Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

Notas

Notas

1 JEHOVÁ

Xtukuwani Dios wa Jehová, chu kilhchanima pi «xla tlawa pi chuna kakitaxtulh». Jehová wa Dios tiku kgalhi putum litliwakga chu wa tiku malakatsukilh putum tuku anan. Kgalhi litliwakga xlakata natlawa putum tuku nalakaskin.

Xtukuwani Dios ktachuwin xahebreo, xlitakgatsi akgtati letras. Umakgolh letras kxaʼespañol wa YHWH o JHVH (na tlan natsokgkan YHVH). Ktachuwin xahebreo nema tsokgka Biblia, xtukuwani Dios xtsokgwilikanit atsinu ni takgatsi 7,000. Xlikalanka kakilhtamaku latamanin tanu tanu la mapakuwikgo xtukuwani Jehová chu chuna wankgo la chuwinankan kxtachuwinkan.

Cap. 1, párr. 15, nota nema wi pakgalhu

2 BIBLIA WA “XTACHUWIN DIOS”

Dios matsokgninalh Biblia, pero kamaklakaskilh lakchixkuwin xlakata natsokgwilikgo. Xtachuna la chatum mapakgsina wani ksecretario pi katsokgwililh maktum carta. Secretario tsokgwili carta, pero tuku anta tsokgwilika wa xtalakapastakni mapakgsina. Nachuna, Dios limaklakaskilh xʼespíritu santo xlakata nakalipulalin tiku tsokgwilikgolh Biblia, xlakata wa natsokgwilikgo xtalakapastakni. Xʼespíritu santo Dios tanu tanu la kapulalilh. Akgtum liʼakxilhtit, lakgachunin wi tuku xkamaʼakxilhnikan o xkamamanixnikan chu alistalh xtsokgwilikgo.

Cap. 2, párr. 5

3 TASTAKYAW

Tastakyaw xalak Biblia, wa tuku xaxlikana nema wi tuku lu xlakaskinka kinkamasiyaniyan. Akgtum liʼakxilhtit, tastakyaw xlakata «katalalinkan tiku nitlan likatsikgo tlawa pi namakgxtakgaw xatlan talismanin», kinkamasiyaniyan pi latamanin tiku katalalinaw, wi tuku tlan o tuku nitlan nakinkamatlawikgoyan (1 Corintios 15:33). Chu tastakyaw nema wan pi «putum tuku chatum lataman chantilhama, na wa namakgala», kinkamasiyaniyan pi komo natlawayaw tuku nitlan alistalh nitlan kintikakitaxtunin (Gálatas 6:7).

Cap. 2, párr. 12

4 TUKU XWANKANIT PI XʼAMA LA

Wa xtamakatsinin Dios. Lakgachunin wa tuku lakpuwanit Dios natlawa, tastakyaw xlakata la nalikatsiyaw, limapakgsin o xlakata tuku nalimalakgaxokgekan tiku tlawa tuku nitlan. Nachuna wa tamakatsinin xlakata tuku nala kkilhtamaku nema aku mima. Lhuwa tuku xlichuwinankanit kBiblia kgantaxtunita.

Cap. 2, párr. 13

5 TUKU XWANKANIT XLAKATA MESÍAS

Putum tuku xlichuwinankanit xlakata Mesías kgantaxtulh kxlatamat Jesús. Kaʼakxilhti recuadro « Tuku xwankanit xlakata Mesías».

Cap. 2, párr. 17, nota nema wi pakgalhu

6 TUKU LAKPUWANIT DIOS XLAKATA KATIYATNI

Jehová xlakaskin pi Katiyatni akgtum paraíso xwa niku xlatamakgolh latamanin tiku lu xpaxkikgolh. Chu uma tuku xlakpuwanit nitu talakgpalinit. Dios nialh makgas namasputu tuku nitlan chu nakamaxki latamat nema ni kgalhi xlisputni tiku kgalhakgaxmatkgo.

