Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

CAPÍTULO 5

«Chatum puskat tiku tlan likatsi»

«Chatum puskat tiku tlan likatsi»

1, 2. 1) ¿Tuku liskuja Rut? 2) ¿Tuku lakgati Rut xlakata xLimapakgsin Jehová chu xlakata xkachikin?

RUT tatsokgosta niku mamakxtuminit cebada nema mastokgli tantaku. Tsiswamaja chu lhuwa skujnin amakgolh kʼaktsu kachikin wanikan Belén, nema wi xlakgstipan kasipijni. Max Rut lu katsanajwan xlakata tantaku skujli chu nipara jaxli. Pero nina sputa xtaskujut. Tsuku lakpaja xcebana xlakata namaxtuni xatalhtsi. Pero tlakg tlan kitaxtunilh nixawa la xlakpuwanit.

2 ¿Tlakg tlan tawilama xlatamat uma puskat tiku ninita xchixku? Chuna la akxilhwi kcapítulo 4, Rut laksakli natatamakgxtakga xputiatse, chu waninit pi nikxni namakgxtakga, chu Jehová, xDios Noemí na xDios nalitaxtu. Anta kMoab minkgonitancha xchatiykan, kxkachikin Rut, chu akxilhnit pi Limapakgsin nema Jehová kamaxkilh Israel kamakgtaya tiku nitu kgalhikgo maski xalak alakatanu kachikinin. La uku akxilha pi uma kachikin nema lilatama xLimapakgsin Jehová, wilakgolh tiku tliwakga wi xtakanajlakan, tlan likatsikgo chu wa uma tuku tlan mamakgkatsini.

3, 4. 1) ¿La matliwakglhli Boaz Rut? 2) ¿La nakinkamakgtayayan xliʼakxilhtit Rut akxni ni kgalhiyaw tumin?

3 Chatum tiku tlan likatsi wa Boaz, israelita tiku kgalhi tumin chu wa xpukuxtu niku Rut skujma la uku. Uma chixku tiku lina kata la xtsumat likatsinilh, chu wanilh pi lu tlan xlakata xkuentajtlawama xputiatsi chu xlakata putsalh xtamakgtay xaxlikana Dios Jehová. Rut lu lipaxuwa akxni lakapastaka uma lu stlan tachuwin (kalikgalhtawakga Rut 2:11-14).

4 Maski chuna, max Rut chuntiyaku lilakgaputsa la nakitaxtuni alistalh. Xlakata atanu xkachikin, ni xkgalhi tumin, ninit xchixku chu ni kgalhi xkamanan, ¿niku natiya tuku namaklakaskin chu tuku namaklakaskin xputiatsi kata nema mimakgolh? ¿Naʼakchani tuku namastokga? ¿Chu tiku nakuentajtlawa Rut akxni natsikan? Wa xlakata lu lhuwa tuku xlilakgaputsa. La uku, xlakata ni anan tumin, lhuwa tiku na wa tuku lilakgaputsakgo. Akxni naʼakxilhtilhayaw la makgtayalh xtakanajla Rut, naʼakxilhaw tuku na kilitlawatkan.

¿Tuku kilhchanima akgtum familia?

5, 6. 1) ¿La kitaxtunilh Rut xapulana kilhtamaku akxni kiskujli kxpukuxtu Boaz? 2) ¿Tuku tlawalh Noemí akxni akxilhli Rut?

5 Akxni Rut lakpajmikgo cebada chu mamakxtumi xatalhtsi takgatsi akgtum efá, liwaka 20 litros. Putum uma cebada max 14 kilos tsinkan, xlakata tlan xlilh xtalakaskin xlimakgchilh maktum lhakgat chu xʼakgstiputawi. Akxni an kBelén xtsiswamaja (Rut 2:17).

6 Noemí lipaxuwa akxni chan Rut chu max asta lakgskgolh xlakgastapu akxni akxilha pi lhuwa cebada lin. Rut na limin liwat nema ni wakgolh tastunut nema Boaz kamaxkilh xlakskujnin chu wa tuku liwakgo katsisni. Noemí kgalhskin: «¿Niku kitiya uma cebada chu niku kiskujti uku? Kasikulunatlawalh Dios tiku tlan akxilhni» (Rut 2:19). Akxni akxilhli putum tuku liminit Rut, Noemí katsi pi wi tiku tlan akxilhnit chu tlan likatsininit.

