Ankan kxpulakni

Kkatsilh tiku nalakkaxtlawa tuku ni xaʼakgstitum

Kkatsilh tiku nalakkaxtlawa tuku ni xaʼakgstitum

Kkatsilh tiku nalakkaxtlawa tuku ni xaʼakgstitum

Kinkalitachuwinanan Ursula Menne

Lata akxni aktsujku xakwanit xaklakaskin pi putum latamanin tlan xkalikatsinika. Lu xaklakaskin pi chuna xwa pi asta kilitamaknuka kpulachin akxni xmapakgsinamakgo comunistas kʼAlemania oriental. Chu anta kpulachin kkatsinilh la amaka lakkaxtlawakan putum tuku ni xaʼakgstitum. Nakkalitachuwinanan tuku lalh.

KLAKACHILH kkata 1922 kkachikin Halle xalak Alemania, nema wi 200 kilómetros xlimakgat ksuroeste Berlín. Kachikin Halle lhuwa tuku titaxtunit liwakaya akgtum mil akgtiy ciento kata chu wa xapulana kachikinin niku xtamakgtayakgo protestantes. Kintala tsumat, Käthe, lakachilh kkata 1923; kintlat soldado xlitaxtu chu kintse xkilhtli kteatro.

Kintlat ni xlakgati tuku ni xaʼakgstitum chu wa kimasiyanilh nachuna naklakpuwan. Akxni xla nialh soldado litaxtulh wililh akgtum pustan. Xlakata lhuwa tiku ni xkgalhikgo tumin, xla xkalakgalhaman chu xkapawamaxki. Pero uma tlawalh pi xmakgasputli xtumin. Maski tuku xla titaxtulh kimasiyanilh pi tuwa kitaxtu nalakkaxtlawaputuna tuku ni xaʼakgstitum, akxni kamananku akinin nila lakapala kinkalakgpalinikanan tuku tlawaputunaw.

Kintse kimasiyanilh tuku xla xlakgati xtlawa. Kinkamakgtayan xlakata kintala Käthe chu akit, xakkatsiniw tlakgnanaw, kkilhtliyaw chu ktantliyaw. Kintala chu akit lu xakpaxuwayaw akxni laktsujku xakwanitaw... asta akxni chalh kata 1939.

Tsukulh tuku lu nitlan

Akxni kmasputulh kintakgalhtawakga, ktsukulh kan kʼakgtum escuela xla ballet, niku kimasiyanika danza expresionista (ktachuwin alemán wanikan ausdruckstanz,) chuna la xtantli Mary Wigman, chatum puskat tiku xmasiya uma danza. Kʼuma tatantlin, tiku tantlima masiya tuku makgkatsi chuna la matsuwi xmakni. Na ktsukulh mani cuadros. Akxni aktsujku xakwanit lu xakpaxuwa chu lhuwa tuku kkatsinilh. Pero chilh kata 1939 chu kʼuma kata tsukulh xliʼAkgtiy Guerra xLikalanka Katiyatni. Akgtiy kata alistalh, kkata 1941, lapa atanu tuku lu nitlan: tuberculosis makgnilh kintlat.

Guerra lu nitlan. Maski akit kajku 17 kata xakkgalhi akxni tsukulh tatalachipat, xaklakpuwan pi putum latamanin xʼakgwitikgonit. Kakxilhli la lhuwa latamanin tiku tlan xlikatsikgo nachuna tsukukgolh likatsikgo la nazis. Kaj lakapala talhuwilh linin, ni xakkgalhiyaw tuku xakmaklakaskinaw chu kaxanikawa xmasputunamaka. Kinchikkan lakgsputli akxni makanka akgtum bomba chu lhuwa kintalilakgapasni nikgolh kʼuma guerra.

Kkata 1945, akxni sputli umakgolh tatalachipat, kintse, kintala Käthe chu akit chuntiya xaklamaw kʼHalle. Ama kilhtamaku, akit xaktamakgaxtokgnita chu xakkgalhi aktsu kintsumat. Pero xaktsukunitaw kgalhiyaw taʼakglhuwit chu kinchixku chu akit klamakgxtakgwi. Xtalakaskin pi kiʼakstu xakkuentajtlawalh kintsumat, wa xlakata ktsukulh kskuja niku xtantlikan chu ktsukulh kamani cuadros.

Akxni sputli guerra, Alemania pulaktati mapitsika. Kinkachikinkan tapakgsinilh Unión Soviética, wa xlakata talakaskilh naktapakgsiniyaw comunismo. Kkata 1949, kpaís niku xaktapakgsiyaw, nema xlilakgapaskan Alemania oriental, República Democrática Alemana litaxtulh.

