Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

CAPÍTULO 13

Wi tuku katsinilh xlakata xtalakgalhin

Wi tuku katsinilh xlakata xtalakgalhin

1, 2. 1) ¿Tuku xlama kaj xlakata xtalakgalhin Jonás? 2) ¿Tuku kinkamasiyaniyan tuku titaxtulh Jonás?

JONÁS makgkatsi pi nialh tayani. Ni kaj xlakata lipekua makasanama un nema akgspuntsala barco; chu nipara pupunu nema lakgsnokgwili barco chu lu lipekua mamakasani. Ni, tuku tlakg nitlan limakgkatsi wa pi tachilimakgolh tiku linkgo barco chu ni jaxkgo xlakata ni na tsankga. Jonás liwana katsi pi nanikgo... ¡chu wa xkuenta!

2 Palakachuwina lu nitlan tuku akgspulama xlakata lakgalhinalh kxlakatin Dios. Pero ¿tuku tlawalh? Chu tuku tlakg xlakaskinka, ¿tlanku nalakkaxtlawa? Akxni naʼakxilhaw tuku wankan xlakata Jonás, nakatsiyaw xtakgalhtin umakgolh takgalhskinin chu wi tuku lu tlan nakinkamasiyaniyan. Naʼakxilhaw, pi xlakskujnin Dios tiku ni makgxtakgkgo min kilhtamaku tlawakgo laklanka talakgalhin, pero na tlan lakkaxtlawakgo.

Palakachuwina xalak Galilea

3-5. 1) ¿Tuku lilakpuwankgo latamanin akxni kgaxmatkgo xlakata Jonás? 2) ¿Tuku wan Biblia xlakata Jonás? (Kaʼakxilhti nota.) 3) ¿Tuku xlakata tuwa xwanit palakachuwina xlitaxtukan akxni xlama Jonás?

3 Akxni lichuwinankan Jonás, latamanin kaj lilakapastakkgo tuku nitlan tlawalh: pi makglhuwa ni kgalhakgaxmatnilh Dios, chu asta tsinu xatsakat xwanit. Pero na xkgalhi lakwan tayat. Kalilakapastakwi pi Jehová laksakli xlakata xpalakachuwina xwa, ni xtilaksakli komo ni xkgalhakgaxmatli chu ni xaʼakgstitum xwa.

Jonás na xkgalhi lu lakwan tayat

4 Biblia lichuwinan tuku kinkamakgtayayan xlakata tlakg nalakgapasaw (kalikgalhtawakga 2 Reyes 14:25). Akgtum liʼakxilhtit, katsiyaw pi xla lakachilh kʼGat-héfer, nema xwi akgtati kilómetros xlimakgat kNazaret, akgtum kachikin niku xʼama titaxtu akgtsayan ciento kata anta xʼama staka Jesús. * Jonás palakachuwina litaxtulh akxni xmapakgsinama Jeroboán II tiku lixkajni xlikatsi, 10 laklanka familias xalak Israel. Makgasata xninit Elías, chu Eliseo tiku tawi xlakgxokgo na xninita akxni xmapakgsinama xtlat Jeroboán II. Jehová limaklakaskilh umakgolh palakachuwinanin xlakata xmasputuka takaknin nema xmaxkikan Baal, pero Israel amakgtum xtlawamaparakgolh tuku nitlan. La uku kachikin mapakgsinama tiku «chuntiyaku tlawalh tuku nitlan kxlakatin Jehová» (2 Rey. 14:24). Wa xlakata lu tuwa xmakgkatsi tiku palakachuwina xlitaxtu. Maski chuna Jonás makgantaxtilh tuku xlakgayawakanit.

5 Pero akgtum kilhtamaku, xlatamat lu talakgpalilh: wi tuku lakgayawalh Dios nema lu tuwa makgkatsilh. ¿Tuku ama?

«Kapit kNínive»

6. ¿Tukuya taskujut lakgayawalh Jehová Jonás, chu tuku xlakata lu tuwa xwanit?