Cap. 3, párr. 1

7 SATANÁS, AKGSKGAWINI

Uma ángel wa tiku talalakatawakalh Dios. Satanás kilhchanima «lakatitayana». Chuna lilakgapaskan xlakata talalakatawaka Jehová. Chu Akgskgawini kilhchanima «akgsanina». Chuna lilakgapaskan xlakata wan taʼakgsanin xlakata Dios chu kaʼakgskgawi latamanin.

Cap. 3, pár. 4

8 ÁNGELES

Jehová katlawalh ángeles akxni nina xmalakatsuki Katiyatni. Katlawalh xlakata nalatamakgo kʼakgapun. Anan liwaka 100 millones ángeles (Daniel 7:10). Chatunu chatunu kgalhi xtukuwani chu tanu tanu la likatsikgo. Ángeles tiku ni makgxtakgkgo Dios taktujukgo chu ni mastakgo talakaskin pi wa nakamaxkikan kakni. Ángeles tanu tanu tuku lakgayakgo chu tanu tanu xtaskujutkan. Makgapitsi wa umakgolh: skujkgo kxlakatin xpumapakgsin Jehová, makatsininankgo xtachuwin Dios, kakuentajtlawakgo chu kapulalinkgo xlakskujnin Dios xalak Katiyatni, makgantaxtikgo xtachuwin Dios xlakata la nakamalakgaxokgekan tiku tlawakgo tuku nitlan chu makgtayanankgo la talichuwinama xTamapakgsin Dios (Salmo 34:7; Apocalipsis 14:6; 22:8, 9). Kkilhtamaku nema aku mima, ángeles namakgtayakgo Jesús kʼguerra xla Armagedón (Apocalipsis 16:14, 16; 19:14, 15).

Cap. 3, párr. 5; cap. 10, párr. 1

9 TALAKGALHIN

Makglakgalhinankan kilhchanima makgkatsikan, lilakpuwankan o tlawakan tuku lakatsala xlimapakgsin Jehová. Talakgalhin tlawa pi natamakgatliniyaw Dios. Wa xlakata, xla kinkamaxkinitan limapakgsin chu tastakyaw nema kinkamakgtayayan ni akglakgwa, o ni lakglu natlawayaw talakgalhin. Kxapulana, putum tuku Jehová malakatsukilh ni xkgalhi talakgalhin. Pero Adán chu Eva laksakkgolh ni nakgalhakgaxmatkgo Dios. Akxni chuna tlawakgolh, lakgalhinankgolh chu makglakgalhinanin litaxtukgolh. Kgolonkgolh chu nikgolh. Xlakata akinin na kgalhiyaw xtalakgalhin Adán, na kgolonaw chu niyaw.

Cap. 3, párr. 7; cap. 5, párr. 3

10 ARMAGEDÓN

Akgtum guerra niku Dios namasputu xkakilhtamaku Satanás chu putum tuku nitlan.

Cap. 3, párr. 13; cap. 8, párr. 18

11 XTAMAPAKGSIN DIOS

Wa akgtum tamapakgsin nema Jehová lakkaxwilinit kʼakgapun. Jesucristo wa xMapakgsina uma Tamapakgsin. Kkilhtamaku nema aku mima, Jehová namaklakaskin xTamapakgsin xlakata namasputu putum tuku nitlan. Chu xTamapakgsin Dios namapakgsi Katiyatni.

Cap. 3, párr. 14

12 JESUCRISTO

Dios pulana malakatsukilh Jesús akxni ninajtu xtlawa. Jehová makamilh Jesús unu kKatiyatni xlakata nani xpalakatakan latamanin. Alistalh Jehová malakastakwanilh. La uku, Jesús mapakgsinama kʼakgapun la Mapakgsina kxTamapakgsin Dios.