Tuku xlama akxni xmapakgsinama comunismo

Ama kata kintse tatatlalh chu xtalakaskin pi akit xakkuentajtlawalh. Ktekgsli taskujut kpumapakgsin. Ni makgas titaxtulh, kkalakgapasli kamanan nema xkgalhtawakgamakgo chu xlakan xmakatsininamputunkgo tuku nitlan xtlawamakgo mapakgsinanin. Akgtum liʼakxilhtit, chatum kgawasa ni makgamakglhtinanka kʼuniversidad kaj xlakata xtlat xtatayanit partido nazi. Akit liwana xaklakgapasa uma kgawasa, xlakata akxtum xaktlakgnanaw chu xakkilhtliyaw, wa xlakata akit xaklakpuwan: «¿Tuku xlakata malakgaxokgemaka tuku xtlat tlawalh?». Tsinu tsinu ktsukulh katalalin tiku ni xkatapakgsiniputunkgo mapakgsinanin, chu ktsukulh katalalakatawaka mapakgsinanin; asta kslamawakalh niku xlaktanukan ktribunal xalak kachikin, makgapitsi tatsokgni nema xkatalawani mapakgsinanin.

Chu tuku tlakg nitlan wa pi komo xakskuja la secretaria kComité Regional de Paz, xtalakaskin xaktsokgwililh makgapitsi cartas nema xakkatsi pi nitlan. Akgtum kilhtamaku, kaj xpalakata política, Comité lakkaxwililh pi xʼama limawaka tuku ni xlikana chatum chixku tiku xlina kata chu xlama kʼatanu Alemania. Uma tuku xtlawaputunkgo lu ni klakgatilh, wa xlakata kmatsekgli kapsnat kʼoficina chu nikxni malakgachaka.

«Puskat tiku tlakg nitlan xlikatsi» kimakgtayalh

Junio kkata 1951, chatiy lakchixkuwin tanukgolh kkiʼoficina chu kiwanikgolh: «Nakkalinan kpulachin». Kilinka kpulachin nema xwanikan Roter Ochse (Buey Rojo), chu akgtum kata alistalh kilimawakaka pi xaktalalakatawakama kachikin. Wi tiku xmakatsininit policía secreta, nema xkalimapakuwikan Stasi, pi akit xakslamawakanit makgapitsi tatsokgni nema xkatalawani mapakgsinanin. Kilakputsananika pero ni chuna tlawaka la xlilat, xlakata niti lhkawililh tuku akit kwa; alistalh kiwanika pi xakama tanu akgchaxan kata kpulachin. Akxni xaktanumaja kpulachin, ktatatlalh chu kilinka niku xwilakgolh tatatlanin, anta xtanumakgo max tipuxam lakpuskatin. Akxni kkalakaʼakxilhli umakgolh lakpuskatin lu kpekualh xlakata lu xasitsin xtasiyakgo. Lakapala kalh kmalakcha chu ktsukulh lakgakgaxi.

Tiku xkuentajtlawanama kiwanilh: «¿Tuku lakaskina?».

Pixlanka kwanilh: «¡Ktaxtuputun! ¡Kakilakgachinunit komo chuna lakaskinatit pero kaj kiʼakstu!» Tiku xkuentajtlawanama ni kuenta kintlawanilh. Alistalh kakxilhli pi anta xwi chatum puskat tiku ni xtachuna xwanit la amakgapitsin. Xtasiya pi tlan xlikatsi, wa xlakata kpaxtutawi.

Kaks klilakawa akxni kiwanilh: «Kuenta katlawa komo nakinpaxtutawilaya. Amakgapitsin lakpuskatin wankgo pi akit tiku tlakg nitlan klikatsi xlakata xtatayana Jehová klitaxtu».

Akit ni xakkatsi pi xtatayananin Jehová xkaliyawakan pi xtalalakatawakakgo mapakgsinanin. Tuku xakkatsi wa pi chatiy xLikgalhtawakgananin Biblia (chuna xkalilakgapaskan makgasa xtatayananin Jehová) xlakgapaxialhnankgo kintlat akxni akit aktsujku xakwanit. Klakapastaka pi kintlat xwan: «Xlikgalhtawakgananin Biblia xlikana tuku masiyakgo».

Lu tlan kmakgkatsilh chu asta ktasalh xlakata klakgapasli uma puskat, tiku xwanikan Berta Brüggemeier. Akit ktasaskinilh: «¡Katlawa litlan kakilitachuwinanti Jehová!». Lhuwa kilhtamaku xakkgalhchuwinanaw chu xla xkilitachuwinan Biblia. Makgapitsi tuku kkatsinilh wa pi Jehová xaxlikana Dios chu xla xapaxkina, xaʼakgstitum chu lakgati takaksni. Na kkatsinilh pi Jehová nalakkaxtlawa tuku nitlan tlawakgonit latamanin tiku nitlan likatsikgo. Salmo 37:10, 11 wan: «Nialh lhuwa kilhtamaku tsankga chu tiku lixkajni likatsikgo nialh katitawilakgolh [...]. Pero tiku tlan likatsikgo wa nakamaxkikan katiyatni chu xlikana lu napaxuwakgo xlakata naʼanan lhuwa takaksni».

