Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

CAPÍTULO 18

Xlakata xputsakgolh dios chu xlikana xtekgskgolh

Xlakata xputsakgolh dios chu xlikana xtekgskgolh

Pablo kalitachuwinan latamanin tuku xkgaxmatputunkgo

Takilhtinit kʼHechos 17:16-34

1-3. 1) ¿Tuku lisitsilh Pablo anta kʼAtenas? 2) ¿Tuku kinkamasiyaniyan xliʼakxilhtit Pablo?

 PABLO lu sitsima, lama anta kʼAtenas, Grecia, anta niku Sócrates, Platón chu Aristóteles masiyakgolh, kʼAtenas latamanin lu kgalhikgo xtakanajlakan. Chuna la tlawantilhama akxilhtilha pi wilakgolh lhuwa tatlawamakgxtu: ktemplos, kplaza, ktiji chu kaniwa niku an. Anta kakninanikan lhuwa dioses. Pablo liwana katsi tuku lakpuwan Jehová xlakata uma tatlawamakgxtu, o tamakanitlaw (Éx. 20:4, 5). Chu chuna la Jehová, xla na ni kaʼakxilhputun.

2 Akxni tanuyacha kmercado lu kaks malakawani tuku akxilha, anta knoroeste niku laktanukan, tistum kawilikanit laklixkajnit xtatlawamakgxtu dios Hermes. Chu plaza litsama niku tlawakan takaknin. ¿Tuku natlawa Pablo xlakata nakalitachuwinan xlakata Dios latamanin tiku lu kakninanikgo tatlawamakgxtu? ¿Tlan nakalitachuwinan xlakata Dios latamanin chu ni nakasitsini? ¿Tlan nakamakgtaya latamanin natekgskgo xaxlikana Dios chu tlan natalalinkgo?

3 Anta kʼHechos 17:22-31 likgalhtawakgayaw taʼakgchuwin nema mastalh Pablo kxlakatinkan tiku lakgskgalalan xalak Atenas. Akxni nalakputsananiyaw xliʼakxilhtit Pablo, nakatsiniyaw la nakalitachuwinanaw latamanin tuku xlakan katsiputunkgo chu nakamakgtayayaw liwana naʼakgatekgskgo.

«Kplaza niku stanankan» (Hechos 17:16-21)

4, 5. Anta kʼAtenas, ¿niku lichuwinalh Dios Pablo, chu tuku xlakata tuwa xʼama wan nalichuwinan Dios kplaza?

4 Pablo lakgapaxialhnalh Atenas a akxni xlimakgtiy kilichuwinantapulilh Dios, max kkata 50. Akxni Pablo xkakgalhkgalhima Silas chu Timoteo tiku xtamakgxtakgkgonit kBerea, katachuwinalh judíos anta ksinagogajkan, chuna la xlismaninit. Nachuna tekgsli niku tlan xkatachuwinalh tiku ni judíos xwankgonit nema xlamakgo kʼAtenas: «kplaza niku stanankan» (Hech. 17:17). Niku kstanankan kʼAtenas lu lanka xwanit, max 5 hectáreas xlilanka, chu lakatsu xwi ksipi nema xwanikan Acrópolis. Pero anta ni kajwatiya xtamawanankan chu kstanankan, kʼuma plaza lu xtamakxtumikgo latamanin. Maktum libro wan pi kʼuma plaza xtamakxtumikgo políticos, filósofos chu tsokgnanin. Xlakan lu xlakgatikgo xtamakxtumikgo anta xlakata xlikgalhchuwinankgolh tuku xlakaskina xʼakxilhkgo.

5 Tuwa xʼama kitaxtuni Pablo nakamakanajli tiku xwilakgo kplaza niku kstanankan. Katachuwinalh filósofos xla pulaktiy escuelas nema ni xlaʼakxilhputunkgo: epicúreos chu estoicos. b Epicúreos xkanajlakgo pi latamat kaj xalan lakatsukulh. Wa uma tuku xlakan xlakpuwankgo xlakata latamat: «Ni kilipekuanitkan Dios. Kalinin nitu tamakgkatsi. Tuku xatlan tlan lakgchankan chu tuku nitlan tlan tayanikan». Chu estoicos lu xlakaskinka xʼakxilhkgo nakgalhikgo liskgalala chu taʼakgatekgsni, chu ni xkanajlakgo pi Dios lama. Umakgolh pulaktiy grupos ni xkanajlanikgo talakastakwanat chuna la xmasiyakgo kstalaninanin Cristo. Tuku xkanajlakgo umakgolh pulaktiy grupos ni xtatalakxtumi tuku Pablo xmasiya: xaxlikana xtamasiy Cristo.