Cap. 4, párr. 2

13 TUKU XWANKANIT XLAKATA 70 SEMANAS

Biblia lichuwinalh tukuya kilhtamaku xʼama tasiya Mesías. Xʼama tasiya akxni xtitaxtulh 69 semanas, nema tsukulh kkata 455 akxni nina xmin Jesús (a.n.J.) chu sputli kkata 29 akxni xminita Jesús (a.x.J.).

¿Tuku likatsiyaw pi uma kilhtamaku sputli kkata 29 a.x.J.? Xlakata 69 semanas tsukulh kkata 455 a.n.J., akxni Nehemías chalh kJerusalén chu tsukulh lakkaxtlawa kachikin (Daniel 9:25; Nehemías 2:1, 5-8). Akgtum semana kgalhi 7 kilhtamaku. Pero uma tuku lichuwinanka, ni wa kilhchanima semanas nema kgalhi 7 kilhtamaku, wata semanas nema kgalhi 7 kata, xlakata anta kBiblia litachuwinan pi «akgtum kilhtamaku kilhchani akgtum kata» (Números 14:34; Ezequiel 4:6). Uma kilhchanima pi akgatunu semana makgapala 7 kata chu 69 semanas makgapala 483 kata (69 multiplicado por 7). Komo natsukuyaw putlekgeyaw 483 kata lata kkata 455 a.n.J., kichan kata 29 a.x.J. (xlakata ni anan kata cero). Kkata 29, Jesús tamunulh chu Mesías litaxtulh (Lucas 3:1, 2, 21, 22).

Watiya uma tuku xlichuwinankanit lichuwinan atanu semana nema kilhchanima 7 kata. Mesías x’amaka makgnika lata uma kilhtamaku. Uma kgantaxtulh kkata 33 a.x.J. Chu x’amaka lichuwinankan xalakwan tamakatsinin xla xTamapakgsin Dios kputum kachikinin chu ni kajwatiya judíos. Uma kgantaxtulh kkata 36 (Daniel 9:24-27).

Cap. 4, párr. 7, nota nema wi pakgalhu

14 TRINIDAD, NIXAXLIKANA TAMASIY

Biblia masiya pi Jehová malakatsukina, wa malakatsukilh Jesús akxni nina xmalakatsuki putum tuku anan (Colosenses 1:15, 16). Jesús ni wa Dios tiku kgalhi putum litliwakga. Xla nikxni wa pi xtachuna la Dios. Wata wa: «XaTlat tlakg lanka nixawa akit» (Juan 14:28; 1 Corintios 15:28). Pero makgapitsi takanajla masiyakgo xlakata Trinidad. Wankgo pi xaTlat, xaKgawasa chu espíritu santo, chatum Dios litaxtukgo. Tachuwin trinidad ni min kBiblia. Uma tamasiy nixaxlikana.

Espíritu santo wa xlimakgatliwakga Dios. Wa tuku limaklakaskin xlakata namakgantaxti xtachuwin. Espíritu santo ni chatum lataman. Akgtum liʼakxilhtit, kstalaninanin Cristo xalak pulana siglo «xputumkan litatsamakgolh espíritu santo». Chu Jehová wa: «Nakkamaxki tsinu kiʼespíritu latamanin tiku tanu tanu xlakatsukutkan» (Hechos 2:1-4, 17).

Cap. 4, párr. 12; cap. 15, párr. 17

15 CRUZ

¿Tuku xlakata kstalaninanin Cristo ni maklakaskinkgo cruz xlakata nakakninanikgo Dios?