6 Jehová wanilh: «Kapit klanka kachikin Nínive, chu kakawanikgo pi la uku lu talhuwinit xtalakgalhinkan kkilakatin» (Jon. 1:2). ¿Tuku xlakata tuwa xwanit uma taskujut? Nínive, niku xtapakgsi Asiria, xwi 800 kilómetros xlimakgat kʼeste, chu komo kaj xtlawalh akgtum papaʼ xlichalh. Pero uma ni wa tuku tlakg tuwa xwanit. Akxni xchalh kNínive, xkawanilh tuku Jehová xʼama kalimini asirios, akgtum kachikin tiku xkalilakgapaskan pi lu lixkajni xlikatsikgo chu ni xlakgalhamanankgo. Xlakata ni lhuwa tiku xkgaxmatkgonit kxkachikin Dios, ¿la xʼama kitaxtu kʼakgtum kachikin niku atanu dioses xkakninanikgo? ¿La xʼama kitaxtuni xlakskujni Dios kʼuma xakalipekua kachikin, nema alistalh lilakgapaska «kachikin nema tlawa pi kastajtamakgalh kgalhni»? (Nah. 3:1, 7.)

7, 8. 1) ¿Tuku tlawalh Jonás xlakata ni xmakgantaxtilh tuku xlakgayawakanit? 2) ¿Tuku xlakata ni xlilat nalakpuwanaw pi Jonás xapekua xwanit?

7 Ni katsiyaw komo wa uma tuku xlipekuama Jonás. Tuku liwana katsiyaw wa tuku tlawalh. Jehová wanilh pi xʼalh kʼeste, chu xla alh alakatanu niku lu makgat. Takgalhulh asta kxkilhtun pupunu niku taxtukgo barcos kJope chu anta tiyalh akgtum barco nema xlilh kTarsis. Makgapitsi comentaristas xla Biblia wankgo pi Tarsis xwi kʼEspaña, max 3,500 kilómetros xlimakgat lata niku xwi Nínive. Komo chuna xwa, akgtum kata xʼama lichan xakilhtutu mar Grande. Liwana litasiya pi Jonás ni xmakgantaxtiputun tuku xlakgayawanit Dios (kalikgalhtawakga Jonás 1:3).

8 ¿Pi xapekua xwanit? Ni xlilat chuna nalakpuwanaw, xlakata alistalh naʼakxilhaw pi ni pekualh. Chuna la akinin, na makglakgalhina xwanit chu xliskuja xlakata ni xtlajalh xtalakgalhin (Sal. 51:5). Xlakata kimputumkan minit kilhtamaku na pekuanitaw.

9. Min kilhtamaku, ¿la max makgkatsiyaw, chu tuku chuntiya kilikanajlatkan?

9 Max min kilhtamaku lakpuwana pi Dios kinkaskiniyan tuku lu tuwa o tuku nila makgantaxtiyaw. Akgtum liʼakxilhtit, max pekuanaw akxni anaw lichuwinanaw xTamapakgsin Dios (Mat. 24:14). Akxni chuna titaxtumaw max ni lakapastakaw tuku Jesús wa, «xlipaks nkatuwaj, paks matlaniy wa Dios» chu putum tlan namakgantaxtiyaw kaj xlakata xtamakgtay chu xlitliwakga (Mar. 10:27). Komo minit kilhtamaku nialh kanajlayaw uma, max tlakg liwana akgatekgsniyaw tuku xlakata Jonás chuna tlawalh. Pero ¿tuku nitlan kitaxtulh xlakata tuku tlawalh?

Jehová stakyawa palakachuwina

10, 11. 1) ¿Tuku max lakpuwa Jonás akxni xtaxtuma barco? 2) ¿Tuku nitlan titaxtulh barco niku xʼama Jonás?

