Ja pepino de mar jun yal chan ti wa x-ajyi bʼa yibʼ mar ma bʼa yoj coralik (arrecifes de coral). Ja skwerpo ayni sts’ipanilik sok wa xbʼobʼ majts’ulaxuk. Jelni chamyab’jel ja jastal wa stukb’es sb’aji, ja k’un wa x-ajyi jastal jun cera cha kechantani wa xyi’aj yuj minuto’ik ma segundo’ik b’a tsats oj ajyuk jastal jun te’. Ja it wa xkoltaji bʼa oj xchʼik sbʼaj ja bʼa skolik jel chʼin ja bʼa lugarik sok anto wa stsatsbʼi sok bʼa mi oj ajuk eljan yuja matik wa xkʼuxjiyuji. Ja jas jel chamyabʼjel bʼa yeʼna ti wa xtax bʼa stsʼujmil.

 Pensaraʼan sbʼaja it: Ja stsʼujmil ja pepino de mar wa xbʼobʼ tukbʼuk bʼa oxe modo: tsats, mi jel tsatsuk sok kʼun. Ta wa skʼana oj ya tsatsbʼuk ja stsʼujmili, ja yal chan it tʼilan oj yaʼ el jujuntik proteínaʼik bʼa oj staʼ sbʼaj ja fibraʼik yiʼoj ja stsʼujmili. Pe ta wa skʼana oj ya kʼumbʼuk, anto wa xyaʼ el pilan proteínaʼik bʼa oj spil sbʼaj ja fibraʼik jaw.

 Bʼa yajel tsatsbʼuk ja stsujmili, ja proteinaʼiki wa xya staʼ sbʼaj ja fibraʼiki. Bʼa oj ya kʼumbʼuk, pilan proteínaʼik wa xya spil sbʼaj ja fibraʼik jaw. Ja stsʼujmil ja pepino de mar wani xbʼobʼ kʼumbuk lek bʼa lajansok wa x-ulbʼi.

 Ja científicoʼik wane stojbʼesel jastik junuk bʼa ja wane snochjel ja modoʼik yiʼoj ja stsʼujmil ja pepino de mar. Pe mini kechanuk, cha wani skʼana oj skʼuluke aparatoʼik sbʼiʼil electrodos bʼa yajel operasyon ja bʼa jchʼijnaʼtik bʼa tsats aʼajyuk ja yajni wa x-och b’a oj kan bʼa jun parte, pe tsaʼan akʼumbʼuk. Ta ja aparatoʼik it x-ajyiyuj ja modoʼik jaw, bʼobʼta masni mixa oj swet-el ja b’a jkuerpotiki.

 ¿Jastal xa wila? Ja jastal jel chaʼanyabʼalil ja stsʼujmil ja pepino de mar, ¿ay maʼ stojbʼes ma miyuk?