Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

CAPÍTULO 6

Esteban, «Dios tlan xʼakxilha chu xkgalhi xlitliwakga»

Esteban, «Dios tlan xʼakxilha chu xkgalhi xlitliwakga»

Tuku kinkamasiyaniyan chuna la ni pekualh Esteban akxni chuwinalh kxlakatinkan xanaPuxkun Jueces

Takilhtinit kʼHechos 6:8–8:3

1-3. 1) ¿Tuku lu tuwa titaxtu Esteban, chu tuku tlawa? 2) ¿Tuku takgalhskinin naʼakxilhaw?

 ESTEBAN tanuma niku lakputsanankan nema lu makgapekuanan, nema max lakatsu wi ktemplo xalak Jerusalén. Kxlakatin chu kxpaxtunin wilakgolh 71 jueces tiku lakputsanankgo, lakchixkuwin tiku lu xlakaskinka litaxtukgo chu nipara tsinu lilakgaputsakgo Esteban. Tiku kamamakxtuminit wa sacerdote tiku tlakg kgalhi limapakgsin, Caifás, tiku titaxtunita makgapitsi papaʼ pulalilh tamakxtumit niku lakkaxwilika pi namakgnikan Jesús. ¿Pekuama Esteban?

2 Tuku lu kaks malakawaninan wa pi tasiya pi ni pekuama: xlakan tasiya «chuna la xlakan chatum ángel» (Hech. 6:15). Chuna litasiya pi xla ni pekuan chu kgalhi takaksni nema kgalhikgo xʼángeles Jehová. Lu tasiya takaksni nema kgalhi pi asta lakchixkuwin tiku kgalhikgo limapakgsin akxilhkgo. Pero ¿tuku makgtaya xlakata ni napekuan?

3 Kstalaninanin Cristo lhuwa tuku katsiniyaw akxni lakputsananiyaw xtakgalhtin uma takgalhskinin. Pulana kalichuwinaw tuku xlakata chuna xtitaxtuma Esteban. ¿La xtatayanit xtakanajla xapulana? ¿Chu la tlan nastalaniyaw xliʼakxilhtit?

«Tlawakgolh pi latamanin xtaʼakglhuwikgolh» (Hechos 6:8-15)

4, 5. 1) ¿Tuku xlakata Esteban lu xlakaskinka xlitaxtu kcongregación xalak pulana siglo? 2) ¿Tuku xlakata Hechos 6:8 wan pi Dios tlan xʼakxilha Esteban chu xmaxkinit xlitliwakga?

4 Kcapítulo nema titaxtulh akxilhwi pi Esteban lu xlakaskinka xlitaxtu kcongregación nema aku xlakatsukunit. Chuna la katsiyaw, xkatatapakgsi kgalhtujun lakchixkuwin tiku xatapaxuwan kamakgtayaputunkgolh apóstoles. Lu kaks kinkamalakawaniyan xtataktujut akxni lakapastakaw pi Dios lhuwa tuku xlisikulunatlawanit uma chixku. Hechos 6:8 wan pi chuna la makgapitsi apóstoles, «xtlawa laklanka milagros chu tuku kaks malakawaninan». Nachuna wan pi «Dios tlan xʼakxilha chu xkgalhi xlitliwakga». ¿Tuku kilhchanima umakgolh tachuwin?

5 Tachuwin xagriego nema matitaxtikan pi «Dios tlan xʼakxilha» na tlan matitaxtikan pi «tlan xlikatsi». Xlakata la xchuwinan xkamakanajli latamanin chu xkalimakgtaya tiku xkgaxmatnimakgo. Nachuna xlitsama lhuwa litliwakga xlakata xmasta talakaskin pi espíritu santo xpulalilh. Pero ni xlitlankajwanan tuku xkatsini chu tuku tlan xtlawa wata xlimalanki Jehová chu xkalilakgaputsa tiku xkgaxmatnimakgo. Wa xlakata xtalamakgasitsin ni xʼakxilhputunkgo.

6-8. 1) ¿Tuku pulaktiy taʼakgsanin liyawakgolh Esteban xtalamakgasitsin, chu tuku xlakata? 2) ¿Tuku xlakata lu nakinkamakgtayayan xliʼakxilhtit?