  1. Nixaxlikana takanajla makgasata la maklakaskinkgo cruz. Makgasata xmaklakaskinkan cruz xlakata nakakninanikan tuku anan chu akxni latamanin xtlawakgo talakgxtumit xlakata nakakninanikgo nixaxlikana dioses. Xapulana 300 kata akxni xninita Jesús, kstalaninanin ni maklakaskinkgolh cruz xlakata nakakninanikgo Dios. Pero mapakgsina romano Constantino tlawalh pi cruz wa tuku xlilakgapaska xtakanajlakan. Limaklakaskinka uma xlakata tlakg nakalakgapaskan tiku xwankgo pi kstalanimakgolh Cristo. Pero cruz nipara tsinu tatalakxtumi Jesús. Maktum libro nema tlawakgolh católicos wan: «Makgapitsi kachikinin xkgalhikgoya cruz akxni nina xmin Jesús chu nachuna xlimaklakaskinkgoya tiku ni xkanajlanikgo Jesús» (New Catholic Encyclopedia).

  2. Jesús ni nilh kkgantum cruz. Tachuwin xagriego «cruz» kilhchanima kgantum kiwi. Maktum Biblia lichuwinan pi kxagriego anta kNuevo Testamento «ni anan tachuwin nema natali’akgatekgsa pi kgantiy kiwi xwanit» (The Companion Bible). Jesús nilh kkgantum kiwi.

  3. Jehová ni lakaskin pi namaklakaskinaw imágenes xlakata nakakninaniyaw (Éxodo 20:4, 5; 1 Corintios 10:14).

Cap. 5, párr. 12

16 AKXNI LAKAPASTAKKAN AKXNI TINILH CRISTO

Jesús kawanilh kstalaninanin pi xlakapastakkgolh la xʼama makamasta xlatamat kxpalakatakan. Kstalaninanin Cristo tlawakgo uma akgatunu kata, 14 xla nisán papaʼ xla calendario judío, nema la uku kkincalendariojkan lakgchan papaʼ marzo o abril. Watiya ama kilhtamaku israelitas xtlawakgo Pascua. Akxni lakapastakkan akxni tinilh Cristo, kamatitaxtinikan kaxtalanchu chu vino putum tiku anta tawilakgo, nema kilhchanima xtiyatliwa chu xkgalhni Jesús. Putum tiku natamapakgsinankgo Jesús k’akgapun wakgo kaxtalanchu chu vino. Tiku kgalhikgo takgalhkgalhin nalatamakgo putum kilhtamaku unu kKatiyatni mastakgo kakni akxni ankgo k’uma tamakxtumit, pero ni wakgo kaxtalanchu chu vino.

Cap. 5, párr. 21

17 ALMA

Anta kTraducción del Nuevo Mundo, limaklakaskinkan tachuwin alma nema kilhchanima 1) latamanin, 2) animales o 3) xlatamat chatum lataman o tantum animal. Kaʼakxilhwi makgapitsi li’akxilhtit:

  • Latamanin. «Kxkilhtamaku Noé [...] ni lhuwa latamanin [...], kaj kgalhtsayan latamanin, tiku kalakgmaxtuka kxkgalhni chuchut» (1 Pedro 3:20). Unu, tachuwin latamat o alma kilhchanima latamanin: Noé, xpuskat, kgalhtutu xlakgkgawasan chu xnapuwitin.

  • Animales. «Dios wa: “Kaʼanalh kkatiyatni putum latamat [o alma] chuna la xkilhtsukut, animales nema tlan kamaklakaskinkan chu animales nema taxwataʼankgo chu laklanka animales xalak kakiwin chuna la xkilhtsukutkan”. Chu chuna kgantaxtulh» (Génesis 1:20, 24, nota).

  • Xlatamat chatum lataman o tantum animal. Jehová wanilh Moisés: «Nikgonit putum lakchixkuwin tiku xputsamakgo milatamat» (Éxodo 4:19, nota). Akxni Jesús xlama kKatiyatni, wa: «Akit xatlan mapuchwayanina; xatlan mapuchwayanina masta xlatamat xpalakata borregos» (Juan 10:11, nota).

