stojolan bʼa jun tikʼe yal kʼul bʼa wa xbʼobʼ kuʼtik ja wego ma ja bʼa Kʼachinubʼi. Pes ja wa stojolan spetsanil ja jasa oj skʼuluk ja Jyoba soka Jesús bʼa oj bʼobʼ ajyukotik sakʼan bʼa tolabida (Isaías 35:5, 6).

¹⁹ Jelni gusto wanotik smajlajel ja sakʼanil bʼa Kʼachinubʼi. Pe ja bʼa jtyempotiki jelni wa xyaʼa kulan jkʼujoltik snajel ja Jyoba wa syajtayotik sok wa snaʼa lek ja wokol wa x-ekʼ jbʼajtik ja yajni malo ayotiki. Jastalni ja David, wani xjipa jkʼujoltik ja Jyoba mini oj sjip-otikan. Ta toj ajyitik, tolabida oj stalnayotik (Salmo 41:12).