7, 8. 1) ¿La xakxilha Noemí xlakata putum tuku tlan xtlawa Boaz chu tuku xlakata chuna xlakpuwan? 2) ¿La chuntiyaku limasiyani Rut xputiatse tapaxkit nema ni makgxtakgnan?

7 Xchatiykan tsukukgo chuwinankgo, chu Rut wani Noemí la tlan likatsininit Boaz. Noemí kgalhti: «Kasikulunatlawalh Jehová, tiku chuntiyaku kalimasiyani tapaxkit nema ni makgxtakgnan tiku lamakgolh chu tiku nikgonita» (Rut 2:20). Chuna la akxilhaw, Noemí xliʼakxilha tuku tlan xtlawa Boaz la komo Dios xkamaxkima. ¿Tuku xlakata? Xlakata wa Jehová tiku tlawa pi xlakskujnin tlan nalikatsikgo chu lhuwa tuku namastakgo. Nachuna, wan pi nakasikulunatlawa tiku tlan likatsikgo (kalikgalhtawakga Proverbios 19:17). *

8 Noemí wani Rut pi katlawalh tuku wani Boaz, chuntiya kaskujli kxpukuxtu lakatsu niku lamakgolh laktsuman tiku na anta xmakgskujmakgolh, chu chuna ni xmakglhuwikgolh lakchixkuwin. Rut kgaxmata tuku wanikan, Biblia wan, «chuntiya xtalatama xputiatse», uma tachuwin limasiya tayat nema lilakgapaskan: tapaxkit nema ni makgxtakgnan (Rut 2:22, 23). ¿Chu akinin? ¿Skgalalh wilaw xlakata nakamakgtayayaw kifamiliajkan akxni namaklakaskinkgo? Kalakapastakwi pi Jehová akxilha akxni paxkinanaw chu ni makgxtakgnanaw.

Rut chu Noemí kinkamasiyaniyan pi lu xlakaskinka naʼakxilhaw kifamiliajkan

9. ¿Tuku kinkamasiyaniyan xlakata familia chuna la xwilakgolh Rut chu Noemí?

9 ¿Tlan wanaw pi Rut chu Noemí akgtum familia xwankgonit? Makgapitsi lakpuwankgo pi akgtum «familia» talakaskin xatlat, xatse, kamanan chu xatata chu xanana. Pero chuna la xwilakgolh Rut chu Noemí kinkamasiyaniyan pi komo naskujniyaw Jehová, maski aktsu kifamiliajkan: tlan lu nalapaxkikan chu nalalakgalhamankan. ¿Lu xlakaskinka akxilhaw kifamiliajkan? Nachuna, Jesús lichuwinalh pi tiku ni kgalhikgo xfamiliajkan tlan natekgskgo kcongregación (Mar. 10:29, 30).

Noemí chu Rut lamakgtayalh chu lamatliwakglhli

«Wa tiku tlan nakinkatamawayan»

10. ¿La makgtayaputun Noemí Rut?

10 Rut anta skuja kxpukuxtu Boaz lata akxni makikan cebada (kʼabril) asta akxni makikan trigo (kjunio). Chuna la titaxtulha semanas, max Noemí chuntiya lakapastakma tuku natlawa xpalakata Rut. Akxni nina xtaxtukgo kMoab Noemí xlakpuwan pi nila xʼama tatekgsa xchixku (Rut 1:11-13). Pero la uku tanu la lakpuwan. Tachuwinan Rut chu wani: «Kintsumat, nakputsaniyan niku natamakgxtakga» (Rut 3:1). Ama kilhtamaku xtalismaninit pi natlatni nakaputsanikgo tiku nakatatawilakgo xkamanan, chu Noemí la xtsumat xliʼakxilha Rut. Wa xlakata Noemí tekgsniputun niku tlan «natamakgxtakga», wamputun naputsani xchixku, niku tlan natawila chu tiku nakuentajtlawa. Pero ¿tuku tlan xtlawalh Noemí?

