1, 2. 1) ¿Tuku litasiya pi latamanin tlawaputunkgo tuku lakaskinkgo? 2) ¿Pero tuku kitaxtu?

LA UKU lhuwa lichuwinankan xlakata lakxtum nalalikatsinikan chu xlakata nalaksakaw tuku lakaskinaw. Klhuwa kachikin, wilakgolh tiku putsakgo la natlawakgo xlakata ni nakatalatlawakan, ni nakalakgmakgankan chu ni napatikgo talimaxkget. Amakgapitsi lakaskinkgo pi kakamaxkika talakaskin xlakata tlan nawankgo tuku lakpuwankgo, natlawakgo tuku lakpuwankgo pi tlan chu nalatamakgo chuna la lakaskinkgo. Putum latamanin tlawaputunkgo tuku lakaskinkgo.

² Xlakata tlan chuna natlawakgo, lakkaxwilikgo xlakata na’ankgo lakatakikgo tiku kgalhikgo limapakgsin. Pero wata nitlan tuku kitaxtu, kaj lipatinankgo chu asta lakgachunin wi tiku lamakgni. Chu uma litasiya pi kgantaxtuma tuku Salomón lichuwinalh: «Chixku akgchipanit chixku xlakata natlawani tuku nitlan» (Ecl. 8:9).

3. ¿Tuku tlan natlawayaw xlakata nakgalhiyaw xaxlikana tapaxuwan?

³ Santiago lichuwinalh tuku talakaskin natlawayaw xlakata  nakgalhiyaw xaxlikana tapaxuwan. Lichuwinalh pi tiku xlikana paxuwa wa «tiku liwana akxilha xaʼakgstitum xlimapakgsin Dios nema masta lakgtaxtut, chu chuntiya makgantaxti» (Sant. 1:25). Jehová wa tiku mastalh uma limapakgsin, wa xlakata liwana katsi tuku lakaskinaw xlakata nakgalhiyaw xaxlikana tapaxuwan. Kamaxkilh Adán chu Eva putum tuku xlakaskinkgo xlakata xpaxuwakgolh chu xtlawakgolh tuku xlakaskinkgolh.

4. ¿Tuku tlan xtlawakgo Adán chu Eva? (Kaʼakxilhti xapulana dibujo).

⁴ Kxapulana akgtiy capítulos xla Génesis liwana lichuwinan pi kParaíso ni x’anan talimaxkget, ni x’anan tapekua chu niti xlatalatlawa. Adán chu Eva tlan xtlawakgo tuku xlakaskinkgo nema la uku kilhtamaku kaj kxtalakapastaknikan wi latamanin. Ni xtalakaskin nalilakgaputsakgo xliwatkan, taskujut, tajatat, nipara linin (Gén. 1:27-29; 2:8, 9, 15). ¿Xlikana tlan putum xtlawakgo tuku xlakaskinkgo? Ka’akxilhwi.

5. ¿Tuku talakaskin xlakata tlan natlawayaw tuku lakaskinaw chu ni chuna la lakpuwankgo lhuwa latamanin?

⁵ Wi tiku wankgo pi natlawaya tuku lakaskina kilhchanima natlawaya putum tuku lakaskina maski nitlan nakitaxtu. Lichuwinankan pi tlawakan tuku lakaskinkan kilhchanima nalaksaka tuku natlawaya chu namakgantaxtiya. Pero maktum enciclopedia lichuwinan: «Limapakgsin wan pi latamanin tlan xalakgtaxtun nawankgo akxni amakgapitsi kamaxkikgo talakaskin natlawakgo tuku lakaskinkgo, nachuna xalakgtaxtun nawankgo akxni ni kawilinikan limapakgsin nema ni lu xlakaskinka» (The World Book Encyclopedia). Uma wamputun pi latamanin tlan nalipaxuwakgo tuku lakaskinkgo, pero talakaskin ni namalakatsalikgo. Nachuna wi tiku talakaskin nawili limapakgsin tuku tlan natatlawa, tuku xlakaskinka chu nema xlilat.

6. 1) ¿Tuku xlakata kaj xman wa Jehová tiku tlan tlawa tuku lakaskin? 2) ¿Tuku xlakata akinin nila putum tlan tlawayaw tuku lakaskinaw?

