Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

CAPÍTULO 27

«Liwana xkalitachuwinan xTamapakgsin Dios»

«Liwana xkalitachuwinan xTamapakgsin Dios»

Anta kRoma, Pablo chuntiya lichuwinan Dios maski tachin wi

Takilhtinit kʼHechos 28:11-31

1. ¿Tuku liwana xkatsikgo Pablo, Lucas chu Aristarco, chu tuku xlakata?

 TITAXTUMA kata 59, akgtum barco taxtu kʼisla wanikan Malta anta kMediterráneo chu ama kʼItalia. Max akgtum lanka barco nema kxlakatin talhpittawilanit «xlakapunkan xlakgkgawasan Zeus», Cástor chu Pólux, xlakata nakakuentajtlawa tiku ankgo kbarco (Hechos 28:11, kaʼakxilhti nota xla takgalhtawakga, nwtsty-S). Kbarco na an Pablo, tiku tachin ama, soldados tiku kuentajtlawamakgo, chu Lucas chu Aristarco (Hech. 27:2). Pero xlakan ni kaskinikgo xtamakgtaykan xkamanan Zeus nipara atanu xdioskan griegos. Xlakan skujnanikgo Jehová, chu xla liwana xkawaninit pi Pablo xʼama chan kRoma xlakata xlichuwinalh xalaktlan tamakatsinin chu xʼalh kxlakatin César (Hech. 23:11; 27:24).

2, 3. ¿Niku machokgotilhakan barco, chu tuku tamakgtay kgalhinit Pablo lata xapulana?

2 Barco kaj ni lhuwa kilhtamaku tachokgotaya kSiracusa, akgtum lu stlan kachikin xalak Sicilia nema lu xlakaskinka xwanit chuna la Atenas chu Roma. Akgtutu kilhtamaku alistalh an kRegio, ksur Italia. Alistalh, un nema xminacha ksur snokgli barco chu lakapala chan kPuteoli nema 320 kilómetros xlimakgat xwi, lakatsu kkachikin nema la uku lilakgapaskan Nápoles (Hech. 28:12, 13).

3 Nialh lhuwa kilhtamaku tsankgani Pablo xlakata nachan kRoma, niku nalinkan kxlakatin emperador Nerón. Xliputum kilhtamaku chuna la anit kbarco akxtum tatawilanit «Dios tiku tlan kamamakgkatsini latamanin» (2 Cor. 1:3). Chu, chuna la naʼakxilhaw, Dios ni xʼakstu namakgxtakga apóstol, chu nipara Pablo nalimakgxtakga chuna la xatapaxuwan lichuwinan Dios.

«Paxtikatsinilh Dios, chu uma matliwakglhli» (Hechos 28:14, 15)

4, 5. 1) ¿La makgamakglhtinanka Pablo kPuteoli, chu tuku xlakata max maxkika talakaskin nakalakgan natalan? 2) ¿Tuku max namaxkikan talakaskin chatum kstalanina Cristo tiku tanuma kpulachin komo nalimasiya tlan tayat?

4 ¿Tuku tlawakgolh kPuteoli Pablo chu tiku akxtum xtaʼankgo? Kamastaw talakaskin pi xlakan nakinkalitachuwinankgoyan: «Kkatekgswi natalan, chu kinkawanikgon pi anta xakkatatamakgxtakgwi akgtujun kilhtamaku» (Hech. 28:14). Umakgolh kstalaninanin Cristo kinkawilinikgon akgtum lu tlan liʼakxilhtit xpalakata tlan nakamakgamakglhtinankan amakgapitsin. Chu xlikana pi lu kasikulunatlawaka, xlakata tiku xkalakgapaxialhnamakgolh lu kamatliwakglhnikgolh xtakanajlakan. Pero komo Pablo chatum tachin xwanit, ¿tuku xlakata maxkika talakaskin pi xkalakgalh natalan? Xlakata xkalimasiyaninit tiku xkuentajtlawamakgo pi tlan xlipawankan.