Kintamakxtuka kpulachin chu kkalh kʼOccidente

Akgkitsis kata ktanulh kpulachin chu kintamakxtuka kkata 1956. Akgkitsis kilhtamaku lata xkintamakxtukanit, ktsalalh chu kkalh kʼAlemania occidental. Ama kilhtamaku xakkgalhiya chatiy laktsu kilaktsuman, Hannelore chu Sabine, chu xlakan kintaʼankgolh. Klakxtlawalh kintamakgaxtokgat chu ktsukulh kaputsa xtatayananin Jehová. Tuku kkatsinilh kBiblia kimaʼakgatekgsnilh pi komo xakkgalhakgaxmatputun Jehová xtalakaskin xaklakgpalilh la xaklima kilatamat. Kliskujli chuna naktlawa chu ktamunulh kkata 1958.

Ktamakgaxtokgpa, pero uma kilhtamaku ktatamakgaxtokglhli chatum xtatayana Jehová, Klaus Menne. Lu xatapaxuwan xwanit kintamakgaxtokgatkan chu kkgalhiw chatiy kamanan: Benjamin chu Tabia. Lu klilipuwa akxni Klaus nilh kʼakgtum accidente. Titaxtunita akgpuxam kata chu asta la uku kiʼakstu klama. Pero lu tlan kimamakgkatsini takgalhkgalhin xla talakastakwanat. Kkatsi pi tiku nikgonita nalakastakwanankgo kʼakgtum paraíso unu kKatiyatni (Lucas 23:43; Hechos 24:15). Atanu tuku na tlan kimamakgkatsini wa pi kgalhtati kinkamanan skujnanimakgo Jehová.

Kintakgalhtawakga xalak Biblia kimasiyaninit pi kajwatiya Jehová tlan nalakkaxtlawa tuku ni xaʼakgstitum. Xla akxilha putum tuku titaxtuyaw, katsi tuku tlawanitaw, chu uma nila katsikgo latamanin. Uma tuku kkatsininit kimaxki takaksni, liwaka akxni kakxilha o kintlawanikan tuku ni xaʼakgstitum. Eclesiastés 5:8 wan: «Komo akxilha pi kʼaktsu minkachikin katlawanikan tuku nitlan tiku nitu kgalhikgo chu ni tlawakan tuku xaʼakgstitum chu lakatsalakan tuku kalakgchan latamanin, ni kaks kamalakawanin. Xlakata ama tiku kgalhi limapakgsin akxilhma tiku tlakg kgalhi limapakgsin nixawa la xla, chu wilakgolh tiku tlakg kgalhikgo limapakgsin nixawa xlakan». Tiku tlakg kgalhi limapakgsin wa Malakatsukina chu Biblia wan pi «putum tuku anan kalakgwan wilakgolh chu tlan liwana kaʼakxilha ama tiku nakinkalakputsananiyan» (Hebreos 4:13).

Klakapastaka tuku ktitaxtulh umakgolh tatipuxamakaw kata

Makglhuwa, latamanin kinkgalhskinkgo la xwanit latamat akxni xmapakgsinamakgo nazis chu comunistas. Akit kkawani: «Lu tuwa xwanit». Umakgolh akgtiy tamapakgsin chuna la amakgapitsi nema lakkaxwilikgonit latamanin kaj pulaktum tuku limasiyakgo: pi chixku nila xʼakstu mapakgsikan. Biblia liwana wan: «Chixku akgchipanit chixku xlakata natlawani tuku nitlan» (Eclesiastés 8:9). ¡Uma lu xlikana!

Akxni tsumatku xakwanit chu lhuwa tuku ni xakkatsi, xaklakpuwan pi latamanin xʼamakgo lakkaxtlawakgo tuku ni xaʼakgstitum. La uku kkatsi pi kajwatiya kiMalakatsukinakan tlan nawili akgtum xaʼakgstitum kakilhtamaku chu chuna natlawa akxni nakamasputu tiku nitlan likatsikgo. Namaxki talakaskin namapakgsinan kKatiyatni xKgawasa, Jesucristo, tiku ankgalhin kalilakgaputsalh amakgapitsin. Wa uma tuku wan Biblia akxni lichuwinan xKgawasa Dios: «Paxki tuku xaʼakgstitum chu lakgmakganti tuku xalixkajni» (Hebreos 1:9). Lu kpaxtikatsini Dios pi kimaxkinit talakaskin naklakgapasa xatlan chu xaʼakgstitum Mapakgsina nema xla laksaknit. Kkgalhkgalhima pi tlan naklatama putum kilhtamaku akxni xla namapakgsinan.

[Dibujo xla página 23]

Akit chu chatiy kilaktsuman, Hannelore chu Sabine, akxni aku xakchanitaw kʼAlemania occidental

[Dibujo xla página 23]

Akit, kinkgawasa Benjamin chu xpuskat nema wanikan Sandra