⁶ Pulaktum tuku xlakaskinka kuenta natlawayaw wa pi Jehová x’akstu lakgchan natlawa tuku lakaskin. Xlakata wa Malakatsukilh putum tuku anan, Tiku kgalhi putum litliwakga chu Mapakgsina xlikalanka Katiyatni (1 Tim. 1:17; Rev. 4:11). Kalakapastakwi lakstlan xtachuwin mapakgsina David nema lichuwinan 1 Crónicas 29:11, 12 (kalikgalhtawakga). Anta lichuwinalh tuku lu xlakaskinka lakgaya Jehová. Pero putum tiku na anta tapakgsikgo k’akgapun chu kKatiyatni nila putum tlawakgo tuku lakaskinkgo. Kalakapastakwi pi Jehová kgalhi limapakgsin nakinkawaniyan tuku tlan chu tuku nitlan chu nikxni malakatsali tuku tlawa. Chu wa uma tuku tlawalh lata akxni malakatsukilh putum tuku anan.

7. Kalichuwinanti makgapitsi tuku tlawayaw chali chali chu kinkamakgtayayan tapaxuwan natawilayaw.

⁷ Maski Adán chu Eva xlipaxuwakgo pi tlan xtlawakgo tuku xlakaskinkgo, Jehová kawilinilh makgapitsi limapakgsin. Makgapitsi ni kuenta xtlawakgo pi chuna xlitlawatkan xwanit pero chuna xtlawakgo. Akgtum li’akxilhtit, xlakata tlan xlatamakgolh xtalakaskin najaxanankgo, nawayankgo, klhtatakgolh chu atanu. Pero ni xlakpuwankgo pi uma ni xkamaxki talakaskin natlawakgo tuku xlakaskinkgo. Jehová tlawalh pi xlipaxuwakgolh xlatamatkan, maski chali chali xtlawakgolh uma (Sal. 104:14, 15; Ecl. 3:12, 13). ¿Nixlikana pi kimputumkan lakgatiyaw lijaxananaw xatlan un, nawayaw liwat nema lakgatiyaw chu tlan nalhtatayaw? Akxni tlawayaw uma ni makgkatsiyaw pi tuwa. Wata lipaxuwayaw,  Adán chu Eva nachuna lipaxuwakgolh.

8. ¿Tuku limapakgsin kamaxkilh Jehová Adán chu Eva chu tuku xlakata?

⁸ Jehová kawanilh Adán chu Eva pi xmalakgatumikgolh chu xkuentajtlawakgolh Katiyatni (Gén. 1:28). ¿Uma limapakgsin nialh kamaxkilh talakaskin natlawakgo tuku xlakaskinkgo? Xlikana pi ni. Kamaxkilh talakaskin putum latamanin pi akgtum stlan paraíso xtlawakgolh Katiyatni chu putum kilhtamaku xlatamakgolh (Is. 45:18). La uku, latamanin tiku lakpuwankgo ni natamakgaxtokgkgo chu tiku tamakgaxtokgkgonit pero ni kgalhiputunkgo kamanan, nitu lakatakimakgolh xtalakaskin Dios. Maski chuna, lhuwa latamanin tamakgaxtokgkgo chu kgalhikgo kamanan maski tuwa tuku titaxtukan akxni laksakkan uma (1 Cor. 7:36-38). ¿Tuku xlakata chuna tlawakgo? Xlakata akxni tlan tawilakgo, uma limin tapaxuwan (Sal. 127:3). Chuna la akxilhaw, Adán chu Eva tlan xlipaxuwakgolh xtamakgaxtokgatkan chu nachuna xkamanankan putum kilhtamaku.

9. ¿Tuku xlakata limapakgsin nema wan k’Génesis 2:17, xatlan chu xlakaskinka?

⁹ Jehová kamaxkilh Adán chu Eva atanu limapakgsin, pero komo ni xkgalhakgaxmatkgolh liwana kawanilh tuku x’ama kitaxtu: «Pero xtawakat kiwi nema lilakgapaskan tuku xatlan chu nixatlan, ni nawaya, xlakata kilhtamaku akxni nawaya, xlikana pi naniya» (Gén. 2:17). ¿Uma limapakgsin nitlan xwanit o ni xlakaskinka xwanit? ¿Nialh kamaxkilh talakaskin natlawakgo tuku xlakaskinkgo? Ni chuna. Makgapitsi tiku lakputsananikgo tuku wan Biblia wankgo pi uma limapakgsin tlan xwanit. Akgtum li’akxilhtit, wi tiku wan pi Génesis 2:16, 17 kinkamasiyaniyan pi «kajwatiya Dios katsi tuku tlan [...] xlakata latamanin chu tuku nitlan [...] xpalakatakan. Xlakata nalipaxuwakan “tuku tlan”, talakaskin nalipawankan Dios chu nakgalhakgaxmatkan. Komo ni chuna natlawakgo, x’akstukan nalaksakkgo tuku tlan [...] chu tuku nitlan». Chu uma ni kalakgchan chuna natlawakgo.