5 Kkinkilhtamakujkan nachuna lanit. Xlakata limasiyakgonit lu tlan tayat, xlakskujnin Jehová tiku katamaknukanit kpulachin o wilakgolh kcampos xla concentración kamaxkikanit talakaskin natlawakgo tuku amakgapitsin tachin ni kamaxkikan talakaskin. Kalichuwinaw xliʼakxilhtit chatum chixku tiku tsukuka limakgalhtawakgekan Biblia akxni xtanuma kpulachin anta kRumania, xla xʼama tanu kpulachin 75 kata xlakata xkgalhananit. Xlakata tlakg tlan tayat tsukulh kgalhi, tiku xkuentajtlawakgo pulachin lakgayawakgolh naʼan tamawanan chu ni xtalakaskin pi wi tiku xkuentajtlawalh. Xlikana, akxni chuna la, tuku tlakg xlakaskinka ni wa tuku tlan kinkakitaxtuniyan akinin, wata tlakg xlakaskinka pi wa Jehová kamaxkika kakni (1 Ped. 2:12).

6, 7. ¿La limasiyakgolh tapaxkit natalan xalak Roma?

6 Alistalh, apóstol chu tiku akxtum xtaʼankgo tlawankgolh max 50 kilómetros asta kCapua, chu lata anta ankgolh asta kVía Apia, nema ksputa kRoma. Uma tilanka tiji nema lu xlakgapaskan, xlikakaxtlawakanit lakgpakglanka chiwix. Lata anta lu stlan xtasiyakgo laktsu kachikinin xalak Italia, chu na xtasiya pupunu Mediterráneo. Uma tilanka tiji na xtitaxtu anta niku kamunchulu xwanit, nema xlilakgapaskan pantanos Pontinos, nema max 60 kilómetros xlimakgat xwi lata kRoma, niku xwi Plaza xla Mercado de Apio. Lucas tsokgwili: «Akxni natalan xalak Roma kgaxmatkgolh pi anta xakamaw, minkgolh kinkapaxtokgkgoyan». Alistalh wan pi makgapitsi natalan ankgolh asta kʼuma plaza chu amakgapitsi ankgolh asta niku wanikan Tres Tabernas, anta tlan xjaxkan chu xwi max 50 kilómetros xlimakgat lata niku xwi xkachikinkan. Tuku tlawakgolh limasiyalh pi lu xpaxkikgo Pablo (Hech. 28:15).

7 Plaza del Mercado de Apio lu lixkajnit xwanit chu tiku xtitaxtu anta nila xjaxa. Horacio, chatum tsokgna, lichuwinalh pi kʼuma plaza «xʼanankgo lhuwa tiku kskujkgo kbarcos chu tiku xkuentajtlawakgo chiki niku xjaxkan lixkajni xlikatsikgo», na wan pi «chuchut [...] lu lixkajni xwanit» asta nipara wayamputulh anta. Pero maski xʼanan uma tuku nitlan, natalan tiku xminkgonitancha kRoma, xatapaxuwan kgalhkgalhikgolh asta akxni chankgolh Pablo chu amakgapitsi kstalaninanin Cristo, xlakata akxtum xkatatlawankgolh asta niku xʼamakgolh.

8. ¿Tuku xlakata Pablo paxtikatsinilh Dios akxni kaʼakxilhli natalan?

8 Biblia lichuwinampara: «Akxni Pablo lakgamakgat kaʼakxilhli paxtikatsinilh Dios, chu uma matliwakglhli» (Hech. 28:15). Xlikana pi lu tatliwakglhli Pablo akxni kaʼakxilhli umakgolh natalan, max makgapitsi xkalakgapasata. Pero, ¿tuku xlakata paxtikatsinilh Dios? Xlakata xla xkatsi pi tapaxkit nema xlimasiyanikanit wa akgtum tayat nema masta xʼespíritu santo Jehová (Gál. 5:22). Chuna la makgasa, la uku uma espíritu tlawa pi kstalaninanin Cristo tlan nalalikatsinikgo chu nakamakgtayakgo amakgapitsin chu tlan nakamamakgkatsinikgo tiku maklakaskinkgo (1 Tes. 5:11, 14).

9. ¿La tlan nastalaniyaw xatlan xtayatkan natalan tiku ankgolh makgamakglhtinankgo Pablo?