11, 12. 1) ¿Tukuya limapakgsin xlichuwinama Noemí akxni wa pi Boaz wa chatum “xtamawana”? 2) ¿Tuku tlawa Rut xlakata tuku wani xputiatse?

11 Akxni Rut xapulana lichuwinalh Boaz, Noemí wanilh: «Uma chixku kinparientejkan. Wa tiku tlan nakinkatamawayan» (Rut 2:20). ¿Tuku xwamputun Noemí? Limapakgsin nema Jehová kamaxkilh Israel xwilakgolh makgapitsi nema xkamakgtaya familias tiku xtitaxtumakgolh talakgaputsit xlakata ni xkgalhikgo tumin o xlakata xninit chatum xalak xfamilia. Komo chatum puskat xniy xchixku chu ni xkgalhi xkamanan, tlakg nitlan xlimakgkatsi xlakata ni xkgalhi tiku xlilh xtukuwani xchixku chu xlakgsputli xtukuwani. Pero xlimapakgsin Dios xmasta talakaskin pi xyasta tlan xtatamakgaxtokgli chu xkgalhilh chatum kgawasa tiku xlilh xtukuwani xchixku nema xninita chu xmakglhtinalh putum tuku lakgchan familia (Deut. 25:5-7). *

12 Ama kilhtamaku Noemí tsukulh wani tuku lakapastakma. Tlan lakpuwananaw la kaks lilakawan akxni kgaxmata tuku wani xputiatse. Rut nina liwana lakgapasa Limapakgsin, chu lhuwa talismanin ni lu akgatekgsa. Pero xlakata lu kgalhakgaxmata Noemí kuentajtlawani putum tuku wani. Max tuku skinima katlawalh limaxana, asta tlan nawanaw pi kaj limaktujumaka. Pero Rut kgalhakgaxmata chu wan: «Putum tuku kiwaniya naktlawa» (Rut 3:5).

13. ¿Tuku xlakata nalilakapastakaw xliʼakxilhtit Rut akxni kinkastakyawakgoyan tiku linkgoya kata? (Na kaʼakxilhti Job 12:12.)

13 Min kilhtamaku kamanan tuwa makgkatsikgo nakgalhakgaxmatkgo xtastakyaw tiku linkgoya kata, xlakata lakpuwankgo pi ni akgatekgskgo taʼakglhuwit nema titaxtumakgolh. Pero xliʼakxilhtit Rut kinkamasiyaniyan pi tlan kitaxtu akxni kgalhakgaxmataw xtastakyaw tiku linkgoya kata xlakata kinkapaxkikgoyan chu lakaskinkgo pi tlan kakinkakitaxtunin (kalikgalhtawakga Salmo 71:17, 18). ¿Pero tuku wanilh Noemí katlawalh Rut? ¿Xlikana tlan kitaxtunilh Rut xlakata chuna tlawalh?

Rut an niku mastokgkan tuku makgalakanit

14. ¿La xwanit niku xmakikan tuku makgalakan chu tuku xtatlawa anta?

14 Akxni kgotanulh, Rut an niku mastokgkan trigo chu cebada, niku kapalha chu niku kaxtum, anta putum lakskujnin linkgo trigo xlakata nalakpajkgo chu namakgosokgo. Xlaksakkan niku lhuwa xʼunan kakgotanun, max niku kgastin o xʼakgspun sipi. Xlakata xmaxtunika xapalhma, akgtum pala xlimakgosokan. Chuna un xlin palhma xlakata ni lu tsinka xwanit chu xatalhtsi xtamakgxtakga xlakata tlakg tsinka.

15, 16. 1) ¿Tuku la niku mastokgkan tuku tamakgalanit akxni Boaz tapaki? 2) ¿Tuku xlakata katsilh Boaz pi wi tiku ma kxtantun?

