Ja bʼa mero yojol ja yax kʼul ja bʼa lugar amazonas kʼulaxi jun yajkʼachil Naʼits bʼa Niwan Tsomjelal bʼa taʼumantiʼik bʼa Jyoba sok jelni xpaywani. Ja lugari it tey bʼa norte bʼa chonabʼ Manaos (Brasil), ja sniwanil ja luʼumi ayiʼoj 52 hectárea sok joybʼanubʼal yuj tuktukil teʼaltik. Jun lugar bʼa ay guacamayaʼik bʼa tuktukil yelaw, tucan sok tuk yal jujpuk chanik bʼa tuktukil ja jastal wa x-okʼye man skajanil ja teʼaltiki, jastal ja niwan teʼ bʼa nuez bʼa Brasil, ja cupuarana soka angelim pedra. ¿Jas yuj aji kʼeʼuk jun niwan Naʼits bʼa Niwan Tsomjelal ja bʼa lugar tiw?

Ja chonabʼ Manaos, wa xtax bʼa 1,450 kilometro ja bʼa man wa xkʼot el ja yok jaʼ amazonas man mari, soka swinkil jumasaʼ tʼusan mi ayuke ja chabʼ miyoni. Ja yajkʼachil Naʼits bʼa Niwan Tsomjelal kʼulubʼal bʼa oj bʼobʼ ochuk junuk 7,000 Taʼumantiʼik bʼa Manaos soka bʼa komonik mojan yiʼoji, soka bʼa yal komonik wa xtaxye bʼa snajtil och sbʼejlal ja yok jaʼ amazonasi soka bʼa skʼabʼ jaʼ yiʼoj pilan sbʼeji. Ja komon mas jel najati sbʼiʼil São Gabriel da Cachoeira, wa xkan bʼa mas ja 800 kilometro bʼa oeste bʼa chonabʼ Manaos. Bʼa oj kʼotuk june ja bʼa Naʼits bʼa Niwan Tsomjelali, jujuntik Taʼumantiʼik wa xkʼeye bʼa kayukoʼik sok oxe kʼakʼu wa xyiʼayujile man wa xkʼotye.

Yajel kʼeʼuk ja Naʼits bʼa Niwan Tsomjelal ja bʼa mero yojol ja yax kʼul amazonasi juni niwan aʼtel. Bʼajtan, ja bʼa stiʼ jaʼ mari, ja bʼa chonabʼ Santos (São Paulo), wa xkʼot ja 13 niwak kajaʼik bʼa ayiʼoj ja jastik oj makunuk bʼa yajel kʼeʼuk ja Naʼits bʼa Niwan Tsomjelali. Xchabʼil, tixa wa xyiʼaje och bʼa stiʼtik mar man bʼa wa x-elkʼot ja yok jaʼ amazonasi, sok yoxil, tixa wa x-ochye och ja bʼa yojol yok jaʼ amazonasi man ja bʼa lugar oj kʼeʼuk ja Naʼits bʼa Niwan Tsomjelali.

Soka naʼits it, kʼeʼelxa 27 Naʼitsik bʼa Niwan Tsomjelal ja bʼa chonabʼ Brasil. Ja domingo 4 bʼa mayo 2014, ajyi jun programa bʼa skʼuljel dedicar ja Naʼitsi sok ajyiye tsoman 1,956 ixuk winik. Jitsan ja bʼa yeʼnle jelto ni gusto ajyiye, pes jani ja bʼajtan ekʼele wa stsomo sbʼaje bʼa jun Naʼits bʼa Niwan Tsomjelal.

Ja matik ajyiye tsomani, mi kechanta smaklaye ja loʼiliki, chomajkil yilawe ja maʼ wan yajel ekʼuk ja loʼiliki. ¿Jas yuj jel chaʼanyabʼalil ja it? Yujni ja ja lugarik bʼa wa xkʼulaxi ajyi ja tsomjelaliki mi spetsaniluke wa xbʼobʼ yil-e ja maʼ wan yajel ekʼuk ja loʼilik bʼa plataporma. Ja yuj, jun Taʼumantiʼ yala ja it: «Ayxa jitsan jabʼil wala jakyon ja bʼa tsomjelaliki sok mini bʼobʼel kilunej ja sjejelik bʼa tyempo najate wa x-ekʼ bʼa plataporma; kechanta wa xbʼobʼ jmaklay». Ja wego spetsanile wa xbʼobʼ yil-e ja plataporma.