10. ¿Watiya kilhchanima nalaksaka natlawaya tuku wix lakaskina chu nalaksaka tuku tlan chu tuku nitlan?

¹⁰ Lhuwa latamanin lakpuwankgo pi limapakgsin nema Dios kamaxkilh Adán ni xkamaxki talakaskin natlawakgo tuku xlakaskinkgo. Pero nixlikana. Ni watiya kilhchanima nalaksaka natlawaya tuku wix lakaskina chu nalaksaka tuku tlan chu tuku nitlan. Adán chu Eva tlan xlaksakkgolh komo nakgalhakgaxmatkgo Dios o ni. Pero kajwatiya Jehová kgalhi limapakgsin nalaksaka tuku tlan chu tuku nitlan. Wa uma tuku xkilhchanima «kiwi nema xlilakgapaskan tuku tlan chu tuku nitlan» nema xwi kjardín xa’Edén (Gén. 2:9). Liwana kilikatsitkan pi ni katsiyaw tuku nakitaxtu xlakata tuku laksakaw chu ni katsiyaw komo nalitamakgtayayaw. Wa xlakata, min kilhtamaku akxni latamanin lakpuwankgo pi tlan tuku laksakkgo, pero alistalh max nitlan kakitaxtuni latamanin, kalimini tapatin o atanu tuku nitlan (Prov. 14:12). Chuna titaxtuyaw xlakata ni kinkalakgchanan nalaksakaw tuku natlawayaw. Xlakata limapakgsin nema Jehová kamaxkilh Adán chu Eva, xkamasiyanima pi xtalakaskin nakgalhakgaxmatkgo xlakata tlan xtlawakgolh tuku xlakaskinkgolh. ¿Tuku laksakkgolh natlawakgo?

11, 12. ¿Tuku xlakata lu nitlan kitaxtulh tuku laksakkgolh Adán chu Eva? Kawili akgtum li’akxilhtit.

¹¹ Pero lu nitlan xlakata Adán chu Eva ni kgalhakgaxmatkgolh Jehová. Eva lu lakgatilh tuku malaknunilh Satanás: «Natalakki  milakgastapukan chu la Dios nawanatit, nalakgapasatit tuku tlan chu tuku nixatlan» (Gén. 3:5). Pero ¿Adán chu Eva tlan tsukukgolh laksakkgo tuku xlakaskinkgo? Ni. Tuku laksakkgolh nichuna kgantaxtulh la xkamalaknuninit Satanás. Chu lakapala katsikgolh pi lakgmakgankan xlimapakgsin Dios nitlan kitaxtu (Gén. 3:16-19). ¿Tuku xlakata? Xlakata Jehová ni kamaxkilh talakaskin latamanin x’akstukan nalaksakkgo tuku tlan chu tuku nitlan (kalikgalhtawakga Proverbios 20:24 chu Jeremías 10:23).

¹² Ka’akxilhwi akgtum li’akxilhtit xlakata chatum tiku matlawani avión. Xlakata tlan nachan niku ama, talakaskin anta na’an niku nawanikan. Nachuna, tlan namaklakaskin tuku wi anta k’avión chu nakatachuwinan latamanin tiku nawanikgo tuku xlitlawat. Nachuna, komo ni kuenta natlawa tuku nawanikan nitlan tuku nakitaxtu. Xtachuna la uma tuku tlawakgolh Adán chu Eva. Lakgmakgankgolh tuku xkawaninit Dios chu lu nitlan tuku kitaxtulh: kalakgchilh talakgalhin chu linin nachuna xkamanan (Rom. 5:12). Xlakata xlatamaputunkgo chuna la xlakaskinkgo, nitlan kakitaxtunilh.

13, 14. ¿La natlawayaw xlakata tlan nalaksakaw tuku natlawayaw?