6, 7. ¿La makgamakglhtinankgolh xtamasiy Pablo makgapitsi lakgskgalalan lakchixkuwin xalak Grecia, chu la tatalakxtumi uma kkinkilhtamakujkan?

6 ¿La makgamakglhtinankgolh xtamasiy Pablo lakgskgalalan lakchixkuwin xalak Grecia? Makgapitsi wankgolh pi Pablo xlitaxtu «xatonto tiku lhuwa chuwinan», uma tachuwin kxagriego kilhchanima «tiku sakki talhtsi» (Hechos 17:18, kaʼakxilhti nota xla estudio, nwtsty-S). Chatum tiku lu kgalhtawakganit wan pi uma tachuwin «xkilhchanima tantum aktsu tsiktsi nema ksakwatilha talhtsi; chu alistalh na kakilhchanilh latamanin tiku xputsatilhakgo o ksakwatilhakgo liwat o atanu tuku xtekgskgolh kplaza. Alistalh na kakilhchanilh latamanin tiku xlichuwinankgo putum tuku xkgaxmatkgo, pero ni liwana xtaʼakgatekgsa tuku xlichuwinankgo». Wa xlakata lakgskgalalan lakchixkuwin xkilhwamakgolh pi Pablo nitu xkatsi chu kajwatiya xkilhwama tuku xkgaxmatnit. Pero, chuna la naʼakxilhaw, xla ni pekualh xlakata tuku nitlan wanika.

7 Kkinkilhtamakujkan na nitu talakgpalima. Lhuwa kinkalikgalhkgamanankgoyan xlakata akinin xtatayananin Jehová chu kilhtiyayaw kBiblia tuku kanajlayaw. Akgtum liʼakxilhtit, makgapitsi makgalhtawakgenanin masiyakgo pi evolución xlikana kgantaxtunit chu wankgo pi tiku skgalala xlimakgamakglhtinat uma tamasiy. Chu tiku ni makgamakglhtinankgo wankgo pi ni lakgskgalalan. Umakgolh lakchixkuwin wankgo pi akinin tontos xlakata lichuwinanaw tuku wan Biblia chu masiyayaw pi anan chatum Malakatsukina. Pero akinin na ni pekuanaw, chuntiya kgalhmakgtayayaw kintakanajlakan, masiyayaw pi putum tuku anan kKatiyatni malakatsukilh chatum skgalala Malakatsukina, kiDioskan Jehová (Apoc. 4:11).

8. 1) ¿La makgamakglhtinankgolh makgapitsi latamanin tuku xlichuwinama Pablo? 2) ¿Tuku max kilhchanima Areópago? (Kaʼakxilhti nota xla página 142).

8 Amakgapitsi latamanin tanu la makgamakglhtinankgolh tuku xlichuwinama Pablo. Wankgolh: «Takgaxmata pi kalichuwinan atanu dioses nema ni kalakgapasaw» (Hech. 17:18). Pero komo Pablo xkalitachuwinalh atanu dioses latamanin xalak Atenas, lu nitlan xkitaxtunilh. Akglhuwa ciento kata nema xtitaxtunita, Sócrates watiya uma tuku xlimakgnikanit. Wa xlakata, ni kaks lilakawanaw pi Pablo linka kʼAreópago c xlakata tlakg liwana xkalitachuwinalh. ¿La xʼama kamaʼakgatekgsni latamanin tiku ni liwana xlakgapaskgo xaSanto Tatsokgni?

«Lakchixkuwin xalak Atenas» (Hechos 17:22, 23)

9-11. 1) ¿Tuku pulana lichuwinalh Pablo kxtaʼakgchuwin? 2) ¿La tlan nastalaniyaw xliʼakxilhtit Pablo akxni lichuwinanaw Dios?