9 Kalichuwinaw makgapitsi liʼakxilhtit, espíritu santo kamakgpuwantini natalan tlan nakamakgamakglhtinankgo superintendentes de circuito, misioneros chu amakgapitsin tiku putum kilhtamaku skujnanimakgolh Jehová, tiku lhuwa tuku limakgxtakgkgonit xlakata tlakg naskujnanikgo Jehová. Wa xlakata, akxni kinkalakgapaxialhnanan superintendente de circuito, kimputumkan kililakpuwanatkan: «¿La tlakg tlan nakgmakgtayanan kcongregación akxni namin superintendente chu xpuskat, komo makgaxtokga? ¿Tlan xakkawanilh pi xminkgolh kkinchik? ¿Tlan xaklakkaxwililh kinkilhtamaku xlakata akxtum xakkataʼalh katalichuwinan Dios?». Komo chuna natlawayaw, lhuwa tasikulunalin namakglhtinanaw chuna la natalan xalak Roma, tiku tatliwakglhli xtakanajlakan akxni kgaxmatkgolh tuku lu tlan titaxtulh Pablo chu tiku akxtum xtaʼankgo (Hech. 15:3, 4).

«Kaniwa nitlan lichuwinankan» (Hechos 28:16-22)

10. ¿Tuku tlawalh Pablo akxni nina makgas la xchanit kRoma, chu la xtatekgsa?

10 Akxni Pablo chu tiku xtaʼankgo chankgolh «kRoma, kaj chatum soldado tiku xkuentajtlawama tatamakgxtakgli kchiki niku Pablo rentarlinalh» (Hech. 28:16). Akxni chatum tachin ni xlinkan kpulachin wata xlinkan kʼakgtum chiki, xtachikan soldado tiku xkuentajtlawa. Pablo chuna tlawaka. Pero nipara kgantum cadena tlawalh pi Pablo nialh xlichuwinalh xalaktlan tamakatsinin xla xTamapakgsin Dios. Pero xlituxama, akxni Pablo xjaxnita, kamatasaninalh xpulalinanin judíos xlakata xkalakgapasli chu xlakata xkalitachuwinalh xalaktlan tamakatsinin.

11, 12. ¿Tuku tlawalh Pablo xlakata judíos xalak Roma ni xlakpuwanikgolh tuku nitlan?

11 Pablo kawanilh: «Natalan, maski akit ni ktlawaninit tuku nitlan kachikin, chu nitu klakatsalama xtalismaninkan xalakgmakgan kinatlatnikan, anta kJerusalén kinchipakancha chu kimakamastaka kxmakankan romanos. Chu akxni xkinkgalhskinkgonita, xkimakgxtakgputunkgo xlakata ni xʼanan tuku xpalakata nakimakgnikan. Pero judíos nitlan akxilhkgolh uma, wa xlakata kskilh pi wa César xkilakputsananilh pero ni xlakata nakliyawa tuku nitlan kinkachikin» (Hech. 28:17-19).

12 Akxni kawanilh «natalan» judíos tiku xkgaxmatnimakgo, kalimasiyanilh pi xla na xlitaxtu chuna la xlakan chu kamakgtayalh xlakata ni xlakpuwanikgolh tuku nitlan (1 Cor. 9:20). Nachuna, liwana wa pi ni xminit kaliyawa tuku nitlan xtachiki, wata xminit xlakata César xlakputsananilh. Pero judíos xalak ama kachikin ni xkatsikgo pi anta xʼamaka lakputsananikan (Hech. 28:21). ¿Tuku xlakata xtachikikan xalak Judea ni xkatsikgo? Chatum tiku lakputsanani Biblia lichuwinan: «Barco nema lilh Pablo max wa xapulana nema chalh kʼItalia lata aku xtitaxtuma lonkgni, wa xlakata max nila xchankgonit napuxkun judíos nema xminkgoyacha kJerusalén chu nipara xkalakgchanit maktum tatsokgni niku xkalitachuwinankan tuku xlama».

13, 14. ¿La tsukulh lichuwinan Pablo xlakata Tamapakgsin chu la tlan nastalaniyaw xliʼakxilhtit?