6 Lhuwa latamanin xtatakglhuwiputunkgo pero nila makgatlajakgolh «xlakata xkgalhi liskgalala akxni xchuwinan, xlakata espíritu santo xmakgtayama». a Xlakata akxilhkgolh pi nila tuku xtlawakgo, «kaj xatsekg tlawakgolh pi makgapitsin lakchixkuwin xwankgolh» tuku ni xaxlikana xpalakata. Tlawakgolh pi latamanin, xpulalinanin judíos chu lakgtsokgkinanin xtaʼakglhuwikgolh, chu tlawakgolh pi xafuerza xlinka kxlakatinkan xanaPuxkun Jueces (Hech. 6:9-12). Xtalamakgasitsin pulaktiy tuku nitlan limawakakgolh: pi nitlan xlichuwinama Dios chu Moisés. ¿Tuku xlakata?

7 Xlakata wankgolh pi nitlan xlichuwinanit «niku xasanto», uma wamputun, templo xalak Jerusalén (Hech. 6:13). ¿Chu tuku xlakata xlimawakamaka pi nitlan xlichuwinama Moisés? Xlakata xwankgo pi nitlan xlichuwinanit Limapakgsin nema xmastanit chu pi xlakgpaliputun talismanin nema xmatitaxtinit. Chu uma lu nitlan xwanit, xlakata ama kilhtamaku, judíos lu xlakaskinka xliʼakxilhkgo templo chu tuku xwan Limapakgsin chu lhuwa atanu talismanin nema ni xtatsokgtawilanit kLimapakgsin. Wa xlakata, xʼakxilhkan Esteban la tiku xtlawaninan tuku nitlan chu xlakgchan pi xmakgnika.

8 Lhuwa latamanin tiku kgalhikgo xtakanajlakan nachuna kalikatsinikgo xlakskujnin Jehová xala uku chuna la likatsinika Esteban. Asta la uku, xpulalinanin takanajla kamakgpuwantinikgo mapakgsinanin xlakata nakaputsastalanikan xtatayananin Jehová. ¿Tuku kilitlawatkan akxni nakinkaliyawakanan taʼakgsanin? Nastalaniyaw xatlan xliʼakxilhtit Esteban.

Ni pekualh akxni lichuwinalh «Dios tiku kgalhi lanka likakni» (Hechos 7:1-53)

9, 10. ¿Tuku wankgo makgapitsi xlakputsananin Biblia xpalakata xtaʼakgchuwin Esteban kxlakatinkan xanaPuxkun Jueces, chu tuku kililakapastakatkan?

9 Chuna la akxilhwi kpárrafo 2, kxlakan Esteban xtasiya pi nitu xpekuama chu xtasiya la xlakan chatum ángel akxni xkgaxmatma tuku xlimawakamaka. Alistalh, Caifás wanilh: «¿Chuna lanit putum uma?» (Hech. 7:1). Xchanit kilhtamaku nachuwinan Esteban chu ni pekualh akxni chuna tlawalh.

10 Makgapitsi tiku lakputsananikgo Biblia nitlan lichuwinankgo Esteban, xlakata maski lu lhuwa chuwinalh ni likgalhtinalh tuku nitlan xlimawakamaka. Pero ¿xlikana tuku wankgo? Ni, xtakgalhtin Esteban akgtum lu tlan liʼakxilhtit xlakata la namastayaw takgalhtin akxni wi tiku nakinkakgalhskinan xlakata xalaktlan tamakatsinin (1 Ped. 3:15). Kalakapastakwi pi Esteban xlimawakamaka pi nitlan xlichuwinama Dios chu Moisés chu pi xlakgmakgama templo chu Limapakgsin. Xlakata xkgalhtinalh tuku xlimawakamaka, lakkaxwililh nalichuwinan pulaktutu tuku xtitaxtunit kachikin Israel chu nachuna lichuwinalh makgapitsi tuku xlikatsitkan xwanit amakgapitsin. Kaʼakxilhwi pulakatunu tuku lichuwinalh Esteban chuna la titaxtutilhalh.