    Nachuna, akxni Biblia wan pi chatum lataman wi tuku tlawa xliputum xlatamat [o alma kxaʼespañol], wamputun pi xatapaxuwan tlawa chu liwana tlawa (Deuteronomio 6:5; Mateo 22:37). Anta kBiblia, tachuwin alma na limaklakaskinkan xlakata nalichuwinankan tuku makgkatsi chatum lataman. (Proverbios 23:2, nota; Isaías 56:11, nota). Biblia na lichuwinan pi tiku ninita, chatum «alma nema ninit» (Números 6:6, nota; Ageo 2:13, nota). Chuna la akxilhaw, Biblia liwana wan pi alma niy (Ezequiel 18:4, 20; Santiago 5:20, nota).

Cap. 6, párr. 5, nota nema wi pakgalhu; cap. 15, párr. 17

18 ESPÍRITU

Tachuwin xahebreo chu xagriego nema matitaxtikan «espíritu» anta kTraducción del Nuevo Mundo pulaklhuwa tuku max kilhchanima. Pero ankgalhin kilhchanima tuku latamanin nila akxilhkgo, la komo un o xtajaxan chatum lataman chu animales. Nachuna kakilhchanima espíritus nema ni tasiyakgo chu espíritu santo, uma wamputun, xlimakgatliwakga Dios. Biblia ni masiya pi akxni chatum lataman niy wi tuku chuntiya staknama (Éxodo 35:21; Salmo 104:29; Mateo 12:43; Lucas 11:13).

Cap. 6, párr. 5, nota nema wi pakgalhu; cap. 15, párr. 17

19 GEHENA

Makgapitsi Biblias matitaxtikgo uma tachuwin la komo «pupatin». Pero Gehena wa tuku xlimapakuwikan niku klhkuyukan basura lakatsu kJerusalén. Ni anan tuku tlan nalitasiya pi anta xkamakgapatinankan o xastakna xkalhkuyukan animales o latamanin kxkilhtamaku Jesús. Wa xlakata, Gehena ni kilhchanima tuku ni tasiya niku kamakgapatinankan o kalhkuyukan putum kilhtamaku latamanin tiku nikgonita. Akxni Jesús wa pi makgapitsin latamanin na’ankgo k’Gehena, xwamputun pi x’amaka kamalakgsputukan (Mateo 5:22; 10:28).

Cap. 7, párr. 20

20 PADRENUESTRO

Wa oración nema Jesús limaklakaskilh xlakata nakamasiyani kstalaninanin la natlawakgo x’oracionkan. Na lilakgapaskan x’oración Malana. Jesús kinkamasiyanin pi naskinaw uma:

  • «Katamasantujlilh mintukuwani»

    Skiniyaw Jehová pi kamasantujlilh xtukuwani xlakata limawakakanit lhuwa taʼakgsanin. Chuna putum tiku wilakgolh k’akgapun chu kKatiyatni namalankikgo chu namaxkikgo kakni xtukuwani Dios.

  • «Kamilh minTamapakgsin»

    Skinaw pi xTamapakgsin Dios kamasputulh xalixkajni xkakilhtamaku Satanás, kamapakgsinalh kKatiyatni chu akgtum paraíso katlawalh.

  • «Kalalh mintalakaskin [...] kkatiyatni»

    Skinaw pi kakgantaxtulh xtalakaskin Dios xpalakata Katiyatni: pi latamanin tiku kgalhakgaxmatkgo nialh kakgalhikgolh talakgalhin chu kalatamakgolh xliputum kilhtamaku k’akgtum paraíso. Wa uma tuku Jehová xlakaskin akxni kamalakatsukilh latamanin.