13 Apóstol tunkun lichuwinalh xpalakata Tamapakgsin chu uma tlawalh pi makgapitsi tiku xkgaxmatnimakgolh tlakg xkatsiputunkgolh: «Xpalakata tuku Israel kgalhkgalhinit kilichikanit umakgolh cadenas, wa xlakata kkamatasaninan xlakata nakkatachuwinanan» (Hech. 28:20). Uma tuku xkgalhkgalhimakgo nema xlichuwinankgo kstalaninanin Cristo wa tuku xtlawanit Mesías chu tuku xʼama limin Tamapakgsin. Lakgkgolotsin tiku judíos xwankgonit wanikgolh: «Kkgaxmatputunaw pi wix nakilawaniyaw tuku lakpuwana, xlakata liwana kkatsiyaw pi uma xasasti takanajla, kaniwa nitlan lichuwinankan» (Hech. 28:22).

14 Akxni nalichuwinanaw xalaktlan tamakatsinin tlan nastalaniyaw xliʼakxilhtit Pablo akxni namaklakaskinaw takgalhskinin nema nakamalakpuwani chu tlakg nakatsiputunkgo latamanin tiku kinkakgaxmatnimakgon. Wa xlakata, kgalhiyaw likgalhtawakga tuku tlan nakinkamakgtayayan chuna la folleto Tlakg tlan kakgalhtawakga chu kamasiya chu Tuku natalikgalhtawakga ktamakxtumit Xlatamat chu xtaskujut kstalanina Cristo. ¿Liwana maklakaskimaw uma likgalhtawakga?

Chuna la Pablo, «liwana kalichuwinaw xTamapakgsin Dios» (Hechos 28:23-29)

15. ¿Tuku pulaktati lu xlakaskinka kinkamasiyaniyan tuku lichuwinalh Pablo?

15 Lakkaxwilikgolh naʼamparakgo xchik Pablo. Akxni lakgchalh kilhtamaku, judíos tiku xwilakgolh kRoma «lakgminkgolh» niku xtamakgxtakgma Pablo, tiku tsukulh kalitachuwinan tamakatsinin «chu liwana xkalitachuwinan xTamapakgsin Dios, limaklakaskilh tuku xwan xLimapakgsin Moisés chu tuku tsokgwilikgolh Palakachuwinanin xlakata xkanajlanikgolh Jesús» (Hech. 28:23). Uma tuku kalitachuwinalh pulaktati tuku lu xlakaskinka katsiniyaw. Pulana, pi apóstol lichuwinalh xTamapakgsin Dios. Xlipulaktiy, kalakgchanilh xnakujkan latamanin. Xlipulaktutu, tuku lichuwinalh anta kilhtiyalh kxaSanto Tatsokgni. Chu xlipulaktati, ni kajwatiya lilakpuwa tuku xla xlitamakgtayalh, wata kalitachuwinalh Dios «lata tsisa asta kakgotanun». ¡Lu tlan liʼakxilhtit! ¿Chu la kitaxtunilh? «Makgapitsi xkanajlanikgo tuku xla xkilhwama; amakgapitsin ni xkanajlanikgo». Alistalh, tsukukgolh latalatlawakgo chu «tsukukgolh ankgo» (Hech. 28:24, 25a).

16-18. ¿Tuku xlakata ni kaks lilakawa Pablo tayat nema limasiyakgolh judíos, chu tuku natlawayaw akxni latamanin nalakgmakgankgo xalaktlan tamakatsinin?

16 Uma tuku lalh ni kaks malakawanilh xlakata kBiblia xlichuwinankanit pi chuna xʼama la chu chuna xtitaxtunita (Hech. 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9). Wa xlakata, akxni umakgolh tiku ni kgaxmatputunkgolh xalaktlan tamakatsinin xʼamakgolha, Pablo kawanilh: «Lu xlikana tuku espíritu santo malakpuwanilh palakachuwina Isaías pi nakawani xalakgmakgan minatlatnikan, chu wa: “Kapit kʼuma kachikin chu kawanti: «Xlikana pi nakgaxpatatit, pero ni katiʼakgatekgstit, chu xlikana nalakawananatit, pero nitu katiʼakxilhtit. Xlakata xnakujkan umakgolh latamanin xatsakat wanit»”» (Hech. 28:25b-27). Xlakata xnakujkan umakgolh latamanin lu xatsakat xwankgonit, nila xmakgamakglhtinankgo tamakatsinin xla Tamapakgsin (Hech. 28:27). ¡Lu nitlan pi umakgolh latamanin lakgmakgankgolh xaxlikana!