11, 12. 1) ¿Tuku tlan kitaxtunilh Esteban akxni lichuwinalh Abrahán? 2) ¿Tuku xlakata lichuwinalh José?

11 Xkilhtamakujkan tiku xpulalinkgo laklanka familia (Hech. 7:1-16). Esteban tsukulh lichuwinan Abrahán. Xla chu judíos lu xmaxkikgo kakni. Wa xlakata, limaklakaskilh uma liʼakxilhtit nema xputumkan xlakaskinka xliʼakxilhkgo xlakata xkamasiyanilh pi Jehová, «Dios tiku kgalhi lanka likakni», tasiyanilh Abrahán akxni xwi kMesopotamia (Hech. 7:2). Chu alistalh latamalh la tiku xalak atanu kachikin kTiyat nema xwanikanit pi Namaxkikan. Xlakata ni xʼanan templo chu xLimapakgsin Moisés akxni xlama Abrahán, nila tiku xwan pi nila kskujnanikan Jehová kaj xlakata ni xʼanan umakgolh.

12 Atanu tiku xanaPuxkun Jueces na lu xmaxkikgo kakni wa José tiku xaʼakgstitum xwanit, chatum tiku xminitancha kxfamilia Abrahán. Pero Esteban kamalakapastakalh pi tiku putsastalanikgolh chu stamakgankgolh chuna la chatum skujni wa xnatalan xwankgonit, tiku malakatsukikgolh tribus xalak Israel. Pero wa tiku Dios limaklakaskilh xlakata kachikin Israel ni xtsinksnilh. Max Esteban liwana xʼakxilha pi José chu Jesús watiya tuku xtitaxtukgonit, pero ni tunkun kawanilh xlakata xanaPuxkun Jueces chuntiya xkgaxmatnikgolh.

13. ¿La makgtayalh Esteban xlakata nalikgalhtinan tuku xlimawakamaka akxni lichuwinalh Moisés, chu tuku kawanilh pi xtlawakgonit?

13 Xkilhtamaku Moisés (Hech. 7:17-43). Esteban lu liwana chu makgas lichuwinalh Moisés, chu uma lu tlan kitaxtulh xlakata lhuwa tiku xanaPuxkun Jueces xwankgonit Saduceos xlitaxtukgo, umakgolh kajwatiya xkanajlanikgo libros xalak Biblia nema xtsokgwilinit Moisés. Nachuna, kalakapastakwi pi xlimawakamaka pi nitlan xlichuwinama. Wa xlakata, xtachuwin limasiyalh pi ni xlikana xwanit tuku xlimawakamaka, wata limasiyalh pi lu xmaxki kakni Moisés chu xLimapakgsin (Hech. 7:38). Nachuna wa pi kachikin Israel xlakgmakgankgonit uma chixku maski xla xkalakgmaxtuputun. Chuna, ni makgamakglhtinamputunkgolh xtamakgtay akxni xkgalhi 40 kata. Chu liwaka 40 kata alistalh, makglhuwa ni kgalhakgaxmatputunkgolh tuku xkawanima. b Chuna, Esteban tsinu tsinu lichuwinantilhalh pulaktum tuku xtlawakgonit: pi xkachikin Dios makglhuwa kalakgmakgalh tiku Jehová xkalaksaknit nakapulalin.

14. ¿Tuku lu xlakaskinka xmasiyaputun Esteban akxni lichuwinalh Moisés?

14 Esteban kamalakapastakalh tiku xkgaxmatnimakgo pi wa Moisés xlichuwinanit pi xʼama anan chatum palakachuwina chuna la xla. ¿Tiku xʼama wan uma palakachuwina chu la xʼamaka makgamakglhtinankan? Esteban ni kgalhtilh uma takgalhskinin asta akxni masputulh xtaʼakgchuwin. Pero wa pi akxni Jehová tachuwinalh Moisés niku xlakgpasawi aktsu kiwi, masiyanilh tuku lu xlakaskinka: kaxanikawa tiyat tlan xasanto nalitaxtu. Wa xlakata, ¿kajwatiya tlan xkakninanika Dios kʼakgtum chiki, xtachuna la templo xalak Jerusalén? Kaʼakxilhwi tuku wa Esteban.