9 Kalakapastakwi pi Pablo lu sitsilh akxni akxilhli lhuwa tatlawamakgxtu, pero ni tunkun kawanilh pi nitlan tuku xtlawamakgolh. Liwana laksakli tuku xʼama kawani chu kalitachuwinalh tuku xkatsiputunkgo. Wa uma tuku kawanilh: «Lakchixkuwin xalak Atenas, kakxilha pi putum tuku wixin tlawayatit, limasiyayatit pi tlakg kapekuaniyatit atanu dioses nixawa amakgapitsin latamanin» (Hech. 17:22). Xtachuna pi Pablo xkawanilh: «Wixin lu kanajlayatit». Pablo limasiyalh liskgalala akxni kawanilh laktlan tachuwin xlakata xlakaskinka xʼakxilhkgo xtakanajlakan. Xkatsi pi maski latamanin ni xlikana tuku xkanajlakgo, chuntiya tlan xlikatsikgo chu xkatsiputunkgo tuku xaxlikana. Nachuna xla lakapastakli pi nachuna xlikatsinit, asta wa: «Chuna ktlawalh xlakata nitu xakkatsi chu xlakata ni xakkgalhi takanajla» (1 Tim. 1:13).

10 Alistalh lichuwinalh pi xʼakxilhnit tuku xlimasiya pi xkgalhikgo takanajla, xtlawakgonit akgtum pumakamastan niku xtatsokgnit: «Xpalakata chatum Dios tiku ni Lakgapasaw». Maktum libro wan pi «griegos chu amakgapitsi kachikinin xtlawanikgo pumakamastan chatum dios tiku ni xlakgapaskgo xlakata xpekuankgo, max xlakpuwankgo pi komo ni xmaxkikgolh kakni tlan xmakgasitsikgolh». Uma pumakamastan xlimasiya pi latamanin xalak Atenas xkanajlakgo pi xʼanan chatum Dios tiku ni xlakgapaskgo. Pablo limaklakaskilh uma pumakamastan xlakata xtsukulh kalitachuwinan xalaktlan tamakatsinin: «Akit kkalitachuwinaman ama tuku wixin kakninaniyatit maski ni lakgapasatit» (Hech. 17:23). Pablo kuentajtlawalh xtachuwin, pero kalakgchanilh kxnakujkan. Xla ni xlichuwinama chatum xasasti dios o dios xalak atanu kachikin, chuna la xwankgo amakgapitsin. Wata xkalitachuwinama Dios tiku xlakan ni xlakgapaskgo: xaxlikana Dios.

11 ¿La tlan nastalaniyaw xliʼakxilhtit Pablo akxni lichuwinanaw Dios? Komo naʼakxilhaw tuku latamanin kgalhikgo, naʼakxilhaw tuku limasiya pi kgalhikgo akgtum takanajla, max wi tuku tapixnukgonit, la lhakganankgonit o wi tuku mawakakgonit kxkilhtin xchikkan. Max tlan nawanaw: «Kakxilha pi wix kgalhiya akgtum takanajla. Chu lu klakgati kkatachuwinan latamanin tiku lu xlakaskinka akxilhkgo tuku xla takanajla». Akxni limasiyayaw kakni xlakata tuku latamanin kanajlakgo tlan kalitachuwinanaw tuku xlakan kgaxmatputunkgo. Ni kakalakpuwaniw tuku nitlan latamanin xlakata tuku kanajlakgo. Kalakapastakwi pi lhuwa tiku la uku natalan litaxtukgo na xtatayakgo ni xaxlikana tamasiy makgasa.

Kakalitachuwinaw latamanin tuku xlakan kgaxmatputunkgo.

Dios «ni lu makgat kinkawilanin kinchatunukan» (Hechos 17:24-28)

12. ¿Tuku tlawalh Pablo xlakata latamanin xkgaxmatnikgolh?