15 Xlakata ni naʼakxilhkan, Rut kgalhkgalhi asta akxni putum lakchixkuwin tapakikgo. La uku lhuwa talhtsi mastokgkgolh. Boaz tiku xkuentajtlawama la skujmaka, chalha hora nawayan chu akxni wayankgo paxtutama tuku makgalanit. Chuna xtalismani ama kilhtamaku xlakata ni nakgalhankan tuku tamakgalanit. Rut akxilha pi Boaz tama, chu katsi pi chanita kilhtamaku tlawa tuku waninit Noemí.

16 Xnaku tlakg lakapala tsukulh tatsuwi, tsekg talakatsuwi chu akxni akxilha pi liwana lhtatanit, tlawa chuna la waninit xputiatse: matantukge, tama chu kgalhkgalhi. Kgalhkgalhima chu makgkatsi pi lakatsuku titaxtu hora. ¡Rut makgkatsi pi lhuwata kilhtamaku kgalhkgalhima! Chu itat tsisni Boaz tsukulh tatsuwi. Xlakata lu xlonkgma, taki max xlakata natantutlapakan. Pero xalan akxilha pi wi tiku ma. Biblia wan: «¡Kaʼakxilhti!, ¡chatum puskat xma kxtantun!» (Rut 3:8).

17. ¿Tuku pulaktiy ni akgatekgskgo tiku wankgo pi nitlan tuku tlawalh Rut?

17 Boaz kgalhskininan: «¿Tiku wix?». Rut max pekuan akxni kgalhtinan: «Akit Rut mi skujni, chu nalimakgtlapaya mi falda mi skujni, xlakata wix tamawana» (Rut 3:9). Makgapitsi tiku lakputsananikgo Biblia wankgo pi tuku tlawalh chu tuku wa Rut limasiyalh pi xtalakgxtumiputun, pero pulaktiy tuku lu xlakaskinka ni akgatekgskgo. Pulana, Rut xtlawama tuku xtalismani ama kilhtamaku, nema la uku ni taʼakgatekgsa. Wa xlakata nila nawanaw pi nitlan tuku xtlawa xlakata la uku lixkajni kgalhikgokan talakapastakni. Xlipulaktiy, tuku tlawalh Boaz limasiya pi Rut tlan xlin xlatamat chu tlan xlichuwinankan.

Akxni Rut putsalh Boaz, ni xlakapastakma tuku nitlan chu ni kaj xaktsu xpaxkikan

18. ¿Tuku lu tlan tachuwin wanilh Boaz Rut? ¿Chu la pulaktiy limasiyalh tapaxkit nema ni makgxtakgnan?

18 Boaz lu tlan tachuwinalh chu ni makgapekualh akxni wanilh: «Jehová kasikulanatlawan, kintsumat. Tlakg tlan limasiyanita mintapaxkit nema ni makgxtakgnan xaʼawatiya tuku tlawapat nixawa xapulana, xlakata ni putsa tiku tlakg lakgkgawasanku, maski xkgalhikgolh o ni xkgalhikgolh tumin» (Rut 3:10). «Xapulana» akxni Rut limasiyalh «tapaxkit nema ni makgxtakgnan», wa akxni tamilh Noemí kʼIsrael chu tatamakgxtakgli xlakata nakuentajtlawa. Chu “xaʼawatiya tuku tlawalh”, wa tuku tlawama la uku. Boaz katsi pi Rut tlan xtatamakgaxtokgli tiku tlakg kgawasaku nixawa Boaz, maski xkgalhilh o ni xkgalhilh tumin. Pero xla ni kaj tlan likatsiniputun Noemí, na tlan likatsiniputun xchixku Noemí nema ninita. ¿La tlawa? Tlawaputun pi ni kasputli xtukuwani xputiatlat kxkachikin. Wa likatsiyaw pi Boaz kaks lilakawan akxni akxilha pi Rut lu tlan likatsi chu ni kaj xakstu paxkikan.

19, 20. 1) ¿Tuku xlakata Boaz ni tunkun tatamakgaxtokgli Rut? 2) ¿La limasiyalh Boaz pi ni xlakaskin nitlan nalichuwinankan chu na ni xlichuwinanka Rut?