15, 16. 1) ¿Tuku xlakata Esteban lichuwinalh tabernáculo? 2) ¿La lichuwinalh Esteban templo nema matlawinalh Salomón akxni mastalh xtaʼakgchuwin,?

15 Xkilhtamaku tabernáculo chu templo (Hech. 7:44-50). Esteban kamalakapastakalh xanaPuxkun Jueces pi akxni nina xʼanan templo, Jehová limapakgsilh Moisés pi xtlawalh akgtum tabernáculo, uma wamputun, akgtum aktsu chiki xla xuwa nema tlan xmatsuwika chu anta xkakninanika Dios. Xlakata xkatsikgo pi Moisés xkakninaninit Dios anta, ¿tlan wi tiku xwa pi tabernáculo ni lu xlakaskinka xwanit nixawa templo?

16 Alistalh, akxni Salomón matlawinalh templo xalak Jerusalén, tlawalh akgtum oración niku wa pulaktum tuku lu xlakaskinka, chu Esteban chuna wa: «Tiku xala talhman ni tawila kchiki nema makan litlawakanit» (Hech. 7:48; 2 Crón. 6:18). Xlikana pi Jehová tlan limaklakaskin akgtum templo xlakata namakgantaxti xtalakaskin, pero na tlan xmakgantaxtilh maski ni xkgalhilh akgtum templo. Komo chuna, ¿tuku xlakata chatum kskujni nalakpuwan pi xaxlikana takaknin kajwatiya tlan mastakan kʼakgtum chiki nema tlawakgonit lakchixkuwin? Esteban liwana limasputulh tuku xlichuwinama akxni wa tuku tsokgwililh Isaías: «Jehová wan: “Akgapun wa kimpumapakgsin chu katiyatni anta niku kmajaxa kintantun. ¿Tukuya chiki natlawayatit kimpalakata? ¿O niku wi anta niku nakjaxa? ¿Pi ni kimakan tlawalh putum uma?”» (Hech. 7:49, 50; Is. 66:1, 2).

17. 1) ¿La lichuwinalh Esteban xpalakata ni xalaktlan xtayatkan tiku xkgaxmatnimakgo? 2) ¿La likgalhtinalh Esteban tuku xlimawakamaka?

17 Asta la uku, ¿la akxilhaw tuku kalitachuwinalh Esteban xanaPuxkun Jueces? Liwana lichuwinalh nitlan xtayatkan tiku xlimawakamakgolh tuku nitlan. Chuna limasiyalh pi Jehová ni stalani talismanin, chu xlakata namakgantaxti xtalakaskin, lhuwa tuku limaklakaskin. XanaPuxkun Jueces lu xmalakatsalikgo la xmaxkikgo kakni templo chu kstalanikgo talismanin nema lakchixkuwin xmalakatsukikgonit. Xpatsankgakgonit tuku xlakata Jehová xkamaxkinit Limapakgsin chu templo. Xtachuna la komo Esteban xkawanima: «¿La tlakg tlan namaxkikan kakni Limapakgsin chu templo? ¿Ni wa akxni nakgalhakgaxmatkan Jehová?». Tuku wa Esteban limasiyalh pi xla ni xtlawanit tuku nitlan, xlakata xtlawanit putum tuku xmatlani xlakata xkgalhakgaxmatli Jehová.

18. ¿La tlan nastalaniyaw xliʼakxilhtit Esteban?

18 ¿Tuku atanu katsiniyaw akxni lakputsananiyaw la takgalhmakgtayalh Esteban? Pulana, pi lu liwana xlakgapasa xaSanto Tatsokgni. La uku, kstalanina Cristo na liwana xlilakgapasat tuku wan Biblia. Chuna tlan nawan pi «liwana maklakaskin xTachuwin Dios» (2 Tim. 2:15). Xlipulaktiy, Esteban lu tlan liʼakxilhtit litaxtu xlakata tlan likatsilh chu liwana lakapastakli tuku xʼama wan. Maski tiku xkgaxmatnimakgo lu nitlan xlikatsinimakgo Esteban, chuna la xlimakgas kilhtamaku matlanilh, lichuwinalh tuku umakgolh lakchixkuwin na lu xlakaskinka xʼakxilhkgo. Nachuna, kalimasiyanilh kakni akxni tiku lakgkgolotsin xwankgonit kawanilh «natlatni» (Hech. 7:2). Nachuna akinin, akxni nalichuwinanaw tuku xlikana masiya xTachuwin Dios “kalimasiyaw pi kgalhiyaw tsatata naku chu kamastaw kakni” (1 Ped. 3:15).