10 Kalilakpuwaw tuku lalh. Akxni xtanumaja kbarco, max nema xlin takuka xalak Fenicia, Jonás liwana akxilha tuku tlawa tiku pulalin barco chu tiku na anta skujkgo xlakata fuerza maxtumakgolh barco. Tlakg tamakgatlinikgo xkilhtun pupunu chu Jonás skayaj makgkatsi xlakata lakpuwan pi lakgtaxtunita. Pero kaj puntsu chuna makgkatsilh.

11 Kaj xalan tsukulh palha unan chu pupunu tsukulh talhman takgayawa chu asta tlakg lakwan barcos xala uku kaj la aktsu likgaman xtasiyakgolh. Kaj lakapala, barco litaxtu la xmakgkgoxkga kiwi nema lawaka xlakʼitat lanka pupunu, chu anu anu xlinkan xlakata lu lipekua xtakgayawama. ¿Xkatsi Jonás pi «wa Jehová malakgachalh akgtum lu lanka un» kpupunu? Tuku liwana xkatsi wa pi tiku xlinkgo barco maski kskinimakgolh kakamakgtayalh xdioseskan ni xʼama kamakgtaya (Lev. 19:4). Chuna la xla wa, barco «atsinu xʼama talakxpula» (Jon. 1:4). Kaj Jehová tiku tlan xkalakgmaxtulh. Pero ¿la kskinilh tamakgtay Jehová xlakata katsi pi kaj xtsalanima?

12. 1) ¿Tuku xlakata ni xlilat nitlan nalichuwinanaw Jonás xlakata lhtatatamalh akxni xmima palha un? (Na kaʼakxilhti nota.) 2) ¿La limasiyalh Jehová tiku xkuenta xwanit xlakata xmima palha un?

12 Xlakata nila tuku nakalimakgtaya, Jonás an kxbodega barco, chu tama kxtsastun chu liwana lhtatatama. * Akxni tiku pulalin barco akxilha, malakastakwani chu wani pi kaskinilh tamakgtay xdios chuna la tlawamakgolh amakgapitsin. Tiku linkgo barco katsikgo pi wa dioses tlawamakgolh pi kaʼunalh, wa xlakata limakankgo suerte xlakata nakatsikgo tiku kamakgasitsinit. Max Jonás tlakg tsuku pekuan akxni akxilha pi chatunu chatunu titaxtutilhamakgolh. Nialh la matsekga tuku xaxlikana: Jehová tlawama pi kamilh lu palha un chu liyawama Jonás tuku lama xlakata ni kgalhakgaxmatnilh (kalikgalhtawakga Jonás 1:5-7).

13. 1) ¿Tuku kawanilh Jonás tiku xlinkgo barco? 2) ¿Tuku kaskinilh Jonás chu tuku xlakata?

13 Jonás tunkun kawani tiku linkgo barco pi wa xkuenta xlakata tuku lama. Kawani pi xla kskujni Jehová, Dios tiku kgalhi xliputum litliwakga, chu tanulh kbarco xlakata ni xmakgantaxtiputun taskujut nema Dios maxkilh. Pero xlakata ni kgalhakgaxmatli, kalipekua wililh xlatamat putum tiku anta xwilakgolh. Xtasiya xlakankan pi lu xpekuankgonit chu kgalhskinkgo tuku xlitlawatkan xlakata nalakgmaxtukgo barco chu xlatamatkan. ¿Tuku tlawa Jonás? Katsi pi wi tuku tlan natlawa xlakata nakalakgmaxtu. Wa xlakata, maski pekuan akxni lakpuwan pi namuxtu kpupunu nema lu kgawiwi chu takgayawama, kawani: «Kakinchaxtit, chu lhkgan kakimakapintit kpupunu, chu pupunu natakaksa; xlakata kkatsima pi kimpalakata kalakgminitan uma lu tliwakga un» (Jon. 1:12).