12 Pablo xtekgsnit tuku tlan xkalitachuwinalh tiku xkgaxmatnimakgo. Pero ¿tlan xtlawalh pi latamanin chuntiya xkgaxmatniputunkgolh? Xlakata xkatsi pi tiku xkgaxmatnimakgo xkamakgalhtawakgekgonit filósofos griegos, pero ni lu liwana xlakgapaskgo xaSanto Tatsokgni, talakaskilh pi xlakgpalitilhalh chuna la xchuwinan. Pulana, lichuwinalh tuku masiya Biblia pero ni wa pi anta xkilhtiyama. Xlipulaktiy, tlawalh pi tiku xkgaxmatnimakgo xmakgkatsikgolh pi xla xkaʼakgatekgsnima akxni maklakaskilh tachuwin akinin. Xlipulaktutu, lichuwinalh makgapitsi tatsokgni xagriego xlakata nalimasiya pi tiku tsokgwilikgolh na xlichuwinankgonita tuku xla xlichuwinama. Chu ¿tuku kamasiyanilh Pablo latamanin xalak Atenas xlakata Dios nema ni liwana xlakgapaskgo? Kaʼakxilhwi.

13. ¿Tuku wa Pablo xlakata la malakatsukika putum tuku anan, chu tuku xkilhchanima xtachuwin?

13 Dios malakatsukilh putum tuku anan. Pablo wa: «Dios tiku tlawalh kakilhtamaku chu putum tuku anta anan, xlakata xla Malana xalak akgapun chu xalak katiyatni, ni anta tamakgxtakga ktemplos nema xmakan chixku tlawanit» (Hech. 17:24). d Akxni wa umakgolh tachuwin, Pablo limasiyalh pi putum tuku anan ni kaj xalan lakatsukulh. Wa malakatsukilh xaxlikana Dios (Sal. 146:6). Dios tiku lakgchan namapakgsinan kʼakgapun chu kkatiyatni nila tamakgxtakga ktemplos nema tlawakgonit lakchixkuwin, ni xtachuna la Atenea chu amakgapitsi dioses tiku lanka xkaliʼakxilhkan kaj xlakata xtemploskan anta niku xkakakninanikan chu xpumakamastankan (1 Rey. 8:27). Pablo liwana masiyalh pi xaxlikana Dios tlakg lanka nixawa tatlawamakgxtu nema xkakakninanikan ktemplos nema lakchixkuwin xtlawakgonit (Is. 40:18-26).

14. ¿La limasiyalh Pablo pi Dios ni maklakaskin xtamakgtaykan latamanin?

14 Dios ni maklakaskin tamakgtay. Latamanin xkalimalhakgenikgo xtatlawamakgxtukan lakstlan lhakgat, lu laktapalaxla tuku xmakamaxkikgo chu xkalinikgo liwat chu tuku xlikgotnankgolh, ¡xlakpuwankgo pi xmaklakaskinkgo! Pero makgapitsi filósofos tiku xkgaxmatnimakgolh Pablo max ni xlakpuwankgo pi dioses xmaklakaskinkgolh pi latamanin xkakuentajtlawakgolh. Chuna la apóstol, xlakpuwankgo pi Dios «ni maklakaskin pi latamanin naskujnanikgo la komo wi tuku xkitsankganilh». Xlikana, Malakatsukina ni maklakaskin pi wi tuku namaxkiyaw. Wa kinkamaxkiyan “latamat chu tajaxanat chu putum tuku maklakaskinaw”, chuna la chichini, sen chu tiyat nema makgalananan (Hech. 17:25; Gén. 2:7). Chuna, Dios ni maklakaskin kintamakgtaykan. Xla wa tiku kinkamaxkiyan putum tuku kgalhiyaw.

15. ¿La kamakgtayalh Pablo latamanin xalak Atenas nalakgpalikgo xtapuwankan, chu tuku lu xlakaskinka kinkamasiyaniyan xliʼakxilhtit?

15 Dios malakatsukilh chixku. Latamanin xalak Atenas xlakpuwankgo pi tlakg xlakaskinka xlitaxtukgo nixawa tiku xalak atanu kachikinin. Pero Biblia lakgmakgan natlankajwananaw kaj xlakata kinkachikinkan o niku lakachiw (Deut. 10:17). Pablo xkatsi pi komo ni kuenta xtlawalh tuku xwa, xʼama kamakgasitsi latamanin. Xlikana pi xkalilakpuwama tiku xkgaxmatnimakgolh akxni wa: «[Dios] tlawalh pi kaj chatum chixku xlikilhtsukukgolh putum kachikinin nema xlatamakgolh kxlikalanka katiyatni» (Hech. 17:26). Unu, Pablo xlichuwinama tuku wan Génesis xpalakata Adán, xapulana kintlatkan (Gén. 1:26-28). Xlakata kimputumkan kaj chatum tlat kgalhiyaw, ni anan akgtum kilhtsukut o akgtum kachikin nema tlakg xlakaskinka nixawa amakgapitsin. ¡Tiku xkgaxmatnimakgolh lakapala akgatekgskgolh uma! Xlakata uma liʼakxilhtit wi tuku lu xlakaskinka katsiniyaw: maski liwana chuwinamputunaw chu liwana lakapastaknamputunaw, akxni lichuwinanaw Dios ni kilimaktujutkan tuku xlikana masiya Biblia kaj xlakata ni tuwa namakgamakglhtinankan tuku lichuwinamaw.