19. ¿La limasiyalh Esteban pi ni xpekuan?

19 Ni xlilat namatsekgaw tuku xaxlikana masiya Biblia kaj xlakata ni kamakgalipuwamputunaw amakgapitsin, chu na ni lakgpaliputunaw xtamakatsinin Jehová kaj xlakata amakgapitsin ni napekuankgo. Xlakata uma, Esteban na kinkawilinin akgtum lu tlan liʼakxilhtit. Max akxilhli pi tuku xlichuwinanit ni lu xkalakgchanit kxapalha xnakujkan umakgolh lakputsananin. Wa xlakata, espíritu santo tlawalh pi xlimasputulh tuku xlichuwinama akxni katamalakxtumilh xalakgmakgan xnatlatnikan, tiku xlakgmakgankgonit José, Moisés chu putum palakachuwinanin (Hech. 7:51-53). Amakgolh xanaPuxkun Jueces xmakgnikgonit Mesías, tiku Moisés chu palakachuwinanin xlichuwinankgonit pi xʼama min. ¡Xlakatsalakgonit Limapakgsin chuna la nikxni xtlawakanit!

«Malana Jesús, kamakglhtinanti kiʼespíritu» (Hechos 7:54–8:3)

«Akxni kgaxmatkgolh putum uma, lu sitsikgolh chu xtlawaniputunkgo tuku nitlan» (Hechos 7:54).

20, 21. ¿La makgkatsikgolh jueces, chu tuku tlawalh Jehová xlakata xmatliwakglhli Esteban?

20 Xlakata nila kgalhtikgolh Esteban, lu sitsinikgolh chu xtlawaniputunkgo tuku nitlan uma kskujni Dios tiku ni xmakgxtakga. Esteban liwana katsilh pi lu nitlan xʼamaka likatsinikan chuna la xlikatsinikanit Jesús.

21 Xtalakaskin pi ni xpekualh xlakata xtayanilh tuku aku xʼama akgspula, chu tuku maʼakxilhnilh Jehová makgtayalh xlakata ni napekuan. Akxilhli xlilanka Jehová, chu kxpakgastakat xpaxtuya Cristo. Pero akxni xla xwantilhama tuku xmaʼakxilhnimaka, umakgolh jueces kaʼakgachipaka. ¿Tuku xlakata? Kalakapastakwi pi Jesús na xkawaninit umakgolh xanaPuxkun Jueces, akxni xlakputsananimaka, pi xla Mesías xwanit chu ni makgas xʼama titaxtu xʼama tawila kxpakgastakat xTlat (Mar. 14:62). Wa xlakata, uma tuku maʼakxilhnika Esteban limasiyalh pi Jesús xlichuwinanit tuku xaxlikana. ¡Amakgolh jueces kstamakgankgonit chu xmakgnikgonit Mesías! Wa xlakata, xputumkan linkgolh Esteban xlakata xʼaktalamakgnikgolh. c

22, 23. ¿Tuku xlakata wanaw pi Esteban nilh chuna la xMalana, chu tuku xlakata kstalaninanin Cristo na tlan nalipawanaw Jehová chuna la xla?

22 Esteban nachuna nilh la Jesús: lu xkgalhi takaksni, xlipawan Jehová chu xkatapatinit tiku xmakgnimakgo. Wa uma xaʼawatiya xtachuwin: «Malana Jesús, kamakglhtinanti kiʼespíritu», max xlakata chuntiya xʼakxilhma pi xKgawasa Chixku xpaxtuya xTlat. Chu xlikana pi liwana xlakgapasa uma xtachuwin Cristo nema lu makgpuwantininan: «Akit talakastakwanat chu latamat» (Juan 11:25). Pero xaʼawatiya, pixlanka tlawanilh oración Dios: «Jehová ni kuentajkakatlawani uma talakgalhin». Akxni wankgolh umakgolh tachuwin, nilh (Hech. 7:59, 60).