Cap. 8, párr. 2

21 TALAKGMAXTUT

Jehová mastalh talakgmaxtut xlakata latamanin nialh xkgalhikgolh talakgalhin chu linin. Talakgmaxtut, o latamat nema ni kgalhi talakgalhin, wa tuku xlitaxokgot xwanit xlakata latamanin tlan xkgalhiparakgolh latamat nema ni kgalhi talakgalhin, nema makgatsankgalh Adán. Nachuna xtalakaskin talakgmaxtut xlakata latamanin tlan xtalalimparakgolh Dios. Jehová makamilh xKgawasa xlakata xnilh xpalakatakan putum makglakgalhinanin. Xlakata Jesús nilh, putum latamanin kgalhiyaw talakaskin tlan nalatamayaw putum kilhtamaku chu nialh katikgalhiw talakgalhin.

Cap. 8, párr. 21; cap. 9, párr. 13

22 ¿TUKU XLAKATA LU XLAKASKINKA KATA 1914?

Tuku xlichuwinankanit kcapítulo 4 xla Daniel kinkamasiyaniyan pi xTamapakgsin Dios xʼama tsuku mapakgsinan kkata 1914.

Tuku xlichuwinankanit. Jehová tlawalh pi Nabucodonosor, mapakgsina xalak Babilonia, xkgalhilh akgtum tamanixnat. Kxtamanixnat mapakgsina akxilhli la xkamaka kgantum lanka kiwi. Alistalh liʼakgchiwilika hierro chu cobre xlakata nialh nakgalhapun «pulaktujun kilhtamaku». Akxni ksputli uma kilhtamaku, kiwi x’amapa kgalhapun (Daniel 4:1, 10-16).

Tuku kilhchanima. Kiwi kilhchanima xTamapakgsin Dios. Akglhuwa kata, Dios kalipulalilh kachikin Israel mapakgsinanin xalak Jerusalén (1 Crónicas 29:23). Pero umakgolh mapakgsinanin ni kgalhakgaxmatninankgolh chu xtamapakgsin sputli. Jerusalén malakgsputuka kkata 607 akxni nina xmin Jesús (a.n.J.). Uma kata tsukulh «pulaktujun kilhtamaku» (2 Reyes 25:1, 8-10; Ezequiel 21:25-27). Jesús wa pi kachikinin x’amakgo laktayamikgo Jerusalén «asta akxni natakgatsi kilhtamaku nema laklhkawilinikanit kachikinin». Uma «kilhtamaku nema laklhkawilinikanit kachikinin» watiya «pulaktujun kilhtamaku» (Lucas 21:24). Wa xlakata «pulaktujun kilhtamaku» ni sputli akxni Jesús xlama kKatiyatni. Jehová malaknulh pi x’ama wili chatum Mapakgsina akxni x’amaja sputa «pulaktujun kilhtamaku». Uma Mapakgsina wa Jesús. Wa xTamapakgsin nalimin lhuwa tasikulunalin xpalakata xlakskujnin Dios xalak Katiyatni (Lucas 1:30-33).

La x’ama makgapala. «Pulaktujun kilhtamaku» makgapalalh 2,520 kata. ¿Tuku likatsiyaw pi «pulaktujun kilhtamaku» litakgatsi 2,520 kata? Biblia wan pi pulaktutu kilhtamaku aitat litakgatsi 1,260 kilhtamaku (Apocalipsis 12:6, 14). Wa xlakata «pulaktujun kilhtamaku» litakgatsi: 2,520 kilhtamaku. Xlakata Biblia lichuwinan pi «akgtum kilhtamaku kilhchani akgtum kata». Wa xlakata 2,520 kilhtamaku kilhchanima 2,520 kata (Números 14:34; Ezequiel 4:6).

Komo naputlekgeyaw 2,520 kata lata kata 607 a.n.J., chanaw kkata 1914 (xlakata ni anan kata cero). Kkata 1914, Jehová Mapakgsina limaxtulh Jesucristo, Mesías, anta k’akgapun.

Cap. 8, párr. 23

23 ARCÁNGEL MIGUEL

Tachuwin arcángel kilhchanima «xpuxkukan ángeles». Anta kBiblia, kaj chatum arcángel lichuwinan chu xtukuwani wa Miguel (Daniel 12:1; Judas 9).