¹³ Lhuwa latamanin lakpuwankgo pi komo niti nakamapakgsi tlakg tlan nakakitaxtuni. Pero tuku xaxlikana wa pi akxni wix natlawaya tuku wix lakaskina lu tuwa, xtachuna la akgtum cuchillo nema lu stakaka. Xlikana pi natlawaya tuku lakaskina lhuwa niku tlan nalitamakgtayaya. Pero ¿la xtatakgsli kakilhtamaku komo putum xtlawaw tuku akinin lakaskinaw? Wa xlakata, enciclopedia nema lichuwinaw kpárrafo 5 wan: «Limapakgsin nema anan akgatunu kachikinin liwana talakkaxwilinit xlakata kinkawaniyan tuku tlan chu tuku nitlan chu ni namalakatsaliyaw tuku natlawayaw». Xlikana, uma lu liwana lakkaxwilikanit. Kalilakpuwaw la xlilhuwa limapakgsin anan nema wilikgonit latamanin, nachuna lhuwa anan abogados chu jueces tiku katsikgo la limaklakaskinkan limapakgsin.

 ¹⁴ Pero Jesucristo masiyalh la tlan ni tuwa natlawayaw tuku lakaskinaw. Wan: «Komo nakgalhakgaxpatatit kintachuwin, wixin xaxlikana kintamakgalhtawakgen, chu nakatsiyatit xaxlikana, chu xaxlikana nakalakgmaxtuyan» (Juan 8:31, 32). Komo natlawayaw uma tastakyaw talakaskin wi tuku pulaktiy natlawayaw. Pulana, nakatsiyaw tuku xaxlikana nema masiyalh. Chu xlipulaktiy, talakaskin kstalaninanin nawanaw. Komo chuna natlawayaw tlan nalaksakaw tuku natlawayaw. ¿Tuku kilhchanima? Jesús chuntiya lichuwinalh: «Xlipaks wa nti yuma ntlaway ntalakgalhin, tastaninit ntalakgalhin». Chu wampa: «Lapi wa xaKam, xkamalakgtaxtin, lu[...] makgtum xlikanaj xalakgtaxtun nawanatit» (Juan 8:34, 36).

15. ¿La nakinkamakgtayayan tuku malaknulh Jesús xlakata tlan natlawayaw tuku lakaskinaw?

¹⁵ Xlikana pi tuku kamalaknunilh Jesús kstalaninanin tlakg xlakaskinka nixawa limapakgsin tuku wi kkakilhtamaku nema malaknukgo pi tlan natlawayaw tuku lakaskinaw nema lhuwa latamanin la uku lakaskinkgo. Akxni lichuwinalh, «lapi wa xaKam, xkamalakgtaxtin, lu[...] makgtum xlikana xalakgtaxtun nawanatit», xkilhchanima tuku lu nitlan titaxtukgo latamanin: xlakata kgalhikgo talakgalhin. Talakgalhin ni kaj xman wa kinkamatlawiyan tuku nitlan, wata kinkamatlawiyan tuku katsiyaw pi nitlan chu tlawa pi nila putum natlawayaw tuku matlaniyaw. Wa xlakata xlakskujnin litaxtuyaw talakgalhin. Uma kinkaliminiyan talipuwan, tapatin chu alistalh linin (Rom. 6:23). Apóstol Pablo liwana xkatsi tuku xlakata xlakskujnin litaxtuyaw talakgalhin (kalikgalhtawakga Romanos 7:21-25). Kajwatiya akxni nialh katikgalhiw talakgalhin, tlan natlawayaw putum tuku lakaskinaw nema Adán chu Eva makgatsankgakgolh.

16. ¿Tuku kilitlawatkan xlakata tlan nalaksakaw tuku lakaskinaw?

¹⁶ Akxni Jesús lichuwinalh pi anta natamakgxtakgaw kxtachuwin, xkilhchanima pi namakgantaxtiyaw tuku kinkaskiniyan xlakata tlan natlawayaw tuku lakaskinaw. Akinin kstalaninanin Cristo talakaskin nalakgmakganaw tuku nixatlan chu namakgamakglhtinanaw limapakgsin nema Jesús kawilini kstalaninanin (Mat. 16:24). Chuna la malaknulh, xlikana tlan nalaksakaw tuku natlawayaw akxni nalitamakgtayayaw talakgmaxtut.

17. 1) ¿Tuku xlikana nalipaxuwayaw kkilatamatkan? 2) ¿Tuku nalichuwinanaw k’atanu artículo?

¹⁷ Kgalhakgaxmatkan xtamasiy Jesús xlikana nalipaxuwayaw kkilatamatkan. Uma natlawa pi alistalh nialh xlakskujnin katilitaxtuw talakgalhin chu linin (kalikgalhtawakga Romanos 8:1, 2, 20, 21). K’atanu artículo nalichuwinanaw la natlawayaw tuku nalaksakaw xlakata ankgalhin nalimaxkiyaw kakni Jehová, Dios tiku tlan tlawa putum tuku lakaskin.