19 Boaz wan: «Chu la uku kintsumat, ni kapekuanti. Putum tuku kiwani naktlawa kaj mimpalakata, xlakata putum latamanin akxilhkgo pi wix chatum puskat tiku tlan likatsi» (Rut 3:11). Boaz tlan akxilha natatamakgaxtokga Rut, chu max xlakpuwama pi nawani katamawalh. Pero Boaz ni kaj putsa tuku tlan nakitaxtuni, xla akgstitum likatsi. Wani pi wi atanu tiku tlan natamawa, chatum xpariente Noemí, chu wa xlakata Boaz an tachuwinan xlakata nawani komo tatamakgaxtokgputun.

Rut tlan tuku lilakgapaska xlakata tlan xkalikatsini amakgapitsin chu xkamaxki kakni

20 Boaz wani Rut pi katamapa chu kalhtatalh asta akxni naxkgakga, chu alistalh tlan naʼan chu niti naʼakxilha. Ni xlakaskin pi nitlan nalichuwinankan Rut chu na nitlan xlichuwinanka, xlakata max wi tiku xlakpuwa pi wi tuku nitlan xtlawamakgolh. Rut tamapa kxtantun Boaz, chu max tlakg tlan makgkatsi, xlakata Boaz liwana kgalhtilh tuku kskinima. Titaxtulh makgapitsi horas akxni kapukswaku xwanit, Rut taki xlakata an. Alistalh Boaz limatsamani cebada xlhakgat chu tataspita kBelén xtamaskiwin (kalikgalhtawakga Rut 3:13-15).

21. ¿Tuku tlawalh pi Rut xʼakxilhka la «chatum puskat tiku tlan likatsi» chu la tlan nachuna natlawayaw?

21 Ni tuwa nalakpuwanaw la paxuwa Rut akxni lakapastaka xtachuwin Boaz pi putum akxilhkgo pi xla «chatum puskat tiku tlan likatsi». Wantuku makgtayalh xlakata chuna naliʼakxilhkan wa pi lu xlakgapasputun Jehová chu kskujniputun. Nachuna, lu tlan likatsininit Noemí chu limasiyanit pi na tlawaputun xtalismaninkan judíos maski ni xkalakgapasa. Na tlan nakinkaʼakxilhkanan komo nakgalhiyaw kintakanajlakan la Rut chu komo naliskujaw xlakata tlan nakalikatsiniyaw amakgapitsi, ni nakalilakgmakganaw xlakata la kamakgastakkanit chu xtalismaninkan.

Rut tekgsa «niku natamakgxtakga»

22, 23. 1) ¿Tuku max kilhchanima tamaskiwin nema Boaz maxkilh Rut? (Na kaʼakxilhti nota.) 2) ¿Tuku wanilh Noemí Rut?

22 Akxni Rut chalh kchiki Noemí wani: «¿Tiku wix, kintsumat?». Max chuna kgalhskininan xlakata kapukswa chu ni liwana akxilha. Pero max uma tachuwin limasiya pi Noemí na xkatsiputun komo Rut nina kgalhi tiku natatamakgaxtokga o komo kgalhiya. Rut tunkun litachuwinan putum tuku titaxtulh chu maxki cebada nema malakgachanilh Boaz (Rut 3:16, 17). *

23 Xlakata Noemí lu skgalala, wani Rut pi ni kaʼalh skuja ama kilhtamaku. Chu wani: «Chixku ni katijaxli asta akxni nakikatsi la natalakkaxla uma la uku» (Rut 3:18).

24, 25. 1) ¿La limasiya Boaz pi xaʼakgstitum chixku chu ni xakstu paxkikan? 2) ¿Tuku tasikulunalin makglhtinalh Rut?