14, 15. 1) ¿La tlan nakgalhiyaw kintakanajlakan la Jonás? 2) ¿Tuku tlawakgolh tiku xlinkgo barco akxni Jonás kawani pi xmakaʼankgolh kpupunu?

14 Ni chuna xkgalhtinalh tiku xapekua, ¿ni xlikana? Max Jehová lu lakgalhamalh akxni akxilhli pi ni xpekuan chu asta xmastaputun xlatamat. Akxni chuna wa limasiyalh pi lu xkanajlani Dios. Akinin tlan nachuna natlawayaw akxni pulana nawiliyaw tuku lakaskinkgo amakgapitsin nixawa tuku lakaskinaw (Juan 13:34, 35). Akxni akxilhaw pi wi tiku maklakaskin tamakgtay, lipuwama o nitlan wi xtakanajla, ¿limaxtuyaw kilhtamaku xlakata nakamakgtayayaw? Komo chuna tlawayaw namakgapaxuwayaw Jehová.

15 Max xlakata Jonás kawanilh tiku xlinkgo barco pi xmakaʼankgolh kchuchut lu lakgalhamankgolh wa xlakata pulana ni xmakaʼamputunkgo. Lhuwa tuku tlawakgolh xlakata natayanikgo palha un, pero nitu kamakgtayalh. Tlakg tliwakga tsukulh unan, nialhla tuku tlawakgolh chu wa xlakata chaxkgolh Jonás chu skinikgolh xDios Jehová pi xkalakgalhamalh, chu lhkgan makaʼankgolh kpupunu (Jon. 1:13-15).

Tiku xlinkgo barco tlawakgolh tuku kaskinilh Jonás, chu makaʼankgolh kpupunu

Lakgtaxtulh xlakata lakgalhamalh Dios

16, 17. Kawanti tuku akgspulalh Jonás akxni tajucha kpupunu. (Na kaʼakxilhti dibujos.)

16 Jonás tajucha kpupunu nema lu taʼakgayawama. Max akxilha la barco tamakgatlima chu matsuwi xmakan xlakata ni natsankga. Pero alistalh xlakata pupunu lu tliwakga, tsuku matsankge kxtampun chu katsi pi nialh la tuku natlawa.

17 Katsiyaw tuku makgkatsilh Jonás uma kilhtamaku akxni lu xpatinama xlakata alistalh tsokgli tuku titaxtulh. Anta kinkawaniyan tuku milh kxtalakapastakni akxni chuna xtitaxtuma. Lu lilipuwa akxni lakapastakli pi ni xʼamapa akxilha lu xastlan xtemplo Jehová nema xwi kJerusalén. Nachuna, akxni xʼama kxtampun pupunu, chu lamaxtak xlitaʼakgchima, makgkatsilh pi lu xtamputun pupunu xwi niku lakatsukukgo sipi. Liwana xkatsi pi anta xʼama niy (kalikgalhtawakga Jonás 2:2-6).

18, 19. Kawanti tuku akgspulalh Jonás akxni xtajuma kpupunu chu kawanti tukuya animal kgotwalh chu tiku malakgachalh. (Na kaʼakxilhti nota.)

18 Kaj xalan akxilha pi wi tuku lu lanka tatsuwima kxpaxtun. ¿Tuku kawa? Staknan tasiya. Chu akxilha pi tlakg chu tlakg talakatsuwima, kaj xalan lhkgan lakgmin, takgalhpitsi chu kgotwa.

Jehovah «tlawalh pi xkgotwalh tantum lanka skiti»

19 Jonás max lakpuwan: «Asta unu tapakgtalh kilatamat. Unu nakni». Pero kaks lilakawan xlakata nitu nima. Nitu laninit. Asta tlan jaxanan, niku xlakpuwan pi anta xʼama niy. Chu tlakg kaks lilakawan chuna la titaxtu kilhtamaku. Liwana katsilh pi wa Jehová tiku «tlawalh pi xkgotwalh tantum lanka skiti» (Jon. 1:17). *

20. ¿Tuku kinkamasiyaniyan xlakata Jonás, oración nema tlawalh akxni xwi kxpulakni skiti?