16. ¿Tuku xlakata Dios kamalakatsukilh latamanin?

16 Dios lakaskin pi latamanin katalakatsuwiniw. Max umakgolh filósofos tiku xkgaxmatnimakgolh Pablo akglhuwata kata xlalimakglhuwikgonit tuku xlakata lamaw. Komo chuna o ni, nila xʼakstukan xʼamakgo katsikgo. Pero Pablo liwana kalitachuwinalh pi Malakatsukina lakaskin pi latamanin kaputsakgolh, asta maski kaj xmakaputsakgolh tlan natekgskgo «xlakata ni lu makgat kinkawilanin kinchatunukan» (Hech. 17:27). Wa xlakata tlan lakgapaskan uma Dios nema xalak Atenas ni xlakgapaskgo. Xla lakatsu kawilanilh tiku lu liskujkgo xlakata nakatsinikgo xpalakata chu putsakgo (Sal. 145:18). Akxni Pablo limaklakaskilh tachuwin «kinchatunukan», xkilhwama pi xla na xlakgchan naputsa Dios, asta maski kaj namakaputsanan.

17, 18. 1) ¿Tuku xlakata xlilat pi latamanin natalakatsuwiniputunaw Dios? 2) Xlakata Pablo xkalitachuwinama tuku xkatsiputunkgo tiku xkgaxmatnimakgolh, ¿tuku kinkamasiyaniyan uma?

17 Xlilat pi latamanin natalakatsuwiniputunkgo Dios. Pablo wampa: «Kaj xpalakata xla kgalhiyaw latamat chu tatsuwiyaw chu lamaw». Chuna la wankgo tiku lu kgalhtawakgakgonit, Pablo kilhtiyalh xtachuwin Epiménides, chatum tsokgna xalak Creta nema xlama ksiglo akgchaxan akxni nina xmin Jesús chu tiku «lu xlakaskinka xliʼakxilhkgo latamanin xalak Atenas». Alistalh, Pablo lichuwinalh tuku xlakata lu xlakaskinka pi chatum lataman xliputsat Dios: «Chuna la wankgonit makgapitsi mintsokgnaninkan: “Xlakata akinin na xkamanan”» (Hech. 17:28). Kimputumkan kilikatsitkan pi xalak xfamilia Jehová akinin; xlakata wa tiku makilhtsukilh chixku niku kimputumkan kilhtsukuchaw. Chuna la akxilhaw, xlakata chuntiya xkgaxmatnika, Pablo lichuwinalh tuku xlichuwinankgonit lakchixkuwin griegos tiku lu xkamaxkikan kakni. e Chuna la Pablo, max namin kilhtamaku nalimaklakaskinaw makgapitsi libros niku lichuwinan tuku lanit, enciclopedias chu amakgapitsi libros nema lu kalipawankan. Akgtum liʼakxilhtit, tuku wan maktum libro nema lu lipawankgo max nakamakgtaya naʼakgatekgskgo chu naʼakxilhkgo niku kilhtsukunitancha makgapitsi xtalismaninkan chu xpaskuajkan.

18 Asta uma kilhtamaku, Pablo kawanilh tuku lu xlakaskinka xlikatsitkan xlakata Dios, chu lakgpalitilhalh xtachuwin xlakata latamanin xʼakgatekgskgolh xatlan tamakatsinin. Pero ¿tuku xlakaskin pi xtlawakgolh xlakata tuku xkamakatsinima? Pablo tunkun kawanilh.