Miguel wa tiku kapulalin ángeles tiku ni makgxtakgkgo Dios. Biblia wan: «Miguel chu xʼángeles talatlawakgolh lanka luwa nema makgapekuanan» (Apocalipsis 12:7). Nachuna wan pi xpuxkukan xʼángeles Dios wa Jesús. Wa xlakata, Miguel wa atanu xtukuwani nema kgalhi Jesús (Apocalipsis 19:14-16).

Cap. 9, párr. 4, nota nema wi pakgalhu

24 XAʼAWATIYA KILHTAMAKU

Uma tachuwin kilhchanima kilhtamaku akxni atsinu tsankga nawan xlakata xTamapakgsin Dios namasputu xkakilhtamaku Satanás. Uma kilhtamaku wi tuku lu xlakaskinka xʼama kgantaxtu kKatiyatni. Tuku xlichuwinankanit kBiblia na watiya tachuwin limaklakaskinkan akxni wankan «akxni talakatsuwinita xlisputni kakilhtamaku» chu «akxni xKgawasa chixku katawilan nawan» (Mateo 24:3, 27, 37). «Xaʼawatiya kilhtamaku» tsukulh akxni xTamapakgsin Dios lakkaxwilikancha kʼakgapun kkata 1914, chu nasputa akxni xkakilhtamaku Satanás namasputukan kʼguerra xla Armagedón (2 Timoteo 3:1; 2 Pedro 3:3).

Cap. 9, párr. 2

25 TALAKASTAKWANAT

Akgtum talakastakwanat kgantaxtu akxni Dios maxkipara xlatamat chatum tiku xninita. Biblia lichuwinan akgnajatsa talakastakwanat. Dios maxkilh litliwakga Elías, Eliseo, Jesús, Pedro chu Pablo xlakata nakamalakastakwanikgo tiku xnikgonita. Jehová malaknu pi nakamalakastakwani «tiku xaʼakgstitum» chu «tiku ni xaʼakgstitum» xlakata nalatamakgo anta kKatiyatni (Hechos 24:15). Biblia na lichuwinan pi makgapitsi latamanin lakastakwanankgo xlakata nalatamakgo kʼakgapun. Uma latamanin wa kstalaninanin Cristo tiku Dios kalaksaka xlakata natamapakgsinankgo Jesús kʼakgapun (Juan 5:28, 29; 11:25; Filipenses 3:11; Apocalipsis 20:5, 6).

Cap. 9, párr. 13

26 TASKUWAN CHU DEMONIOS

Taskuwan akgtum talismanin nema tlawa pi nakatachuwinankan nixatlan espíritus chu limaklakaskinkan chatum skgoyuna, skuwana o tiku wan tuku aku nala. Uma lu nitlan. Latamanin tiku tlawakgo taskuwan kanajlakgo pi akxni niyaw wi tuku ni niy chu akgtum tliwakga espíritu litaxtu. Pero uma takanajla nixaxlikana. Demonios tlawakgo pi latamanin ni nakgalhakgaxmatkgo Dios. Nachuna tlawakgo pi latamanin nakanajlakgo pi wi tuku nitlan nala akxni tantum chichi nitlan tsuku tasa, o akxni tsuku tasa monkgxni o monkgxno, talismanin xlakata nakamakawilikan lakgskgatan xaspinini lhakgat, kawilikan cruz kchiki xlakata ni naminkgo nixatlan espíritus. Demonios na maklakaskinkgo libros, revistas chu películas xlakata tlawaputunkgo pi magia chu taskuwan lilakgatit natasiya chu kinkamakanajliputunkgoyan pi tlan nalimaklakaskinaw. Nachuna lhuwa talismanin xlakata tuku tlawakan akxni wi tiku niy, tatalakxtumi demonios. Uma talismanin wa akxni wi tuku kalakgawilikan tiku nikgonita, akxni paskuajnanikan, makatamikan chu tlawanikan misa tiku niy. Xlakata namaklakaskinkgo xlitliwakgakan demonios, lhuwa maklakaskinkgo drogas, lixkuli chu kuchu (Gálatas 5:20, 21; Apocalipsis 21:8).