20 Titaxtu horas. Anta niku wi lu kapukswa, chu kgalhi kilhtamaku xlakata nalakkaxwili xtalakapastakni chu tlawani oración Jehová. Xʼoración nema wi kcapítulo 2 libro xla Jonás, na wi tuku kinkamasiyaniyan xlakata uma palakachuwina. Akxni tlawa oración lichuwinan Salmos, nema limasiya pi lu xlakgapasa xTachuwin Dios. Tuku limasputu xʼoración na limasiya pi kgalhi lu tlan tayat: paxtikatsininan. Anta wani Jehová: «Akit, naklimaxkiyan tamakamastan akxni nakwaniyan tapaxtikatsinit. Wantuku kwanit naktlawa, nakmakgantaxti. Lakgtaxtut wa lakgchan Jehová» (Jon. 2:9).

21. ¿Tuku lu xlakaskinka katsinilh Jonás chu tuku putum kilhtamaku kililakapastakatkan?

21 Anta niku niti an tawila, «xpulakni skiti», wi tuku lu xlakaskinka katsinilh Jonás: pi Jehová tlan kalakgmaxtu xlakskujnin, xanikuta niku xtawilakgolh o tukuya kilhtamaku. Niti la machokgolh xlakata xlakgmaxtulh Jonás, maski xpulakni lanka skiti xwi (Jon. 1:17). Kaj Jehová tiku tlan tlawa pi chatum chixku nitu nalani akgtutu kilhtamaku chu akgtutu tsisni xpulakni skiti. Nikxni kapatsankgaw pi «kxmakan Dios wi kilatamatkan» (Dan. 5:23). Xlikana, lamaw xlakata xtalakaskin Jehová. ¿Ni xlikana pi tlan napaxtikatsiniyaw xlakata uma? Chu limasiyayaw pi paxtikatsiniyaw akxni kgalhakgaxmataw.

22, 23. 1) ¿La limasiyalh Jonás pi xpaxtikatsininan? 2) ¿La tlan natlawayaw chuna la Jonás akxni lakgalhinanaw?

22 ¿Chu tuku tlawalh Jonás? ¿Paxtikatsinilh chu kgalhakgaxmatli Jehová? Chuna tlawalh. Biblia wan pi akxni takgatsilh akgtutu kilhtamaku chu akgtutu tsisni, uma lanka skiti talakatsuwilh xkilhtun pupunu chu «patlamakgalh kxakaskakni tiyat» (Jon. 2:10). ¿Ni xlikana pi nila tamakanajla? ¡Nipara talakaskilh napaxtawakatnan xlakata nachan xkilhtun pupunu! Pero akxni xkilhtun pupunu xwi, xakstu putsalh la xʼama taxtu. Ni makgas alh kilhtamaku maxkika talakaskin nalimasiya pi xpaxtikatsininan. Anta kJonás 3:1, 2 wan: «Ama kilhtamaku xtachuwin Jehová amakgtum wanipa Jonás: “Katakaxti, chu kapit klanka kachikin Nínive chu kakawani tuku akit nakwaniyan”». ¿Tuku xʼama tlawa Jonás?

23 Nipara tsinu lakpuwa pi ni naʼan, «Jonás takaxli chu alh kNínive chuna la Jehová xwaninit» (Jon. 3:3). Liwana tasiya listaktayalh tuku nitlan xtlawanit, xlakata tunkun alh. Wi atanu tuku tlan natlawayaw chuna la tlawalh Jonás. Putum akinin lakgalhinanaw chu tlawayaw tuku nitlan (Rom. 3:23). Pero tuku tlawayaw akxni lakgalhinanaw. ¿Kaj chuna tamakgxtakgaw? ¿O listaktayayaw tuku nitlan tlawaw chu tiyaparayaw xatlan tiji?