17 Apóstol Pablo kawanilh judíos tiku ni kgaxmatputunkgolh: «Tiku ni judíos [...] nakgaxmatkgo» (Hech. 28:28; Sal. 67:2; Is. 11:10). Chu liwana xkatsi tuku xlichuwinama, xlakata xʼakxilhnit pi lhuwa tiku ni judíos xwankgonit xmakgamakglhtinankgonit xalaktlan tamakatsinin xla Tamapakgsin (Hech. 13:48; 14:27).

18 ¿Tuku kinkamasiyaniyan xliʼakxilhtit Pablo? Pi ni nasitsiyaw akxni latamanin nalakgmakgankgo xalaktlan tamakatsinin. Kalakapastakwi pi ni lhuwa latamanin naʼankgo ktiji nema linan klatamat (Mat. 7:13, 14). Pero akxni wi tiku limasiya tlan tayat chu tataya xaxlikana takaknin xliputum kinakujkan makgamakglhtinanaw chu lu lipaxuwayaw (Luc. 15:7).

«Xkalitachuwinan xTamapakgsin Dios» (Hechos 28:30, 31)

19. ¿La liwana limaklakaskilh xkilhtamaku Pablo akxni xatachin xwi kʼakgtum chiki?

19 Lu tlan limasputulh Lucas tuku xlichuwinama: «Pablo anta tamakgxtakgli akgtiy kata kxchik niku xrentarli, chu xatapaxuwan xkamakgamakglhtinan putum tiku xlakgminkgo, xkalitachuwinan xTamapakgsin Dios, chu ni xkilhpekuan akxni xkamasiyani xpalakata Malana Jesucristo chu niti xmachokgo» (Hech. 28:30, 31). Lu tlan liʼakxilhtit xlakata la kgalhikan takanajla, la kamakgamakglhtinankan amakgapitsin chu la lichuwinankan Dios.

20, 21. ¿Tiku litamakgtayakgolh la Pablo lichuwinalh Dios kRoma?

20 Chatum tiku tlan makgamakglhtinalh Pablo wa Onésimo, kskujni tiku xtsalanitancha kColosas. Pablo makgtayalh kstalanina Cristo nalitaxtu chu Onésimo litaxtulh chatum “tala tiku lu xpaxkikan chu ni xmakgxtakgnan”. Asta makgtum tsokgli: «Kinkgawasa Onésimo, xlakata chuna la xtlat klitaxtunilh» (Col. 4:9; Filem. 10-12). ¡Max Onésimo lu makgpuwantinilh Pablo akxni tachin xwi! a

21 Lhuwa latamanin litamakgtayakgolh xliʼakxilhtit Pablo, chuna la akxilhaw tuku kawanilh congregación xalak Filipos: «Tuku kiʼakgspulalh makgtayananit xlakata natalakgatumi xatlan tamakatsinin, xlakata putum Tiku Kuentajtlawakgo Mapakgsina chu putum amakgapitsin latamanin katsikgonit pi xatachin kwi xpalakata Cristo. Chu lhuwa natalan tiku skujnanimakgolh Malana tlakg tatliwakglhkgonit xpalakata ktanuma kpulachin chu ni pekuankgo, wata tlakg lichuwinamakgolh xtachuwin Dios» (Filip. 1:12-14).

22. ¿La limaklakaskilh xkilhtamaku Pablo akxni xwi kRoma?

22 Maski tachin xwi kʼakgtum chiki anta kRoma, Pablo liwana limaklakaskilh xkilhtamaku xlakata natsokga tlakg xlakaskinka tatsokgni nema la uku makgtanuma kTatsokgni xaGriego. b Kstalaninanin Cristo xalak pulana siglo litamakgtayakgolh umakgolh cartas. Akinin na litamakgtayayaw cartas nema katsokgli Pablo, xlakata tastakyaw nema Dios malakpuwanilh natsokgwili chuntiya lu makgtayanan la uku (2 Tim. 3:16, 17).