Cap. 10, párr. 12; cap. 16, párr. 4

27 JEHOVÁ LAKGCHAN NAMAPAKGSINAN

Jehová wa tiku kgalhi putum litliwakga chu wa malakatsukilh putum tuku anan (Apocalipsis 15:3). Wa xlakata, putum tuku anan wa tapakgsini chu wa lakgchan namapakgsinan. Uma kilhchanima pi kgalhi limapakgsin xlakata namapakgsi putum tuku malakatsukilh (Salmo 24:1; Isaías 40:21-23; Apocalipsis 4:11). Jehová kawilininit limapakgsin putum tuku malakatsukinit. Nachuna kgalhi limapakgsin xlakata nakawili mapakgsinanin. Komo paxkiyaw Dios chu nakgalhakgaxmataw, limasiyayaw pi tatayayaw xTamapakgsin (1 Crónicas 29:11).

Cap. 11, párr. 10

28 MAKGANKAN SKGATA

Lu nitlan makgnikan o makgankan skgata nema nina lakachin. Lata akxni lakatsuku chatum skgata kxpan chatum puskat, akgtum latamat lakatsuku. Uma aktsu skgata chatum lataman litaxtu.

Cap. 13, párr. 5

29 NAWILINIKANA KGALHNI

Pulaktum tuku limakuchinankan wa pi wilinikan kgalhni kxmakni chatum lataman o wa nawilinikan uma pulaktati nema litalakgapasa: plasma, glóbulos rojos, glóbulos blancos chu plaquetas. Max wa xkgalhni atanu lataman o watiya xkgalhni nawiliniparakan.

Cap. 13, párr. 13

30 STAKYAWANANKAN

Anta kBiblia, tachuwin stakyawanankan ni kajwatiya kilhchanima palha nakilhninankan o namalakgaxokgenankan. Akxni kinkastakyawakanan, kinkamasiyanikanan chu kinkawanikanan tuku natlawayaw. Jehová nikxni kinkamakgapatinanan akxni kinkastakyawayan (Proverbios 4:1, 2). Tastakyaw nema masta Dios lu tlan xlakata tlawa pi chatum lataman napaxkiputun (Proverbios 12:1). Jehová kamasiyani chu kastakyawa xlakskujnin xlakata kapaxki. Kawani tuku tlan natlawakgo akxni wi tuku nitlan tlawaputunkgo chu uma kamasiyani nachuna nalakpuwankgo chu natlawakgo tuku makgapaxuwa Dios. Akxni natlatni nakastakyawakgo xkamankan, talakaskin nastalanikgo xliʼakxilhtit Jehová. Talakaskin nakamakgtayakgo naʼakgatekgskgo tuku xlakata talakaskin pi nakgalhakgaxmatnankgo. Nachuna talakaskin nakamasiyanikgo pi napaxkikgo Jehová chu xtachuwin, Biblia, chu nakamakgtayakgo naʼakgatekgskgo tastakyaw xalak Biblia.

Cap. 14, párr. 13

31 DEMONIOS

Wa espíritus nema ni tasiyakgo, nitlan likatsikgo chu kgalhikgo lhuwa litliwakga. Ángeles tiku lixkajni tsukukgolh likatsikgo akxni ni kgalhakgaxmatkgolh Dios chu xtalamakgasitsin litaxtukgolh (Génesis 6:2; Judas 6). Tatayakgolh Satanás akxni talalakatawakalh Jehová (Deuteronomio 32:17; Lucas 8:30; Hechos 16:16; Santiago 2:19).

Cap. 16, párr. 4