24, 25. 1) ¿Tuku tasikulunalin makglhtinalh Jonás xlakata kgalhakgaxmatninalh? 2) ¿Tuku tasikulunalin namakglhtinan Jonás amimacha kilhtamaku?

24 ¿Sikulunatlawaka Jonás xlakata kgalhakgaxmatnilh Jehová? Sikulunatlawaka. Katsiyaw pi akxni xtitaxtunita kilhtamaku katsilh pi tiku xlinkgo barco xlakgtaxtukgonit. Xlakata nialh lhuwa unalh akxni xmakaʼankgonita kpupunu, xlakan «lakchixkuwin xlikana tsukukgolh pekuanikgo Jehová» chu xlakata lu paxtikatsinikgolh, wi tuku makamaxkikgolh Jehová chu ni wa nixaxlikana xdioseskan (Jon. 1:15, 16).

25 Pero tuku tlakg tlan xlakata uma, wa tuku lalh alistalh. Jesús lichuwinalh pi chuna la xlimakgas Jonás tawi xpulakni skiti na chuna xlimakgas xanin xʼama tawila, uma wamputun kSeol (kalikgalhtawakga Mateo 12:38-40). Kalilakpuwaw la namakgkatsi Jonás akxni nalakastakwanan unu kKatiyatni: ¡lu lanka talakgalhaman naliʼakxilha akxni nakatsi pi Jesús lichuwinalh! (Juan 5:28, 29). Jehová na wi tuku nakinkalisikulunatlawayan. Xlakata namakglhtinanaw, kilitlawatkan chuna la Jonás: ni natlawaparayaw tuku nitlan tlawaw, nakgalhakgaxmatnanaw chu pulana nawiliyaw tuku maklakaskinkgo amakgapitsin nixawa tuku lakaskinaw.

^ párr. 4 Jonás galileo xwanit, chu akglhuwa siglos alistalh, fariseos tiku lanka xkamakgkatsikan wa uma tuku wankgolh xlakata nitu xliʼakxilhkgo Jesús: «Kalakputsa, na naukxilha mpi ni ukxni katianalh xpalakachuwina Dios wa kʼGalilea» (Juan 7:52). Lhuwa tiku matitaxtukgo Biblia kʼatanu tachuwin chu lakgskgalalan lakchixkuwin wankgo pi fariseos xwamputunkgo pi nikxni xʼama taxtu chatum palakachuwina kʼakgtum aktsu kachikin xalak Galilea. Uma limasiya pi fariseos ni xkatsikgo tuku xlanit chu tuku xwankanit pi nala (Is. 9:1, 2).

^ párr. 12 Septuaginta griega, wan pi Jonás lu klhtatanit asta klhkgonkgma. Pero uma ni wamputun pi ni xlilakgaputsa tuku xlama. Kalakapastakwi pi min kilhtamaku tiku lu lipuwankgo lu lhtataputunkgo. Akxni Jesús lu xlipuwan xtlawama oración kjardín xla Getsemaní, xʼapóstoles Pedro, Santiago chu Juan na «klhtatakgonit [...] nkaj xpalakata xtalipuwankan» (Luc. 22:45).

^ párr. 19 Tachuwin xahebreo «skiti» matitaxtikan xagriego kSeptuaginta la «lapanit xalak pupunu» o «lanka skiti». Maski nila wanaw tuku uma «lanka skiti», takatsi pi kmar Mediterráneo wilakgolh tiburones nema tlan kgotwakgo chatum chixku. Chu ni wa uma nema tlakg laklanka anankgo. Akgtum liʼakxilhtit, tiburón ballena akxni staka kichan 15 metros xlilhman o tlakg.