24 Chu wa tuku tlawa Boaz. An niku laktanukan kkachikin, niku tamakxtumikgo lakgkgolotsin xalak Belén, chu kgalhkgalhi asta akxni natitaxtu chatum xpariente Elimélec, xchixku Noemí xwanit. Xlakatin testigos, Boaz wani pi tlan natamawa Rut chu tlan natatamakgaxtokga. Pero chixku ni lakaskin, xlakata lakpuwan pi namakglhtikan putum tuku kgalhi. Wa xlakata, kxlakatin amakgapitsin wan pi wa natawama: natamawa putum tuku xlakgchan Elimélec chu natatamakgaxtokga Rut, xpuskat Mahlón, xkgawasa Elimélec. Xla wan tuku xlakata chuna tlawaputun, «xlakata xtukuwani tiku ninita nataki xlakgstipan tuku lakgchan» (Rut 4:1-10). Xlikana, Boaz chatum chixku tiku xaʼakgstitum chu ni xakstu paxkikan.

25 Alistalh, Boaz tatamakgaxtokgli Rut chu chuna la wan Biblia, «Jehová maxkilh talakaskin nakgalhi skgata». Lakpuskatin xalak Belén lu tlan tuku wanikgolh Noemí chu lu tlan lichuwinankgolh Rut, wanikgolh pi tlakg tlan nixawa xkgalhilh kgalhtujun lakgkgawasan. Titaxtulh kilhtamaku xkgawasa Rut, xtata David wa (Rut 4:11-22). Chu Mesías, Jesucristo milh kxfamilia David (Mat. 1:1). *

Jehová sikulunatlawalh Rut xlakata xfamilia Mesías litaxtulh

26. ¿Tuku kinkamalakapastakayan xliʼakxilhtit Rut chu Noemí?

26 Chuna la akxilhnitaw, Rut makglhtinalh lhuwa tasikulunalin chu Noemí, tiku kuentajtlawalh aktsu skgata chu la xkgawasa liʼakxilhli. Tuku titaxtukgolh umakgolh chatiy lakpuskatin limasiya pi Dios kakuentajtlawa tiku akxtum taskujkgo xkachikin chu kasikulunatlawa tiku lhuwa kskujkgo xlakata nakamaxkikgo tuku maklakaskinkgo xfamiliajkan, maski ni xlakaskinka taskujut tlawakgo. Tuku titaxtukgolh Boaz, Rut chu Noemí limasiya pi Jehová kasikulunatlawa tiku ni makgxtakgkgo.

^ párr. 7 Noemí lichuwinalh pi Jehová ni kaj wa kapaxki tiku staknankgo na kalakgalhaman tiku nikgonita. ¿Tuku wamputun? Xchixku Noemí xninita chu chatiy xkamanan, chu chatum xchixku Rut xwanit. Xlikana, uma kgalhtutu lakchixkuwin lu xkapaxkikgo. Wa xlakata akxni wi tiku tlan xkalikatsini Noemí chu Rut xkitaxtu la tlan xkalikatsinika umakgolh kgalhtutu lakchixkuwin, xlakata xlakaskinkgolh pi tlan xkalikatsinika xlakpuskatinkan.

^ párr. 11 Akxni tiku xniy xtala xlakgchan xtatawilalh xpuskat, komo ni xkgalhi xtala tlan xtatawila atanu tiku xalak xfamilia, nachuna xtlawakan xlakata tuku xkamakgxtakgnikan (Núm. 27:5-11).

^ párr. 22 Biblia wan pi Boaz pulakchaxan tapulhkan xla cebada maxkilh Rut maski ni wankan la xlitsinka xwanit. Xlakata pulakchaxan tapulhkan maxkilh max xkilhchanima akgchaxan kilhtamaku nema skujkan chu alistalh xmin sábado akxni xjaxkan, xlakata lu tuwa kilhtamaku titaxtulh xlakata xninit xchixku xʼamaja chan kilhtamaku akxni wi “niku xtamakgxtakgli” chu xjaxli kʼakgtum chiki chu xkgalhilh chixku tiku xkuentajtlawalh. O max uma pulakchaxan tapulhkan kaj akgchaxan paladas, chu kaj wa tuku tlan xkukalilh Rut.

^ párr. 25 Biblia lichuwinan kgalhkitsis lakpuskatin tiku xfamilia Jesús litaxtukgolh, chu Rut na anta makgtaputlakge. Atanu wa Rahab, xtse Boaz, tiku chuna la Rut na ni israelita xwanit (Mat. 1:3, 5, 6, 16).