Putum latamanin «kamakgxtakgkgolh xtalakgalhinkan» (Hechos 17:29-31)

19, 20. 1) ¿La liwana laksakli Pablo xtachuwin xlakata nalimasiya pi nitlan kakninanikan tatlawamakgxtu? 2) ¿Tuku xlitlawatkan xwanit latamanin xalak Atenas?

19 Xchanit kilhtamaku xlakata Pablo xkawanilh tiku xkgaxmatnimakgolh pi wi tuku xlitlawatkan. Amakgtum lichuwinampa tuku xtsokgwilikgonit griegos, chu wa: «Wa xlakata, komo akinin xkamanan Dios, ni kililakpuwanatkan pi Dios xtachuna la oro, o plata, o chiwix, xtachuna tuku maklhpitkgonit chu malakatsukikgonit kxtalakapastaknikan lakchixkuwin» (Hech. 17:29). Komo Dios kinkamakilhtsukin, ni kililakpuwanatkan pi Dios tasiya la akgtum tatlawamakgxtu nema kaj chatum chixku malakatsukilh. Tuku Pablo kalimalakpuwanilh limasiyalh pi ni xlilat kamaxkikan kakni tatlawamakgxtu (Sal. 115:4-8; Is. 44:9-20). Pablo limasiyalh pi na xlakgchan uma tastakyaw akxni wa «ni kililakpuwanatkan», chu uma tlawalh pi tlakg ni tuwa xmakgamakglhtinanka xtastakyaw.

20 Alistalh kawanilh: «Analh akgtum kilhtamaku akxni latamanin chuna tlawakgolh xlakata ni xkatsikgo, pero Dios katapatinit, chu uku kawanimakgolh putum latamanin pi kamakgxtakgkgolh xtalakgalhinkan» (Hech. 17:30). Nialh xlilat xlakpuwankgolh pi Dios lakaskin pi kalimaklakaskinka tatlawamakgxtu xlakata nakakninanikan. Wa xlakata kawanilh tuku xlitlawatkan: xmakgxtakgkgolh xtalakgalhinkan. Makgapitsi max kaks lilakawankgolh xtaʼakgchuwin. Pero Pablo chuna kawanilh xlakata xlakaskin xʼakgatekgskgolh pi xkgalhikgo latamat xlakata Dios xkamaxkinit chu wa xlakata xʼamakgo maxkikgo kuenta. Wa xlakata xliputsatkan xwanit Dios, xlikatsinitkan xaxlikana xpalakata chu xlilatamatkan xwanit chuna la xla xlakaskin. Uma xkilhchanima pi latamanin xalak Atenas xlikatsitkan xwanit pi kakninanikan tatlawamakgxtu akgtum talakgalhin chu pi nialh chuna xlitlawatkan.

21, 22. ¿Tuku lu tlan limakgalhsputulh xtaʼakgchuwin Pablo, chu tuku kilhchanima?

21 Pablo lu tlan tuku limakgalhsputulh xtaʼakgchuwin: «[Dios] laklhkawilinit akgtum kilhtamaku akxni lakapastaknit xaʼakgstitum nakalakputsanani putum tiku lamakgolh kkatiyatni chu nalimaklakaskin chatum chixku tiku xla laksaknit, xla malakastakwanilh kkalinin uma chixku chu chuna kalimasiyanilh putum lakchixkuwin pi uma kilhtamaku xlikana namin» (Hech. 17:31). Lu xlakaskinka xputsakgolh chu xtekgskgolh xaxlikana Dios xlakata xtalakatsuwima Kilhtamaku akxni Nalakputsanankan. Maski ni lichuwinalh xtukuwani uma Juez, Pablo lichuwinalh pi latamalh la chatum chixku, xninit chu Dios malakastakwanilh.

22 Uma tuku limakgalhsputulh xtaʼakgchuwin wi tuku kilhchanima kimpalakatakan la uku. Katsiyaw pi Juez tiku Dios laksaknit wa Jesucristo (Juan 5:22). Nachuna katsiyaw pi Kilhtamaku akxni Nalakputsanankan namakgapala 1,000 kata chu nialh makgas natsuku (Apoc. 20:4, 6). Nachuna, ni pekuanaw, xlakata katsiyaw pi lhuwa tasikulunalin nakalimini tiku ni makgxtakgnankgo. Chu liwana katsiyaw pi kintakgalhkgalhinkan nakgantaxtu kkilhtamaku nema aku mima xlakata Jesucristo lakastakwanalh.