23 Esteban wa xapulana kstalanina Cristo tiku mapatinika xlakata xtakanajla (kaʼakxilhti recuadro « Esteban mapatinika xlakata xtakanajla»). Pero ni kajwatiya xla chuna xʼamaka tlawakan, asta la uku tiku lu malakatsalikgo xtakanajlakan, tiku makgtanukgo kpolítica chu amakgapitsi talamakgasitsin tiku lu lixkajni likatsikgo, kamakgnikgo xlakskujnin Jehová. Pero na tlan lipawanaw Jehová chuna la Esteban. Jesús mapakgsinamaja, chu xTlat maxkinit lhuwa litliwakga. Nila tiku natlawa pi ni nakamalakastakwani kstalaninanin tiku ni makgxtakgkgo (Juan 5:28, 29).

24. ¿Tuku tlawalh Saulo akxni makgnika Esteban, chu tuku lalh akxni xmakgnikanita uma kstalanina Cristo tiku ni xmakgxtakgnan?

24 Tiku na xʼakxilhma akxni aktalamakgnika Esteban, wa chatum kgawasa tiku xwanikan Saulo, tiku xmatlani tuku xtlawamaka chu asta xkuentajtlawama klhakgatkan tiku xmakgninamakgo. Ni makgas kilhtamaku titaxtulh, uma kgawasa lu tsukulh kaputsastalani kstalaninanin Cristo. Pero ni xʼamaka patsankgakan chuna la xmakgnikanit Esteban, uma xʼama kamatliwakglha kstalaninanin Cristo xlakata ni xmakgxtakgkgolh Dios chu na xtlajanankgolh. Nachuna, Saulo, tiku akglhuwa kata alistalh xʼamaka lilakgapaskan Pablo, lu nitlan limakgkatsilh xlakata xmakgtayananit akxni makgnika Esteban (Hech. 22:20). Alistalh wa: “Xapulana lixkajni klichuwinalh Dios, kputsastalanilh xkachikin chu ktlankajwanalh» (1 Tim. 1:13). Liwana tasiya pi nikxni xʼama patsankga xtaʼakgchuwin Esteban. Alistalh, kmakgapitsi xtaʼakgchuwin chu kxtatsokgni lichuwinalh makgapitsi temas nema Esteban xlichuwinanit (Hech. 7:48; 17:24; Heb. 9:24). Chu xʼama titaxtu kilhtamaku, liwana xʼama stalani xliʼakxilhtit Esteban tiku tliwakga takanajla xkgalhi chu ni xpekuan xlakata «Dios tlan xʼakxilha chu xkgalhi xlitliwakga». Pero kalilakpuwaw: ¿La nastalaniyaw akinin xliʼakxilhtit Esteban?

a Makgapitsi xtalamakgasitsin xmakgtapakgsikgo «kSinagogajkan Libertos», max judíos nema xkachilinkanit kRoma chu alistalh xkamakgxtakgkanit o skujnin nema xmakgamakglhtinankgonit xtakanajlakan judíos. Makgapitsi xalak Cilicia xwankgonit, niku na anta xminacha Saulo xalak Tarso. Pero Biblia ni wan komo Saulo na anta xmakgtanuma tiku nila makgatlajakgolh Esteban.

b Xtaʼakgchuwin Esteban limin makgapitsi tuku ni tekgsaw kʼapulaktu tuku lichuwinan Biblia, chuna la takgalhtawakga nema kgalhilh Moisés anta kʼEgipto, la akglit kata xkgalhi akxni taxtulh kʼama kachikin chu la akglit kata kilatamalh kMadián.

c Akxni xmapakgsinamakgo romanos, xanaPuxkun Jueces max ni xkgalhikgo limapakgsin xlakata xwankgolh pi wi tiku xmakgnika (Juan 18:31). Maski chuna, tasiya pi tiku makgnikgolh Esteban wa lhuwa latamanin tiku lu xsitsikgonit chu ni makgnika xlakata liwana lakputsananika.