23, 24. Chuna la Pablo, ¿tuku tlawakgonit natalan xalak kinkilhtamakujkan tiku katamaknukanit kpulachin?

23 Akxni chalh kilhtamaku xlakata namakgxtakgkan, nema ni lichuwinan Hechos, Pablo akgtatita kata la xtamaknukanit kpulachin: akgtiy kata kCesarea chu akgtiy kata kRoma (Hech. 23:35; 24:27). c Pero nipara tsinu makgatsankgalh tapaxuwan, wata tlawalh tuku matlanilh xlakata naskujnani Dios. Chu chuna tlawakgonit lhuwa kskujnin Jehová xalak kinkilhtamakujkan. Maski katamaknukanit kpulachin xlakata kgalhmakgtayakgo xtakanajlakan, ni makgatsankgakgonit tapaxuwan chu ni makgxtakgkgonit la lichuwinankgo Dios. Kaʼakxilhwi xliʼakxilhtit Adolfo, tiku xtamaknukanit kpulachin kʼEspaña xlakata ni soldado litaxtuputulh. Chatum xapuxku soldado wanilh: «Lu kaks kilamalakawaniyaw. Akxni lu nitlan tuku xakkatlawaniyan tlakg xpaxuwaya chu tlan xlikatsiya».

24 Putum tiku anta xwilakgolh xlipawankgo Adolfo, chu asta xtalakkitaya niku xtanuma. Lhuwa soldados xlakgminkgo chu xtlawanikgo takgalhskinin xalak Biblia. Asta chatum soldado xtanu niku xtamaknukanit Adolfo xlakata nalikgalhtawakga Biblia chu Adolfo kskgalanan kkilhtin. ¡Lu kaks lilakawanaw! ¡Xkuentajtlawanama xlakata ni xchipaka soldado! Ankgalhin kalakapastakwi umakgolh liʼakxilhtit xlakata nakinkamakgtayayan chuntiya “ni napekuanaw, wata tlakg nalichuwinanaw xtachuwin Dios” maski katuwa tuku natitaxtuyaw.

25, 26. ¿La akxilhli Pablo pi kgantaxtulh tuku Jesús xwanit, chu la kgantaxtunit uma kkinkilhtamakujkan?

25 Masputumawa tuku lichuwinan libro xla Hechos. ¿Ni xlikana pi lu lilakgatit tuku lichuwinan? Kxapulana capítulo likgalhtawakgaw taskujut nema Jesús kalakgayawalh kstalaninanin akxni wa: «Namakglhtinanatit litliwakga akxni espíritu santo nakalakgminan, chu nalichuwinanatit kimpalakata kJerusalén, kputum Judea chu kSamaria, chu kxlikalanka katiyatni» (Hech. 1:8). Chu kxaʼawatiya capítulo lichuwinan pi apóstol Pablo, tiku tachin xwilikanit kchiki, «xkalitachuwinan xTamapakgsin Dios» putum tiku xlakgapaxialhnankgo. Nina xtakgatsi 30 kata lata Jesús xkamaxkinit limapakgsin kstalaninanin, pero tamakatsin xla Tamapakgsin “xlichuwinankanit kxlikalanka kakilhtamaku” (Col. 1:23). d ¡Uma limasiyalh pi espíritu santo lu kgalhi litliwakga! (Zac. 4:6.)

26 Kkinkilhtamakujkan watiya uma espíritu kamaxki litliwakga tiku xatalaksakni chu «amakgapitsi borregos» xlakata chuntiya “liwana nalichuwinankgo xTamapakgsin Dios” k240 países (Juan 10:16; Hech. 28:23). Chu wix, ¿makgtlawapat uma lanka taskujut chuna la matlaniya?

a Pablo lu xlakgatilh pi xtatamakgxtakgli Onésimo, pero uma xlakatsala xlimapakgsinkan romanos chu tuku xlakgchan xmalana uma skujni, Filemón, tiku na kstalanina Cristo xlitaxtu. Wa xlakata, maspitnipa chu tamalakgachalh maktum carta, niku kskini pi tlan xmakgamakglhtinampa, xlakata la uku na kstalanina Cristo xlitaxtu (Filem. 13-19).

c Kaʼakxilhti recuadro « Xlatamat Pablo lata kata 61».