«Makgapitsi [...] kanajlakgolh» (Hechos 17:32-34)

23. ¿Tuku tlawakgolh tiku xkgaxmatnimakgolh xtaʼakgchuwin Pablo?

23 Tanu tanu la makgamakglhtinanka xtaʼakgchuwin Pablo. «Akxni xlakan kgaxmatkgolh pi tiku xnikgonita xʼamakgo lakastakwanankgo, makgapitsi tsukukgolh likgalhkgamanankgo». Chu amakgapitsi tiku nitu xlimakgtanuputunkgo, wankgolh: «Nakkakgaxmatniyan xlakata uma atanu kilhtamaku» (Hech. 17:32). Chu kaj ni lhuwa tiku tlan makgamakglhtinankgolh: «Makgapitsi lakchixkuwin lakxtum talakgolh chu kanajlakgolh. Makgapitsi wa Dionisio, tiku juez xlitaxtu niku lakkaxtlawakan taʼakglhuwit kʼAreópago, chu chatum puskat tiku wanikan Dámaris, chu nachuna amakgapitsi» (Hech. 17:34). La uku, akxni lichuwinanaw Dios nachuna la: makgapitsi kinkalikgalhkgamanankgoyan, amakgapitsin kinkakgaxmatnikgoyan pero nitu makgtanuputunkgo chu amakgapitsi tlan kinkamamakgkatsinikgoyan xlakata makgamakglhtinankgo tamakatsinin xla Tamapakgsin chu xtatayananin Jehová litaxtukgo.

24. ¿Tuku kinkamasiyaniyan taʼakgchuwin nema Pablo mastalh?

24 Akxni lilakpuwanaw xtaʼakgchuwin Pablo, lhuwa tuku katsiniyaw xlakata la liwana chuwinalh xlakata latamanin xkgaxmatniputunkgolh, chu la kamakanajlilh pi tuku xkamasiyanima xaxlikana xwanit. Na akxilhaw pi lu xlakaskinka ni lakapala nasitsiyaw chu liwana nakatachuwinanaw tiku kaʼakgchipakgonit ni xaxlikana takanajla. Nachuna, wi atanu tuku lu xlakaskinka naʼakgatekgsaw: nila maktujuyaw tuku xlikana masiya Biblia kaj xlakata nitlan nakamamakgkatsiniyaw tiku kinkakgaxmatnimakgon. Kimputumkan, tiku lichuwinanaw Dios chu lakgkgolotsin, tlakg tlan makgalhtawakgenanin nalitaxtuyaw komo nastalaniyaw xliʼakxilhtit Pablo. Komo chuna natlawayaw, nalitaxtuyaw la Pablo tiku kamakgtayalh amakgapitsin “naputsakgo Dios chu natekgskgo” (Hech. 17:27).

b Kaʼakxilhti recuadro « Epicúreos chu estoicos».

c Areópago akgtum sipi xwanit nema xwi kxnoroeste Acrópolis, anta xtamakxtumikgo lakchixkuwin xalak Atenas tiku xlakkaxtlawakgo taʼakglhuwit. Wa xlakata tachuwin Areópago max xkilhchanima sipi o niku xlakkaxtlawakan taʼakglhuwit. Makgapitsi latamanin lakpuwankgo pi Pablo linka kʼuma sipi o lakatsu, chu amakgapitsin lakpuwankgo pi linka alakatanu niku xlakkaxtlawakan taʼakglhuwit, max kplaza.

d Tachuwin xagriego kósmos nema kilhchanima «kakilhtamaku» xtamaklakaskin akxni xlichuwinankan putum kakilhtamaku. Xlakata Pablo xlakaskin pi griegos xkgaxmatnikgolh, na wa uma tuku kalitachuwinalh.

e Pablo kilhtiyalh tuku xlichuwinama ktatsokgni xagriego nema wanikan Fenómenos, nema tsokgli Arato. Wilakgolh amakgapitsi tatsokgni xagriego nema nachuna wankgo, chuna la «Himno a Zeus», nema tsokgwililh Cleantes.